Sesuka padi njiwu isemena
BANTU bakese badi basunguluja ne lukasa luonso njiwu kupita biitshi ba buatu. Badi ne bua kutabalela ne dîsu dikole dishintuluka kayi dionso didi dienzeka bu mudi dishintuluka dia diulu, diuwula dia mâyi mu musulu, diikala pepi ne tshibungubungu. Padi diuwula dia mâyi ne mpepele bionso bibidi bisaka buatu ku tshibungubungu, biitshi ba buatu batu bakamangana ne mudimu mukole pamue ne njiwu.
Dîba didi bualu ebu buenzeka—bubikidibue ne: lupepele lua mu tshibadi—muitshi wa buatu udi ushiya mpunga mukumbanyine pankatshi pa buatu buende ne tshibungubungu, nangananga padi buatu buenda ne lupepele. Mukanda wa biitshi ba buatu udi umvuija ne: ‘kukuatshibua kudi mvunde mukole, eku lupepele lua mu tshibadi ludituta, ebu mbualu budi ne njiwu kudi muitshia wa buatu.’ Kubueji buatu buebe mu muaba wa mushindu’eu. Mushindu muimpe wa diepuka kuya kujama mu lusenga mu musulu anyi kuya kudituta mu tshibuebue, nkusesuka njiwu.
Bena nkristo pabu badi ne bua kusunguluja ne lukasa luonso njiwu idi mua kutshibula buatu buabo: ditabuja diabo (1 Timote 1:19) Mu matuku aa, bua nsombelu mibi idiku, mbikole bua kuendela mu njila muimpe. Bu mudi mpepele ne diuwula dia mâyi mua kusendemija buatu, mmushindu udi bumuntu buetu bulambudibua mua kupambuka, amu bua ditusaka dia mubidi wetu munyanguke pamue ne dituluisha kudi spiritu ya mu bulongolodi ebu—bifuana mpepele mikole.
Muntu uvuaku mu njiwu
Mbipepele bua kuya kunaya kabiyi bimanya mu mâyi a mu nyuma adi mua kujiwisha!
Tangila bualu buakenzeka pepi ne mâyi majikibua munkatshi mua malaba mu Mbu mukamakane. Tuangate tshilejilu tshia Lota. Dipangadika diende bua kusomba mu Sodoma diakamutuadila bilumbu bia bungi pamue ne dibungama dinene ditambe. Kunyima kua matandu pankatshi pa balami babo ba mikoko, Abrahame ne Lota bakumvuangana bua kutapuluka muntu ne muntu mu tshitupa tshia buloba. Lota wakasungula buloba bua Yordane, e kuasaye ntenta wende munkatshi mua bimenga bia ditunga. Pashishe, wakasanka bua kusomba mu Sodome nansha muvua nsombelu ne ngikadilu wa bantu bavua basemu bikale bibungamija mutshima wende.—Genese 13:5-13; 2 Petelo 2:8.
Bua tshinyi Lota wakatungunuka kusomba mu tshimenga tshivua tshipenda Yehowa, tshimenga tshienda lumu bua bienzedi biatshi bibi tshivua tshinyingalaja bena mutumba nabo? Sodome ntshimenga tshivua tshitantamana, mukaji wa Lota, kakuyi mpata, uvua munange biuma ne bukua-bintu bia mu tshimenga (Yehezekele 16:49, 50) Misangu mikuabo, Lota wakalonda bubanji buvule bua Sodome. Nansha bikale nanku, uvua mua kuikala mushiye tshimenga etshi mu lukasa lonso, bipite muakenzaye. Pakasuminyina banjelu ba Yehowa, ke pakumbuka dîku dia Lota mu muaba wa njiwu.
Mukanda wa Genese udi wamba se: “Pa kabundubundu, banjelu bakasaka Lota, bamba ne: ‘Juka! Angata mukajebe ne bana bebe babidi ba bakaji badi apa, bualu nudi mua kubutudibua mu tshilema tshia tshimenga!’” Kadi nansha kunyima kua dimudimuija edi, Lota “wakashala amu musombe.” Umue wa ku banjelu “ekumukuata ku tshianza, kukuata mukajende, bana bende babidi ba bakaji, kubapatula mu tshimenga.”—Genese 19:15, 16.
Ku mikalu ya tshimenga, banjelu bakafila mibelu ya ndekelu kudi dîku dia Lota: “Nyemayi bua mioyo yenu! Kanutangidi kunyima, kanuimanyi mu tshitupa tshia buloba etshi! Nyemenayi ku mikuna, bualu nudi mua kubutudibua!” (Genese 19:17) Nansha nanku, Lota wakalomba dianyisha bua kuyaye pepi ne tshimenga tshia Zoar pamutu pa kumbuka mu tshitupa tshia buloba etshi. (Genese 19:18-22). Mbimueneke patoke se: Lota kavua musue kushilangana mutantshi ne njiwu.
Bikale baya ku Zoar, mukaji wa Lota wakatangila panyima ku Sodome, mbimueneke se: uvua ujinga bintu bivuaye mushiya panyima. Bua dibenga kutumikila mibelu ya banjelu, wakafua. Muntu mujalame, Lota, wakapanduka dibutudibua pamue ne bana bende babidi ba bakaji. Kadi tshibawu bunene kayipu etshi tshiakafutaye bua disungula diende dia kusomba pepi ne njiwu!—Genese 19:18-26; 2 Petelo 2:7.
Disesuka mianda ya njiwu idi mua kutufikila
Bualu ebu bua dibungama bua Lota budi buleja tshidi mua kutuenzekela patudi tusemena pepi ne muaba wa njiwu anyi tujingakana. Meji mimpe neatusake ku dienza malu bu biitshi ba buatu; bua kuepuka kudiela mu miaba ya njiwu. Mmiaba kayi ya njiwu itudi ne bua kuepuka? Bena nkristo bakuabo bakadishinda bualu bakadiina mu bungenda-mushinga, mu malu a masanka pamue ne balunda bena mu bulongolodi ebu, anyi mulamatangana ne muntu udibo kabayi mua kuselangana nende.
Luendu lua bena meji, mu malu wonso, nkuepuka njiwu. Tshilejilu, tudi batabale bua njiwu ya mu nyuma ya mu bungenda-mushinga budi bupetesha makasa a bungi anyi? Bana betu bakuabo mbadiele mu bungenda-mushinga budi bubafikisha too ne ku dipua mêku abo muoyo, didiondopesha pamue ne midimu ya Nzambi. Minga misangu, dijikija ntatu pa buloba ku diambuluisha dia makuta didi dilobesha bantu bavule. Bakuabo badi bajinga kuleja se: mbamanye mudimu wa bena kantu ku bianza. Bakuabo badi mua kuela meji se: tshipatshila tshiabo nkukebela bena ditabuja nabo mudimu anyi kukuatshisha ne mfranga mudimu wetu wa pa buloba bujima. Badi pamu’apa bela meji ne: padi bungenda-mushinga buabo buenda bimpe, nebapete mushindu wa kudifila mu midimu ya Bukalenga [bua Nzambi].
Mmu mateyi kayi mudi bamue badishinda? Dibenga kujalama dia bubanji pamue ne ditulukila dia malu bidi mua kushindisha bungenda bulongolola menemene. (Muambi 9:11) Diluangana ne dibanza dipite bunene didi mua kufila kanyinganyinga, kufika too ne ku ditupambuisha mu malu a mu nyuma. Nansha padi bungenda-mushinga bulubuluka, budi mua kukuangata dîba divule pamue ne makanda a mubidi, nebikengele kuikala ne balunda bena mu bulongolodi ebu.
Mukulu kampanda muena nkristo muena mu ditunga dia Espagne uvua mu ntatu mikole ya mfranga dîba divua kumpanyi mukubianganyi mumulaya bualu kampanda bujudiji bua lukuka [lua biuma]. Nansha muvuaku mushindu wa kupeta mfranga mivule bu muena mudimu mukubianganyi, wakabenga dilaya edi. Wakumvuija ne: “Kadivua dipangadika dipepele nansha, kadi, ndisanka dinene bu mungakabenga, bua midimu yanyi ya teokrasi, tshivua musue kupetela mfranga mivule ku njila mikonyangale. Nansha mumvua musue kuikala ndienzela midimu nkayanyi, mvua mua kutuadija kuenza ngendu mila, kupitshisha mêba mavule mu mudimu wa ku mubidi. Mvua mua kufika ku dilengulula dîku dianyi pamue ne tshisumbu. Bu meme mua kuitaba mudimu eu, mvua njimija ndudikilu wa nsombelu wanyi.”
Muena nkristo nansha umue kajingi kujimija diludika dia nsombelu wende nansha. Yezu wakaleja bipeta bia njiwu mu luendu lua mushindu’eu, mu lusumuinu lua muntu wakadibutshila bubanji buvule batambe ne tshipatshila tshia kuikala mu disanka dinene. Kadi, butuku buine buakapangadijaye muvuaye mumane kukumbaja mfranga ya bungi, wakafua. “Nenku, mbifuanangane ne muntu udi ukungija mushiki wa biuma, kadi kayi mubanji mu malu a mu nyuma,” ke muakadimuija Yezu.—Luka 12:16-21; fuanyikija ne Yakobo 4:13-17.
Tutabalayi mu dishemeja bulunda ne bena mu bulongolodi ebu. Minga misangu, mmuena mutumba, mmulongi netu, mmuena mudimu netu, anyi tudi nende bena kantu-ku-bianza. Tudi mua kuela meji se: ‘Utu unemeka Bantemu, mmuena bikadilu bilenga, utu wakula malu malelela a Nzambi mu mpukapuka.’ Kadi, bantu bamonemone mianda badi bajadika se: kunyima kua matuku, tuetu mene netutuadije kujinga balunda bena mu bulongolodi ebu ba mushindu’eu pamutu pa bana betu ba balume ne ba bakaji bena nkristo. Njiwu kayi idiku bua balunda ba mushindu’eu?
Tudi mua kutuadija kupua muoyo dipidika dia bikondo bietu ebi anyi kutuadija kujinga bubanji ne biuma pamutu pa bintu bia mu nyuma. Misangu mikuabo, bua buôwa bua kubenga kusankisha balunda betu bena mu bulongolodi ebu, tudi mua kujinga bua kuanyishibua kudi bena mu bulongolodi ebu. (Fuanyikija ne 1 Petelo 4:3-7.) Davidi muimbi wa misambu wakasua kuikala bulunda ne bantu bavua banange Yehowa. Wakafunda ne: “Nemanyishe bana betu dîna diebe; munkatshi mua bena tshisumbu nenkusamune.” (Musambu wa 22:22) Netukubibue patuidikija tshilejilu tshia Davidi, mu dikeba bulunda budi mua kutuibaka mu nyuma.
Nsombelu mukuabo wa njiwu ke ditamba kulamakana ne muntu uwudi kuyi ne bukenji bua kuselangana nende. Njiwu idi mua kuvua pawudi usemena pepi ne muntu udi umueneka mulengele kuîsu, muena miyiki idi ilenga ku muoyo, eu udi usekesha ne muikale ne mmuenenu bu tuetu. Udi mua kuanyisha disomba nende, wela meji se: ‘Ndi mumanye muaba utuimanyina. Tudi amu balunda tshianana.’ Kadi, pabuela dinanga, nebikole bua kudikanda.
Marie, mukaji mufumine kudisedibua, uvua ukeba kuikala pepi ne Michel.a Uvua muanetu mulengele kuîsu, kadi muikale ne lutatu bua kupeta balunda. Bavua ne malu mavule mafuanangane, ne bakatuadija kuela bilela pamue. Marie uvua wela meji se: mujike eu uvua ujinga kumuambila malu avuaye nawu munda. Kunyima kua katupa kîpi, tshivua tshimueneka bu bulunda patupu, tshiakalua dilamatangana diondoke. Bakapitshisha bikondo bivulavulayi kaba kamue, e kubafikishabi too ne ku dienda masandi. Marie wakanyingalala, wamba ne: “Bivua bimpe bu meme mujingulule njiwu ku mbangilu.” “Pakatuadija bulunda kudiunda, buakavua bu lunteke e kutuinyisha amu mudibi mu buondoke.”
Katupu muoyo didimuija edi didi mu Bible: “Mutshima mmupangidianganyi kupita tshintu kayi tshikuabo tshionso, mmutekeshi wa mu mikolo. Nganyi udi mua kuwumanya?” (Yelemiya 17:9) Mutshima wetu mudingianganyi, mushindu wa muomumue ne mavuala adi atuta buatu ku mabue, udi mua kutufila mu bulunda budi ne njiwu. Mmunyi muwudi mua kuyijikija? Pawikala kuyi mudikadile bua kuselangana ne muntu kampanda, uluangane bua kufika ku disesuka muntu kampanda uwudi umona muimpe kuisu.—Nsumuinu 10:23.
Dilekela ne disesuka njiwu
Ntshinyi tshitudi mua kuenza patudi tudisangana mu njiwu ya mu nyuma? Padi biitshi ba matu badimona basakibua ku tshibungubungu tshia mabue kudi lupepele ne mavuala, batu batuma buatu munkatshi mua mâyi, anyi baluangana bua kuepuka tshibungubungu bua buatu kabupandiki, too ne padibo bafika pa mâyi adi kaayi ne njiwu. Bia muomumue, tudi ne bua kuluangana bua kupikudibua. Pa kutumikila mubelu wa Bible, kusambila ne tshisumi bua kupeta diambuluisha dia kudi Yehowa, kukeba diambuluisha kudi bana betu bena nkristo bapie mu nyuma, tudi mua kupingana mu njila udi kayi ne njiwu. Netubeneshibue bikole ne ditalala mu tshieledi tshia lungenyi ne mutshima.—1 Tesalonike 5:17.
Nansha nsombelu wetu muikale wa mushindu kayi, mbatudimuije bua kuepuka “bintu bia bena mu bulongolodi ebu.” (Galatia 4:3) Bishilangane ne tshilejilu tshia Lota, Abrahame wakasungula bua kuditapulula ne bena Kanana bena lukuka lua bintu bia ku mubidi, nansha muvuabi biumvuija kushala mu ntenta munkatshi mua bidimu bivule. Pamu’apa, uvua upanga bintu biakane bia ku mubidi, kadi nsombelu wende mupepele wakamulama mu nyuma. Pamutu pa kukenga bua dipandika dia buatu bua ditabuja diende, wakavuijibua “tatu wa buonso badi ne ditabuja.” Lomo 4:11.
Bu mutudi banyungulula kudi bantu badisankishi-nkaya bena mu bulongolodi ebu, bena “mmuenenu” idi katshia ne katshia mikale ne buenzeji bukole kutudi, tudi ne bua kulonda tshilejilu tshia Abrahame. (Efeso 2:2) Tuetu mua kulonda dituludika dia Yehowa mu malu wonso, netubeneshibue pa kupeta bukubi buende bua dinanga. Netumvue amu bu mua kumvua Davidi: “Watalaji anyima wanyi. Mundombole mu luponda lua buakane bua dinanga dia dîna diende. Bushuwa, buimpe ne bulenga-bunangi nebindonde mu matuku wonso a muoyo wanyi; ne nensombe mu nzubu wa Yehowa mu bule bua matuku.” Kakuyi mpata pa bualu ebu, kuendela mu “tujila tua buakane,” pamutu pa kutshiutshiuluka mu tujila tua njiwu, netututuadile mabenesha a kashidi.—Musambu wa 23:3, 6.
[Mêyi adi kuinshi]
a Mêna makuabo mmashintulula.
[Tshimfuanyi mu dibeji 24]
Pawikala kuyi mudikadile bua kusela anyi kusedibua, sesuka muntu yonso uwudi umona bu mulengele kuîsu