Dikombo dia bumfumu difuane tshimuma tshia grenade ndifumine mu nzubu wa Yehowa anyi?
MU IZALELE, bashikuluji ba bintu biangulu mu buloba bakapatula makombo mavule a bumfumu, peshi mitshi ivuabo balama kudi bantu bavua badia bumfumu kampanda. (Genese 49:10; Estere 8:4; Yehezekele 19:14) Mitu ya amue makombo a bumfumu mapeta ku Lachis ivua mibulunge amu bu tshimuma tshia grenade. Basadidi ba Nzambi bavua bamanye bimpe tshimuma etshi.—Dutelonome 8:8; Musambu wa Solomo 4:13.
Kukadi matuku makese, bavua bangule tshintu tshienza ne mubanga, tshibulunge bu tshimuma tshia grenade, tshiasa tshilongo (tangila ku luseke eku). Bule buatshi budi bua milimetre 43, ne dipoko didi disanganyibua ku tshitaku tshiatshi didi dielesha meji a se: ntshitupa tshia dikombo kampanda dia bumfumu. Mona maleta mafunda mu tshiena-Ebelu tshia kale, katshia ku siekele wa 8 K.B.B..
Ku kale, kapesa ka mubanga kavua katshibuke, ke bualu kayi kudi kupangika amue maleta, ne makuabo a kudiwu adi amueneka anu kakese. Kadi, bashikuluji ba mifundu ya ku kale-kale badi bela meji bua se: tshiambilu tshivua tshifundibue ku ntuadijilu ke tshimue tshia ku bidi kuinshi eku. (Bilondeshile Biblical Archaeologist) Mpunga idi kayiyi bunene bua muomumue pankatshi pa maleta mmifikishe bashikuluji ku difila nkudimuinu eyi ibidi minene. André Lemaire, mushikuluji wa bena France, wakafila nkudimuinu eu: “Dia mu Ntem[pelo wa Mukaleng]e [Yahvweh], tshinsantu bua bakuidi.” Nahman Avigad wakafila mukuabo nkudimuinu ne: “Dipa dia tshijila bua bakuidi ba (mu) nzubu wa Yahweh.”
Bashikuluji aba, ne bakuabo pabo, bakafika ku nkomenu wa se: dîna dine dia Nzambi: n’Yehowa. Nenku, kuvua kusanganyibua miaku eyi: “nzubu wa Yehowa,” idi isanganyibua misangu mivule mu Bible.—Ekesode 23:19; 1 Bakalenge 8:10, 11.
Ba bungi badi bela kabidi meji bua se: muena mutu eu wa dikombo dia bumfumu uvua mua kuikala muakuidi kampanda wa mu ntempelo muibaka kudi Solomo peshi dikombo edi divua difidibue bua ntempelo eu. Bidi bilenga bua kumanya se: bintu bibulunge bu tshimuma tshia grenade bivua bisanganyibua misangu mivule mu ntempelo wa Nzambi.—Ekesode 28:31-35; 1 Bakalenge 7:15-20.
[Mêyi a dianyisha bua tshimfuanyi mu dibeji 32]
Musée wa ku Israël, Jérusalem