Nsombelu wa disanka mu dîku
Mêku adi mua kuikala bushuwa ne disanka anyi?
Mmushindu kayi?
Udiku mumanye dîku didi ne nsombelu wa disanka ne mu buobumue bu edi didi pa mutu pa trakte eu anyi? Miaba yonso mêku adi enda adiina mu nsombelu mipite bukole. Difua dia mabaka, dijimija dia midimu, ntatu ya muledi mudishadile, kushimibua mu matekemena—bionso ebi bidi bifikisha ku nsombelu mikole. Mufidi kampanda wa mibelu kudi bena mêku wakadiabila ne: “Mpindieu, malu makole avuabo bamanyishe bua dibutuka dia mêku, muntu yonso nyeu udi uamona.”
Bua tshinyi lelu mêku mmuwule tente ne malu makole a mushindu’eu? Mmunyi mudi dîku mua kupeta nsombelu wa disanka?
Ntuadijilu wa dîku
Bua kuandamuna ku nkonko eyi, bidi bikengela kuanji kumanya ntuadijilu wa dibaka ne wa dîku. Bualu, bikalaku Mubijadiki—Mufuki—bena dîku badi ne bua kukeba bulombodi kudiye, bualu yeye ke udi mumanye bushuwa mushindu utudi mua kupeta nsombelu wa disanka mu dîku.
Bia kukema, bantu bavule badi bela meji se: dîku kadiena ne Mufuki nansha. Tshibungu tshia Encyclopédie américaine tshidi tshiamba ne: “Bamue bashikuluji ba mianda ya science mbasakibue bua kumvuija ne: disangila dia nyama mishadile ke ntuadijilu wa dibaka.” Pabi, Yezu Kristo wakakula bua difukibua dia mulume ne mukaji. Wakatela miaku ya ku ntuadijilu wa Bible e kuamba ne: “Muntu katapuludi tshidi Nzambi musange muaba umue.”—Matayi 19:4-6.
Nunku, Yezu Kristo wakamba bulelela. Nzambi wa lungenyi wakafuka bantu ba kumpala ne kuakaja malu mushindu wa kuikalabo ne nsombelu wa disanka mu dîku. Nzambi wakasangisha mulume ne mukaji ba kumpala mu dibaka e kuamba ne: mulume “udi ne bua kulamata mukajende, ne bubidi buabu badi ne bua kulua mubidi umue.” (Genese 2:22-24) Nunku, mbimueneke se: ntatu idi isumpakaja mêku lelu’eu idi ifuma ku bienzedi bia dishipa mêyi-maludiki majadika kudi Mufuki mu Dîyi diende, Bible anyi?
Mua kuakaja nsombelu mmunyi?
Anu muwudi mubimanye kabiyi mpata, bena bulongolodi ebu badi bakankamija budinangi ne didisankisha nkaya. Mushikuluji kampanda wa mianda ya lupetu wakambila bena maploma batshivua bajikijilaku mu université kampanda ku Etats-Unis ne: “Lukuka ludi mua kupetesha muntu lupandu. Udi mua kuikala muena lukuka ne kudiumvua musankishibue.” Pabi, dipatshila dia bintu bia ku mubidi kaditu difikisha ku diakaja nsombelu nansha. Bushuwa, dinanga dinekesha dia bintu bia ku mubidi mbumue bua ku malu manene adi abueja nsombelu wa dîku mu njiwu bualu didi dinyanga malanda masheme adi pankatshi pa bantu ne dijimijila bantu dîba ne mfranga. Kadi, tabalela mushindu udi nsumuinu eyi ibidi ya mu Bible ituambuluisha mua kujingulula tshidi ne mushinga bua kupeta disanka.
“Mbitambe buimpe kudia bisekiseki pamue ne bantu bawudi munange pamutu pa kudia munyinyi musheme muaba udi lukinu.”
“Mbitambe buimpe kudia tshipese tshia diampa tshiuminyine ne ditalala pamutu pa kuikala mu difesto mu nzubu muwule tente ne matandu.”
Nsumuinu 15:17; 17:1, nkudimuinu wa “La Bible en français courant.”
Mmiaku miuwule tente ne bukole munda muayi, ki mmuomu’anyi? Anjibi kutshinka mushindu uvua bukua-bantu mua kuikala bashilangane ne tshidibo lelu bu dîku dionso ditumikila mêyi aa a mushinga mukole! Bible udi kabidi upesha bena dîku bulombodi bua mushinga mukole pa mushindu udibo ne bua kuenzelangana malu. Anjibi kukonkonona imue ya ku mibelu milenga idi Bible ufila.
Balume: ‘Unange mukajebe bu muwudi munange mubidi webe wewe muine.’—Efeso 5:28-30.
Mêyi aa mmapepele, kadi mmafidi a diambuluisha dia bushuwa! Bible udi kabidi ulomba mulume bua ‘kuleja kanemu kudi mukajende.’ (1 Petelo 3:7) Neenze nunku pa kumuleja ditabalela dia pa buadi, pa kumuengeleka ne dinanga dionso, pa kumumvuila, ne pa kumukankamija. Udi kabidi ne bua kuangata mmuenenu yende mu malu ne mushinga ne kumuteleja. (Fuanyikija ne Genese 21:12.) Kuenaku wanyisha bua se: dîku dionso didi mua kupeta disanka bikala mulume wenzela mukajende malu ne kanemu, anu mudiye musue bua bamuenzele yeye muine anyi?—Matayi 7:12.
Bakaji: “Wikale ne kanemu kuondoke kudi bayebe.”—Efeso 5:33.
Mukaji udi ukolesha disanka dia bena dîku diende pa kuelesha bayende diboko mu dikumbaja dia majitu ende makole. Ke tshivua ne bua kuikala tshienzeka, bualu Nzambi uvua mupangadije bua kupesha mukaji kudi mulume bua kuikalaye “mumuambuluishi wende, udi muakanangane nende.” (Genese 2:18) Udiku mua kutshinka mabenesha adi mua kumueneka mu nsombelu wa dîku padi mukaji uleja bayende kanemu pa kukankamija mapangadika ende ne pa kumuelesha diboko bua kukumbaja bipatshila bia dîku dijima anyi?
Bena dibaka: “Bena dibaka balejangane lulamatu umue kudi mukuabo.”—Ebelu 13:4, BFC.
Bienzabo nunku, nsombelu wa dîku udi wa disanka bushuwa. Masandi a bena dibaka atu akondakaja nsombelu wa dîku misangu mivule. (Nsumuinu 6:27-29, 32) Nunku, mbia meji padi Bible ufila dikankamija edi ne: “Usanke dîba dionso ne mukajebe ne eu uwakasungula ku bunsongalume buebe . . . Bua tshinyi udi mua kujinga mukaji wa muntu mukuabu?”—Nsumuinu 5:18-20, BFC.
Baledi: “Nukoleshe [bana benu] bilondeshile njila udibo ne bua kuendela.”—Nsumuinu 22:6.
Padi baledi bangata dîba dia kusomba pamue ne bana babo ne kubatabalela, bushuwa nsombelu wa dîku udi ulubuluka. Nunku, Bible udi ukankamija baledi bua kulongesha bana babo mêyi-maludiki makane ‘padibo basombe mu nzubu wabo ne padibo bendakana mu njila ne padibo balala ne padibo bajuka.’ (Dutelonome 11:19) Bible udi wamba kabidi mudi baledi ne bua kuleja bana babo dinanga pa kubapesha mibelu ne pa kubanyoka.—Efeso 6:4.
Bana: “Bana, nutumikile baledi benu mu buobumue ne Mukalenge.”—Efeso 6:1.
Bushuwa, pa kumona mudi dipetula dia mikenji dimuangalake mu bulongolodi ebu, ki mbipepele misangu yonso bua kutumikila baledi to. Kadi, kuenaku umona bua se: mbia meji bua kuenza tshidi Mufuki wa dîku utuambila anyi? Yeye mmumanye tshidi tshimpe kuenza bua nsombelu wa dîku kuikala wa disanka dipitshidile. Nunku, enza madikolela bua kutumikila baledi bebe. Wangate dipangadika dia kuepuka matetshibua kabukabu a bena bulongolodi ebu bua kuenza tshidi tshibi.—Nsumuinu 1:10-19.
Muena dîku yonso biatumikilaye mibelu eyi ya mu Bible, nsombelu wa dîku nealubuluke. Dîku kadiakuikal’anu ne nsombelu wa disanka dipitshidile mpindieu, kadi nedikale ne ditekemena dia kupeta nsombelu wa mpatshi mu matuku atshivuavua mu bulongolodi bupiabupia bulaya kudi Nzambi. (2 Petelo 3:13; Buakabuluibua 21:3, 4) Pa nanku, mbiakane bua bena dîku kuikalabo ne tshibidilu tshia kulonga Bible muaba umue! Pa kutumikila mibelu mifila mu mukanda mulenga wa bimfuanyi wa Udi mua kuikala ne muoyo wa kashidi pa buloba bukudimuna mparadizu, miliyo ne miliyo ya bena mêku pa buloba bujima bakapeta diambuluisha dia bushuwa.