Dikoleshibua ku muoyo bua bena tunyinganyinga tukole
“Katshia too ne lelu, bifukibua bionso mbitungunuke ne kutua mikemu ne kukenga popamue.” (Lomo 8:22) Makenga a bukua-bantu avua mavule pakafundibua miaku eyi kukadi bidimu bipite pa 1 900. Ba bungi bavua mu tunyinganyinga tukole. Nenku, bena nkristo bakapeshibua mubelu eu: “Ikalayi ne mêyi a busambi kudi anyima idi mu tunyinganyinga tukole.”—1 Tesalonike 5:14.
Lelu’eu, makenga a bukua-bantu mmakole kupita ne pine apo, ne bantu bavule kupita mu bikondo bikuabu bionso badi mu tunyinganyinga tukole. Kadi, bidi ne bua kutukemesha anyi? Ki mmenemene to, bualu Bible udi ufunkuna matuku aa bu “matuku a ku nshikidilu” ne wabikila se: “matuku mabi ne a malu makole.” (2 Timote 3:1-5) Yezu Kristo wakamanyisha mu mulayi se: mu matuku a ku nshikidilu, kuvua ne bua kuikala “dipampakana dia matunga” ne “bantu [bavua ne bua] kufua ne buowa bua bidi biamba kuenzeka pa buloba budi bantu basombe.”—Luka 21:7-11, 25-27; Matayi 24:3-14.
Padi muntu upona mu dibungama, buowa, tshinyongopelu, ne mikuabo mishindu ya kukengakana munkatshi mua matuku mavule, ebi bidi mua kumubueja lukasa mu tunyinganyinga tukole. Tunyinganyinga tua munanunanu peshi dibungama dikole bidi mua kufuma ku lufu lua munanga, difua dia dibaka, dijimija dia mudimu, peshi disama dilunguluke. Bamue badi badibueja mu tunyinganyinga tukole bua dikolesha mmuenenu wa didimona bu bantu ba patupu, babule makokeshi, peshi bualu badi bela meji mudibo bapange kusankisha bantu buonso pa kubela mâyi ku makasa. Muntu yonso udi mua kupona dimue dituku mu nsombelu mubi udi usamisha lungenyi, kadi eu udi ukolesha mmuenenu wa dipanga ditekemena, ne uditekesha pamutu pa kukeba mua kutshimuna nsombelu wende mukole, udi udibueja mu njiwu ya kukoleshisha tunyinganyinga tuende.
Bantu ba kale bakapeta ntatu ya muomumue. Yobo wakakenga ne disama ne kujimija mabanji ende wonso. Bu muvuaye wela meji se: Nzambi mmumulekele, wakamba muvuaye mukine kuikala ne muoyo. (Yobo 10:1; 29:2, 4, 5) Yakoba uvua ne tunyinganyinga tukole pakamuitabijijabo se: muanende uvua mufue, e kubenga bua kusambibua, ujinga mua kufua. (Genese 37:33-35) Pavua kondo ka muoyo kamupiisha munda bua mpekatu wende munene, mukalenge Davidi wakadila ne: “Dituku dijima, ndi ngendakana mubungame. Ndi mulue bu muntu muteketangane.”—Musambu wa 38:6, 8; 2 Kolinto 7:5, 6.
Lelu’eu, bavule badi mu tunyinganyinga tukole bua didiunguijila majitu, bakeba mua kuenza bidi bipite makokeshi abo a mu lungenyi, ne a mu mutshima ne a ku mubidi. Bidi bimueneka se: dinyingalala dikole disangisha ne ngenyi mibi, pamue ne mmuenenu idi ibungamija, bidi mua kubiipisha mubidi ne kutekesha nkuatshilu wa mudimu mulenga wa buongo, pa nanku, e kutubueja mu tunyinganyinga tukole.—Fuanyikija ne Nsumuinu 14:30.
Diambuluisha didibo bakengela
Epafrodite, muena nkristo wa mu bidimu lukama bia kumpala wa ku tshimenga tshia Filipoi, wakapeta “tunyinganyinga tukole bualu [balunda bende] bakumvua se: uvua usama.” Epafrodite, uvua mukuatshike disama kunyima kua ditumibua diende ku Roma kudi balunda bende ne bintu bia kupesha mupostolo Paulo, imue misangu wakadiumvua bu uvua mupange kusankisha balunda bende ku matekemena abo mu bujitu ebu buvuabo bamuomekele ne kuenza bu muntu mupange makokeshi ku mesu kuabu. (Filipoi 2:25-27; 4:18) Mmunyi muakamuambuluisha mupostolo Paulo?
Wakatuma Epafrodite kuabo ne mukanda wa kupesha balunda bende bena Filipoi, muvuaye mufunde ne: “Numuakidile [Epafrodite] bu pa tshibidilu ne disanka dionso mu Mukalenge; ne nutungunuke ne kunanga bantu bu yeye.” (Filipoi 2:28-30) Bu muvua Paulo mumutumbishe bikole mushindu’eu ne bu muvua bena Filipoi bamuakidile ne musangelu ne dinanga dionso, tudi bajadike se: ebi bivua ne bua kusamba Epafrodite ne kumuambuluisha bua kupolesha tunyinganyinga tuende tukole.
Kabiyi mpata, mubelu wa mu Bible wa “kuikala ne mêyi a busambi kudi anyima idi mu tunyinganyinga tukole” ke mubelu mupite bulenga. Mukaji kampanda uvua muena tunyinganyinga tua musangu mule wakamba ne: “Mbia mushinga bua kumanya se: bakuabo badi baditatshisha bua bualu buebe. Bidi ne dikuatshisha bua kumvua muntu kampanda ukuambila ne: ‘Ndi mumanye dikenga diebe; neumvue bimpe.’ ”
Misangu mivule, mbia mushinga bua muena tunyinganyinga tukole kudianjila kuela tshidia pa kukeba muntu udi mumanye kuditeka pa muaba wende pa kumumvuila, ne nunku kumueyemenaye. Muine eu udi ne bua kuikala muteleji muimpe ne muena lutulu lua bungi. Eu udiye umanyisha ntatu ne malu ende masokome udi ne bua kuepuka kumutandisha anyi kumuamba mêyi a dimulumbuluisha bu mudi: ‘Kuena ne bua kudiumvua nanku to’ peshi ne: ‘Awu ki mmuenenu muimpe to.’ Muoyo wa muena tunyinganyinga tukole udi mutekete, ne miaku ya kadiwu ne dipiisha ya mushindu’eu neyimubungamije kupita ne kumpala.
Muena tunyinganyinga tukole udi mua kudiumvua bu udi kayi ne mushinga. (Yona 4:3) Kadi, udi ne bua kuvuluka bua se: tshidi ne mushinga buende yeye, mmushindu udi Nzambi umuangata ku mesu kuende. Bantu bakangata Yezu Kristo “bu muntu wa mushinga mukese,” kadi abi kabiakashintulula nansha kakese mushinga wende mulelela ku mesu kua Nzambi. (Yeshayi 53:3) Wikale mushindike se: anu mudi Nzambi munange Muanende wa pa muoyo ke mudiye mukunange pebe.—Yone 3:16.
Yezu uvua ne luse bua aba bavua mu makenga ne wakadikolesha bua kubambuluisha mua kujingululabo mushinga wabo. (Matayi 9:36; 11:28-30; 14:14) Wakumvuija ne: Nzambi udi wangata ne mushinga nansha tunyunyi tukese tua mishamisha tua patupu. Wakamba ne: “Nansha kamue ka kuditu, Nzambi kena mua kukapua muoyo.” Mmushindu kayipu udiye wangata ne mushinga mupite bukole bantu badi baditatshisha bua kuenza disua diende! Bua bobo aba, Yezu wakamba ne: “Nansha nsuki ya ku mutu kuenu mmibadika buonso buayi.”—Luka 12:6, 7.
Bushuwa, bidi mua kuikala bikole bua muena tunyinganyinga tukole, udi mubungamija bipitshidile kudi mateketa ende ne mapanga ende, kuitabaye ne: Nzambi udi umuangata ne mushinga mukole wa mushindu’eu. Udi mua kuikala udiumvua bu udi kayi mukumbanyine ntema ya Nzambi ne dinanga diende. Dîyi dia Nzambi didi dianyisha se: “Mitshima yetu idi mua kutupiisha.” Kadi, atshi ke tshidi ne mushinga kupita anyi? To, kabiena nanku. Nzambi mmumanye ne: bantu bena mpekatu badi mua kuela meji mabi pa bidi bibatangila bobo nkayabo nansha kudipiisha bobo nkayabo. Pa nanku, Dîyi diende didi ditukolesha ku muoyo ne: “Nzambi udi munene kupita mitshima yetu ne udi mumanye malu wonso.”—1 Yone 3:19, 20.
Eyowa, Tatu wetu wa dinanga wa mu diulu kêna umona anu mpekatu yetu ne bilema bietu. Mmumanye malu adi mua kutuuyisha dilumbuluisha, malu wonso atuvua bapetangane nawo mu matuku etu a muoyo, bipatshila bietu bisokome ne majinga etu. Mmumanye ne: tudi bapiane mpekatu, masama, ne lufu, ne pa nanku, tudi ne bukole bukepele. Kubungama kuetu kukole ne kudipiisha kuetu nkayetu mbijadiki bia se: katuena basue kuenza mpekatu ku bukole ne katuena baye kule menemene to. Bible udi wamba ne: tuvua batekibue “bapika ba malu a patupu” kabiyi ku disua dietu. Nenku, Nzambi udi netu luse bua nsombelu wetu wa dikenga, ne udi wangata ne mushinga mateketa etu.—Lomo 5:12; 8:20.
Tudi bajadike se: “Yehowa udi muena luse ne mulekeledianganyi wa bilema.” “Anu bu mudi mutantshi wa kudi dîba dibanda ne kudidio dibuela, ke mudiye usemeja kushipa kuetu kua mêyi kule. Bualu yeye muine mmumanye tshitudi benza natshi, uvuluka ne: tudi lupuishi.” (Musambu wa 103:8, 12, 14) Bushuwa, Yehowa udi “Nzambi wa busambi buonso, udi utusamba mu makenga etu wonso.”—2 Kolinto 1:3, 4.
Diambuluisha dinene didibo bakengela kudi bena tunyinganyinga tukole ndia kusemena pabuipi ne Nzambi wa luse ne kuanyisha dibikila diende dia ‘kumuupuila bujitu buabo.’ Bushuwa, udi mua “kufululula mitshima ya aba badi batshintshimika panshi kudi majitu.” (Musambu wa 55:22; Yeshayi 57:15) Ke bua tshinyi, Dîyi dia Nzambi didi ditukankamija bua kusambila, diamba ne: “Upuilayi [Yehowa] tunyinganyinga tuenu tuonso, bualu udi unukuba.” (1 Petelo 5:7) Eyowa, ku diambuluisha dia masambila ne misengelelu, bantu badi mua kusemena pabuipi ne Nzambi ne kupeta “ditalala dia Nzambi didi dipite ngenyi yonso.”—Filipoi 4:6, 7; Musambu wa 16:8, 9.
Kuenza mashintuluka mu nsombelu kudi kabidi mua kuambuluisha muntu bua kutshimuna ngikadilu wa tunyinganyinga tukole. Dibidija mubidi, ndiilu muimpe, kupuyakana kapepa kempe mu muaba mualabale ne diikisha dikumbane, ne kuepuka butangilavi bua musangu mule bua TV, bionso ebi bidi ne mushinga. Mukaji kampanda wakambuluisha bena tunyinganyinga tukole pa kubangata ne kuya nabo mu diendakana bua kukumbula ne kubandila miaba. Pakamuambila ina-banza kampanda muena tunyinganyinga tukole ne: “Tshiena ndiumvua bimpe mua kuya kuendakana,” mukaji eu wakamuandamuna ne dîyi dia dinanga ne dikankamija ne: “Eyowa, neuye.” Muine mukaji eu wakafila luapolo elu: ‘Tuakenza luendu lua kilometre isambombo. Patuakalukila, uvua mupungile, kadi wakadiumvua bimpe. Kuena mua kumanya bulenga bua dibidija dikole dia mubidi kuyi muanji kuteta didienza wewe muine.’
Kadi, imue misangu, bitu bikole bua kutshimuna menemene tunyinganyinga tukole, nansha kunyima kua diidikija bionso bidi bikengedibua, pamue ne diondopibua kudi ba-minganga. “Ndi muidikije bionso,” ke mêyi a mukaji wa bidimu pabuipi ne 50, “kadi tunyinganyinga tuanyi tukole tutshidi’anu tutungunuke.” Bia muomumue, lelu’eu, misangu mivule kakuena mushindu wa kuondopa bufofo, mapapa, anyi bulema. Kadi, bena tunyinganyinga tukole badi mua kupeta dikoleshibua ku muoyo ne ditekemena pa kuikala ne tshibidilu tshia kubala Dîyi dia Nzambi, didi difila ditekemena dilelela dia diondopibua dia kashidi ku masama wonso a bantu.—Lomo 12:12; 15:4.
Tshikondo tshikala muntu kayi mua
kukenga kabidi ne tunyinganyinga tukole
Pakumvuija Yezu malu makole avua ne bua kufikila bantu mu matuku a ku nshikidilu, wakasakidila ne: “Patuadija malu aa kuenzeka, nujukuke, ne nubandulule mitu yenu, bualu dipikudibua dienu dikadi pabuipi.” (Luka 21:28) Yezu uvua wakula bua dipikudibua dia bantu bua kubuela mu bulongolodi bupiabupia ne buakane bua Nzambi muikala “bifukibua bine ne bua kupikudibua ku bupika bua dibola ne kupeta budikadidi butumbe bua bana ba Nzambi.”—Lomo 8:21.
Ndisulakana kayipu dienzeka bua bukua-bantu pa kupikudibua ku majitu a ku kale ne pa kujuka dinda dionso ne lungenyi lutoke zezeze, ne dijinga dikole dia kuenza midimu ya dituku adi! Mu katupa kîpi, muntu nansha umue kakuikala kabidi ukenga ne tshieledi tshia lungenyi tshisama ne tunyinganyinga tukole to. Dilaya dilelela didiye mulaye bukua-bantu ndia se: Nzambi “neakupule tshinsonji tshionso ku mesu kuabo, ne lufu kaluena luikalaku kabidi, nansha madilu nansha mbila nansha bisama kabiakuikalaku kabidi. Bintu bia kale biamanyi kujimina.”—Buakabuluibua 21:3, 4.