UVUA MUMANYE ANYI?
Mmunyi muvua kuikala muena Lomo kuambuluishe mupostolo Paulo?
Paulo wakamba ne: “Ndi ndomba bua bandumbuluishe kudi Kaisa!”
Kuikala muena Lomo kuvua kupetesha muntu bukenji ne manême kampanda muaba onso wa mu Lomo uvuaye uya. Muena Lomo kavua yeye muinshi mua mikenji ya mu bimenga bia mu provense to, uvua anu muinshi mua mukenji wa mu Lomo. Nansha muvuaye mua kuitaba bua bamulumbuluishe bilondeshile mukenji wa muaba uvuaye pavuabu bamufunda, uvua kabidi ne bukenji bua kulumbulula ku kabadi ka ku Lomo. Bobu bamufundile tshibawu tshia lufu, uvua ne bukenji bua kulomba bua kulumbulula kumpala kua mukokeshi munene.
Cicéron, muena mbulamatadi kampanda muena Lomo wa mu bidimu lukama bia kumpala wakamba bua manême aa ne: “Kusuika muena Lomo nkuenza tshilema tshitambe bunene; kumumuenesha kasuba mbualu bubi be; wewe mumushipe udi anu bu mushipe mulela webe.”
Mupostolo Paulo wakayisha mu Lomo bikole menemene. Kuikala muena Lomo kuakamuambuluisha mu mpunga isatu eyi: 1) Wakambila banzuji bena Filipoyi ne: bavua badiatakaje manême ende bua muvuabu bamukume. 2) Wakamanyisha tshivuaye bua kubenga kumona kasuba ku Yelushalema. 3) Wakalomba bua bakose tshilumbu tshiende kudi Kaisa, mukalenge wa bena Lomo, bua aditelejile tshilumbu nkayende.—Bienzedi 16:37-39; 22:25-28; 25:10-12.
Mmunyi muvuabu bafuta balami ba mikoko mu bikondo bivuabu bafunda Bible?
Mfundilu wa mua kupetangana bua kusumba mikoko ne mbuji bu mu 2050 K.B.B.
Yakoba wakalama mikoko ya mansebende Labana munkatshi mua bidimu 20. Wakanji kuenza mudimu bidimu 14 bua kusela bana ba bakaji babidi ba Labana, bidimu bikuabu bisambombo bavua bamufuta mikoko. (Genese 30:25-33) Tshikandakanda kampanda tshidi tshiamba ne: “Diumvuangana mu malu a dilama mikoko dia buena divua dienzeke pankatshi pa Labana ne Yakoba edi mbualu buvua bafundi ne babadi ba Bible ba kale bibidilangane nabu bikole.”—Biblical Archaeology Review.
Mishindu ya diumvuangana ya kale ivuabu bapete muinshi mua buloba mu tshimenga tshia Nuzu, tshia Larsa ne miaba mikuabu ya mu Irak wa lelu idi ijadika malu aa. Diumvuangana divua dituadija ne dikosa dia miosa ya mikoko dia tshidimu tshivua panshi too ne ku dia tshivua tshilonda. Balami ba mikoko bavua bitaba bujitu bua kulama bungi kampanda busunguluke bua nyama mibala bilondeshile bidimu biayi ne tshidiyi, mmumue ne: milume anyi mikaji. Panyima pa tshidimu tshijima, muena mikoko uvua upeta bungi kampanda budianjila kukosa bua miosa, mabele, bana ba mikoko ne bikuabu. Tshintu tshionso tshivua tshipita pa mutu pa bintu ebi tshivua tshishala tshia mulami wa mikoko.
Mikoko ivua ivulangana bilondeshile bungi bua mashina a mikoko avuabu bapeshe mulami wayi. Pa tshibidilu, bavua batshinka ne: mashina 100 avua mua kulela bana 80. Mulami wa mikoko ke uvua ufuta pavuaye kayi ukumbaja bivuabu bumvuangane (ujimija). Nunku, bivua bimulomba bua kuikala ne mbabi ya bungi bua kulama bimpe nyama ivuabu bamupeshe.