Tupindi twa Mashi ne Myundapilo mu Lupasulo

Tupindi twa Mashi. Tupindi twa mashi tutambanga ku bipindi biná bikatampe bya mashi​—miseke ityila, miseke itōka, miseke ikwatyija mashi, ne lwima. Kimfwa, kaseke kakinga ngitu (hémoglobine) kalupukanga ku miseke ityila. Kano kaseke kabwanya kutamba ku bantu nansha ku banyema kengidijibwanga mwanda wa kundapa boba ba mashi matyetye nansha mashi alupuka mavule.

Lwima​—ludi na mema 90 pa katwa​—luselanga tuseke tuvule twa musungusungu, kyepo kya mu ngitu, tuseke twa bumeni, bidyo, ne lubweyele ne sukadi ya mu umbidi. Lwima luselanga kadi ne tuseke tukwatyija biungo bya mu ngitu, tukinga ngitu ku misongo, ne tukwabokwabo pamo bwa bilenji. Shi muntu wabela misongo kamukaya, muñanga ubwanya kumunena bamwase nshinge ya tuseke tukinga ngitu tuselelwe ku lwima lwa bantu bashīkilwe ku misongo’ya. Miseke itōka nayo idi na tuseke tutelwa bu interférons ne interleukines, twingidijibwanga pa kundapa maya ne misongo ilupuka ku twishi.

Le mwine Kidishitu uketabija kundapibwa na tuno tupindi twa mashi? Bible kasantawilepo kamwanda kamo ne kamo, umo ne umo ukatyiba butyibi mungya mutyima wandi ku meso a Leza. Bamo bakapela tupindi tonsololo na kulanga’mba Kijila kyāpelwe bene Isalela na Leza kyānene pangala pa mashi a bipangwa amba “ukamwanga’o panshi bwa mema.” (Kupituluka 12:22-24) Bakwabo nabo bakapela kwelwa mashi matuntulu ne bipindi byao biná bikatampe, ino baitabija kundapibwa na tupindi tutyetutye. Babwanya kulanga amba mu ludingo kampanda tuno tupindi ke mashipo mene elekeja būmi bwa kipangwa kine kyotulupwilwe’ko.

Pokwata butyibi butala tupindi twa mashi, bandaula bino bipangujo bilonda’ko: Lelo ngyukile amba kupela tupindi tonsololo twa mashi ko kunena’mba napele ne bwanga bumobumo bupwija misongo ne bukokeja kukwatyija mashi aleke kusuma mavule? Lelo mbwanya kushintulwila muñanga kine kyonapelela nansha kyonaitabijija kapindi nansha tupindi kampanda twa mashi?

Myundapilo mu Lupasulo. Mu ino myundapilo mubadilwa kuzubulula mashi ne kukūla mashi amwangika. Kuzubulula mashi kulomba kutambija mashi panja pa umbidi, kupingakenya’o na mema avudija mashi, kupwa bajokejeja ubela mashi andi. Kukūla mashi amwangika nako i kuboya mashi atamba pobakupasula ne kwiajokeja mu ngitu. Mashi atamba pa bilonda ne oa atekamine mu umbidi, akendwa, asāswa, ne kwalwija’o ubela. Ino myundapilo i mishileshile mungya dokitele ne dokitele, o mwanda mwine Kidishitu ufwaninwe kuyuka bisa kulonga dokitele wandi.

Pokwata butyibi butala pa ino myundapilo, wiipangule amba: ‘Shi mashi ami abatambe panja pa umbidi wami ne kwimana’o kyaba kimo pantu kampanda, le mutyima wami wa mundamunda uketabija kadi bangalwije’o dikwabo, ne amba keafwaninwepo ‘kumwanga panshi bwa mema’? (Kupituluka 12:23, 24) Le mutyima wami wa mundamunda mufundijibwe ukavutakana shi naundapwa myundapilo imoimo ilomba kukoka mashi ami, kwelwa’mo bwanga, ne kujokeja’o monka mu ngitu yami? Lelo ndyukile amba kupela myundapilo yonso itala pa kwingidija mashi a ami mwine i kunena amba napele bipimo bya mashi, kusāsa mashi na mashini, ne mashini engila bu mukunka ne mayumba?’

Mwine Kidishitu ufwaninwe aye mwine kutyiba butyibi bwa kwingidija mashi andi mu ino myundapilo mu lupasulo. Kino kitala ne pa kupimwa kwa mashi ne bundapi bo-bonso bulomba kusela mashi nansha matyetye a muntu, padi kwiasambakanya na malawa kampanda, kupwa ke kwelwa’o.