Myanda ya Kunyemena’ko ya Kabuku ka ku Kupwila Būmi ne Mwingilo
7-13 KWEJI 7
BYABULĒME BYA MU KINENWA KYA LEZA NKINDI 21
Misoñanya ya Tunangu pa Kwikala na Nsangaji mu Busongi
w03 15/10 p. 4 mus. 5
Mwa Kukwatyila Butyibi bwa Tunangu
Butyibi bwa kansontomokela, bubwanya kwikala bwampikwa tunangu. Nkindi 21:5 idyumuna’mba: “Mpango ya muntu wa kininga bine ikendeka, ino boba bonso ba kampeja-bukidi bine bakafula ku bulanda.” Kimfwa, shi nsongwalume ne nsongwakaji abesanswa, bafwaninwe kwitūdila’ko kitatyi kumeso kwa kukwata butyibi bwa kwisonga. Shi bitupu, bakatanwa na binenenwe mu lukindi lwa amba, “Muntu usonga nansha kusongwa na kansontomokela, wipanga mfuto ku kusaka.” Luno lukindi lwanenenwe na William Congreve, mulembi wa makayo wa mu Angeletele wa ku ngalwilo kwa myaka ya katwa ka 18.
g 7/08 p. 7 mus. 2
Mwa Kwikadila na Nsangaji mu Busongi
Ikala mwityepeje. “Kemwakilongai kintu nansha kimo na lupotopoto nansha na kwisakila, ino na kwityepeja, monai bakwenu amba i bemupite bukatampe.” (Bene Fidipai 2:3) Kwisusa kulupukanga divule dine mu busongi shi umo mobadi, pa mwanda wa mitatulo, utopeka mukwabo pa kyaba kya kukimba na kwityepeja kupwija mwanda wibatene mwanda wa bibendekele abo bonso babidi. Kwityepeja, nansha’mba mutyima wa kwipēleka, uketukwasha tuleke kukimba kwibingija.
‘Sepelela Mudi Mukaji wa Busongwalume Bobe’
13 Ino bikekala namani shi busongi bubashilula kutelententa mwanda wa umo ususula mukwabo? Kukimba mwa kupwijija uno mwanda kulomba kwielela’ko. Kimfwa, padi i muneneno wa kwisanshija watwela mu busongi ne kubikala’mo. (Nkindi 12:18) Monka motwesambile’kyo mu kishinte kishele’ki, kino kikokeja kuleta musala. Nkindi ya mu Bible inena’mba: “I kipite buyampe kwikala muntanda mutuputupu, na kwikala na mwana-mukaji wa lūma ujingwa mutyima.” (Nkindi 21:19) Shi wi mukaji wa uno muswelo mu busongi, wiipangule amba, ‘Lelo mwikadila wami o ukoleja mulumyami kakishikatapo nami?’ Bible ulombola balume nabo amba: “Bānwe balume nenu, mwikale kusanswa bakaji, ne kwibasanshija mpika.” (Kolose 3:19) Shi wi mulume, wiipangule amba, ‘Lelo ndi na mwikadila wa kuleka kulangila mukaji, umulengeja anze kukimba busengi ku bangi?’ Nansha nankyo, kepadipo nsambu ya kulongela busekese. Ino shi kyamalwa kyo kibamweka, i biyampe kwisamba myanda yonso pampikwa kafinda.
Byabupeta bya ku Mushipiditu
Ntompejo ya Bulopwe bwa Leza Pano ke Mwanda Mumweke
9 Yesu pano ke Mulopwe mukomo, kakidipo muntu wa bituputupu ukandile pa kimbulu, mhm. Utelwa bu muntu ukandile pa kabalwe—kyelekejo kya bulwi mu Bible. (Nkindi 21:31) Kusokwelwa 6:2 unena’mba: “Na’mba; ntale, ne ku kabalwe katōka tō, pātantamine wabuta bwa miketo; ino wapebwa kilukwa, kadi kaenda munekenye wakunekenya.” Kadi, Davida mulembi wa mitōto wāsonekele pa mwanda utala Yesu amba: “Yehova ukatumanga mukombo wa bukomo bobe mu Ziona; bikala bulopwe umbukata mwa boba bakushikilwe.”—Mitōto 110:2.
14-20 KWEJI 7
BYABULĒME BYA MU KINENWA KYA LEZA NKINDI 22
Misoñanya ya Tunangu Ikwasha pa Kulela Bana
Le Bobe Bana Bakengidila Leza shi Abatama?
7 Shi mwi ba mulume ne mukaji, kadi musaka kubutula bana, mwiipangulei amba: ‘Le twi bantu betyepeje kadi badi na mulangilo wa Leza, bobatonga kudi Yehova mwanda wa kulela mwana usa kubutulwa?’ (Ñim. 127:3, 4) Shi wi mbutwile kala, wiipangule amba: ‘Le mfundijanga bami bana’mba kwingila bininge kudi na mvubu?’ (Mus. 3:12, 13) ‘Le noñanga bukomo bwa kukinga bami bana ku byaka bya ku ngitu ne mu ñeni bibwanya kwibatana mu ntanda ya Satana?’ (Nki. 22:3) Kubwanyapo kukinga bobe bana ku makambakano onso abwanya kwibatana. I bikomo kulonga namino. Ino ubwanya kwibateakanya bityetye na buswe ku makambakano a mu būmi na kwibafundija mwa kukimbila madingi mu Kinenwa kya Leza. (Tanga Nkindi 2:1-6.) Kimfwa, shi mubutule wapele mutōtelo wa bine, kwasha bobe bana bayuke kupityila ku Kinenwa kya Leza amba kulamata Yehova kudi na mvubu. (Ñim. 31:23) Kadi nansha shi muntu otusenswe wafu, lombola bobe bana muswelo wa kwingidija Kinenwa kya Leza amba baleke kwikala na njia, ino bekale na ndoe.—2 Ko. 1:3, 4; 2 Tm. 3:16.
A Bambutwile—Fundijai Benu Bana Basanswe Yehova
17 Shilulai kufundija bana pobakidi banuke. I biyampe bambutwile bashilwile’ko kufundija babo bana pobakidi banuke. (Nki. 22:6) Tulangulukilei pa kimfwa kya Temote, wāshilwile kwenda na mutumibwa Polo mwenda mafuku. Yunisa inandya Temote, ne Loisa nkambo wandi bāmufundije “tamba ku bwanuke.”—2 Tm. 1:5; 3:15.
18 Ba Jean-Claude ne Peace, ba mulume ne mukaji ba mu Côte d’Ivoire, babwenye kukwasha babo bana basamba basanswe Yehova ne kumwingidila. Le i bika byebakweshe? Balondele kimfwa kya ba Yunisa ne Loisa. Banena’mba: “Twakomene Kinenwa kya Leza mu betu bana tamba ku bwanuke, kinondanonda’tu na kubutulwa kwabo.”—Kup. 6:6, 7.
19 Le ‘kukoma’ Kinenwa kya Yehova mu benu bana kushintulula bika? ‘Kukoma’ kushintulula “kufundija ne kukomeneja na kupituluka’mo kitatyi ne kitatyi.” Pa kino, bambutwile bafwaninwe kupityija kitatyi kivule na babo bana. Kyaba kimo bibwanya kukambakanya pa kupitulukila bana mu bufundiji. Inoko, bambutwile bafwaninwe kulonga bukomo bwa kumona kino bu muswelo wa kukwasha babo bana bevwanije Kinenwa kya Leza ne kwikingidija.
A Bambutwile, Ikalai Bimfwa Biyampe ku Benu Bana
Bine, mwanuke i mwanuke enka na mwatelelwa, ne kadi banuke bamo badi na mitwe myūmu babwanya enka ne kwikala bantomboki. (Ngalwilo 8:21) I bika bibwanya kulonga’po bambutwile? Bible unena’mba, “Bulembakane i bukutyile mu mutyima wa mwana mwana-mulume, ino lusonde lwa bulemununi lukebufundwila kulampe nandi.” (Nkindi 22:15) Bamo bamonanga amba kulonga namino i kūmwa mutyima, kadi i bya kala. Shako Bible upelejanga bya lūma ne kasusu ka miswelo yo-yonso. Nansha kishima “lusonde” byokibwanya kufunkila pa kupa muntu mfuto ku ngitu, ino lusonde lufunkilanga pa lupusa ludi na bambutwile lulombolwa na kusumininwa ino na buswe kadi mobifwaninwe mwanda wa bana bamwene’mo nyeke.—Bahebelu 12:7-11.
Byabupeta bya ku Mushipiditu
Sangela Madyese Odi Nao
11 Mu muswelo umo onka, tubwanya kuvudija nsany7gaji yetu na kwielela bininge mu mwingilo o-onso obetupa kwingidila Yehova. ‘Wipāne bininge’ mu mwingilo wa busapudi, kadi ingila bininge mingilo ya kipwilo. (Bil. 18:5; Bah. 10:24, 25) Teakanya biyampe myanda ikefundwa ku kupwila, mwa kuletela malondololo akankamika. Kwata na kusumininwa kipindi kyo-kyonso kyobakupa ku kupwila kwa mu bukata bwa yenga. Shi abakupe mwingilo kapanda wa kwingila mu kipwilo, ingila’o biyampe kadi pa kitatyi. Kokamona mwingilo o-onso obakupa bu keudipo na mvubu ne amba kwiwingila i kwela kyaba bitupu. Longa bukomo bwa kulumbulula bwino bobe. (Nki. 22:29) Shi wielele bininge mu mingilo ya Yehova, bulunda bobe nandi bukatyita kadi nsangaji yobe ikavula bininge. (Ngt. 6:4) Kadi ukapēlelwa kusangala pamo na bakwenu shi abapebwa madyese owadi usaka kupebwa.—Loma 12:15; Ngt. 5:26.
21-27 KWEJI 7
BYABULĒME BYA MU KINENWA KYA LEZA NKINDI 23
Misoñanya ya Tunangu Itala Mālwa
Ikala na Mumweno Muyampe pa Malwa
5 Le shi muntu utoma malwa ino ulonga bukomo bwa kuleka kutoma bininge kutyina bakamumona amba i mukolwe? Bantu bamo kebamwekangapo amba i bakolwe nansha shi batomene malwa mavule namani. Inoko, kulanga amba uno mutomeno keudipo na kyaka i kwiongola kukatampe. (Yelemia 17:9) Bityebitye, mwenda mafuku, muntu’wa ukatamija butondwe bwa malwa ne ku mfulo ke umpika wa “kumunwa na vinyu mingi.” (Tetusa 2:3) Mulembi Caroline Knapp unenena pa matabula afikijanga muntu ku kwikala ntondwe wa malwa’mba: “Bwiyanga bityebitye, ditabula pa ditabula, pa kubulwa kuyuka, ne bya munshimunshi.” Bine, butondwe i dikinga dya lufu!
6 Ivwana ne kidyumu kya Yesu nakyo, amba: “Mwikale kudyumuka bānwe bene, mwanda wa kunena’mba mityima yenu yakaīle kulemenenwa, ne mu dyopolo, ne bunkolwankolwa, ne byakūmininwa bya buno būmi ino dyodya difuku dikemupulumukila bitupu, enka na lufimbo lwa kwimuponena. Ke-pantu i yenka nabya dikaponena bonso bakwikala panopanshi ponso.” (Luka 21:34, 35) Pa kusaka malwa afikije muntu ku bunkolwankolwa, amupanga bidi mukunukunu ne bukope—ku ngitu ne ku mushipiditu kwine. Ulanga namani shi difuku dya Yehova dibamutana mu uno muswelo?
it-1 p. 656
Bunkolwankolwa
I bupelejibwe mu Bible. Bible upeleja ne pa mfulo kutoma bitomibwa bikomo enka ne bikolwa muntu. Mulembi wa tunangu wālembele Nkindi, i mulombole patōka bilupukanga ku mutomeno mubi wa mālwa, bintu bine bikwatañene ne na sianse. Wālembele kidyumu kya amba: “Lelo udi na malwa i ani? Lelo uzuzukutazuzukuta i ani? Lelo wa lupotopoto i ani? Lelo wa mitompwe i ani? Lelo wa bilonda byampikwa mwanda i ani? Lelo wa meso atyila i ani? I boba beja kitatyi kilampe pa vinyu; boba bakimbakimba vinyu mityange. Kokatala kutyila kwa vinyu poyeñenya mu kitomeno [vinyu idi na ka mumwekelo kayampe kakoka, yeñenya] kadi yenda itūka senene [poyenda ipita bukidi pa mudibu, bwa ayo isenena], mwanda ku mfulo isumananga pamo bwa nyoka, kadi itambijanga bulembe pamo bwa mpidi [ibwanya kubeleka muntu ku ngitu (kimfwa, misongo ya dityima) ne mu ñeni (na kuleta misongo ya bongolo), ne kadi ibwanya kwipaya muntu]. Meso obe akamona bintu byeni [mālwa ateñanga bitako biludika mingilo ya mu bongolo, azōzeja’byo; muntu kalonga bintu byakadipo ubwanya kulonga ku meso tō, kamone bintu kebidipo; kivulujo kyandi byokidi na bipunzu kadinge’byo na kufumika mānga ya kutendelwa na kikulupiji kyonso; kakidipo na kwīfula mu bilongwa byandi], mutyima obe nao ukesamba bintu bya bupupakane [milangwe ne bya kusakasaka byakadipo unena ku meso tō kawibinena].”—Nki 23:29-33; Hos 4:11; Mat 15:18, 19.
Mulembi wendelela na kulombola bipitanga’mo nkolwankolwa amba: “Kadi ukekala pamo bwa muntu ulēle mu bukata mwa dijiba [ñeni yamuvutakana pamo bwa muntu ulobela, ku mfulo kakiyukapo bilongeka], pamo bwa muntu ulēle pa nsongo ya mikabo ya kidindo kya kyombo [enka na mwikadilanga mu kyaka kyombo kisunkanibwa bininge koku ne koku, būmi bwa nkolwankolwa nabo budi mu kyaka kya akishida, kutanwa na bulebe, lūma, ne bikwabo]. ‘Baunkupile, ino nkyebivwenepo. Baunkupile, ino ami kuyuka mpika [i nkolwankolwa udi bwa aye wineneja; kayukilepo byawadi upitamo ne kuta mutyima ku mfuto yadi imupa mwiendelejo wandi mpika]. Le nkalanguka kitatyi’ka? Nsaka ntome monka [pano bidi ufwaninwe kulāla mwanda wa byawiivwana na malwa mangi atomene, ino byadi umpika wa mālwa yao ulanga kala byakutoma makwabo shi ano abamutōka].’” Usa kulandapala, ke mwandapo’tu waingidija lupeto luvule mu mālwa, ino i ne mwanda kakikulupilwapo kadi kakibwanyapo kwingila.—Nki 23:20, 21, 34, 35.
Byabupeta bya ku Mushipiditu
Bipangujo bya Batangi
Kimfwa, bukata bwa kutatuka bukokeja kwikala kayukeno ka mudyopolo, ino ke ponsopo. Muntu ukokeja kububuka pa mwanda wa misongo. Bukata bukwabo bwa kutatuka bukokeja kwikala bwa kisaka nansha bwa kupyana. Tuyukei kadi amba bukata i bwa umbidi bitupu, ino mudyopolo i mwikadila wa ku mutyima. Bukata bwa kutatuka bushintululwa bu “ngikadilo ya umbidi kuyula māni mavule,” ino mudyopolo ao i “lwiso nansha kubulwa kutondwa.” Pa kino, mudyopolo keutadilwangapo ku bukata bwa muntu, mhm, ino i ku muswelo wamona byakudya. Muntu ukokeja kwikala na bukata bwepele, pakwabo mutyetye, ino aye wa mudyopolo. Kadi muswelo umonwa bukata ne kubaya kufwaninwe i mwishile mungya bifuko.
28 KWEJI 7–3 KWEJI 8
BYABULĒME BYA MU KINENWA KYA LEZA NKINDI 24
Wikomeje mu Bitatyi bya Makambakano
it-2 p. 610 mus. 8
Kupangwapangwa
Bene Kidishitu bayukile biyampe mfutwa itengēle boba bōminina. Yesu wānenene bitala ino mpalo amba: “Ba nsangaji i boba bapangwapangwa pa mwanda wa boloke, mwanda Bulopwe bwa mūlu i bwabo.” (Mat 5:10) Bene Kidishitu bakomejibwanga bininge mwanda bakulupīle mu lusangukilo ne kadi bayukile Mwine utūdile’ko ino mpangiko. Bibakwashanga bekale nyeke na kikōkeji kudi Leza nansha shi bantu bakalabale bebapangapanga bebazakaja’mba basa kwibepaya. Kebatyinangapo lufu lusansa uno muswelo, mwanda badi na lwitabijo mu byobya bikalongeka pa mwanda wa lufu lwa Yesu. (Bah 2:14, 15) Pa kusaka’mba mwine Kidishitu ashale nyeke wa kikōkeji mu kupangwapangwa mulangilo wandi udi na bukomo mu uno mwanda. “Ikalai nyeke na uno mulangilo wadi ne na Kidishitu Yesu, aye . . . [wāikele] na kikōkeji kufika ne ku lufu, bine, lufu lwa ku mutyi wa masusu.” (Fid 2:5-8) “Pa mwanda wa nsangaji yādi imutūdilwe kumeso [Yesu] waūminine mutyi wa masusu, ne kubanga bumvu mpika.”—Bah 12:2; tala ne 2Ko 12:10; 2Ts 1:4; 1Pe 2:21-23.
Tulamei Nsangaji mu Bitatyi Bya Byamalwa
12 Nkindi 24:10 inena’mba: “Shi upungile mu difuku dya tusua, bukomo bobe i butyetye.” Lukindi lukwabo lunena’mba: “Ino pa njia ya mutyima mushipiditu wasonsakana.” (Nk. 15:13) Bene Kidishitu bamobamo batyumukwanga mutyima kufika’nka ne pa kuleka kutanga Bible pa kasuku ne kulangulukila pa Kinenwa kya Leza. Milombelo yabo yaikala ke ya kajilwilo bitupu, ne kwitolwela kulampe na batōtyi nabo. Bine, kushala nyeke mu ino ngikadilo ya kutyumukwa mutyima kukokeja kuleta kyaka.—Nk. 18:1, 14.
13 Ku mutamba mukwabo, kumona bintu mu muswelo muyampe kuketukwasha twimanine pa bintu bikokeja kwitupa kuloelelwa ne nsangaji umbūmi bwetu. Davida wāsonekele amba: “Ndoelelwe monka mu kulonga kiswa-mutyima obe, abe Leza wami.” (Mit. 40:8) Shi bintu ke byenda bibi mu būmi bwetu, kintu kya mfulo kya batwe kulonga i kwendelela nyeke na bibidiji biyampe bya mutōtelo wetu. Bine, bwanga bupwija bushiyena i kwipāna mu mingilo ileta nsangaji. Yehova witulombola amba tukokeja kuloelelwa ne kutana nsangaji shi tutanga Kinenwa kyandi ne kwela’mo diso difuku ne difuku. (Mit. 1:1, 2; Yak. 1:25) Tutambulanga “binenwa bilumbuluke” kupityila ku Bisonekwa Bikola ne ku kupwila kwa Bwine Kidishitu, binenwa bitukomeja mu bidyoma ne kusangaja mityima yetu.—Nk. 12:25; 16:24.
Bipangujo bya Batangi
Kisonekwa kya Nkindi 24:16 kinena’mba: “Moloke ubwanya kupona misunsa isamba-ibidi, kadi ukabūka monka.” Le bino binenwa bīsambila pa muntu uponena mu bubi kitatyi ne kitatyi ino Leza umulekela’nka kumulekela?
Kunena na bubine, uno vese kakimbepo kunena nankyo. Ino, wisambila pa muntu upona mu buluji bwa kutanwa na makambakano kitatyi ne kitatyi kupwa wabūka monka, ko kunena’mba weominina.
Bine, pa kyaba kya kutela kishima “kupona” na buluji bwa kuponena mu bubi, kisonekwa kya Nkindi 24:16 kīsambila pa makambakano nansha bikoleja bifikila muntu, enka ne kitatyi ne kitatyi. Mu ino ngikadilo mibi ya bintu, moloke ubwanya kubela nansha kutanwa na makambakano makwabo. Ubwanya kupangwapangwa bininge na umbikalo. Ino ubwanya kukulupila’mba Leza i mukwashi wandi ne amba ukamukwasha ōminine ne kunekenya. Wiipangule amba, ‘Mwene monanga bintu byendekela bantu ba Leza?’ Mwanda waka? Mwanda tukulupile amba “Yehova ukwashanga bonso bapona kadi ulangulanga bonso bonyame.”—Ñim. 41:1-3; 145:14-19.
Byabupeta bya ku Mushipiditu
Bipangujo bya Batangi
Mu myaka isekunwinwe mu Bible, shi mwana-mulume ukimba ‘kūbaka njibo yandi’ nansha kushimika kisaka na kusonga mukaji, ufwaninwe kwiipangula’mba, ‘Le ne mwilongolole kuta mutyima ne kulela mukaji ne bana botukabutula?’ Kumeso kwa kushilula kisaka, muntu ufwaninwe kwingila bininge na kudima madimi. O mwanda Bisonekwa Bitokele binena’po amba: “Ingila bidi yobe mingilo ya panzya, uteakanye yo mu bobe budimi, penepa ukabwanya kubaka yobe nzibo.” Lelo uno musoñanya witutala ne dyalelo?
Eyo. Muntu usaka kusonga ufwaninwe kwilongolola senene mwa kuselela biselwa. Shi i mukomo mu ngitu, nabya ukabwanya kwingila. Bine, mingilo ya muntu keifwaninwepo kwimanina enka pa kulama kisaka ku ngitu kete. Kinenwa kya Leza kilombola amba muntu ufwaninwe kulela kisaka kyandi ku ngitu, mu ñeni, ne ku mushipiditu, shi bitupu wabipa kutabuka ne wa kubulwa kwitabija! (1 Tem. 5:8) Shi ke pano, nkasampe ulongolola busongi ne būmi bwa kisaka, ufwaninwe kwiipangula bino bipangujo, amba: ‘Lelo ne mwiteakanye senene kuvuija bisakibwa bya ku ngitu bya kisaka kyami? Le ne mwilongolole kwikala mutwe wa kisaka mu myanda ya ku mushipiditu? Lelo nkavuija kiselwa kya kwendeja kitatyi kyonso kifundwa kya Bible na mukaji ne bana?’ Na bubine, Kinenwa kya Leza kinena kikoma kamweno kadi mu bino biselwa.—Kup. 6:6-8; Ef. 6:4.
Nanshi nkasampe ukimba mukaji ufwaninwe kulangulukila bya binebine pa musoñanya utanwa mu Nkindi 24:27. Mo monka ne nkasampe ukimba kusongwa nandi ufwaninwe kwiipangula shi i mwiteakanye mwa kuvuijija biselwa bya bu mukaji ne bu inabana. Ba mulume ne mukaji bakisongasonga nabo bafwaninwe kwiipangula muswelo umo onka, kitatyi kyobakimba kubutula bana. (Luka 14:28) Kulonda buno buludiki bwa ku mushipiditu kukokeja kukwasha bantu ba Leza bepuke njia mivule ne kusangela būmi bwa kisaka buyampe.
4-10 KWEJI 8
BYABULĒME BYA MU KINENWA KYA LEZA NKINDI 25
Misoñanya ya Tunangu Itukwasha Twisambe Biyampe
Ingidija Biyampe Bukomo bwa Ludimi Lobe
6 Mwanda waka i biyampe kuyuka kitatyi kifwaninwe kya kwisamba? Nkindi 25:11 inena’mba: “Kinenwa kinenwa pafwaninwe i pamo’nka bwa myembe ya nsahabu mu bilala bya ndalama.” Myembe ya olo ikalanga biyampe, inoko ibwanya kunengela mpata shi itūdilwe mu kilala kya ndalama. Netu mo monka, tubwanya kwikala na kintu kiyampe kya kwisamba na muntu. Ino shi tuyuke kitatyi kifwaninwe kya kwisamba, nabya tukakwasha mpata uno muntu. Namani le?
7 Shi twisambe mu kitatyi kyampikwa kufwaninwa, padi bantu kebakemvwanapo byotunena nansha kwitabija’byo. (Tanga Nkindi 15:23.) Kimfwa, mu Kweji 3, 2011 kutenkana kwa ntanda ne kimpumpu tsunami byaonakenye bibundi bivule bya kutunduka kwa Jampani. Byaipaile bantu 15 000 ne kupita. Nansha Batumoni ba Yehova bavule byobafwidilwe babutule ne balunda, baingidije Bible mwanda wa kukankamika bakwabo batenwe na kyamalwa kimo kyonka. Inoko badi bayukile amba bavule’mo i bene Buddha kadi kebayukilepo bivule pa Bible. O mwanda pa kyaba kya kwibasapwila myanda ya lusangukilo mu kino kitatyi, banabetu bebakankamikile ne kwibalombola mwanda waka bino bintu bilenga nzuba bifikila bantu bayampe.
Ingidija Biyampe Bukomo bwa Ludimi Lobe
15 Muswelo otwisamba na bakwetu udi na kamweno. Bantu bādi baloelelwa kuteja Yesu mwanda wādi unena binenwa “bilumbuluke,” nansha bya kanye. (Luka 4:22) Shi twisamba mu muswelo muyampe, bantu bakaloelelwa kuteja byotunena ne kwitabija’byo. (Nkindi 25:15) Tukesamba biyampe na bakwetu shi twibalēmekele ne kuta mutyima bininge ku mwiimvwanino wabo. Mo mwādi mulongela Yesu. Kimfwa, paāmwene kibumbo kya bantu balonga bukomo bwa kumuteja, wāsangedile kushikata nabo ne kwibafundija. (Mako 6:34) Nansha ke pobādi bamutuka, Yesu kēbatukilepo.—1 Petelo 2:23.
16 Nansha byotusenswe babutule ne balunda, tubwanya kwibanena bibi mwanda wa kwibebidila kotwibebidile. Tubwanya kulanga’mba ketudipo ne kyotutela mutyima ku muswelo otwisamba nabo. Inoko Yesu kādipo na muneneno mubi ku balunda nandi. Kimfwa balunda nandi bamo pobēpotomeje na kufwila bukata, wēbalēmunwine na kanye, kadi wāleta kimfwa kya mwana mutyetye mwanda wa kwibakwasha bashinte milangwe yabo. (Mako 9:33-37) Bakulumpe nabo babwanya kwiula Yesu na kudingila bakwabo mu muswelo muyampe.—Ngalatea 6:1.
Mwa Kwikankamikila ku Buswe ne ku Mingilo Milumbuluke
8 Mu mwingilo otwingidila Leza wetu, batwe bonso tubwanya kwikankamika kupityila ku kimfwa kyetu. Yesu wādi ukankamika bevwaniki bandi. Wādi usenswe mwingilo wa bwine Kidishitu kadi wādi wiwanya. Wānenene amba uno mwingilo wādi pamo bwa byakudya byandi. (Yoano 4:34; Bene Loma 11:13) Bupyasakane bwa uno muswelo busambukilañananga. Pamo bwa Yesu, ubulwepo nobe kulombola amba usangelanga kusapula? Ubwanya kulombola bakwabo mu kipwilo byowemwenine mu mwingilo wa busapudi pampikwa kwianya. Shi wi mulombe bakwabo usapule nabo, tala shi kudi muswelo obwanya kwibakwasha basangele bininge uno mwingilo wa kwisambila na bantu padi Yehova, Umpangi wetu Mukatampe.—Nkindi 25:25.
Byabupeta bya ku Mushipiditu
it-2 p. 399
Kutalala
Muntu wa ngikadila italala udi namino mwanda udi na lwitabijo kadi udi na nsulo imupa bukomo. Kapēlelwangapo kujimija ndingamano ne ñeni yonso. Muntu ubulwanga ngikadila ya kutalala shi wemone bu kadipo na mutyima-ntenke, wimona bu wakomenwa, kubulwa lwitabijo ne lukulupilo, enka ne kubulwa kikulupiji. Lukindi lumo lunena bitala muntu wampikwa ngikadila ya kutalala amba: “Pamo bwa kibundi kitūtwe, kyampikwa lubumbu, mo mwikadile ne muntu kabwanyapo kwīfula.” (Nki 25:28) I kutupu kimukinga, milangwe mibi ya miswelo yonso kadi yampikwa kwendela’mo ibwanya kumutonona alonge bintu bibi.
11-17 KWEJI 8
BYABULĒME BYA MU KINENWA KYA LEZA NKINDI 26
Ikala Kulampe na “Kivila”
it-2 p. 729 mus. 6
Mvula
Bitatyi. Bitatyi bibidi bikatampe bya mu Ntanda ya Mulao, i kitatyi kya buyo ne kitatyi kya bushipo, bitatyi bibwanya kumonwa ne bu kitatyi kya mvula ne kya mulanga. (Dingakanya na Ñi 32:4; Lwi 2:11, kunshi kwa dyani.) Dya pa bukata bwa Kweji 4 kufika ne pa bukata bwa Kweji 10, mvula unokanga mutyetye. Kino kyo kitatyi kya mwangulo mvula bya kanokengapo bininge. Nkindi 26:1 ilombola’mba ke byendele’mopo mvula kunoka mu kitatyi kya mwangulo. (Dingakanya na 1Sa 12:17-19.) Mu buyo mvula kanokengapo kyaba kyonso; shi wanoke, kwikalanga ne mafuku amo kūlu kutōka. Byokwikalanga kadi ne mashika, shi kanoke kwikalanga mashika makomo. (Eza 10:9, 13) O mwanda i biyampe kwikala na mwa kufyama muyampe.—Isa 4:6; 25:4; 32:2; Yob 24:8.
w87 1/10 p. 19 mus. 12
Bulemununi Bupanga Kipa kya Ndoe
12 Bantu bamo i biyampe kwibalemununa na kusumininwa enka na mulombwela’kyo Nkindi 26:3 amba: “Mukānda i wa kabalwe, lukano i lwa mpunda, lusonde nalo ludi’ko mwanda wa nyuma ya bivila.” Bitatyi bimo, Yehova wādi uleka bantu bandi, muzo wa Isalela utanwe na byamalwa byowādi wiletela ao mwine: “Batombokele kinenwa kya Leza; bapunikile madingi a Mwine wa Peulu Mwine. Penepo wafwija mityima yabo bumvu na masusu; bakukala, kadi kekwadipo wa kwibakwasha nansha umo. Baabija Yehova mu tusua twabo; nandi webapandija mu makambakano abo.” (Ñimbo ya Mitōto 107:11-13) Inoko bivila, byāumije mityima yabyo byāleka ne kuboila ñeni ku bulemununi bupandija bwa miswelo yonso: “Muntu ūmija nshingo yandi pa kupwa kudingilwa misunsa mivule ukatyumunwa mu kitulumukila byakondapibwapo.”—Nkindi 29:1.
it-2 p. 191 mus. 4
Kilema, Bulema
Mwingidijijo wa kyelekejo. Solomone mulopwe wa tunangu wānenene amba, “Pamo bwa muntu wilemeka maulu andi [bine bibwanya kumulengeja ekale kilema] ne kwisanshija aye mwine mo mwikadile ne muntu utūla myanda kudi kivila.” Bya bine, shi muntu wape kivila mpango yandi amba eifikidije, usanshijanga aye mwine tumweno twandi, nansha’mba witulemekanga. Uyukile biyampe aye mwine amba, usa kwimwena musa konekela mpango yandi, bine bisa kumusansa.—Nki 26:6.
Byabupeta bya ku Mushipiditu
it-1 p. 846
Kivila
Kulondolola kivila mungya, nansha’mba “mwendele bulembakane bwakyo,” ko-kunena’mba na kwingidija muneneno wakyo wa bulembakane i kwitūla mu ludingo lumo na mulangilo wakyo mufwe ne mu mashinda akyo ampikwa kufwaninwa. Pa kusaka’mba tuleke kwikala bwa kivila mu uno mwanda, madingi adi mu luno lukindi abwanya kwitukwasha, a amba: “Kokalondolola kivila mwendele bulembakane bwakyo.” Ku mutamba mukwabo, mungya Nkindi 26:4, 5, kwikilondolola “mwendele bulembakane bwakyo” ko-kunena’mba na kubandaula binenwa byakyo, kwibimwekeja patōka amba i byampikwa ñeni, ne amba kya mfulo kikalupuka ku byokinena’bya kikekala kīshile na byokilanga, kubwanya kukwasha.
18-24 KWEJI 8
BYABULĒME BYA MU KINENWA KYA LEZA NKINDI 27
Byotumwenanga mu Kwikala na Balunda ba Bine
Yehova Umwene Bengidi Bandi Betyepeje na Bulēme
12 Muntu mwityepeje ufwijanga’ko shi abamudingila. Tulete kimfwa: Langa’po shi udi ku kupwila. Powisamba na banabetu mu lwitabijo, umo mu bukata mwabo wakukokela kwa bunka bwenu, wakulombola’mba kudi byakudya bikushele mu meno. Na bubine, ukevwana bumvu. Ino le ukatunya kumufwija’ko pa kukudyumuna? Bine, ukamona’mba shi bakudyumwine’tu tamba kala! Muswelo umo onka, netu tufwaninwe kufwija’ko na kwityepeja mwanetu mu lwitabijo walonga bukomo bwa kwitudingila kitatyi kyotusakilwa madingi. Tukamona uno muntu bu mulunda netu, ke bu walwanapo.—Tanga Nkindi 27:5, 6; Ngt. 4:16.
it-2 p. 491 mus. 3
Mulondakani, Mukwenu
Nkindi itukankamika tukulupile ne kwisumbidila mulunda, ne kunyemena kwadi mu bitatyi byotusakilwa bukwashi. Inena’mba: “Kokaleka mulunda nobe nansha mulunda na shobe, kadi kokatwela mu njibo ya mwanenu mu difuku dya kimpengele kyobe; mulondakani [sha khen] wa pabwipi i mupite buya mwanenu wa kulampe.” (Nki 27:10) Pano mulembi ukimba kunena’mba tufwaninwe kumona na mvubu mulunda wa pepi wa kisaka kadi tufwaninwe kukimba bukwashi kwadi kupita ne mubutule wa pabwipi bininge pamo bwa mwanenu wa munda, shi uno mwanenu ushikatanga kulampe. Mwanda mwanenu kabwanyapo padi kwikala mwiteakanye kukukwasha, nansha padi kadipo mu ngikadilo miyampe mwanda wa kukukwasha na mudi mulunda wa kisaka.
A Bankasampe—Musakanga Kwikala na Būmi bwa Muswelo’ka?
7 Ñeni imo bidi yotubwanya kuboila ku butyibi bubi bwa Yehoashe i ya amba, tunenwe kupwana na balunda bakekala na lupusa luyampe potudi—ko kunena’mba balunda basenswe Yehova ne basaka kumusangaja. Ketunenwepo enka kupwana na bantu ba yetu myaka. Vuluka’mba, Yehoashe wādi mwanuke bininge kudi mulunda nandi Yehoyada. Pa mwanda utala balunda botonga kupwana nabo, wiipangule amba: ‘Le bankwashanga nkomeje lwitabijo lwami mudi Yehova? Lelo bankankamikanga nonde misoñanya ya Leza mu bwami būmi? Lelo besambilanga padi Yehova ne pa bubine bwandi bulēme? Lelo balēmekele misoñanya ya Leza? Le banombolanga’tu enka bintu byonsaka kwivwana’ni, nansha bekalanga na bukankamane bwa kundemununa shi nkesāsuka?’ (Nki. 27:5, 6, 17) Na bubine, shi balunda nobe kebasenswepo Yehova, kufwaninwepo kupwana nabo. Inoko shi basenswe Yehova, wibalamate—bakakukwasha!—Nki. 13:20.
Byabupeta bya ku Mushipiditu
Myanda Mikatampe ya mu Mukanda wa Nkindi
27:21. Kutendelwa kumwekejanga mwine mwikadile muntu. Kwityepeja kusokokanga shi kutendelwa kwitulengeja tuyuke mapu otudi nao ku meso a Yehova ne kwitukankamika twendelele kumwingidila. Ino kubulwa kwityepeja kumwekanga patōka shi kutendelwa kwitupa mutyima wa kwianya.
25-31 KWEJI 8
BYABULĒME BYA MU KINENWA KYA LEZA NKINDI 28
Kwishila Kudi pa Bukata bwa Mubi ne Moloke
w93 15/5 p. 26 mus. 2
Le Ulondanga Yehova ne pa Mfulo?
“Boloke badi na kikulupiji pamo bwa ntambo.” (Nkindi 28:1) Badi na lwitabijo, kadi bakulupile na mutyima onso Kinenwa kya Leza. Bendelelanga kumeso na bukankamane mu mwingilo wa Yehova nansha kwikale kyaka kya muswelo’ka.
it-2 p. 1139 mus. 3
Ñeni
Boba bavundamina Nsulo ya tunangu. Yewa ujilula ulekanga kuta mutyima kudi Leza pa kukwata butyibi nansha mpango. (Yoba 34:27) Usabwanga meso na mutyima wandi, kakimonepo amba byalonga i bibi waikala wampikwa bujinguludi. (Ñi 36:1-4) Nansha byawilombola’mba utōtanga Leza, ubadikijanga mumweno wa bantu kumeso pa kyaba kya mumweno wa Leza; utangidije bantu kumeso. (Isa 29:13, 14) Umwekejanga mwiendelejo wandi wa bumvu bu i mwendele’mo ne kwiubingija’mba adi’tu “bwa makayo.” (Nki 10:23) Byadi wa disubi, kivila, ne na mulangilo wa bu nyema, i mufule kulampe na kwitabija’mba Leza wampikwa kumweka kamonengapo kadi kajingulwilepo bilongwa byandi bibi, kebimweka’mba Leza kakidipo na bukomo bwa kumona bintu. (Ñi 94:4-10; Isa 29:15, 16; Yel 10:21) Mu mwiendelejo wandi ne mu bilongwa byandi, udi bwa aye unena’mba, “Yehova kadi’kopo” (Ñi 14:1-3) kadi katele’kopo mutyima. Byakaludikwangapo na misoñanya ya Leza, kabwanyapo kutyiba mambo moolokele, kumona senene bintu bikimbwa, kudingamanya myanda senene, ne kukwata butyibi buyampe.—Nki 28:5.
it-1 p. 1211 mus. 4
Bululame
Bibwanika kwikala na bululame bwa uno muswelo, ke na bukomopo bwa muntu ino i na lwitabijo ne kikulupiji kikomo mudi Yehova ne mu bukomo Bwandi bwa kupandija. (Ñi 25:21) Leza i mulaye amba ukekala bu “ngabo” ne bu “kifuko kikomejibwe,” kadi ukalama tushinda twa boba banangila mu bululame. (Nki 2:6-8; 10:29; Ñi 41:12) Byobasakanga bininge kwitabijibwa na Yehova o mwanda badi na būmi buyampe, bwibakwasha batale’nka kumeso ne kufikidija kitungo kyabo. (Ñi 26:1-3; Nki 11:5; 28:18) Enka na mwājingulwidile’byo Yoba ne ñeni ya mufula, muntu wampikwa kutopekwa ubwanya kususuka pa mwanda wa buludiki bwa muntu mubi nansha kufwa pamo bwa muntu mubi, Yehova witukulupija’mba umwene senene būmi bwa moloke kadi witukulupija’mba bupyani bwandi bukendelela, būmi bwandi bwa kumeso bukekala bwa ndoe, ne kadi ukapyana bintu biyampe. (Yob 9:20-22; Ñi 37:18, 19, 37; 84:11; Nki 28:10) Pamo bwa Yoba, i bululame bwa muntu bumupānga mvubu minemine nansha bulēme, ke bupetapo. (Nki 19:1; 28:6) Bana badi na dyese dya kwikala na mbutwile moloke babwanya kwitwa bu ba nsangaji (Nki 20:7), mwanda batambulanga bupyani buyampe mubadilwa būmi buyampe bwa shabo, bamwena ne mu kuyukana kwayukene bu muntu muyampe ne mu bulēme bobamulēmekele.
Byabupeta bya ku Mushipiditu
Bya Kulonga pa Kusaka’mba Mutyima Uleke Kubela ku Mushipiditu
Kwikulupila bipitepite. Bantu bavule babela dityima badi bamona amba i bakomo nkē enka ne byebafikīle misongo. Divule dine kebadipo bata mutyima ku kulondeleja mwendela bukomo bwabo bwa ngitu ne kumona’mba kwipimija kekudipo na mvubu. Muswelo umo onka, bamo babwanya kumona’mba byokebadi beje mu bwine Kidishitu, padi kekudipo kintu kibwanya kwibatana. Babwanya kuleka kwibandaula ku mushipiditu enka ne bilongeka kyamalwa. I biyampe kuvuluka nyeke madingi mayampe a Polo atala kuleka kwikulupila bipitepite a amba: “Yewa ulanga’mba wimene atadije kutyina’mba wakapona.” I kya tunangu kuyuka nyeke amba twi bampikwa kubwaninina mungya kibutwila kyetu ne kwibandaula ku mushipiditu kitatyi ne kitatyi.—1 Bene Kodinda 10:12; Nkindi 28:14.