“Ke mudi nsombelu wa bena nkristo balelela ne bua kuikala”
MU MUKANDA wende wa mu 1990 wa Arbeit macht tot—Eine Jugend in Auschwitz (Mudimu udi ukushipa—Bunsonga mu kamponya ka Auschwitz), Tibor Wohl wakapanduka mu kamponya ka Auschwitz udi ulonda diyukidilangana diakatelejaye ku mpukapuka pankatshi pa bena buloko babidi. Umue, uvua muena Autriche, uvua udiamba muvuaye “kayi muena kuitabuja.” Kadi, uvua utumbisha bena buloko bavua bavuale kamanyinu ka matumba asatu kakunze—Balongi ba Bible, bu muvua Bantemu ba Yehowa babikidibua mu kamponya.
“Kabatu baya mu mvita nansha,” ke muvua muena Autriche muambila mulunda wende wa balume. “Mbadiakaje bua kushipibua pamutu pa buobo kushipa muntu mukuabo kayi yonso. Buanyi meme ke mudi nsombelu wa bena nkristo balelela ne bua kuikala. Ndi ne bua kukulondela muanda kampanda wa disanka dinene ungakabamona benza. Tuvua pamue ne bena Yuda ne Balongi ba Bible mu nzubu umue mu kamponya ka dienzejangana midimu mikole ka Stutthof. Mu matuku awu Balongi ba Bible bavua ne bua kuenza mudimu mukole, pambelu mu mashika a katshi ku dînu. Katuvua mua kumvua mushindu wakapandukabu nansha. Bakamba ne: Yehowa wakabapesha bukole. Bavua bindile kakuyi ditekemena mampa abo, bualu bavua bavuambuka ne nzala. Kadi ntshinyi tshiakenzabo? Bakasangisha mampa wonso avuabo nawu, bakangata tshia bibidi tshiawu tshimue, ne tshikuabo tshiabidi bakatshipesha bana babo, bana babo ba mu nyuma bavuambula kudi nzala bavua bafumina ku tumponya tukuabo. Ne bakabakidila biakane ne bakabela mu bitupa. Kumpala kua buobo kudia, bakenza disambila, ne kunyima kuadi mpala yabo yakatuadija kukenka ne musangelu. Bakamba ne: kakuvua kabidi muntu nansha umue uvua ne nzala to. Pashishe ngakadiambila meme nkayanyi ne: wamonyi, ‘Aba mbena nkristo balelela.’ Mvua pa tshibidilu mfuanyikija ne: ke mudibo ne bua kuikala. Mmushindu kayipu uvuabi ne bua kuikala biakane bua kuakidila balunda bavuambula kudi nzala mushindu’eu munemu mu Auschwitz!”