Le Ndi Muntu Ūminina?

Le wi muntu ūminina? Lelo kodi . . .

• mufwilwe muntu osenswe?

• mubele misonga ya zenzeka?

• mufikilwe na kimpengele kya kipangila?

Basokwele mu bukimbi amba kebilombengapo’nka kūminina makambakano makatampe. Enka ne kukambakanibwa na makambakano matyetye kubwanya kukubeleka. Ye mwanda i biyampe wikale muntu ūminina, nansha shi i makambakano matyetye nansha makatampe namani.

• Le kūminina i bika?

• Mwanda waka usakilwa kūminina?

• Le i muswelo’ka obwanya kwikala muntu ūminina?

• Binena bakwenu

Le kūminina i bika?

Kūminina i bukomo bwa kulwa biyampe na makambakano a mu būmi ne na lwana. Muntu ūminina utanwanga na makambakano pamo bwa bantu bonso. Inoko nansha byokubwanya kulupula bibi, aye ubwanya kunekenya makambakano andi, kadi wakomena’ko.

Mwanda waka usakilwa kūminina?

• Mwanda muntu yense utanwanga na makambakano. Bible unena’mba: “Ba bukomo [kebanekenyangapo] bulwi, nansha ba tunangu kwikala nyeke na byakudya, nansha ba ñeni kwikala nyeke na bupeta, nansha boba ba buyuki kunekenya nyeke, mwanda kitatyi ne myanda yampikwa kulaa bibafikilanga bonso.” (Musapudi 9:11) Le i ñeni’ka yotuboila’ko? Enka ne bantu bayampe basusukanga, divule dine ke pa mwandapo wa kilubo kyabo.

• Mwanda kūminina kukukiñanga. Mudingidi umo wa ku iniveleshite unena’mba: “I bitulumukwa’po kashā kumona bana ba masomo bavule bāya mu yami bilo balobe pa mwanda wa mampwe matyetye obakwete nansha pa mwanda wa misapu mityani yobebatūdīle pa marezo a misambo pa Entelenete.” Ubweja’ko amba, Nansha ke mu ino myanda imweka’tu bu mityetye bininge, kukomenwa kwiyuminina kubwanya “kukambakanya muntu mu ñeni ne mu malango bininge.”a

• Mwanda kūminia kusa kukukwasha dyalelo ne posa kutama. Dokitele Richard Lerner walembele pa mwanda utala kutyumukwa mutyima kwa mu būmi amba: “Pa kwikala na būmi buyampe kadi bwa kamweno, muntu mutame ufwaninwe kunekenya kuno kutyumukwa mutyima, kwitungila bitungo bipya ne kulonga bukomo bwa kumona miswelo mikwabo ya kufikila pa byasaka kulonga.”b

Le i muswelo’ka obwanya kwikala muntu ūminina?

• Bandaula senene makambakano owikonda nao. Wifunde kusansanya makambakano makatampe ne myanda mityetye. Bible unena’mba: “Mulembakane ulombolanga kufītwa kwandi ponka na ponka, ino muntu mukosoke usūlanga mutonko.” (Nkindi 12:16) Ke myanda yonsopo ifwaninwe kukutenga bininge.

  “Ku masomo, bana ba masomo bamo badi betompwela’tu pa tubintu tutyetutye wiya’mba i bintu bikatampe. Babo balunda badi nabo batūla misapu ya uno muswelo pa marezo a mīsambo, kintu kine kyadi kikolomona bulobo, bakomenwa kubandaula senene makambakano abo.”—Joanne

• Boila ñeni ku bantu bakwabo. Lukindi lumo lwa mu Bible lunena’mba: “Enka kyuma mokinonenanga kyuma, muntu nandi unonanga mulunda nandi.” (Nkindi 27:17) Tubwanya kuboila ñeni ya kamweno ku bantu bauminine makambakano makomo.

  “Kitatyi kyowisamba na bakwenu, ukamona’mba batenwe na makambakano makatampe, ino pano ke badi biyampe. Wisambe nabo, uyuke byobalongele ne byokebalongelepo pa kunekenya makambakano abo.”—Julia

• Ikala na kitūkijetyima. Bible unena’mba: “Moloke ubwanya kupona misunsa isamba-ibidi, kadi ukabūka monka.” (Nkindi 24:16) Bilombanga kitatyi pa kwitabija’mba bintu kebidipo mowadi wibisakila, o mwanda kokitulumuka shi mafuku amo wiivwana bibi. Kintu kya mvubu i ‘kubūka monka’ kowabuka.

  “Pa kwiivwana biyampe mu makambakano, mutyima wetu ufwaninwe bidi kukoma. Inoko bilombanga kitatyi kilampe. Namwene amba shi pabapite kitatyi, ukapēlelwa kwiivwana biyampe monka.”—Andrea

• Ikala na mutyima wa kufwija’ko. Bible unena’mba: “Ikalai na mutyima wa kufwija’ko.” (Bene Kolose 3:15) Nansha shi wikondanga na makambakano makomo namani, kudi nyeke bintu byobwanya kufwijija’ko. Langulukila pa bino bintu bisatu bibwanya kulengeja būmi bobe bwikale na mvubu.

  “Shi twikonda na makambakano, i bipēle kwiipangula’mba, ‘mwanda waka’nka ami?’ Kubwanya kūminina kekwimaninepo pa bukata bwa myanda, ino i pa kwikala na mumweno muyampe ne mutyima wa kufwija’ko pa byobya byodi nabyo nansha byobya byobwanya kulonga.”—Samantha

• Sangela byobya byodi nabyo. Mutumibwa Polo wānenene amba: “Ami ne mwifunde kusangela byondi nabyo, nansha shi ngikale mu ngikadilo’ka.” (Bene Fidipai 4:11, kunshi kwa dyani) Polo kābwenyepo kupwa bintu bibi byāmufikīle. Ino wātele mutyima ku muswelo waādi wa kulonga’po. Polo wādi musumininwe kusangēla byobya byaādi nabyo.

  “Kintu kimo kyonajingulwile mondi i kino amba muswelo onadi nonga dibajinji pa makambakano, ke wadipo nyeke muyampe. Pano ndi mwitungile kitungo kya kwikala na mumweno muyampe pa mwanda o-onso. Kwikala na mumweno muyampe kukankwasha ami mwine ne bakwetu.”—Matthew

• Lombela. Bible unena’mba: “Ela kiselwa kyobe kilēma padi Yehova, nandi ukakukwasha. Kakalekapo nansha dimo moloke apone.” (Ñimbo ya Mitōto 55:22) Milombelo keilombelwangapo’tu mwanda wa kwiivwana biyampe. I kwisamba na Umpangi obe, mwine ‘ukutele mutyima.’—1 Petelo 5:7.

  “Nkinenwepo kwikonda nao bunka. Kitatyi kyonombola Leza makambakano ami patōkelela kadi pampikwa budimbidimbi, ne kumufwija’ko pa madyese aungesela, fundwilanga kulampe milangwe mibi ne kuta mutyima ku bintu biyampe byaumpele. Milombelo idi na mvubu bininge!”—Carlos