Nshapita 4
Yezu udi ulua ne dikankamija
1. Mbanganyi badi Yone ufundila mpindieu, ne mukenji wende udi ne bua kutamba kulengelela banganyi lelu’eu?
MIKENJI idi ilonda eyi idi ne bua kutabuluja ntema ya muntu yonso udi utantshila tshisumbu tshia tshisamba tshia Nzambi lelu’eu. Mikenji eyi idi yumvuija malu adi akumbana mu mushindu wa pa buawu ku kakese ku kakese bu mudi “tshikondo tshijadika” tshienda tshisemena. (Buakabuluibua 1:3) Tuangatayi mêyi aa ne mushinga bualu neatupeteshe mabenesha a kashidi. Mumanyishi udi ubala ne: “Yone, kudi bisumbu muanda-mutekete bidi ku Azi: Buimpe bukena butuakanyine ne ditalala bia kudi ‘Eu udiku, ne uvuaku, ne udi ulua,’ ne bia spiritu muanda-mutekete idi kumpala kua nkuasa wende wa bumfumu ne bia kudi Yezu Kristo, bikale nenu.”—Buakabuluibua 1:4, 5a.
2. (a) Tshishiferi “muanda-mutekete” tshidi tshileja tshinyi? (b) Mikenji mifundila “bisumbu muanda-mutekete” idi itangila banganyi mu dituku dia Mukalenge?
2 Apa, Yone udi ufundila bisumbu muanda-mutekete bidiye ubikila ku mêna abi mu mulayi eu. Tshishiferi etshi “muanda-mutekete” ntshiambulula misangu mivule mu Buakabuluibua. Tshidi tshiumvuija tshintu tshikumbane, tshijima, nangananga pa bidi bitangila malu a Nzambi ne a tshisumbu tshiende tshiela manyi. Kadi, bu mudi bungi bua bisumbu bia tshisamba tshia Nzambi pa buloba butue ku makumi a binunu mu dituku dia Mukalenge, tudi mua kuikala ne dishindika dia se: malu avuabo bamanyishe diambedi bua “bisumbu muanda-mutekete” bia bela manyi adi kabidi atangila tshisamba tshijima tshia Nzambi lelu’eu. (Buakabuluibua 1:10) Eyowa, Yone udi ne mukenji wa muoyo bua bisumbu bionso bia Bantemu ba Yehowa ne bua aba badi babitantshila, nansha basombele mu muaba kayi wonso pa buloba.
3. (a) Pa kutangila ngelelu wa muoyo muangata kudi Yone, ‘buimpe budi kabuyi butuakanyine ne ditalala’ bidi bifumina kudi nganyi? (b) Mmêyi kayi a muomumue adi Paulo muangate?
3 “Buimpe bukena butuakanyine ne ditalala”—mbintu bimpe kupita bionso, nangananga patudi bamanye kudibi bifumina! “Eu” udi mpokolo wabi, mMfumu Munene Yehowa nkayende, “Mukalenge wa kashidi” udi ne muoyo “katshia ku bikondo kabiyi bijadika too ne ku bikondo kabiyi bijadika.” (1 Timote 1:17; Musambu wa 90:2) Ku bine ebi, kudi kabidi “spiritu muanda-mutekete,” miaku eyi idi ileja tshiuwidi tshijima tshia ditumika dia bukole buenzeji bua Nzambi, peshi spiritu munsantu, bilondeshile mudiye ufila bujinguludi ne mabenesha kudi aba buonso badi bateleja mêyi a mulayi. Kudi kabidi “Yezu Kristo” udi ne muaba munene ne muena bualu buakafunda Yone pashishe ne: “Uvua muwule tente ne buimpe budi kabuyi butuakanyine ne bulelela.” (Yone 1:14) Nanku, ngelelu eu wa muoyo muangata kudi Yone udi ne mêyi a muomumue ne aa avua mupostolo Paulo mufunde ku ndekelu kua mukanda muibidi uvuaye mutumine tshisumbu tshia ku Kolinto, wakafunda ne: “Buimpe budi kabuyi butuakanyine bua kudi Mukalenge Yezu Kristo ne dinanga dia Nzambi ne dilabula dia spiritu munsantu bikale kunudi nuenu buonso.” (2 Kolinto 13:14) Tuangatayi petu mêyi aa bu adi atangila yonso wa kutudi, tuetu badi banange bulelela!—Musambu wa 119:97.
“Ntemu muena lulamatu”
4. Mmushindu kayi udi Yone uleja Yezu pashishe, ne bua tshinyi miaku eyi mmiakanyine?
4 Pa kumbusha Yehowa, Yezu udi pende Muntu udi ne butumbi buvule kupita buonso mu diulu ne pa buloba, ke tshidi Yone muitabe pa kumubikila ne “‘Ntemu muena lulamatu,’ ‘muan’a bute wa ku bafue,’ ne ‘Mfumu wa bakalenge ba pa buloba.’” (Buakabuluibua 1:5b) Amu bu mudi ngondo mu diulu, Yezu wakatekibua bu Ntemu mutambe bunene wa bunzambi bua Yehowa. (Musambu wa 89:37) Mumane kushala ne muoyo mutoke too ne ku lufu, lufu lua mulambu, wakalua muntu wa kumpala, ku bantu buonso, wakabiishibua ku lufu bua muoyo ukena-ufua wa mu nyuma. (Kolosayi 1:18) Ne mpindieu, katshia wimana kumpala kua Yehowa, mmubandishibue ku mutu kua bakalenge buonso ba pa buloba, bualu, wakapeshibua “bukokeshi buonso . . . mu diulu ne pa buloba.” (Matayi 28:18; Musambu wa 89:27; 1 Timote 6:15) Mu 1914, bakamubanjija bu Mukalenge bua kukokesha matunga wonso a pa buloba.—Musambu 2:6-9.
5. (a) Mmunyi mudi Yone uleja kabidi dianyisha diende kudi Mukalenge Yezu Kristo? (b) Mbanganyi badi bapeta mabenesha adi afumina ku dipa dia muoyo wa muntu mupuangane wa Yezu, ne ndisanka kayi dia pa buadi didi bena nkristo bela manyi bapete?
5 Yone udi uleja kabidi dianyisha diende kudi Mukalenge Yezu Kristo mu miaku eyi ya musangelu: “Yeye udi mutunange ne udi mutusulule ku nkanu ya mpekatu yetu ku diambuluisha dia mashi ende menemene—e kutuvuija bukalenge, bakuidi bua Nzambi wende ne Tatu—eyowa, butumbi ne bukole bikale kudiye bua kashidi. Amen.” (Buakabuluibua 1:5c, 6) Yezu wakafila muoyo wende wa muntu mupuangane bua se: aba ba mu bantu buonso ba pa buloba badi benza midimu ya dimuitabuja bavuijibue ku muoyo mupuangane. Mubadi musuibue, ditekemena edi didi kabidi buebe wewe. (Yone 3:16) Kadi, lufu lua mulambu lua Yezu ndunzulule njila wa disanka dia pa buadi bua aba badi balua bena nkristo bela manyi bu Yone. Badi babadibua ne: mbakane ku diambuluisha dia mulambu wa bupikudi wa Yezu. Bamane kulekela ditekemena dia kuikala ne muoyo pa buloba, pa kulonda tshilejilu tshia Yezu, bena mu kasumbu aka kakese ka mikoko bakaledibua ku spiritu wa Nzambi ne mbatekemene bua kubiishibua ku lufu bua kusadila bu bakalenge ne bakuidi pamue ne Yezu Kristo mu Bukalenge buende. (Luka 12:32; Lomo 8:18; 1 Petelo 2:5; Buakabuluibua 20:6) Ndisanka kayipu! Kabiena bikemesha to pa kumona Yone umanyisha ne bukole buonso ne: butumbi ne bukole mbia Yezu!
“Udi ulua ne matutu”
6. (a) Ntshinyi tshidi Yone umanyisha bua Yezu “udi ulua ne matutu,” ne pamu’apa, mmulayi kayi wa Yezu uvua Yone muvuluke? (b) Yezu “udi ulua” mu ngumvuilu kayi, ne kanyinganyinga kakole kadi ne bua kukuata banganyi pa buloba?
6 Pashishe, Yone udi umanyisha ne disanka ne: “Monayi, udi ulua ne matutu, ne disu dionso nedimumone, ne aba bakamutua difuma; ne bisa bionso bia pa buloba nebidikuma pa tshiadi ne kanyinganyinga bua bualu buende. Eyowa, amen.” (Buakabuluibua 1:7) Kabiyi mpata, apa, Yone mmuvuluke mulayi ukavua Yezu mudianjile kumanyisha pa bidi bitangila nshikidilu wa bulongolodi ebu bua malu. Yezu uvua muambe ne: “Nenku, tshimanyinu tshia muana wa muntu netshimueneke mu diulu, ne bisa bionso bia pa buloba nebidikume pa tshiadi ne kusambana, ne nebimone Muana wa muntu ulua pa matutu a mu diulu ne bukole ne butumbi bunene.” (Matayi 24:3, 30) Nanku, Yezu “udi ulua” mu ngumvuilu wa se: neatume ntema yende yonso ku dikumbaja dia dilumbuluisha dia Yehowa pa matunga. Nekuenzeke mashintuluka manene pa buloba, ne bu mudi “bisa bionso bia pa buloba” bidingidija mudibi bipange kumanya bulelela bua dikalaku dia bukalenge bua Kristo, “tshiji tshikole tshia Nzambi Wa-Bukole-Buonso” netshikale bushuwa kudibo.—Buakabuluibua 19:11-21; Musambu 2:2, 3, 8, 9.
7. Mmu ngumvuilu kayi muikala “disu dionso” ne bua ‘kumona’ Yezu, nansha dia bena bupidia?
7 Mu dilolo dia ndekelu diakapitshishaye pamue ne balongi bende, Yezu wakabambila ne: “Kunyima kua katupa kakese, bantu kabakummona kabidi.” (Yone 14:19) Kadi, mmunyi muikala “disu dionso mua kumumona”? Kabivua bikengela kutekemena ne: bena lukuna ba Yezu bamumone ne mêsu abo, bualu, pa bidi bimutangila, kunyima kua dibanda diende mu diulu, mupostolo Paulo wakamba ne: “Udi musombe mu butoke kabuyi kusemena padibo,” ne ‘muntu nansha umue munkatshi mua bantu kakamumona ne kêna mua kumumona.’ (1 Timote 6:16) Mbimueneke patoke se: Yone udi wangata muaku “kumona” mu ngumvuilu wa “kusunguluja,” amu bu mutudi mua kumona peshi kusunguluja ngikadilu ikena-imueneka ya Nzambi ku diambuluisha dia bifukibua biende. (Lomo 1:20) Yezu “udi ulua ne matutu” mu ngumvuilu wa se: neikale kayi kumona ne mêsu patupu anu bu patu dîba dijimina mu biululu. Nansha biajimina dîba mu biululu, tudi’amu bamanye ne: didiku, bualu butoke buadi budi butukenkesha. Bia muomumue, nansha mudi Mukalenge Yezu kayi umueneka, neamueneshibue patoke bu ‘ndimi ya kapia kakole, pavuijaye disombuela kudi aba badi kabayi batumikila lumu luimpe ludi lumutangila.’ Bobo pabo nebenzejibue bua “kumumona.”—2 Tesalonike 1:6-8; 2:8.
8. (a) Mbanganyi ‘bakatua Yezu difuma’ mu tshidimu tshia 33 B.B., ne lelu’eu, mbanganyi abo? (b) Bu mudi Yezu katshiyi pa buloba, mmunyi mudibo mua ‘kumutua difuma’?
8 Yezu “nebamumone” kabidi kudi “aba bakamutua difuma.” Mbanganyi abu? Pakashipabo Yezu mu tshidimu tshia 33 B.B., basalayi ba bena Roma bakamutua difuma bushuwa [mu lubadi]. Bena Yuda bavua pabo badisangishe mu tshilumbu etshi tshia dimushipa, bualu, mu dituku dia Pentekoste, Petelo wakambila bamue ba kudibo ne: “Yezu eu unuvua bashipe mukudika ku mutshi, Nzambi wakamuvuija Mfumu ne Kristo.” (Bienzedi 2:5-11, 36; fuanyikija ne Zekayi 12:10; Yone 19:37.) Pabi, bena Roma ne bena Yuda aba bakadi bafue kukadi bidimu bitue ku 2 000. Nanku, aba badi ‘bamutua difuma’ lelu’eu mmatunga ne bisamba bidi ne ngikadilu wa lukuna wa muomumue ne wa bantu ba mu tshikondo tshia Yezu pakamukudikabo ku mutshi. Kadi, Yezu katshiena pa buloba to. Nansha nanku, padi bena lukuna bakengesha Bantemu ba Yehowa badi bafila bumanyishi bua Yezu, nansha padibo babayila mu tshipangu bua kubakengeshisha, badi’anu bu badi ‘batua’ Yezu muine difuma.—Matayi 25:33, 41-46.
“Alfa ne Omega”
9. (a) Nnganyi udi wakula mpindieu, ne mmisangu bungi munyi idiye muakule mu Buakabuluibua? (b) Padi Yehowa udibikila nkayende “Alfa ne Omega” ne “Wa-Bukole-Buonso,” bidi biumvuija tshinyi?
9 Ekelekele ee! ndisanka kayipu mpindieu! Mfumu Munene Yehowa nkayende udi utuadija kuakula. Miaku eyi ya mbuelelu wa bikena-kumona bikadi pa kusokolodibua mmiakanyine menemene bualu Yehowa mMulongeshi wetu munene ne Mpokolo munene wa Buakabuluibua. (Yeshayi 30:20) Nzambi wetu udi wamba ne: “Meme ndi Alfa ne Omega, . . . Eu udiku, ne uvuaku, ne udi ulua, Wa-Bukole-Buonso.” (Buakabuluibua 1:8) Kudi miaba isatu mu Buakabuluibua idi Yehowa wakula diakamue biangatshile mu diulu. Eu ng’wa kumpala wa kudiyo. (Tangila kabidi Buakabuluibua 21:5-8; 22:12-15.) Bena nkristo ba mu siekele wa kumpala bavua mua kumanya diakamue Alfa ne Omega, dileta dia ntuadijilu ne dia ndekelu mu alfabé wa tshiena-Greke. Kuditua mêna kua Yehowa ku maleta aa abidi kudi kushindika ne: kakuvua Nzambi mukuabo wa-bukole-buonso kumpala kuende ne kakuena mukuabo kunyima kuende. Neakose tshilumbu tshia bunzambi musangu umue bua kashidi. Neadibingishe tshiendelele bu Nzambi umu’epele wa-bukole-buonso, Mfumu mutambe bunene wa bifukibua bionso.—Fuanyikija ne: Yeshayi 46:10; 55:10, 11.
10 (a) Mmu miaku kayi mudi Yone wakula buende yeye muine, ne mpenyi pavuaye mukuatshibue mu lukanu? (b) Muvungu mufunda kudi Yone wakafika kudi bisumbu ne diambuluisha dia banganyi? (c) Mmunyi mutu biakudia bia mu nyuma bifidibua lelu’eu pa tshibidilu?
10 Ne dishindika dikole dia se: Yehowa neatuishe malu wonso ku tshibungubungu, Yone udi wambila balunda bende ba mu bupika ne: “Meme Yone, muanenu muabanyanganyi nenu wa dikenga, bukalenge ne dinanukila pamue ne Yezu, ngakadimona mu tshidiila tshidibo babikila ne: Patmose, bualu mvua muakule pa bidi bitangila Nzambi ne mufile bumanyishi bua Yezu.” (Buakabuluibua 1:9) Muena lukanu ku Patmose amu bua lumu luimpe, unanukila mu dikenga pamue ne bana babo ne muikale ne ditekemena dikole dia kuabanyangana bukalenge butshivuavua, Yone, ukavua muntu mununu, wakapeta tshikena-kumona tshia kumpala tshia mu Buakabuluibua. Kabiyi mpata, bikena-kumona ebi biakamukankamija bikole, anu bu mudi dikumbana diabi dikankamija kabidi bena mu kasumbu ka Yone lelu’eu. Bu muvuaye mu buloko mu tshikondo atshi, katuena bamanye mushindu uvua Yone mufikishe muvungu eu wa Buakabuluibua kudi bisumbu to. (Buakabuluibua 1:11; 22:18, 19) Banjelo ba Yehowa bakenzejangana nende mudimu anu bu mutubo bakuba misangu mivule Bantemu ba Yehowa bena lulamatu badi basadila lelu’eu nansha kuikale dikandikibua ne mikenji mibelela, mu mushindu wa kupetesha bana babo badi ne nzala ya bulelela biakudia bia mu nyuma bidi bikengedibua.—Musambu wa 34:6, 7.
11. Amu bu Yone, ndisanka kayi didi bena mu kasumbu ka Yone banyisha bikole lelu’eu?
11 Anjayibi kutshinka, mmushindu kayipu uvua Yone muleje dianyisha bua disanka dia muvua Yehowa mutumike nende bu tshiamu tshiende tshia mudimu bua kufikisha mikenji kudi bisumbu! Bia momumue lelu’eu, bena mu kasumbu ka Yone badi banyisha bikole disanka diabo dia kupesha bena mu nzubu wa Nzambi ‘biakudia bia mu nyuma pa tshikondo tshiakane.’ (Matayi 24:45) Udiku pebe mua kuikala umue wa ku aba badi bakankamijibua kudi ndongoluelu eu wa mu nyuma bua kupeta difutu dia butumbi dia muoyo wa kashidi!—Nsumuinu 3:13-18; Yone 17:3.
[Kazubu mu dibeji 21]
Biakudia bia mu nyuma bidi bifidibua mu tshikondo tshikole
Mu matuku aa a ku nshikidilu, pavua Bantemu ba Yehowa badikolesha ne kunanukila mu dikengeshibua dinene ne ntatu mikole, bivua bikengela bua kupetabo biakudia bia mu nyuma bidi mua kubambuluisha bua kushala bakole mu ditabuja. Misangu mivule, biakudia bivua bifidibua bungi bukumbane, nangananga ku dilejibua patoke dia bukole bua Yehowa.
Tshilejilu, mu bukokeshi bua Allemagne kudi Hitler, Bantemu bavua benza fotokopi mivule ya Tshibumba tshia Nsentedi ne bayabanya, eku, tshibejibeji etshi tshikale tshikandika kudi bamfumu ba tshikisu bena Nazi. Ku tshimenga tshia Hambourg, basalayi ba Gestapo bakakalakasa mu nzubu kampanda muvuabo benzela fotokopi; ne bu muvua nzubu eu mukese, kakuvua muaba wa kusokoka bintu bia mudimu. Tshiamu tshia mikanda tshivua tshilekela mu kabadi, ne bintu bikuabo bia dienza nabi fotokopi bitentakaja mu nzubu wa muinshi mua buloba mu tshisaka tshia bilunga. Kunyima kua tshisaka etshi kuvua mushete muwule tente ne bibejibeji. Kabivua bikole bua kubimona to. Umue wa ku basalayi e kukangula kabadi mu mushindu uvuaye kayi mua kumona tshiamu tshia mikanda. Mamu muena nzubu eu udi ulonda ne: “Mu nzubu wa muinshi mua buloba muvua basalayi basatu bimane munkatshi mua nzubu, buludiludi ne tshisaka tshivua tshijike mushete uvua muwule tente ne bibejibeji bia Tshibumba tshia Nsentedi. Nansha umue wa kudibo kakamona kantu, benza amu bu bantu bafofomisha mêsu.” Nenku, ku bukubi bua Nzambi nkayende, nzubu eu wakatungunuka ne kuambuluisha bua kufila biakudia bia mu nyuma mu bikondo ebi bikole bia njiwu.
Mu bidimu bia 1960, mvita yakajuka pankatshi pa Nigéria ne Biafra. Bu mudi Biafra muikale munda mua ditunga dia Nigéria, wende mushindu umuepele wa kudiata dikasa ku ba-bende uvu’anu wa kuangata ndeke. Nenku, Bantemu ba ku Biafra bavua mu njiwu ya kupangila biakudia bia mu nyuma. Ku ntuadijilu kua tshidimu tshia 1968, bamfumu ba mu Biafra bakateka bantu babidi pa mianzu minene ya ditangila mianda ya tudiendelendela, eu ku Mputu ne mukuabo ku tshipalu tshia ndeke tshia ku Biafra. Pinapo, bubidi buabo bavua Bantemu ba Yehowa, ne bavua mpindieu ku matengu wonso abidi a njila eu wa mulu umuepele pankatshi pa matunga a ku Mputu ne Biafra. Pakajingululabo ne: ke tshivua disua dia Yehowa, bena nkristo aba bakanyisha bua kuambula bujitu bukole ne bua njiwu pa kuikala bafikisha biakudia bia mu nyuma mu Biafra. Bakenza nenku mu tshikondo tshionso tshia mvita. Umue wa kudibo udi wamba ne: “Eu nngakajilu udi mupite bantu mutu.”
[Tablo mu dibeji 19]
Bishiferi bia mu tshimfuanyi bia mu Buakabuluibua
Tshishiferi Diumvuija dia mu tshimfuanyi
2 Tshidi tshiumvuija ne: bualu ebu mbujadika menemene. (Buakabuluibua 11:3, 4; fuanyikija ne Dutelonome 17:6.)
3 Tshidi tshileja dishindamena. Kabidi ne bunene bua tshilumbu. (Buakabuluibua 4:8; 8:13; 16:13, 19)
4 Tshidi tshiakula pa bualu budi butangila diulu ne buloba bujima peshi diakanangana ku nseke yonso anu mutudi mua kubimuenena ku tshipapu tshia matumba anayi a muomumue. (Buakabuluibua 4:6; 7:1, 2; 9:14; 20:8; 21:16)
6 Tshidi tshifunkuna dipanga bupuangane, tshidi katshiyi tshiakane, tshintu peshi bualu budi bukuatshisha buowa. (Buakabuluibua 13:18; fuanyikija ne 2 Samuele 21:20.)
7 Tshidi tshifunkuna bujima peshi dikumbana ku mêsu kua Yehowa, bua bidi bitangila malongolola ende anyi a Satana. (Buakabuluibua 1:4, 12, 16; 4:5; 5:1, 6; 10:3, 4; 12:3)
10 Tshidi tshileja bungi busanga peshi tshiuwidi tshia bintu peshi malu mu ngumvuilu wa ku mubidi bua bintu bia pa buloba. (Buakabuluibua 2:10; 12:3; 13:1; 17:3, 12, 16)
12 Tshidi tshifunkuna bulongolodi buenza kudi Nzambi mu diulu nansha pa buloba. (Buakabuluibua 7:5-8; 12:1; 21:12, 16; 22:2)
24 Tshidi tshileja bulongolodi bua malu anyi bintu bienza kudi Yehowa mu mushindu mutambe kubàndila, nansha muvudija misangu ibidi. (Buakabuluibua 4:4)
Bimue bishiferi bitela mu mukanda wa Buakabuluibua ki mbia kuangata mu ngumvuilu wa mu tshimfuanyi to. Misangu mivule, mêyi adi ku ntuadijilu ne ku ndekelu ke ashindika bikalabi ne ngumvuilu wa mu tshimfuanyi. (Tangila Buakabuluibua 7:4, 9; 11:2, 3; 12:6, 14; 17:3, 9-11; 20:3-5.)