Wikinge ku Myanda ya Bubela
Kupita pa kala, dyalelo kebipēle kwivwana myanda, kubadila’mo ne misapu ibwanya kwitukwasha twikale senene ne būmi buyampe bwa ngitu. Inoko polonga bukimbi, tadija na myanda ya bubela, pamo bwa:
Misapu ya bongojani
Malapolo a bubela
Kimfwa, mu kino kitatyi kya kipupo kya Corona, mulembi wa Bumo bwa Mizo wadyumwine bantu pa myanda ya bubela idi pamo bwa kipupo yavula mu bantu. Wanenene amba: “Madingi ambulwa kwendela’mo ne bundapi bwa bubela bibavula mu bantu. Mwivwananga bubela buvule ku televijo ne ku ladiyo. Bantu batulanga myanda mivule ya amba-amba pa Entelenete. Mushikwa wa kushikwa bakwabo ubavudila’ko mu bantu.”
Bine, myanda ya bubela keishilwilepo dyalelo. Bible wālaile amba mu ano etu mafuku, “babi ne bandimbañani [badi ba kubipila’ko] kutabuka, bongola bakwabo ne kongolwa.” (2 Temote 3:1, 13) Ne kadi, dyalelo Entelenete ilengejanga tutambule ne kusambakanya misapu ya bubela ku bantu bavule kadi bukidi bonka kupita pa kala, batwe papo ketusakepo kongola bantu. Kino kibalengeja mu bingidilwa byetu bya busendwe muyule misapu ya bubela, nansha ya bubine bwa kipindi.
Le ubwanya namani kwikinga ku myanda ya bongojani ne ku myanda ya amba-amba? Tubandaulei’ko misoñanya imo ya mu Bible ibwanya kwitukwasha.
Kokakulupila kintu kyo-kyonso kyoivwana nansha kumona
Binena Bible: “Muntu mwendalale witabijanga binenwa byonso, ino mukosoke ulangulukilanga pa matabula onso.”—Nkindi 14:15.
Shi ketutadijepo tubwanya kongolwa bukidi bonka. Kimfwa, mafoto a bilembwa nansha mavideo mēpi i mayule pa Entelenete, nakampata pa malezo a mīsambo. Etwanga bu mèmes, divule dine i mavideo asepeja. Inoko ano mafoto ne mavideo abwanya kushintwa, kwela’po foto ingi nansha bishima bingi. Bantu babwanya kulupula video ya muntu kampanda unena nansha kulonga bintu byakanenenepo, nansha kulonga.
“Bakimbi bavule ba myanda ya bubela batananga pa malezo a mīsambo bintu bishintyilwe, pamo bwa byobeta bu mèmes.”—Axios Media.
Wiipangule amba: ‘Le ino myanda i yabine’ni nansha i mishintwe binenwa?’
Tompa kujingulula kutambile mwanda’wa ne myanda idi’mo
Binena Bible: “Jingululai senene bintu byonso.”—1 Bene Tesalonika 5:21.
Kumeso kwa kukulupila musapu nansha kusambakanya’o mu bantu, nansha shi i mutumbe, ne wisambilwanga’po divule mu mapya, wiujingulule shi i wa bine. Namani?
Wiipangule shi kwine kutambile musapu i kukulupilwa. Bisanji ne malongolodi bibwanya kusambakanya myanda mu muswelo wa bubela mwanda wa tumweno twabo twa bya busunga nansha twa politike. Dingakanya musapu na misapu itamba ku nsulo mikwabo. Kyaba kimo, balunda, pampikwa’nka ne kusaka, babwanya kukutumina misapu ya bubela ku olodinatele nansha kwiitūla pa malezo a mīsambo. Nanshi, kokakulupila musapu o-onso shi kwayukile kwine koutamba.
Bandaula myanda idi’mo shi i ya panopano ne i ya bine. Tala date, myanda īsambilwe’mo, ne bukamoni bubingija myanda’ya. Tá mutyima bininge ku muswelo ulembelwe myanda, shi i balembe’yo mu muswelo upēla, nansha’mba i mwanda wa ulonge’po kintu mu muswelo kampanda.
“Jingulula shi musapu owatambula i wa bine, kadi wa mvubu pamo bwa kōya ku makasa.”—Sridhar Dharmapuri, Mwimaniji Utala Myanda ya Byakudya mu Bumo bwa Mizo.
Wiipangule amba: ‘Le uno musapu uleta mulangwe bu mwanda mumweke? Nansha le banena’mo’tu bubine kipindi?’
Kokemanina pa milangwe yobe, ino ludikwa na bubine bwa myanda
Binena Bible: “Yewa ense ukulupile mutyima wandi i kivila.”—Nkindi 28:26.
Batwe bantu, tukimbanga kukulupila bintu bikwatañene na milangwe yetu. Kadi masoshete a Entelenete nao, divule dine akutuminanga misapu mungya bintu byosenswe ne byowakimbile pa Entelenete. Inoko bintu byotusakanga kwivwana, ke abyopo byotusakilwanga nyeke kwivwana.
“Bantu babwanya kulanga biyampe kadi byendele’mo, inoko bintu byotusakanga, byotukulupile, byotutyinanga, ne kukanina kwetu, divule dine bibwanya kwitulengeja tumone bintu kampanda bu bya bine shi bikwatakenye na byobya byotusaka kukulupila.”—Peter Ditto, mwifundi wa mwikadila wa bantu.
Wiipangule amba: ‘Le nakulupila uno musapu mwanda ye byonsaka kukulupila?’
Kokasambakanya misapu ya bubela
Binena Bible: “Kufwaninwepo kusambakanya mwanda wa bubela.”—Divilu 23:1.
Vuluka’mba misapu yotumina bakwenu, idi na lupusa pa milangwe ne bilongwa byabo. Nansha shi ubatumina muntu musapu wa bubela pampikwa kusaka, bikalupuka’ko bibwanya kwikala bibi mpata.
“Kintu kya mvubu kyofwaninwe kulonga kumeso kwa kutumina muntu musapu i kino, imana ne kwiipangula’mba, ʻle nkulupile binebine uno musapu mu ludingo lombwanya kutumina’o bakwetu?’ Shi muntu ne muntu alonge namino, myanda ya bubela ikatyepa pa Entelenete.”— Peter Adams, utala myanda ya bufundiji bwa mu misapu wa News Literacy Project.
Wiipangule amba: ‘Le kentume uno musapu mwanda ndyukile amba i wa bine?’