Bufuku kebukatōka, papo Petelo kemutune Yesu misunsa isatu. Ba mu Sanedini kebapwe kala kumusambija bya kibengo abakajoka ne kujoka. Mu Dya Butano lubanga, abebunge monka, mwanda wa bimweke amba byobamusambija bufuku na kutyumuna bijila, kebyadipo na mwanda. Abaleta Yesu monka.

Kidye kibamwipangula monka’mba: “Shi abe ye Kidishitu, witulombole.” Yesu walondolola’mba: “Nansha shi nemulombole kemusapo kwitabija nansha dimo. Ne kadi, shi nemwipangule, kemusapo kulondolola.” Ino Yesu webalombola na bukankamane kwine kwatambile monka mokyālailwe mu Danyele 7:13. Wanena’mba: “Tamba pano Mwanā muntu ukekala ushikete ku lundyo lwa Leza lwa bukomo.”​—Luka 22:67-69; Mateo 26:63.

Abaipangula monka’mba: “Nanshi wi Mwanā Leza?” Yesu walondolola’mba: “Banwe bene mubanena’mba ndi aye.” Abamone amba kino kibaleta bubinga bwa kwipaila Yesu amba utukañananga. Abaipangula’mba: “Le kudi kadi kyotusakila bukamoni bukwabo?” (Luka 22:70, 71; Mako 14:64) Ponka’po abakute Yesu ne kumutwala kwa Mbikavu wa Loma, Pontyusa Pilato.

Padi Yudasa Isakadiota umwene patwalwa Yesu kwa Pilato. Yudasa pa kumona’mba Yesu waponejibwa, wemone’byo bule ne kutyumukwa mutyima. Ino pa kyaba kya kujokela kudi Leza na kwisāsa kwa bine, aye wakajokeja bibese 30 bya ndalama. Yudasa wakasapwila babitobo bakulu amba: “Napi mambo pa kwaba mashi ampikwa mambo.” Nabo abamulondolola pampikwa lusa amba: “Mwanda wetu papo i wepi? Bikutala abe mwine!”​—Mateo 27:4.

Yudasa wakela bibese 30 bya ndalama mu tempelo, kadi ku bibi byalongele wabweja’ko ne kwitundika. Bimweka bu Yudasa pa kukuta monji ku musambo etudinke, musambo’wa ubatyumuka. Ngitu yandi ibaponena pa mabwe, ne kusabika.​—Bilongwa 1:17, 18.

Lukidi lubanga paselelwa Yesu ku ndaku ya Pontyusa Pilato. Inoko Bayuda bamutwala’ko abapele kutwela. Abamone amba kwitana na Bajentaila kusa kwibasubija. Nabya kebakisapo kufwaninwa mwa kudīla byakudya bya mu Nisane 15, difuku dibajinji dya Masobo a Mikate Yampikwa Kiyujo, ivudile kubadilwa mu kitatyi kya Pashika.

Pilato watambe ne kwibepangula’mba: “I mwanda’ka omwasambila uno muntu?” Nabo abamulondolola’mba: “Shi uno muntu kadipo nonga-bibi, longa ketumufikijepo kuno kodi.” Pilato wamone amba abamuningila, webanena’mba: “Muselei banwe bene mukamutyibile mambo mungya bijila byenu.” Bayuda abamwekeja mutyima wabo wa butapani na kulondolola’mba: “Batwe i betujidike kwipaya muntu.”​—Yoano 18:29-31.

Ino shi bepaye Yesu mu masobo a Pashika, bisa kukolomona lupotopoto mu bantu. Ino shi baleke bene Loma bepaye Yesu, byobadi na lupusa mungya politike, nabya Bayuda kebakilambikwapo buno butapani.

Bendeji ba bipwilo kebasapwidilepo Pilato amba abaponeja Yesu mwanda wa kutukañana. Pano abatela mwanda ungi obamusambila’po amba: “Twatene uno muntu [1] uleta kavutakanya mu muzo wetu, [2] upeleja kufuta Kesala musonko, kadi [3] unena’mba aye ye Kidishitu mulopwe.”​—Luka 23:2.

Pilato byadi mwimaniji wa Loma, waimanina pa mwanda obatopeka Yesu amba witelanga bu mulopwe. O mwanda Pilato watwela monka mu ndaku, waite Yesu ne kumwipangula’mba: “Lelo wi Mulopwe wa Bayuda?” Mu muneneno mukwabo i, ‘Le ubatyumuna kijila kya uno umbikalo na kwitela bu mulopwe kolu na Kesala?’ Padi Yesu pa kukimba kuyuka bintu kebivwane Pilato padi, waipangula’mba: “Lelo ubaipangula nankyo na milangwe ya abe mwine’ni, kudi bakwabo bakulombwele myanda yami?”​—Yoano 18:33, 34.

Pilato pa kusaka kulombola’mba kayukilepo myanda itala Yesu ino usakanga kwibiyuka, walondolola’mba: “Le ami ne Muyuda? I onka muzo wenu ne babitobo bakulu bo bakupāna kondi. Le wi mulonge bika?”​—Yoano 18:35.

Yesu kekelepo kutontoka mwanda mukatampe wa bulopwe. Walondolola mu muswelo watulumuja bininge Mbikavu Pilato.

Yesu kapelelepo kwa Pilato amba ke mulopwepo. Kadi Bulopwe bwandi kebuletapo kyaka ku Loma. Yesu wanena’mba: “Bulopwe bwami ke bwa ino ntandapo. Shi Bulopwe bwami bwadi bwa ino ntanda, longa bengidi bami badi ba kundwila’mba nakapānwa ku Bayuda. Ino, monka mokikadile, Bulopwe bwami kebutambilepo kuno.” (Yoano 18:36) Bine Yesu udi na Bulopwe, ino ke bwa ino ntandapo.

Pilato kemaninepo papo. Waipangula’mba: “Nanshi wi mulopwe?” Yesu walombola Pilato amba byawanena i bya bine, o mwanda wamulondolola’mba: “Abe mwine yao ubanena’mba ne mulopwe. Kino’ki ye kyonabutwidilwe, kadi kino’ki ye kyonaidile mu ino ntanda, amba nsapule bukamoni bwa bubine. Yewa ense udi ku mutamba wa bubine wivwananga diwi dyami.”​—Yoano 18:37.

Yesu wasapwidile Tomase mafuku kunyuma amba: “Ami ne dishinda ne bubine ne būmi.” Pano Pilato nandi waivwana’mba kitungo kyatuminwe Yesu pano pa ntanda i kusapula bukamoni bwa “bubine,” nakampata bubine bwa Bulopwe bwandi. Yesu usumininwe kulamata ku bubine nansha shi bimulomba kufwa. Pilato wamwipangula’mba: “Le bubine i bika?” Inoko aye kasakilanga’kopo nshintulwilo mikwabo. Wamone amba byaivwana i bibwane pa kutyibila uno muntu mambo.​—Yoano 14:6; 18:38.

Pilato wajokela ku kibumbo kidi panja pa ndaku. Bimweka bu Pilato udi pamo na Yesu pawasapwila babitobo bakulu ne boba bobadi nabo amba: “Amiwa nkimwenepo kibi mu uno muntu.” Ino kibumbo pa kukalabala pa buno butyibi, kibaningija kunena’mba: “Utombolanga bantu na kufundija mu Yudea monso, kushilwila ku Ngadilea kufika’nka ne kuno.”​—Luka 23:4, 5.

Milangwe ya kiswelelela ya Bayuda ibatulumuna Pilato. Babitobo bakulu ne bendeji ba bantu pobakyela mabila, Pilato waipangula Yesu amba: “Lelo kwivwenepo bintu bivule byobakulambika’bi?” (Mateo 27:13) Yesu kalondolwelepo na nansha kimo. Kūba kwaaūba pa ano matope mabi kubatulumuna Pilato.

Bayuda abanena’mba Yesu ‘washilwidile kufundija ku Ngadilea.’ Pilato pa kwendelela na mwanda, wamone amba Yesu bine i mwine Ngadilea. Kino kibape Pilato mukenga wa kwepuka kiselwa kya kutyibila Yesu mambo. Heloda Antipese (mwanā Heloda Mukatampe) ye muludiki wa Ngadilea, kadi i mwiye mu Yelusalema mu kino kitatyi kya Pashika. O mwanda Pilato watume Yesu kwa Heloda. Heloda Antipese ye watēteje mutwe wa Yoano Mubatyiji. Mwenda mafuku, Heloda paaivwene amba Yesu uloñanga bingelengele, waselele mutyima kūlu kalanga’mba Yesu i Yoano wasanguka.​—Luka 9:7-9.

Pano Heloda wasangala pa dyese dya kumona Yesu. Ino ke mwandapo wa kusaka kukwasha Yesu nansha mwanda wa kuyuka shi byobamusambila i bya bine, aa. Heloda wabilanga’tu kumumona, kadi “ukulupile kumona biyukeno bimo byalonga.” (Luka 23:8) Ino Yesu kalongelepo bisaka Heloda. Ino Heloda waipangula Yesu, Yesu nandi ubile’tu nyā. Pa kufītwa Heloda ne basola bandi “bamufutulula.” (Luka 23:11) Abamuvwika kivwalwa kya buya bwa dyangi kebamuzawila. Kupwa Heloda wajokeja Yesu kwa Pilato. Heloda ne Pilato badi balwana, ino pano abapwana.

Yesu pa kujokela kwa Pilato, Pilato waityija babitobo bakulu, bendeji ba Bayuda, ne bantu kanena’mba: “Namujija ku meso enu ino nkimwenepo mu uno muntu bubinga bwa mambo omumusambila’o. Kadi ne Heloda mwine monka na monka, mwanda wetujokejeja’ye, kadi talai! i kutupu kintu kyalongele kyafwaninwe kwipailwa. Nanshi nsa kumupa mfuto ne kumulekelela.”​—Luka 23:14-16.

Pilato usaka kulekelela Yesu, mwanda wamone amba i mukao’tu ulengeja babitobo bamupāne. Pilato pakimba kukutulula Yesu, kubaiya mwanda mukwabo umutonona amukutulule. Aye pakidi mu kidye, wandi mukaji wamutumina musapu amba: “Kokalonga yao muntu moloke kintu nansha kimo, mwanda nakambakananga bininge mu kilotwa dyalelo pa mwanda wandi [bimweka bu i kilotwa kitamba kudi Leza].”​—Mateo 27:19.

I bika byalonga Pilato pa kusaka’mba akutulule uno muntu wampikwa mambo?

Pilato wasapwila kibumbo kikimba Yesu afwe amba: “Nkimwenepo mu uno muntu bubinga bwa mambo omumusambila’o. Kadi ne Heloda mwine monka na monka.” (Luka 23:14, 15) Pilato byakimba kupandija Yesu, wavuluka muswelo mukwabo na kunena bantu amba: “Mungya kibidiji kyenu nemukutulwilanga muntu umo pa Pashika. Le penepo musaka nemukutulwile Mulopwe wa Bayuda?”—Yoano 18:39.

Pilato uyukile amba kudi mukutwa umo witwa bu Balabasa, uyukene bu kabwalāla, utombola bantu, kadi ntapañani. O mwanda Pilato waipangula’mba: “Lelo musaka nemukutulwile ani, le i Balabasa’ni, i Yesu obeta ne bu Kidishitu?” Bantu pa kutononwa na babitobo bakulu, abalombe’ko Balabasa akutululwe pa kyaba kya Yesu. Pilato waipangula monka’mba: “Lelo pa bano babidi musaka nemukutulwile’po ani?” Kibumbo kibatundula diwi amba: “Balabasa”!—Mateo 27:17, 21.

Pilato waipangula koku ufītyilwe amba: “Penepo nsa kulonga bika na uno Yesu obeta ne bu Kidishitu?” Abo bonso banena’mba: “Apopwe ku mutyi!” (Mateo 27:22) Abalombe ne bumvu mpika muntu wampikwa mambo afwe. Pilato webazenze amba: “Mwanda waka? Le i kibi’ka kyalonga uno muntu? Nkimwenepo mwadi kintu kyafwaninwe kwipailwa; nanshi nsa kumupa mfuto ne kumulekelela.”—Luka 23:22.

Nansha Pilato byaalonga bukomo, kibumbo kibalobe, kibanena mwakimo amba: “Apopwe ku mutyi!” (Mateo 27:23) Bendeji ba bipwilo i baningile kibumbo kilobe uno muswelo, kikimba’nka kumwanga mashi! Kadi ke mashipo a nonga-bibi kampanda nansha ntapañani. I mashi a muntu wampikwa mambo watundailwe mafuku atano kunyuma bu Mulopwe mu Yelusalema. Shi bana ba bwanga badi’po, nankyo badi nyā kumweka mpika.

Pilato wamone amba byaebanena kebilongele kintu. Lupotopoto lubaningila’ko, Pilato wayata mema waoye ku makasa ku meso a kibumbo. Webasapwila amba: “Ami nkidipo na mambo mu mashi a uno muntu. Bīmutala banwe bene.” Nansha nankyo bantu kebatalele. Ino abo abanena’mba: “Mashi andi ekale potudi ne pa betu bana.”—Mateo 27:24, 25.

Mbikavu wasake kwibasangaja kupita’ko kulonga byobya byayukile bu byoloke. O mwanda Pilato walongela mungya byobalomba, wakutulwila kibumbo Balabasa. Abavūla Yesu ne kumukupila.

Pa kupwa kumusanshija namino, basola abaselela Yesu ku ndaku ya mbikavu. Basola abebunge kadi ababweja’ko kumusanshija. Abaluka kilukwa kya miba ne kumusomeka’kyo ku mutwe. Basola abape Yesu dibungu ku kuboko kwandi kwa lundyo ne kumuvwika kikanzo kityilakana, na kyokya kivwalwanga na mulopwe. Kebanena na kibengo amba: “Tubaimuna, abe Mulopwe wa Bayuda!” (Mateo 27:28, 29) Kutentekela pa bino, abamupelela Yesu mata ne kumukupila’nka kumukupila mu mpala. Abamuyata dibungu kebamukupila nadyo ku mutwe, ebiya miba ya ku “kilukwa” keimutwela mu mutwe.

Muswelo wilamine Yesu ne kininga kyandi mu bino byonso bibatulumuna Pilato ne kulengeja anene monka pa mwanda wandi amba: “Talai! Nemulupwila’ye panja mwanda wa muyuke’mba ami nkimwenepo mambo mwadi.” Le Pilato walanga’mba kulupwila Yesu panja mukupilwe kadi mashi amusūma kusa kulengeja kibumbo kitabije amulekelele? Yesu paimene ku meso a kibumbo kya mutyima mūmu, Pilato wanena’mba: “Talai! Au keye mwana-mulume!”—Yoano 19:4, 5.

Nansha byaakupilwa ne kulopolwa, Yesu aye ulamine bulēmantu bwandi ne kwikala talala enka nenki Pilato wekitabija, mwanda wanena binenwa bilombola’mba umulēmekele kadi umwivwanine lusa.

Nansha Yesu byakupilwa bya mwiko ne kufutululwa, bukomo bwalonga Pilato bwa kumukutulula kebwitabijibwepo na babitobo bakulu ne bapwani nabo. Kebasakilepo kintu nansha kimo kikankaje kwipaibwa kwa Yesu. Kebela’nka kwela mabila’mba: “Apopwe ku mutyi! Apopwe ku mutyi!” Pilato webanena’mba: “Muselei banwe bene mukamwipaye, mwanda ami nkimwenepo mambo mwadi.”—Yoano 19:6.

Bayuda kebanekenyepo Pilato etabije amba Yesu ufwaninwe kwipaibwa mwanda wa myanda ya politike, ino le mwanda utala kipwilo nao le? Abajokela enka mu bubela bwa kutukañana bobabepele Yesu ku meso a Sanedini. Abanena’mba: “Tudi na bijila, kadi mungya bijila ufwaninwe kufwa, mwanda wadi witela aye mwine bu mwanā Leza.” (Yoano 19:7) Uno i mwanda mupya kudi Pilato.

Wajokela monka mu ndaku ne kukimba muswelo wa kukutulula uno muntu obasusula bininge ne mwine obadyumwinanga’po Pilato kudi wandi mukaji walotanga kilotwa. (Mateo 27:19) Le bidi namani pa uno mwanda mukwabo waleta Bayuda—wa amba mukutwa’u i “Mwanā Leza”? Pilato uyukile amba Yesu i wa ku Ngadilea. (Luka 23:5-7) Ino waipangula Yesu amba: “Le abe wi wa kwepi?” (Yoano 19:9) Le Pilato wipangulanga shi Yesu wādi’ko tamba kala, mu buluji kampanda, pa kusaka ekale mutambe kwa Leza?

Pilato waivwananga Yesu mwine umulombola’mba i mulopwe kadi Bulopwe bwandi ke bwa ino ntandapo. Yesu waube’tu nyā, kamwenepo kya kujokela mu byaanenanga. Kūba kwaaūba kubakolomona mitatulo ya Pilato, wanena Yesu na bulobo amba: “Abe ubapele kunondolola? Le kuyukilepo amba ami ngidi na lupusa lwa kukulekelela kadi ngidi na lupusa lwa kukwipaya?”—Yoano 19:10.

Yesu wanena’tu amba: “Abe kwadipo wa kwikala na lupusa nansha lumo pondi shi kekyakupelwepo kūlu. O mwanda mwine yewa waumfikija kodi udi na bubi bukatampe kutabuka.” (Yoano 19:11) Padi Yesu kesambilangapo pa muntu umo. Ino, watweja’mo Kaifasa, ne bapwani nandi, pamo ne Yudasa Isakadiota amba badi na mambo mavule kupita a Pilato.

Pilato pa kutulumunwa na mwikadilo ne binenwa bya Yesu, ne moyo wavudila’ko pa kumona’mba i mutambe kwa Leza, o mwanda watompa monka kumukutulula. Ino Bayuda abakwatyija monka Pilato moyo. Abamuzakaja amba: “Shi ulekelele yao muntu, ke wi mulundapo na Kesala. Yewa ense witela aye mwine bu mulopwe wanenena Kesala bibi.”—Yoano 19:12.

Mbikavu walupwila monka Yesu panja, pa kupwa kushikata pa kityi kyatyibilanga’po mambo, wasapwila bantu amba: “Talai! Au keye mulopwe wenu!” Inoko Bayuda kuleka’byo mpika. Abatulula mawi amba: “Mufundule! Mufundule! Apopwe ku mutyi!” Pilato webanena’mba: “Le ngipaye mulopwe wenu?” Bayuda byobashikilwe buludiki bwa Loma; ino babitobo bakulu abalondolola na bupyasakane amba: “Ketudipo na mulopwe mukwabo poso’nka Kesala.”—Yoano 19:14, 15.

Pilato pa kuningilwa na kulomba kwa Bayuda, webape Yesu bakamwipaye. Basola abamuvūla kivwalwa kityilakana kyobamuvwikanga, ne kumuvwika kyandi. Pobenda na Yesu, abamutwika eselele aye mwine mutyi wandi wa masusu.

Pano i lubanga lwa Dya Butano, Nisane 14. Yesu kalēlepo tamba Dya Buná lubanga wasusulwa masusu malondakane. Yesu wakōka pa kwikonda na mutyi ulēma. O mwanda basola abaningila muntu wadi upita, witwa bu Shimona wa ku Shilene mu Afrika, afikije mutyi ku kifuko kya kwipaila’ko Yesu. Kudi bantu bavule balonda, bamo bayoyokota na njia ne kudila pa bilongeka.

Yesu wanena bana-bakaji badila amba: “Banwe bana ba Yelusalema bana-bakaji, lekai kundila. Ino, mwidilei banwe bene ne benu bana; mwanda talai! mafuku akāya’ko pakanena bantu amba, ‘Ba katōkwe i bana-bakaji bañumba, ne ndá keyabutwilepo ne mabele keaamishepo!’ Penepo bakashilula kunena ngulu amba, ‘Mwituponenei!’ ne mikuna’mba, ‘Mwitupūtei!’ Shi abalonga bino bintu pakidi mutyi mubishi, lelo bikekalanga namani shi ubaūme?”—Luka 23:28-31.

Yesu wisambilanga pa muzo wa Bayuda. Badi pamo bwa mutyi mūmu ukidi’ko mubishi, mwanda Yesu ukidi’po kadi padi ne Bayuda bavule bamwitabije. Shi bano batalulwe mu muzo, nabya bakashala enka na bulongolodi bwa muzo bwampikwa kamweno pamo bwa mutyi mūmu. Bakadila binebine pakāya kibumbo kya divita kya bene Loma pamo bwa batumwe na Leza kufikidija butyibi pa muzo!

Yesu watwalwa ku kifuko kidi kubwipi na kibundi kobakamwipaila pamo na tubwalāla tubidi. Kino kifuko kitwanga bu Ngolongota, nansha amba Kifuko kya Kabamba ka Mutwe, kadi i kifuko kimonwa ne na boba “batadila kulampe.”​—Mako 15:40.

Bantu basatu batyibilwe mambo abebavūla bivwalwa byabo. Abaleta vinyu misobakanye na mpakwa ne na bilula. Mobimwekela, bana-bakaji ba mu Yelusalema bo bebisobakenye, kadi bene Loma kebapelejepo bintu bipebwe boba ba kwipaibwa mwanda wa kutūkija’ko misanshi. Yesu pa kutompa’mo, wapele kutoma’byo. Mwanda? Usakanga ekale mubwane mu ñeni mu ano matompo makomo; usaka kwikala muyuke bipita ne kufwa na lwitabijo.

Yesu watamunwa ku mutyi. (Mako 15:25) Basola abapopa misumadi ku maboko ne ku maulu, abafutula mu mwita pa nsambakeno ya mikupa, bibalengeja misanshi mikatampe. Abo pa kwimika mutyi, po pene misanshi ibavudila’ko na bulēmi bwa ngitu ya Yesu kemusanika bilonda. Ino Yesu kafuninepo basola. Walombela’mba: “A Tata, wibalekele, mwanda kebayukilepo byobalonga.”​—Luka 23:34.

Bene Loma badi na kibidiji kya kutūla kiyukeno pa mutyi kilombola kine kyaipailwa muntu. Pano, Pilato watūla’po kiyukeno kilembwe amba: “Yesu mwine Nazala Mulopwe wa Bayuda.” Wekilembe mu Kihebelu, Kilateni, ne mu Kingidiki, mwanda wa bantu bavule batange’kyo. Mu bilembwa bya Pilato mudi kakafutululo ka kufutulula Bayuda baningile Yesu afwe. Babitobo bakulu abapele na bulobo amba: “Kokilemba’mba ‘Mulopwe wa Bayuda,’ ino lemba’mba wadi unena’mba, ‘Ne Mulopwe wa Bayuda.’” Inoko Pilato pa kupela monka kutononwa nabo, walondolola’mba: “Kyonalemba e kyonka kyonalemba.”​—Yoano 19:19-22.

Babitobo abapituluka bukamoni bwa bubela bobamubepele pobadi bamusambija mu Sanedini. Bapitye-shinda, kebapuka mitwe yabo kebasepa ne kunena bya kafutululo amba: “Ee! Abe wadi usaka kubundula tempelo ne kwiyubaka mu mafuku asatu, wipandije, utūke ku mutyi wa masusu’ko.” Muswelo umo onka ne babitobo bakulu ne basonekeji kumo kebanena’mba: “Byadi Kidishitu, Mulopwe wa Isalela, pano atūkenga ku mutyi wa masusu tumone ne kwitabija.” (Mako 15:29-32) Enka ne batubwalāla badi bapopelwe pamo na Yesu, yeu ku lunkuso mukwabo ku lundyo, nabo kebamufutulula, nansha aye bunka byadi wa kubulwa mambo.

Basola ba Loma baná nabo kebasepa Yesu. Padi batomene vinyu isosoma, o mwanda kebape’ko Yesu vinyu bya kibengo, muntu obayukile amba kasapo kutoma’yo. Bene Loma kebatange na kibengo kiyukeno kidi pa mutwe wa Yesu ne kunena’mba: “Shi wi Mulopwe wa Bayuda, wipandije abe mwine.” (Luka 23:36, 37) Langa’po bidi! Muntu welombwele bu dishinda, bubine, ne būmi pano kasusulwa ne kufutululwa. Ino wasumininwa kususuka’o, pampikwa kufutulula Bayuda bamutala, basola bene Loma bamuzawila, nansha ke tubwalāla tubidi tupopelwe nandi.

Basola baná abayata Yesu kivwalwa kya pangala ne kwikyabanya mu bipindi biná. Abate bubale mwanda wa kuyuka i ani wa kusela kyoki nansha kyoki. Ino kisandi kya munda kya Yesu kyadi kya bulēme bukatampe, “kyampikwa musono, kisuke kyonso tamba kūlu kufika ne kunshi.” Basola abanena’mba: “Ketwakisanai’kyo, twikitei bubale tuyuke shi kikekala kya ani.” Enka nenki abafikidija kisonekwa kinena’mba: “Beabile bivwalwa byami, kadi abate kisandi kyami bubale.”​—Yoano 19:23, 24; Ñimbo ya Mitōto 22:18.

Kitatyi pa kupita’po, kabwalāla kamo kabayuka’mba bine Yesu i mulopwe. Kabafunina mukwabo amba: “Le abe kutyinangapo Leza nansha dimo, pano powatyibilwa butyibi bwa muswelo umo? Kadi batwe i kitwendele’mo, mwanda tubatambula kyokya kitufwaninwe pa bintu byotwalongele; ino uno muntu kalongelepo kibi nansha kimo.” Byobiya kabalombe Yesu amba: “Umvuluka’ko posa kutwela mu Bulopwe bobe.”​—Luka 23:40-42.

Yesu walondolola’mba: “I bine nakusapwila dyalelo dino’di amba, ukekalanga nami mu Paladisa.” (Luka 23:43) Uno mulao i mwishile na owa walaile Yesu batumibwa bandi, mwanda batumibwa bandi bakashikata pa mpona pamo nandi mu Bulopwe. (Mateo 19:28; Luka 22:29, 30) Inoko uno Muyuda kabwalāla, waivwene myanda itala Paladisa pano pa ntanda yāpēne Yehova kudi ba Adama ne Eva, ne ku lutundu lwabo. Pano, uno kabwalāla wafu na luno lukulupilo.

Pano ke “nsá ya busamba,” nansha midi. Mfindi imo keyamwekele ibasambakana “konsokonso mu ntanda yonso’ya kufika ne ku nsá ya kitema,” yo nsá ya busatu ya kyolwa. (Mako 15:33) Ino mfindi ilenga moyo keilengejibwepo na kwitana kwa kweji na dyuba, aa. Ino mfindi ibalongeka mu kitatyi kya kweji katenta, i kitatyi kya Pashika, kikalanga kweji mutuntulu. Ino mfindi ibaije kitatyi kilampe kupita maminite etananga dyuba na kweji. Ino mfindi itamba kudi Leza!

Langa’po mwatulumukila boba basepa Yesu. Padi’ko ino mfindi mikatampe, bana-bakaji baná abafwena ku mutyi wa masusu. Padi inandya Yesu, Salome, Madia mwine Makadala, ne Madia inandya mutumibwa Yakoba Nkasa.

Mutumibwa Yoano udi na inandya Yesu udila “kubwipi na mutyi wa masusu.” Madia watale wandi mwana waabutwile ne kwamusha wikonda na bisanso bya lufu ku mutyi. Weivwana’nka bwa aye wasabwa na “kipete kilampe.” (Yoano 19:25; Luka 2:35) Nansha Yesu byadi na misanshi mikomo, ino walangila būmi bwa inandi. Weelela’ko kujinya mutwe ufunka Yoano ne kunena inandi amba: “A mwana-mukaji, tala! Obe mwana!” Kupwa wajininya Madia mutwe, ne kunena Yoano amba: “Tala! Inobe!”—Yoano 19:26, 27.

Yesu wapāna inandi, umweka pano bu wa kishala, mu makasa a mutumibwa wasenswe bininge. Yesu uyukile amba bamwanabo, bana bakwabo ba Madia kebaitabije mwadi. O mwanda wakwata’ko mpangiko ya kulama inandi ku ngitu ne ku mushipiditu. Bine kino i kimfwa kilumbuluke!

Mfindi pokeikapu, Yesu wanena’mba: “Naivwana kyumwa.” Kino kibafikidija bisonekwa. (Yoano 19:28; Ñimbo ya Mitōto 22:15) Yesu weivwana bu Shandi wamuyata bulami bwaadi umutūdile amba bululame bwa wandi Mwana butompibwe kufika ne ku mfulo. Kidishitu waela lubila lumweka bu lwa mu Kialamia kisambwanga na bene Ngadilea amba: “Eli, Eli, lama sabakatani?” kushintulula ko kunena’mba: “Leza wami, Leza wami, i kika kyowangelela?” Bantu bamo bemene kubwipi abamwivwana bibi kebanena’mba: “Talai! Yeu wita Ediya.” Muntu umo wanyema lubilo wakatubika kifwafwa mu vinyu isosoma wekitunga ku dibungu, kape Yesu atome. Ino bakwabo kebanena’mba: “Mulekei! Tutale shi Ediya usa kwiya kumutūkija’ko.”—Mako 15:34-36.

Kupwa waela lubila amba: “Kibafikidila!” (Yoano 19:30) Bine, wafikidija byonso byamutumine Shandi kulonga pano pa ntanda. Ku mfulo, Yesu wanena’mba: “A Tata, nakupe mushipiditu wami mu makasa obe.” (Luka 23:46) Mu uno muswelo Yesu wape Yehova bukomo bwa būmi bwandi, na kikulupiji kya amba Leza ukamujokeleja’bo. Na kikulupiji kyonso mudi Leza, Kidishitu waponeja mutwe ne kufwa wafwa.

Ponka’po, ntanda ibatenkana bya malwa, ibalala ne mabwe. Bukomo bwayo bubalala ne bibundu bidi panja pa Yelusalema kadi imbidi mifwe ijīkilwe’mo ibatambe panja. Bantu bapita kubwipi abamone imbidi mifwe panja ku ntwelelo ya “kibundi kijila” abakasapula byobamona.—Mateo 12:11; 27:51-53.

Yesu pa kufwa, mpashila ilēma ikalañenye Kifuko Kijila na Kijila Nakampata mu tempelo ibasanika ntwā tamba kūlu kufika ne kunshi. Kino kinkumenkume kilombola bukalabale bwa Leza pa boba baipaya wandi Mwana kadi dishinda dya kutwela mu Kijila Nakampata, ke mūlu mwine kadi, pano dibashitulwa.—Bahebelu 9:2, 3; 10:19, 20.

Bantu abaivwana moyo. Mukatampe wa basola wadi upelwe lupusa lwa kukepaya Yesu waela lubila amba: “Na bubine, uno muntu wadi Mwanā Leza.” (Mako 15:39) Padi wadi’po padi pasambijibwa Yesu kwa Pilato pobateñanga mwanda wa bu mwanā Leza. Pano wakulupijibwa amba Yesu i moloke ne amba bine i Mwanā Leza.

Bakwabo bamona kino kinkumenkume kekyamwekele, abaenda ku mobo abo “bekupila pa byadi” mwanda wa kulombola mobyebasanshila ne bumvu. (Luka 23:48) Mu bantu bamona byalongeka mudi ne bana ba bwanga bana-bakaji badi balondanga Yesu kwaenda. Nabo abatulumunwa na bino byalongeka.

Ke Dya Butano kyolwa, mu difuku dya Nisane 14. Dyuba pa kupona, Sabato isa kushilula mu difuku dya Nisane 15. Yesu ke mufwe kala, ino batubwalāla badi nandi ku mutyi kebafwile. Mungya Bijila, umbidi mufwe “keukashalapo bufuku bonso ku mutyi,” ino ufwaninwe kujīkwa “enka mu difuku’dya.”—Kupituluka 21:22, 23.

Ne kadi, Dya Butano kyolwa ditwanga bu difuku dya Kulongolola, mwanda bantu bateakanyanga bidibwa ne kupwididila mingilo yonso keilombepo kwilaija ikengilwe kupwa kwa dya Sabato. Difuku “dikatampe” dya Sabato disa kushilula dyuba pa kupona. (Yoano 19:31) Bidi uno muswelo mwanda difuku dya Nisane 15, dyo difuku dibajinji dya mafuku asamba-abidi a Masobo a Mikate Yampikwa Kiyujo, dino difuku dibajinji dikalanga nyeke dya Sabato. (Levi 23:5, 6) Ino pano dino difuku dibajinji dibetana na dya Sabato dya mu yenga, ko kunena’mba difuku dya busamba-bubidi.

O mwanda Bayuda abalombe Pilato amba bakepaye bukidibukidi Yesu ne batubwalāla badi nandi. Namani? Na kwibatyumuna maulu. Kulonga namino kukebalengeja bakomenwe kujinya maulu mwanda wa kukandija imbidi yabo mwa kufomena. Basola abaiya, abatyumuna maulu a batubwalāla babidi. Ino abamone amba Yesu ke mufwe, o mwanda abaleka kumutyumuna maulu. Kino kibafikidija Ñimbo ya Mitōto 34:20 inena’mba: “Ulamanga mikupa yandi yonso i kutupu nansha umo utyumunwa.”

Pa kusaka bayuke amba bine Yesu ke mufwe, sola umo watunge Yesu mukobe mu mpavu, ubasabe kipindi kya kubwipi na mutyima wandi. ‘Ponka na ponka mubatambe mashi ne mema.’ (Yoano 19:34) Kino kibafikidija kisonekwa kikwabo kinena’mba: “Bakatala yewa obaashile.”—Zekadia 12:10.

Yosefa “mpeta umo” wa ku kibundi kya Adimatea, kadi muntu mutumbe wa mu Sanedini, wadi’po paipailwe Yesu. (Mateo 27:57) Utelwa bu “muntu muyampe kadi moloke,” wadi “utengele Bulopwe bwa Leza.” Na bubine, i “mwanā bwanga umo wa Yesu, inoko wadi wa kufula mwanda wadi utyina Bayuda,” kakwatakenyepo byatyibīlwe Yesu na kidye. (Luka 23:50; Mako 15:43; Yoano 19:38) Yosefa wekomeja ne kwenda kukalomba Pilato umbidi wa Yesu. Pilato watume mukatampe wa kibumbo kya bulwi, nandi wabingija’mba Yesu wapu kala kufwa. Ponka’pa, Pilato waitabija kulomba kwa Yosefa.

Yosefa wapote kisandi kiyampe kya bukonge, watūkija umbidi wa Yesu ku mutyi. Weupombela mu kisandi kya bukonge mwanda wa kumuteakanya mwa kumujīkila. Nikodema, “waile dibajinji [kudi Yesu] bufuku,” wamukwasha’ko kuteakanya. (Yoano 19:39) Waiya na mpakwa ya bei mityange na aloé kintu kya midingo katwa ya bene Loma (makilo 33). Umbidi wa Yesu i muvungilwe mu bisandi bidi’mo ano mananshi mungya mujīkilanga Bayuda.

Yosefa udi na kibundu kya kubwipi kyadi kekyajīkilwe’mo muntu kikole mu dibwe, mo mwalādika umbidi wa Yesu. Kupwa wakunkulumwina’po dibwe dikatampe ku kibelo. Abebilonga bukidibukidi kumeso kwa Sabato kushilula. Padi ba Madia mwine Makadala ne Madia inandya Yakoba Nkasa abebakwasha’ko kulongolola umbidi wa Yesu. Pano abajokela lubilo ku njibo “kukateakanya binunka mwenye ne māni a mananshi” bya kushinga umbidi wa Yesu kupwa kwa Sabato.—Luka 23:56.

Difuku dilonda’ko i dya Sabato, babitobo bakulu ne Bafadiseo abaenda kudi Pilato kebanena’mba: “Tubavuluka byadi binenanga uno ndimbañani paadi ukidi mūmi amba, ‘Nsa kusangulwa kupwa kwa mafuku asatu.’ Nanshi, soñanya’mba bantu bakalame senene ku kibundu kufika ne mu difuku dya busatu, kutyina’mba bandi bana ba bwanga bakāya kumwiba kebalombola bantu amba, ‘Wasanguka mu bafwe!’ Papo buno bongojani bwa mfulo bukabipa kutabuka ne bubajinji bwine.” Penepo Pilato webanena’mba: “Mubwanya kutūla’ko banzamu. Endai mukalame’ko senene momuyukile.”—Mateo 27:63-65.

Dya Yenga lubanga, Madia mwine Makadala ne Madia inandya Yakoba, ne bana-bakaji bakwabo abaselela binunka biya ku kibundu amba bashinge’byo umbidi wa Yesu. Kebenena amba: “Le i ani usa kuketukunkulumwina dibwe ku kibelo kya kibundu?” (Mako 16:3) Nanshi, nshi yaikele kutenkana. Kadi, mwikeulu wa Leza wadi mukunkulumune dibwe, balami i banyeme, kadi kibundu kidi pululu!