Ntshinyi tshidi tshifikila anyima ku lufu?
“Dilongesha dia ne: anyima wa muntu katu ufua ne neatungunuke ne kuikalaku kunyima kua lufu lua muntu ne dibola dia mubidi wende ndimue dia ku mabue a mu ditumba a nkindi ne teoloji bia Buena-nkristo.” —“NEW CATHOLIC ENCYCLOPEDIA.”
KADI, mukanda mutela kuulu eu udi witaba ne: “lungenyi lua anyima udi utungunuka ne kuikalaku kunyima kua lufu kaluena lusunguluka bipepele mu Bible.” Nenku, ntshinyi tshidi Bible ulongesha bushuwa pa tshidi tshifikila anyima ku lufu?
Bafue ki mbamanye bualu
2 Ngikadilu wa bafue mmuleja patoke mu Ntoyi (Muambi) 9:5, 10, mutudi tubala ne: “Bafue ki mbamanye kabidi bualu nansha bumue . . . Ku bafue kuuyaya, kabena benzaku mudimu, kabena bualu ne lungenyi, kabena bualu ne dimanya nansha meji.” (MMM) Pa nanku, lufu ludi ngikadilu wa dipanga kuikalaku. Mufundi wa misambu wakafunda ne: padi muntu ufua, ‘udi upingana kabidi ku dimfuenkenya diende; mu dituku dine adi malu akadiye upangidija adi ajimina.’—Musambu 146:4.
3 Nenku, bafue ki mbamanye bualu, kabena benza bualu. Mu dikosela Adama dinyoka, Nzambi wakamba ne: “Udi lupuishi ne neupingane ku lupuishi.” (Genese 3:19, NW) Kumpala kua Nzambi kumuenzaye ne lupuishi lua buloba ne kumupa muoyo, Adama kavuaku to. Pakafuaye, Adama wakapingana ku ngikadilu au. Dinyoka diende divua lufu—ki ndimutentemuna ku muaba mukuabu nansha.
Anyima udi mua kufua
4 Pakafua Adama, ntshinyi tshiakafikila anyima wende? Ee, vuluka se: mu Bible muaku “anyima” utu misangu mivule ufunkuna muntu. Nenku patudi tuamba ne: Adama wakafua, tudi tuamba ne: anyima muinyika ne: Adama wakafua. Ebi bidi mua kumvuika bu bualu bupiabupia kudi muntu utu witabuja dibenga kufua dia anyima. Kadi, Bible udi wamba ne: “Anyima udi wenza mpekatu—yeye muine neafue.” (Yehezekele 18:4, NW) Lewitiki 21:1 (NW) udi wakula bua “anyima mufue” (“tshitalu,” MMM). Ne bakambila Banazi bua kabasemenyi pabuipi ne “anyima yonso mufue” (“tshitalu,” MMM).—Nomba 6:6, NW.
5 Tudi tusangana ditumika dia muomumue ne anyima mu 1 Bakelenge 19:4 (NW). Eliya muikale ne dikenga dikole, “wakatuadija kulomba bua anyima wende kufuaye.” Bia muomumue, Yona “wakatungunuka ne kulomba bua anyima wende kufuaye, ne misangu ne misangu wakamba ne: ‘Kufua kuanyi nkuimpe kutambe kuikala kuanyi ne muoyo.’ ” (Yona 4:8, NW) Ne Yezu wakatumika ne tshiambilu “kushipa anyima,” tshidi Mukanda wa Nzambi wandamuna ne: ‘kushipa.’ (Mâko 3:4, NW) Nenku lufu lua anyima ludi lumvuija patupu lufu lua muntu.
‘Dipatuka’ ne ‘dipingana’
6 Kadi netuambe tshinyi bua lufu lua dibungama lua Rashele, luakenzeka pa lulelu lua muanende muibidi? Mu Genese 35:18 (NW), tudi tubala ne: “Bu muvua anyima wende wenda upatuka (bualu wakafua) wakinyika muana dîna ne: Benoni; kadi tatuende wakamuinyika dîna ne: Benyamina.” Mvese eu udi umvuija ne: Rashele uvua ne muntu kampanda wa munda wakapatuka ku lufu luende anyi? Nansha kakese. Vuluka se: muaku “anyima” udi kabidi mua kufunkuna muoyo udi nawu muntu. Nenku muaba eu “anyima” wa Rashele uvua umvuija patupu “muoyo” wende. Ke bua tshinyi Bible mikuabu idi ikudimuna tshiambilu etshi tshia “anyima wende [uvua] wenda upatuka” ne: ‘kupuola muoyo wende’ (Mukanda wa Nzambi), “kukulaye muoyo” (MMM), ne “muoyo wende wakapatuka munda muende” (Bible in Basic English). Kakuena tshintu tshidi tshileja ne: tshitupa kampanda tshisokome tshia Rashele tshiakatungunuka ne muoyo kunyima kua lufu luende.
7 Mbia muomumue ne dibiishibua dia muana wa mukaji mukamba, difunda mu 1 Bakelenge nshapita 17. Mu mvese 22, tudi tubala ne: bu muakasambila Eliya bua muana eu wa balume, “Yehowa wakumvua dîyi dia Eliya, nunku anyima wa muana wakapingana munda muende ne wakalua ne muoyo.” (NW) Apa kabidi, muaku “anyima” udi umvuija “muoyo.” Nenku, tudi tubala mu Mukanda wa Nzambi ne: ‘Muoyo wa muana wakapingana munda muende kabidi, yeye wakafululuka.’ Eyowa, tshivua muoyo, ki ntshintu kampanda tshia mundidimbi, tshiakapingana kudi muana eu wa balume. Ebi mbiumvuangane ne tshivua Eliya muambile mamuende wa muana eu ne: “Tangila, muana webe [muntu mujima] udi ne muoyo.”—1 Bakelenge 17:23.
Nshinga wa “ngikadilu wa pankatshi”
8 Bantu bavule badi badiamba mudibu bena nkristo badi bitabuja ne: nekuikale dibiishibua mu matuku atshilualua tshikondo tshiasangishabu mibidi ne anyima ikena ifua. Pashishe, nebashiye babiishibue ku buenzeji bua tshimana kubafundila—difutu bua aba bavua ne nsombelu muakane peshi dinyoka bua bena bubi.
9 Lungenyi elu ludi lumvuika lupepele. Kadi aba badi balamata ditabuja dia dibenga kufua dia anyima badi ne lutatu lua kumvuija tshidi tshifikila anyima pankatshi pa tshikondo tshia lufu ne tshikondo tshia dibiishibua. Bushuwa, “ngikadilu wa pankatshi” eu, bu mutubu bamubikila misangu mivule, mmukebeshe dielangana meji munkatshi mua siekele mivule. Bamue badi bamba ne: mu lupolo elu anyima udi uya mu mpurgatoriyo, muaba udibu bamukezula ku mpekatu mikese bua kushishaye kukumbana mua kuya mu diulu.a
10 Nansha nanku, anu bu mutuamonyi, anyima udi anu muntu. Padi muntu ufua, anyima udi ufua. Pa nanku, kakuena ditungunuka ne dikala ne muoyo ne dimanya malu kunyima kua lufu. Bushuwa, pakafua Lazare, Yezu Kristo kakamba ne: uvua mu mpurgatoriyo, mu muaba wa bafue bakena batambule, peshi mu mukuabu “ngikadilu wa pankatshi” kayi yonso. Kadi, Yezu wakamba amu ne: “Lazalo udi mulale tulu.” (Yone 11:11) Mu butoke buonso, Yezu, eu uvua mumanye bulelela pa tshidi tshifikila anyima ku lufu, wakitabuja ne: Lazare kavua mumanye bualu, kavuaku nansha.
Spiritu ntshinyi?
11 Bible udi wamba ne: padi muntu ufua, ‘mupuya [“spiritu,” NW] wende udi upatuka, udi upingana kabidi ku dimfuenkenya diende.’ (Musambu 146:4) Ebi bidi biumvuija ne: kudi spiritu udi kayi ne mubidi udi upatuka bushuwa ne ushala ne muoyo padi muntu ufua anyi? Kabiena mua kuikala nanku, bualu mufundi wa misambu udi wamba pashishe ne: ‘Mu dituku dine adi malu akadiye upangidija adi ajimina’ (‘meji ende adi ajimina,’ MMM). Nenku, spiritu ntshinyi, ne mmunyi mudiye ‘upatuka’ mu muntu dîba dia lufu?
12 Mu Bible miaku mikudimuna ne: “spiritu” (tshiena-Ebelu, ruʹach; tshiena-Greke, pneuʹma) mu nshindamenu wayi idi yumvuija “mupuya.” Nenku, pamutu pa tshiambilu “spiritu wende udi upatuka,” Mukanda wa Nzambi udi utumika ne tshiambilu ‘mupuya wende udi upatuka.’ Kadi muaku “spiritu” udi umvuija bivule kupita dieyela patupu. Tshilejilu, mu diumvuija dibutula dia muoyo wa bantu ne nyama mu tshikondo tshia Mvula wa kabutu wa buloba bujima, Genese 7:22 udi wamba ne: ‘Bintu bionso biakadi ne mupuya [peshi, spiritu; tshiena-Ebelu, ruʹach] wa muoyo munda muabi bia pa buloba bûme biakafua.’ Nenku “spiritu” udi mua kufunkuna bukole bua muoyo budi butumika mu bifukibua bionso bia muoyo, bantu ne nyama, ne budi bukuatshisha kudi dieyela.
13 Tshilejilu: Nzembu idi ipesha tshiamu tshia mudimu kampanda bukole. Padi nzembu ikoseka, tshiamu etshi tshidi tshilekela kuenda. Nzembu kayena ilua tshiamu kampanda tshitapuluke. Bia muomumue, padi muntu ufua, spiritu wende udi ulekela kuendesha selile ya mubidi wende. Kêna upatuka mu mubidi ne uya mu muaba mukuabu nansha.—Musambu 104:29.
14 Nenku, bua tshinyi Muambi 12:7 udi wamba ne: padi muntu ufua, ‘mupuya wa muoyo [“spiritu,” NW] udi upingana kudi Nzambi wakaufila’? Bidi biumvuija ne: spiritu udi wenza luendu bushuwa mu tshibuashibuashi mutangile kudi Nzambi anyi? Tòo, nansha kakese. Vuluka ne: spiritu mbukole bua muoyo. Padi bukole bua muoyo abu bumane kuya, anu Nzambi ke udi ne bukokeshi bua kubupingaja. Nenku spiritu ‘udi upingana kudi Nzambi’ mu ngumvuilu wa se: ditekemena dionso dia muoyo utshilualua bua muntu au didi mpindieu mu ka-bujima mu bianza bia Nzambi.
15 Anu Nzambi ke udi mua kupingaja spiritu, peshi bukole bua muoyo, ne kuvuija tshiakabidi muntu ku muoyo. (Musambu 104:30) Kadi Nzambi mmulongolole bua kuenza nanku anyi?
[Mêyi adi kuinshi]
a Bilondeshile tshibungu tshia New Catholic Encyclopedia, “Pa tshibidilu Ba-tatu ba [Ekleziya] batu bashindika patoke dikalaku dia mpurgatoriyo.” Pabi, mukanda eu udi kabidi witaba ne: “dilongesha dia bena Katolike dia mpurgatoriyo ndishindamene pa malu mashiya a kale, ki mpa Mifundu ya Tshijila to.”
[Nkonko ya dilonga]
1. Ntshinyi tshidi tshibungu tshia bena Katolike tshitaba pa bidi bitangila ditungunuka ne kuikala ne muoyo dia anyima kunyima kua lufu?
2, 3. Bafue badi mu ngikadilu kayi, ne mmifundu kayi idi isokolola bualu ebu?
4, 5. Fila bilejilu bia mu Bible bidi biumvuija ne: anyima udi mua kufua.
6. Ntshinyi tshidi Bible umvuija padiye wamba ne: anyima wa Rashele uvua “wenda upatuka”?
7. Anyima wa muana mubiishibue wa mukaji mukamba ‘wakapingana munda muende’ mu mushindu kayi?
8. Ntshinyi tshidi bantu bavule badi badiamba mudibu bena nkristo bitabuja ne: netshienzeke ku dibiishibua?
9. Ntshinyi tshidi tshiambilu “ngikadilu wa pankatshi” tshisua kumvuija, ne bamue badi bamba ne: ntshinyi tshidi tshifikila anyima mu lupolo elu?
10. Bua tshinyi ki mbiumvuangane ne Mifundu bua kuitaba ne: anyima idi yanji kunenga mu mpurgatoriyo kunyima kua lufu, ne mmunyi mudi bualu buakafikila Lazare bushindika muanda eu?
11. Bua tshinyi muaku “spiritu” kawena mua kufunkuna tshitupa kampanda tshia muntu tshidi katshiyi ne mubidi tshidi tshitungunuka ne muoyo kunyima kua lufu?
12. Muaku wa tshiena-Ebelu ne wa tshiena-Greke mikudimuna mu Bible ne: “spiritu” idi yumvuija tshinyi?
13. Mmu mushindu kayi mutudi mua kufuanyikija spiritu ne nzembu?
14, 15. Mmunyi mudi spiritu upingana kudi Nzambi ku lufu?
[Kazubu mu dibeji 23]
Bivulukilu Bia Muoyo Wa Kumpala
BIKALA tshintu nansha tshimue katshiyi tshitungunuka ne muoyo kunyima kua lufu lua mubidi, nenku netuambe tshinyi bua bivulukilu bia muoyo wa kumpala bidi bamue bamba ne: badi nabi?
Mushikuluji wa bena Hindu Nikhilananda udi wamba ne: ‘malu mamona kunyima kua lufu kabena mua kualeja ku diambuluisha dia lungenyi.’ Mu muyuki wa “Bilejilu bia ditabuja malu a tshiendelele mu bitendelelu,” muena teoloji Hans Küng udi uleja ne: “Nansha umue wa ku miyuki—itu nangananga ifumina kudi bana anyi mu matunga mudibu bitabuja dibuela mu mubidi mukuabu—ya divuluka muoyo wa kumpala kawena mua kujadikibua.” Udi usakidila ne: “Bavule ba ku [bakebuludi badi batumika ne muoyo umue ne ngenzelu ya bena sianse mu bualu ebu] badi bitaba ne: malu mamonamona majadika kudibu kaena afila nshindamenu bua tshijadiki tshidi tshituisha tshia dikala ne muoyo pa buloba njila ne njila.”
Kadi netuambe tshinyi bu wewe mua kumvua ne: udi ne bivulukilu biebe nkayebe bia mu muoyo wa kumpala? Nyanji bu nunku idi mua kuikala milela kudi malu kabukabu. Mavule a ku mamanyisha atudi tupeta atu alamibua mu muaba musokome mu tshieledi tshietu tshia lungenyi tshia munda menemene bualu katuena tutumika nawu buludiludi anyi diakamue. Padi bivulukilu ebi bitudi bapue muoyo bitundubuka, bamue bantu badi bumvuija bine ebi bu tshijadiki tshia muoyo kampanda wa kumpala. Kadi, muanda udiku ng’wa se: katuena ne malu mamonamona atudi mua kujadika a muoyo mukuabu udi kauyi eu utudi nawu mpindieu. Bantu ba bungi badi ne muoyo pa buloba kabena bavuluka nansha kakese ne: bavua ne muoyo kumpala; kabena nansha bela meji ne: bavua mua kuikala ne muoyo mu mishindu mikuabu milondangane kumpala.