Bua tshinyi kuteta bulelela bua mu Bible?
Mmunyi muutu wangata Bible? Bamue badi bitabuja bikole se: mmalu adi Nzambi musokoluele bantu. Bakuabu badi bitabuja se: mmukanda amu bu mikanda mikuabu yonso. Bakuabo pabo kabena ne tshia kuamba. Biwikala ne mpata bua kudi Bible mufumine, kudi mabingila manene adi akusaka bua kumukonkonona ne kukosesha tshilumbu.
TOO ne mu siekele wa 18, bavua pa tshibidilu banemeka Bible bu Dîyi dia Nzambi mu matunga a bukua-buena-nkristo. Kadi, bituadijile mu siekele wa 19, bungi bubandile bua balongeshanganyi, bena malu a science, bashikuluji ba mianda ya mu Bible ne bamfumu ba bitendelelu bakatuadija kuela mpata patoke pa bidi bitangila bulelela bua mu Bible.
Bu tshipeta, bakatamba kudiwula Bible, e kufikishabi bavule ku dimujana nansha muvuabo kabayi bamanye bidimu. Mu bukua-buena-nkristo, bantu bavule mbapingaje filosofi ya bantu pa muaba wa Bible. Kadi, filosofi wa buena lelu, ki mmupatule bulongolodi bujalame ne bua disanka menemene nansha. Etshi nkabingila kempe kadi katusaka bua kukonkonona Bible ne kumona bikala mibelu idimu itulombola ku diakalenga ne ilubuluja.
Kabingila kakuabu kadi katusaka bua kuteta bulelela bua mu Bible, nditekemena dia mpatshi didiye ufila kudi bukua-bantu. Tshilejilu, Musambu wa 37:29 udi wamba ne: “Bantu bakane nebapiane buloba, ne nebasombepu tshiendelele.” (Buakabuluibua 21:3-5) Mbuenzeji kayi budi nabu malaya aa kuudi? Bushuwa, kudi mabingila mavule bua kukonkonona Bible ne kumona bikalaye mua kueyemenyibua.
Pa tshibidilu, tshibejibeji etshi, tshitu tshitua bulelela bua mu Bible nyama ku mikolo ne tshifila misangu yonso bijadiki bia bulelela buende. Tudi mua kuteta bulelela bua mu Bible mu mianda bungi kampanda. Nimero mishilangane ya Tshibumba tshia Nsentedi neikuambuluishe bua kuandamuna ku nkonko eyi: Malu mamanyike a mianda ya kale adi mu diumvuangana ne Bible anyi? Milayi yende idi milelela anyi? Mibelu idimu idiku ne dikuatshisha anyi, peshi balongeshanganyi ne ba-filosofe mbafike ku dijadika se: Bible ukadi mupitshile dîba?
Jeografi mmuanda mukuabo mutudi mua kuteta bulelela bua mu Bible. Mianu ya bampangano idi misangu mivule ibengangana ne malu adi mianda ya jeografi imanyisha. Tshilejilu, ku kale, bantu bavule bakayukidilangana mianda ya kale ya ngendu mienza mu tshivuabu babikila bu musoko wa bafue. Mukanda wa Un guide qui mène aux dieux (angl.) udi umvuija pa bidi bitangila bena-Greke ba ku kale ne: “Bavua bangata buloba bu tshipapu tshidi tshinyunguluke kudi mâyi malabale adi abikidibua ne: Océan. Ku luseke lukuabu lua tshitupa etshi tshia buloba kuvua muaba uvuabo babikila ne: mu kalunga milabi anyi musoko udi bantu baya kunyima kua lufu, tshitupa tshia buloba katshiyi tshiasa kudi bantu ne tshikuate luse, pasakane mitshi minene ne miatuke idi kayiyi ikuama bimuma.” Pakajadikabu se: muanda eu uvua muanu, ba-filosofe bampangano bakapingaja tshivuabo babikila ne: mu kalunga milabi anyi musoko udi bantu baya kunyima kua lufu. Richard Carlyon mufundi wa mikanda udi umvuija ne: “Mbasangane muaba mukumbanyine muinshi mua buloba, nyongolo kabukabu miwutuangaja ku buloba ebu.” Lelu’eu, tudi bamanya se: muanda eu udi kabidi muanu wa patupu. Musoko anyi njila bia muinshi mua buloba bia mushindu’eu kabituku nansha.
Bishilangane ne mianu ya bantu ba kale, Bible kêna utupakana nansha kakese bua kuamba se: buloba budi tshipapu. Kadi, udi umanyisha bulelela budi science ujadika se: buloba budi dibulunge ne kabuena butentakaja pa tshintu nansha tshimue. (Yobo 26:7; Yeshayi 40:22) Netuambe tshinyi bua makuabu mumvuija a mianda ya jeografi adi mu Bible? Adi pawo mianu, anyi mushindu musunguluke wa kudifuanyikijila mianda ya mu Bible udiku pawudi ukumbula Ejipitu udiku matuku aa, ne kabidi tshitupa tshia buloba tshia Sinayi tshidi tshibuela bikole mu mbuu ne Izalele udiku lelu anyi?
[Tshimfuanyi mu dibeji 3]
“Kudi Kampanda udi musombe pa mutu pa tshijengu tshia buloba.”—Yeshayi 40:22
‘Mmukudike buloba mu tshibuashibuashi.’—Yobo 26:7