MUKANDA WA KUMPALA MUTUMINA TIMOTE
1 Meme Paulo, mupostolo wa Kristo Yezu ku dîyi dituma dia Nzambi Mupandishi wetu ne dia Kristo Yezu, ditekemena dietu,+ 2 kudi Timote*+ muananyi mulelela+ mu ditabuja:
Ngasa, luse ne ditalala bia kudi Nzambi Tatu ne Kristo Yezu Mukalenge wetu bikale nebe.
3 Anu bu mumvua mukukankamije bua kushala ku Efeso pankavua pa kuya ku Makedonia, ke mundi ngenza kabidi mpindieu, bua utumine bantu bakuabu dîyi bua kabalongeshi dilongesha dikuabu, 4 anyi kabateyi ntema ku mianu ya dishima+ ne ku malu a dilondangana dia bankambua. Malu aa kaena afikisha ku bualu nansha bumue bua mushinga,+ kadi adi afikishangana ku diamba malu adi kaayi ne bijadiki pamutu pa kupetesha tshintu kampanda tshia kudi Nzambi mu diumvuangana ne ditabuja. 5 Bulelela, tshipatshila tshia bualu butudi tunuambila ebu* ndinanga+ didi difumina mu muoyo mutoke, mu kondo ka muoyo kimpe ne mu ditabuja+ didi kadiyi ne lubombo. 6 Bu mudi bamue bantu balekele malu aa, mbaditue mu biakulakula bia tshianana.+ 7 Mbasue kuikala balongeshi+ ba mikenji, kadi kabena nansha bumvua malu adibu bamba anyi malu adibu batamba kuimanyina bikole.
8 Mpindieu tudi bamanye ne: Mikenji mmimpe padi muntu uyitumikila mudibi bikengela,* 9 mumanye ne: mikenji ki mmiela bua muntu muakane, kadi mbua bantu badi bashipa mikenji+ ne bantomboji, bantu badi kabayi banemeka Nzambi ne benji ba mpekatu, bantu badi kabayi ne lulamatu* ne banyangi ba bintu bia tshijila, bashipi ba batatu ne bashipi ba bamamu, bashipianganyi, 10 bena masandi,* balume badi balala ne balume nabu, bantu batu bambula bantu ku bukole baya nabu, bena mashimi, benji ba mitshipu ya dishima, ne bualu bukuabu buonso budi bubengangana ne dilongesha didi dikolesha*+ 11 mu diumvuangana ne lumu luimpe lua butumbi lua Nzambi wa disanka ludibu bampeshe.+
12 Ndi ne dianyisha kudi Kristo Yezu Mukalenge wetu uvua mumpeshe bukole, bualu uvua mumbale muena lulamatu pa kunsungula bua mudimu,+ 13 nansha mumvua kumpala mupendi wa Nzambi, mukengeshanganyi ne mupange bukalanga.+ Nansha nanku, bakandeja luse bualu mvua muenze malu mu dipanga, tshiyi ne ditabuja. 14 Kadi ngasa wa Mukalenge wetu wakavulangana bikole menemene pamue ne ditabuja ne dinanga didi mu Kristo Yezu. 15 Dîyi edi ndia kueyemena ne ndikumbane bua kuditaba dionso ne: Kristo Yezu wakalua panu bua kupandisha benji ba mpekatu.+ Mu bobu aba, meme ndi wa kumpala.+ 16 Nansha nanku, bakandeja luse bua ne: ku diambuluisha dianyi meme muntu wa kumpala, Kristo Yezu aleje lutulu luende luonso, umvuija tshilejilu kudi bantu bikala mua kuteka ditabuja diabu kudiye bua kupeta muoyo wa tshiendelele.+
17 Mpindieu kudi Mukalenge wa tshiendelele,+ udi kayi mua kubola,+ udi kayi umueneka,+ Nzambi umuepele,+ bunême ne butumbi bikale kudiye kashidi ne tshiendelele. Amen.
18 Ndi nkuambila wewe bualu ebu,* muananyi Timote, mu diumvuangana ne mêyi a buprofete avuabu bambe bua bualu buebe, bua ku diambuluisha diawu utungunuke ne kuluangana mvita mimpe,+ 19 ulama ditabuja ne kondo ka muoyo kimpe+ kakadi bakuabu balekele, ne bua bualu ebu ditabuja diabu ndinyanguke anu bu mazuwa adi matshibukile mu mâyi. 20 Humenayo + ne Alesandelo badi munkatshi mua bantu aba, ne ndi mubafile mu bianza bia Satana+ bua dinyoka dibalongeshe bua kubenga kupenda Nzambi.
2 Nunku kumpala kua malu onso, ndi ndomba bua ne: misengelelu, masambila, milombu ne diela tuasakidila bienzeke bua bantu ba mishindu yonso, 2 bua bakalenge ne bonso badi ku mutu,*+ bua tumone mua kutungunuka ne kusomba ne bupole ne ditalala mu dilamata dionso dia Nzambi ne bunême buonso.+ 3 Bualu ebu mbuimpe ne mbuanyishibue ku mêsu kua Mupandishi wetu, Nzambi,+ 4 udi musue bua bantu ba mishindu yonso bapandishibue+ ne bafike ku dimanya dijalame dia bulelela. 5 Bualu kudi Nzambi umue,+ ne mutuangaji umue+ pankatshi pa Nzambi ne bantu,+ mmuntu, Kristo Yezu+ 6 uvua mudifile nkayende bua bantu bonso*+ bu tshia kupikulangana natshi tshidi tshikumbanangane; bualu ebu ke budibu ne bua kufidila bumanyishi mu tshikondo tshiabu. 7 Bua bumanyishi ebu,+ bakansungula bua kuikala muyishi ne mupostolo+ (ndi ngamba bulelela, tshiena nshima to), mulongeshi wa bisamba bikuabu+ mu bualu bua ditabuja ne bulelela.
8 Nunku ndi musue bua balume basambile miaba yonso, bela bianza bia lulamatu muulu,+ kakuyi tshiji+ ne dikokangana.+ 9 Bia muomumue, bakaji badilengeje ne mvuadilu udi mukumbane,* ne bupuekele ne meji majalame,* kabayi ne ndukishilu ya nsuki ya wayi mushindu, kabayi ne or anyi mabue a busanga anyi bilamba bia mushinga mukole menemene,+ 10 kadi badilengeje mu mushindu udi mukumbanyine bakaji badi bamba mudibu balamate Nzambi,+ mbuena kuamba ne: ne bienzedi bimpe.
11 Mukaji alonge mu tshimuma* ne dikokela dionso.+ 12 Tshiena nganyishila mukaji bua kulongesha anyi bua kuikala ne bukokeshi ku mutu kua mulume, kadi udi ne bua kushala mupuwe.*+ 13 Bualu Adama ke uvua mufukibue kumpala, pashishe Eva.+ 14 Kabidi, kabavua bashime Adama to, kadi mukaji ke uvuabu bashime bibi menemene,+ kuluaye mushipi wa mikenji. 15 Kadi nealamibue ku diambuluisha dia dilela dia bana,+ anu bikalaye* utungunuka mu ditabuja, mu dinanga ne mu bunsantu pamue ne meji majalame.*+
3 Dîyi edi ndia kueyemena: Muntu mulume yeye wipatshila bua kuikala mutangidi,+ udi ujinga mudimu muimpe. 2 Nunku mutangidi udi ne bua kuikala kayi ne bualu budibu bamubanda nabu, ikale ne mukaji umue, ikale ne nkatshinkatshi mu bienzedi biende, ikale ne meji majalame,*+ muena bulongame, muakididi wa benyi,+ mukumbane bua kulongesha,+ 3 kikadi mukuatshiki wa maluvu,+ muena tshikisu,* muena malu makole,+ musue matandu,+ munangi wa makuta,+ 4 ikale muntu udi ulombola* ba mu nzubu muende bimpe, muikale ne bana badi bamukokela ne bunême buonso+ 5 (bualu bikala muntu kayi mumanye mua kulombola* ba mu nzubu muende, mmunyi mualamaye tshisumbu tshia Nzambi?), 6 kikadi muntu mupiamupia mu ditabuja,+ bua kalu kudiuwuja ne lutambishi ne kupona mu dilumbuluisha didi Diabolo mupete. 7 Bualu bukuabu, udi kabidi ne bua kuikala ne lumu luimpe* kudi bantu ba pambelu,+ bua kabakudi bibi bua bualu buende* ne bua kakuluki mu buteyi bua Diabolo.
8 Bia muomumue, basadidi ba mudimu badi ne bua kuikala bantu ba kunemekibua, kabayi bena mêyi abidi,* kabayi badifila ku mvinyo wa bungi, kabayi ne lukuka lua bintu bipetela mu njila mubi,+ 9 bikale balama bualu busokoka bua tshijila bua ditabuja ne kondo ka muoyo katoke.+
10 Bualu bukuabu, banji kuteta bantu aba bua kujadika bikalabu bakumbane;* pashishe benze mudimu wa busadidi bu mudibu kabayi ne bualu budibu bababanda nabu.+
11 Bia muomumue, bakaji badi ne bua kuikala bantu ba kunemekibua, kabayi bashiminyinyanganyi ba malu,+ bikale ne nkatshinkatshi mu bienzedi biabu, bena lulamatu mu malu onso.+
12 Basadidi ba mudimu bikale ne mukaji umue, balombola bana babu ne ba mu nzubu muabu bimpe. 13 Bualu balume badi benza mudimu bimpe badi badipetela muaba wa lumu ne dikima dikole dia kuakula mu ditabuja didi mu Kristo Yezu.
14 Ndi nkufundila malu aa nansha mundi mutekemene bua kulua kuudi aku mu matuku makese emu, 15 bua ne: biobi bienzeke ne: nnengakane, umanye muudi ne bua kuenza malu mu nzubu wa Nzambi+ udi tshisumbu tshia Nzambi wa muoyo, dikunji ne nshindamenu wa bulelela. 16 Bushuwa, mu bulelela bualu busokoka bua tshijila bua dilamata dia Nzambi edi mbunene: ‘Wakamueneka mu mubidi,+ wakabadibua muakane mu nyuma,+ wakamuenekela banjelu,+ bakayisha bualu buende munkatshi mua bisamba bikuabu,+ bakamuitabuja panu,+ bakamuakidila muulu ne butumbi.’
4 Kadi dîyi diamba ku nyuma* didi diamba patoke ne: mu bikondo bialua, bantu bakuabu nebalekele ditabuja, bateleja mêyi adi apambuishangana mamba ku nyuma*+ ne malongesha a bademon, 2 bua lubombo lua bantu badi bamba malu a dishima+ badi ne kondo ka muoyo koshike anu bu kosha ne tshiamu tshikunjija mu kapia. 3 Badi bakandika bantu bua kuselangana+ ne babelela mikenji bua kubenga biakudia+ bidi Nzambi mufuke bidi bantu badi ne ditabuja+ ne bamanye bulelela bimpe ne bua kudia+ ne disakidila. 4 Bualu tshifukibua tshionso tshia Nzambi ntshimpe,+ ne kakuena tshintu tshia kubenga+ bikalabu batshiangata ne disakidila, 5 bualu ntshivuija tshia tshijila ku diambuluisha dia dîyi dia Nzambi ne disambila didibu batshienzele.
6 Paudi upesha bana betu mibelu eyi, newikale muena mudimu muimpe wa Kristo Yezu, udi mudishibue mêyi a ditabuja ne a dilongesha dimpe diudi mulonde bimpe menemene.+ 7 Kadi ubenge mianu ya dishima idi ipendeshisha Nzambi,+ ya buena idibu bela kudi bakaji bakulakaje. Kadi dibidija ne tshipatshila tshia kulamata Nzambi. 8 Bualu dibidija dia mubidi* didi ne mushinga bua malu makese, kadi dilamata Nzambi didi ne mushinga bua malu onso, bualu didi ne mulayi wa muoyo wa mpindieu ne muoyo utshilualua.+ 9 Dîyi adi ndia kueyemena ne ndikumbane bua kuditaba dionso. 10 Ke bualu kayi tudi tuenza mudimu mukole ne tudienzeja,+ bualu tudi bateke ditekemena dietu mu Nzambi wa muoyo udi Mupandishi+ wa bantu ba mishindu yonso,+ nangananga wa bena lulamatu.
11 Tungunuka ne kufila mêyi aa ne kualongesha. 12 Muntu nansha umue kapetudi bunsonga buebe nansha kakese. Kadi ikala tshilejilu kudi bena lulamatu mu ngakuilu, mu bienzedi, mu dinanga, mu ditabuja, ne mu bukezuke.* 13 Too ne pangalua, tungunuka ne kudifila ku dibala kumpala kua bantu,+ ku didimuijangana* ne ku dilongesha. 14 Kulenguludi tshipedi tshidi munda muebe tshivuabu bakupeshe ku diambuluisha dia dîyi dia buprofete pavua kasumbu ka bakulu kakutentekele bianza.+ 15 Elela malu aa meji;* udifilaku ne muoyo webe mujima, bua bantu bonso bamone patoke muudi uya kumpala. 16 Wikale mudimuke mu malu audi wenza ne mu dilongesha diebe.+ Suminyina mu malu aa, bualu paudi wenza nanku neudipandishe wewe muine ne bantu badi bakuteleja.+
5 Kubedi muntu mukulumpe ne mêyi mashile menemene to.+ Kadi umusengelele bu tatu, bansongalume bu bana benu ba balume, 2 bakaji bakulumpe bu bamamu, bansongakaji bu bana benu ba bakaji, ne bukezuke buonso.
3 Nemeka* bakaji bakamba badi bakamba balelela.*+ 4 Kadi mukaji mukamba yeye muikale ne bana anyi ne bikulu, bobu aba banji kulonga mua kuleja mudibu balamate Nzambi mu nzubu yabu+ ne bua kufuta baledi babu ne bakakuabu tshidibu ne bua kubapesha,+ bualu ke tshidi tshianyishibue ku mêsu kua Nzambi.+ 5 Mpindieu mukaji udi mukamba mulelela ne udi mushale kayi ne dikuatshisha mmuteke ditekemena diende kudi Nzambi+ ne udi utungunuka mu misengelelu ne masambila butuku ne munya.+ 6 Kadi mukaji mukamba udi udifila ku disankisha majinga a mubidi mmufue nansha mudiye ne muoyo. 7 Nunku tungunuka ne kubambila malu a kuenza* aa, bua bikale kabayi ne bualu budibu bababanda nabu. 8 Bulelela, bikala muntu kayi ukumbaja majinga a bende yeye, nangananga a ba mu nzubu muende, yeye mmuvile ditabuja ne mmubi kupita muntu udi kayi ne ditabuja.+
9 Bafunde dîna dia mukaji mukamba anu udi ne bidimu kabiyi muinshi mua 60, uvua mukaji wa mulume umue, 10 udi mumanyike bua bienzedi bimpe,+ bikalaye mukoleshe bana,+ bikalaye uvua wakidila benyi,+ muoweshe bansantu mâyi ku makasa,+ muambuluishe bakengi,+ mudifile mu mudimu wonso muimpe.
11 Kadi kufundi mêna a bakaji bakamba batshidi bansonga to, bualu padi majinga a kusangila alua kuimana pankatshi pabu ne Kristo, badi bajinga kuya ku dibaka. 12 Nebapete dilumbuluisha bualu mbalekele mushindu uvuabu baleja ditabuja kumpala.* 13 Badi kabidi balonga bua kubenga kuenza mudimu, benda banyunguluka ku nzubu ne ku nzubu; eyowa, kabena anu babenga kuenza mudimu to, kadi badi kabidi bena bijanu ne badi babuelakana mu malu a bakuabu,+ bakula malu adibu kabayi ne bua kuakula. 14 Ke bualu kayi, ndi musue bua bakaji bakamba batshidi bansonga babuele mu dibaka,+ balele bana,+ batangile ba mu nzubu yabu, kabapeshi muluishi mpunga wa kuakula bibi. 15 Mu bulelela, bakuabu bakadi bamane kupambuka bua kulonda Satana. 16 Mukaji muena kuitabuja yeye ne balela bende badi bakaji bakamba, abambuluishe, bua tshisumbu katshikadi ne bujitu abu to. Dîba adi tshidi mua kuambuluisha bakaji bakamba badi bakamba balelela.*+
17 Bakulu badi balombola mu mushindu muimpe+ bangatshibue bakumbane bua kupeshibua bunême misangu ibidi,+ nangananga aba badi benza mudimu bikole mu kuakula ne mu kulongesha.+ 18 Bualu dîyi dia mu Mifundu didi diamba ne: “Kuena ne bua kusuika mbanga ya ngombe padiye ushipula ntete to,”+ kabidi ne: “Muena mudimu mmuakanyine difutu diende.”+ 19 Kuitabi padibu babanda muntu mukulumpe,* anu pikalaku tshijadiki tshia bantemu babidi anyi basatu.+ 20 Bantu badi benza mpekatu,+ ubabele+ kumpala kua bantu bonso, bua tshikale bu didimuija kudi bonso badi bashale.* 21 Ndi nkutumina dîyi ne muoyo mujima kumpala kua Nzambi ne Kristo Yezu ne banjelu basungula bua kutumikila malu aa kuyi udianjila kuelelangana meji mabi anyi ne kansungansunga to.+
22 Kutentekedi muntu nansha umue bianza lukasa;*+ anyi kubuelakanyi mu mpekatu ya bakuabu; udilame mukezuke.
23 Kunu kabidi mâyi to,* kadi nuaku mvinyo mukese bua tshifu tshiebe ne bua tusamasama tuebe.
24 Mpekatu ya bamue bantu idi imanyika patoke, ifikisha diakamue ku dilumbuluisha, kadi ya bantu bakuabu idi ilua kumueneka pashishe.+ 25 Bia muomumue kabidi, bienzedi bimpe bidi bimanyika patoke+ ne bidi kabiyi bimanyike kabiena mua kushala bisokoka.+
6 Bantu badi muinshi mua mutshi wa tshikokedi wa bupika batungunuke ne kumona bamfumu babu ne: mbakumbanyine bunême buonso,+ bua dîna dia Nzambi ne dilongesha kabipendibu nansha kakese.+ 2 Bualu bukuabu, bantu badi ne bamfumu babu bena kuitabuja kababapetudi nansha, bualu mbana babu. Kadi badi ne bua kuenza mudimu ne muoyo mujima, bualu bantu badi bapeta dikuatshisha dia ku mudimu wabu muimpe mbena kuitabuja ne mbanangibue.
Tungunuka ne kulongesha malu aa ne kufila mibelu eyi. 3 Muntu yeye ulongesha dilongesha dikuabu ne kayi witaba mêyi a kulonda adi akolesha*+ a kudi Mukalenge wetu Yezu Kristo, anyi dilongesha didi mu diumvuangana ne dilamata Nzambi,+ 4 mmuwule ne lutambishi ne kena umvua bualu nansha bumue.+ Mmukuatshike ku bupika bua* dikokangana ne dielangana mpata bua miaku.+ Malu aa adi ajudija lubabu, matandu, dishiminyinangana dia malu,* dielelangana meji mabi, 5 ditandangana dîba dionso bua tumalu tukese kudi bantu badi banyanguke mu meji+ ne kabayi ne bulelela, bela meji ne: dilamata Nzambi didi diambuluisha bua kupeta bintu.+ 6 Mu kuamba kuimpe, kulamata Nzambi+ ne kusanka ne bintu bitudi nabi* kudi ne dikuatshisha dinene. 7 Bualu katuena balue ne tshintu panu, ne katuena mua kumbukapu ne tshintu to.+ 8 Nunku bu mutudi ne biakudia* ne bilamba,* tusanke ne bintu ebi.+
9 Kadi bantu badi badisuike bua kuikala babanji badi bakuluka mu diteta ne mu buteyi+ ne mu majinga a bungi a bupote adi enzelangana bibi, adi abueja bantu mu kabutu ne mu dinyanguka.+ 10 Bualu dinanga dia makuta didi muji wa malu mabi a mishindu yonso, ne bua dipatshila dinanga edi, bamue bantu mbasesuke kule ne ditabuja ne mbadisunsule mubidi mujima ne tunyinganyinga tua bungi.+
11 Kadi wewe muntu wa Nzambi, nyema malu aa. Kadi ipatshila buakane, dilamata Nzambi, ditabuja, dinanga, dinanukila ne bupole malu.+ 12 Luangana mvita mimpe ya ditabuja; kuata bikole ku muoyo wa tshiendelele uvuabu bakubikidile ne uuvua mujikule bimpe patoke kumpala kua bantemu ba bungi.
13 Ndi nkutumina dîyi kumpala kua Nzambi udi ulama bintu bionso ne muoyo ne kua Kristo Yezu uvua mujikule malu bimpe patoke bu ntemu kumpala kua Pontio Pilato,+ 14 bua utumikile mêyi mu mushindu udi kawuyi kalema ne udibu kabayi mua kubanda too ne ku dimueneka dia Mukalenge wetu Yezu Kristo+ 15 dikala Mfumu wa bukole wa disanka umuepele mua kumuenesha mu bikondo biadi bisungula. Yeye udi Mukalenge wa badi bakokesha bu bakalenge ne Mfumu wa badi bakokesha bu bamfumu,+ 16 yeye nkayende udi kayi mua kufua,+ udi musombe mu butoke budi muntu kayi mua kufika kudibu,+ udi muntu nansha umue kayi muanji kumona anyi kayi mua kumona.+ Bunême ne bukole bua tshiendelele bikale kudiye. Amen.
17 Ambila* bantu badi babanji mu ndongoluelu wa malu eu* bua kabikadi bena diambu,* bua kabateki ditekemena diabu ku bubanji budi mua kujimina,+ kadi baditeke kudi Nzambi udi utupesha bintu bionso bitudi tusanka nabi.+ 18 Bambila bua benze malu mimpe, bikale babanji mu midimu mimpe, bikale bapeshanganyi ba bintu,* badiakaje bua kuabanyangana bintu ne bakuabu,+ 19 badilamina bimpe tshishimikidi tshimpe bua matuku atshilualua,+ bua bamone mua kukuata muoyo wa bushuwa bikole.+
20 Timote, lama tshidibu bakupeshe,+ wepuka biyukiyuki bia patupu bidi binyanga tshintu tshia tshijila, ne mpata ya tshidibu babikila mu dishima ne: “dimanya.”+ 21 Bua kudileja bua dimanya dia mushindu eu, bamue bantu mbasesuke mu ditabuja.
Ngasa ikale nenu.
Diumvuija: “Muntu udi unemeka Nzambi.”
Anyi “bukenji ebu; dîyi dituma edi.”
Ku mua.: “bilondeshile mikenji.”
Anyi “badi kabayi ne dinanga dia lulamatu.”
Tang. Diumv.: “Masandi.”
Anyi “didi diambuluisha bua kuikala bimpe; didi dikuatshisha.”
Anyi “nkupesha bukenji ebu; dîyi dituma edi.”
Anyi “badi ne bukokeshi.”
Anyi “bantu ba mishindu yonso.”
Anyi “wa kanemu.”
Anyi “busunguluji; meji.”
Anyi “muikale mupuwe; muikale talalaa.”
Anyi “kushala talalaa; kushala mu tshimuma.”
Ku mua.: “bikalabu.”
Anyi “busunguluji; meji.”
Anyi “ikale ne busunguluji; ne meji.”
Anyi “mukumianganyi.”
Anyi “uludika.”
Anyi “kuludika.”
Ku mua.: “bujadiki buimpe bua.”
Anyi “kakuluki mu bualu bua bundu.”
Anyi “ne dishima mukana.”
Anyi “bua kumona bikalabu bakumbaja malu malomba.”
Ku mua.: “nyuma.”
Ku mua.: “nyuma idi ipambuishangana.”
Anyi “ngalasisa.”
Anyi “bunonoke.”
Anyi “dikankamijangana.”
Anyi “Shala mutume meji ku malu aa.”
Anyi “Angata ne mushinga.”
Anyi “bakaji bakamba badi bapangile menemene”; mmumue ne: kabayi ne muntu udi mua kubakuatshisha.
Anyi “mêyi.”
Anyi “dilaya diabu dia kumpala.”
Anyi “bakaji bakamba badi bapangile menemene”; mmumue ne: kabayi ne muntu udi mua kubakuatshisha.
Anyi “mukulu.”
Ku mua.: “bua bonso badi bashale batshine.”
Mmumue ne: kusungudi muntu nansha umue lukasa lukasa.
Anyi “Lekela kunua anu mâyi nkayawu.”
Anyi “adi ambuluisha bua kuikala bimpe; adi akuatshisha.”
Anyi “mmukokibue mu mushindu mubi kudi.”
Anyi “bipendu.”
Anyi “ne didikumbajila majinga.”
Anyi “bia kudiambuluisha nabi.”
Anyi pamuapa “muaba wa kueyema.” Ku mua.: “bia kudibuikila.”
Anyi “Tuma dîyi kudi.”
Anyi “tshikondo etshi.” Tang. Diumv.
Anyi “bena lutambishi.”
Anyi “bikale ne tshianza tshilekelela.”