Matuku etu atshilualua mmadianjila kufunda anyi?
MUENA NKRISTO, Mizilman, muena Yuda, muena Hindu anyi muena kuitabuja wa tshinga tshitendelelu—bantu ba mitabuja onso badi bapeta makenga ne banyingalala bua bualu buawu.
Tshilejilu, mu dia 6 Tshisua-munene 1997, njiwu minene yakenzeka mu tshimenga tshia Irkoutsk tshia mu Sibérie. Ndeke munene wa majitu wa AN-124 utshivua ufumina ku dibuka, ke ibidi ya ku miotere yende kunyanguka. Ndeke eu, muela kasolonyi ne pa mishiku, wakadikuma ku nzubu munene musombela kudi bantu ba bungi. Ndimi ya mudilu yakabutula ndambu wa bibambalu bia nzubu mivule, kukebela bantu bavule bavua basombelamu lufu ne ntatu, pamue ne bana bavua kabayi ne bualu.
Mu tshitupa tshia mu Sibérie muvua njiwu ayi mienzekele, mudi pamu’apa bantu badi ne mmuenenu ya bitendelelu idi ibengangana. Bamue badi bitabuja Buena-nkristo, pabi batshidi mua kuikala bela meji ne: njiwu ayi ivua tshipeta tshia tshimana-kufunda. Buobu ne bantu bakuabu badi mua kuela meji ne: ‘Divua disua dia Nzambi, ne bu aba bavua bafue kabayi bafue mu mushindu’eu, bavua mua kuikala bafue mu mushindu mukuabu—tshivua tshiabu tshimana-kufunda.’
Ngelelu wa meji wa nunku, nansha mujikula anyi kayi mujikula, udi uleja lungenyi ludi lutangalake mu bitendelelu bia bungi pa buloba bujima—tshimana-kufunda. Bantu ba bungi badi bitaba ne: matuku etu atshilualua, kubangila ku dituku dia diledibua dietu too ne ku dituku dia lufu luetu, ntshintu kampanda tshidianjila kufunda.
Ditaba tshimana-kufunda didi mishindu kabukabu, ebi bidi bivuija diumvuija diakanangane bualu bukole. Tshimana-kufunda tshidi nangananga tshifila lungenyi lua se: tshintu tshionso tshidi tshienzeka, bualu buonso, muanda wonso—nansha muimpe anyi mubi—kawena buepuki; mmumana kulongolola bua kuenzekawu bualu mmudianjila kujadika kudi bukole butumbuke, budi muntu kayi mua kukontolola. Tudi mua kusangana lungenyi lua nunku mu lubuku lua mitoto, mu karma ka bena Hindu ne bena Buddha, pamue ne mu dilongesha dia tshimana-kulongolola dia Bukua-buena-nkristo. Mu Babilone wa kale, bantu bavua bitaba ne: nzambi ivua ikontolola tshimana-kufunda ne matuku atshivua alua ku diambuluisha dia mukanda mufunda. Bavua bela meji ne: nzambi yonso uvua ukontolola “mikanda ya tshimana-kulongolola” eyi uvua mua kupangadija malu mamana kufundila bantu, makalenge ne nansha nzambi mine.
Bena kuitabuja bavule badi bitaba ne: ku dîyi dia Nzambi kumpala kua bantu kuledibua, Nzambi udi ujadika malu onso enzekela bantu, pamue ne bule bua matuku abu a muoyo, né balua kuikala balume anyi bakaji, babanji peshi bapele, bakengi nansha bena disanka. Badi bamba mudi bionso ebi bikale mu meji a Nzambi anyi mudibi bifunda mu mukanda kampanda kumpala kua kuenzekabi. Nenku bitu tshibidilu bua muena kuitabuja kuambaye padi tshipupu tshienzeka ne: “mektoub,”—mbifunda! Bantu batu bela meji ne: bu mudi Nzambi mudianjile kumanya bualu buonso, udi kabidi ne bua kujadika wamutumikila ne wabenga kumutumikila. Nenku balondi bavule ba ntendelelu badi bitaba ne: nansha kumpala kua muntu kuledibua, Nzambi mmumane kujadika bikalaye mufundila disanka dia kashidi mu Mparadizu anyi bikalaye mua kupeta tshibawu tshia kashidi.
Udi mua kuela meji ne: mbifuanangane bikole ne dilongesha dia tshimana-kulongolola didibu balongeshe mu imue ekleziya ya Bukua-buena-nkristo. Muena Mishonyi mubingishi wa dilambu wa tshimana-kulongolola uvua Muakajiludi muena France Jean Calvin wa mu siekele wa 16. Wakumvuija tshimana-kulongolola bu “dîyi dia Nzambi dia tshiendelele, ku diambuluisha diadi uvua ujadika tshivuaye usua kuenza ne muntu yonso. Bonso ki mbafukibue mu mushindu wa muomumue, kadi muoyo wa tshiendelele mmudianjila kufundila bamue ne tshibawu tshia tshiendelele ntshifundila bakuabu.” Calvin wakamba kabidi ne: “Nzambi kakadianjila kumona patupu dipona dia muntu wa kumpala, ne dinyanguka dia ndelanganyi yende munda muende; kadi ku dijinga diende wakalongolola kabidi [dipona adi].”
Pabi, ki mbantu bonso ba mu bitendelelu bidi bilongesha tshimana-kulongolola anyi tshimana-kufunda batu bitaba dilongesha edi muntu pa nkayende. Mu bulelela, bamue badi baleja ne: mikanda ya malu a Nzambi idi yakula bua budisunguidi bua muntu. Bushuwa, kutu kuikale dikokangana dikole pa bienzedi bia muntu, né mbikale tshipeta tshia budisunguidi buende anyi bidianjila kujadika kudi Nzambi. Tshilejilu, bamue mbaleje ne: muntu udi ne bua kuikala ne budikadidi bua kusungula ne kuenza malu, bualu Nzambi, yeye udi muakane, udi upuila muntu bujitu ne dibanza bua bienzedi biende. Bakuabu mbambe ne: Nzambi udi ufuka bienzedi bia muntu kadi muntu udi mu mushindu kampanda “ubipeta” ne wambula bujitu buabi. Kadi pa tshibidilu, bantu bavule batu bitaba ne: muanda wonso, mukese ne munene, wa mu nsombelu wetu wa ku dituku dionso mmulongolola kudi Nzambi.
Ntshinyi tshiudi witaba? Nzambi mmumane kujadika tshikala matuku ebe atshilualua anyi? Bantu badi bushuwa ne budisunguidi, bukokeshi bua kuenza masungula a bushuwa adi atangila matuku abu atshilualua anyi? Mmu bualabale kayi mudi tshimana-kulongolola tshietu tshisuikila ku bienzedi bietu nkayetu? Tshiena-bualu tshidi tshilonda netshikebe mua kufila mandamuna a nkonko eyi.
[Mêyi a dianyisha bua tshimfuanyi mu dibeji 3]
SEL/Sipa Press