Tuluishayi bukokeshi bua mpekatu pa mubidi muena butekete
“Dijalamija lungenyi pa bintu bia mubidi didi diumvuija lufu, kadi dijalamija lungenyi pa bintu bia spiritu didi diumvuija muoyo ne ditalala.”—LOMO 8:6, NW.
1. Bantu bakafukibua bua tshipatshila kayi?
“NZAMBI kuditua ku difuka mulume ku tshimfuanyi tshiende, ku tshimfuanyi tshia Nzambi yeye wakamufuka; wakabafuka mulume ne mukaji.” (Genese 1:27, NW) Tshimfuanyi ntshindidimbi tshia tshintu tshine anyi tshia mpokolo kampanda. Nenku, bantu bakafukibua bua kuikala tshindidimbi tshia butumbi bua Nzambi. Pa kumuenesha ngikadilu ya Nzambi—bu mudi dinanga, buimpe, buakane ne dilamata malu a mu nyuma—mu madikolela abu wonso, badi basamuna ne batumbisha Mufuki, bua disanka ne disankishibua diabo buobo bine.—1 Kolinto 11:7; 1 Petelo 2:12.
2. Mmunyi muakapangila bantu babidi ba kumpala tshipatshila?
2 Bantu babidi ba kumpala, bakafukibua bapuangane, bavua ne bionso bivua bikengedibua bua kukumbaja muanda eu. Amu bu mudi lumuenu lukenkesha butoke, bavua bakumbane bua kutamba kukenkesha butumbi bua Nzambi ne dikenka dijima. Kadi, bakabuitshidija butoke ebu pakasungulabu ku budisuile bua kubenga kutumikila Mufuki wabo ne Nzambi. (Genese 3:6) Kunyima, kabavua kabidi mua kukenkesha butumbi bua Nzambi mu bupuangane buonso to. Kabena bafika kabidi ku butumbi bua Nzambi, bakapangila kabingila kabo ka difukibua diabo ku tshimfuanyi tshia Nzambi. Mu mêyi makuabo, bakenza mpekatu.a
3. Mpekatu udi tshinyi menemene?
3 Ebi bidi bituambuluisha bua kumanya menemene tshidi mpekatu, udi upumbisha bantu bua kumueneshabu tshimfuanyi ne butumbi bia Nzambi. Bua mpekatu, muntu katu munsantu, mbuena kuamba ne: katu mukezuke ne mmubuitshidile mu nyuma ne mu bikadilu bia nsombelu mulenga. Bukua-bantu buonso, badi ndelanganyi ya Adama ne Eve, mbaledibue mu dibuitshidila edi, kabatu bakezuke, ne ki mbakumbane bua kukumbaja tshidi Nzambi utekemena kudibo bu mudibo bana bende. Ne ntshipeta kayi tshiakapatuka? Bible udi umvuija ne: “Ke bua tshinyi, ku butuangaji bua muntu umuepele, mpekatu wakabuela mu bukua-bantu, ku mpekatu lufu, nunku lufu luakatampakana kudi bantu buonso bualu buonso bavua benze mpekatu.”—Lomo 5:12, NW; fuanyikija ne Yeshayi 64:6.
Dikokesha dia mpekatu pa mubidi muena butekete
4-6. (a) Mmunyi mudi bantu bavule bangata mpekatu lelu’eu? (b) Ntshipeta kayi tshidi tshipatuka ku mushindu udi bena-lelu bangata mpekatu?
4 Bantu bavule lelu’eu kabatu badiangata bu bapange bukezuke, babuitshidile, anyi bena mpekatu to. Bushuwa, muaku mpekatu udi bu mujimine mu miaku idi bantu bavule batumika nayi. Pamu’apa nebakule bua bilema, dipanga budimu, ne ntupakanyi patupu mu dibadika. Kadi, batuku bakula bua mpekatu anyi? Misangu mivule kabitu nanku! Nansha kudi aba badi badiamba mudibo bitabuja Nzambi, “malongesha ende badi baangata bu mmuenenu idi itangila nsombelu mulenga pamutu pa tshibungu tshia mêyi ne mikandu pa nsombelu mulenga, mbuena kuamba ne: badi baangata patupu bu ‘mmuenenu dikumi’ pamutu pa mêyi-matuma 10,” ke mudi A. Wolfe, mulongeshi wa sosioloji wamba.
5 Ntshinyi tshiakapatuka bua ngelelu wa meji eu? Divila, anyi dibenga kuitaba tshidi mpekatu menemene. Muanda eu mmupatule tshipungu tshia bantu badi ne diumvuija dikonyangale pa bidi bitangila malu mimpe ne malu mabi, badi badiumvua badikadile bua kuteka abo mêyi-maludiki pa bidi bitangila nsombelu wabu ne badiumvua badikadile bua kusungula tshionso tshidibo bajinga kuenza. Kudi bantu ba mushindu’eu, badi kabayi badiangata bu bena tshibawu, tshidi ne mushinga ku mêsu kuabo nkumanya bikala nsombelu kampanda wa kulonda udi muimpe anyi mubi.—Nsumuinu 30:12, 13; fuanyikija ne Dutelonome 32:5, 20.
6 Tshilejilu, pavua muyuki kampanda ku televizion wenjibua, bakabikila bansonga bua kuleja mmuenenu wabo patoke pa tshivuabo bangata bu mpekatu minene muanda-mutekete.b “Lutambishi ki mpekatu to,” ke muakamba nsongalume kampanda wakandamuna ku dibikila adi. “Pa bidi bikutangila, udi ne bua kuikala ne mmuenenu wa disankishibua.” Pa bidi bitangila lulengu, nsongakaji kampanda wakamba ne: “Mbimpe kuikala imue misangu bena lulengu menemene. . . . Pamu’apa bitu bimpe kujikija lutetuku ne kudipetesha mêba a kusomba patupu.” Mulume kampanda mufundi wa mikanda udi ufila pende diumvuija edi mu mêyi makese: ‘Mpekatu minene muanda-mutekete ki mbienzedi bibi to, kadi, mbisonsodi bitu munda mua bantu buonso, bitu pamu’apa bisuya, kadi bitutuadila malu mimpe menemene.’ Eyowa, anu mudi muaku mpekatu mumane kujimina, nenku ke mudi kabidi didiumvua bu muena tshibawu dimane padi kujimina, bualu ndekelu wa bionso, kudiumvua muena tshibawu nkutapuluke ne dibenga kuikala muena tshibawu.—Efeso 4:17-19.
7. Bilondeshile Bible, mmunyi mudi bantu batatshishibua ku buenzeji bua mpekatu?
7 Bishilangane ne bionso ebi, Bible udi wamba ne: “Buonso bakenza mpekatu ne kabena bafika ku butumbi bua Nzambi.” (Lomo 3:23, NW) Nansha mupostolo Paulo wakajadika se: “Ndi mumanye ne, Munda muanyi, mu mubidi wanyi mene, kamuena muikale bualu buimpe; bualu bua disua dia kuenza bimpe didi kundi, kadi bukole bua mua kuenza n’abu bimpe kabuenaku. Bualu bua muanda muimpe undi musue kuenza tshiena ngenza, kadi muanda mubi undi tshî musue kuenza, eu ngundi ngenza.” (Lomo 7:18, 19) Paulo kavua udiabila apa bua lutatu lua mu mubidi wende nkayende nansha. Kadi, bu muakajingululaye menemene se: bukua-bantu kabena bafika ku butumbi bua Nzambi, uvua umvua mushindu udi mpekatu utamba kueyemeja bujitu buende pa mubidi muena butekete. “Meme muntu mukuate luse!” ke muakambaye, “nnganyi wansungila ku mubidi mukokesha kudi lufu elu?”—Lomo 7:24, NW.
8. Nnkonko kayi itudi ne bua kudiebeja? Mbua tshinyi?
8 Mmuenenu webe udi tshinyi pa muanda eu? Udi witaba se: bu muudi umue wa ku ndelanganyi ya Adama, wewe ne bakuabo, nudi bapange bupuangane. Kadi, mmunyi mudi dimanya edi ne buenzeji pa ngelelu webe wa meji ne pa nsombelu webe? Udi witaba patupu bu muanda wa mu nsombelu ukena kutantamena ne utungunuka patupu ne kuenza malu pa kulonda tshieledi tshiebe tshia lungenyi anyi? Peshi utuku utungunuka ne kuenza madikolela bua kuluisha bukokeshi bua mpekatu pa mubidi muena butekete, pa kuteta muebe muonso bua kukenkesha butumbi bua Nzambi mu bionso biwutu wenza? Buonso buetu tudi ne bua kujalamija lungenyi pa muanda eu bilondeshile mmuenenu muleja kudi Paulo ne: “Aba badi mu buobumue ne mubidi badi bajalamija tshieledi tshiabu tshia lungenyi pa bintu bia mubidi, kadi aba badi mu buobumue ne spiritu [badi batshijalamija] pa bintu bia spiritu. Bualu, dijalamija lungenyi pa bintu bia mubidi didi diumvuija lufu, kadi dijalamija lungenyi pa bintu bia spiritu didi diumvuija muoyo ne ditalala.”—Lomo 8:5, 6, NW.
Dijalamija lungenyi pa bintu bia mubidi
9. Bua tshinyi bidi biambibua se: “dijalamija lungenyi pa bintu bia mubidi didi diumvuija lufu”?
9 Ntshinyi tshivua Paulo usua kumvuija pakambaye ne: “dijalamija lungenyi pa bintu bia mubidi didi diumvuija lufu”? Muaku “mubidi” badi misangu mivule batumika nawu mu Bible bua kufunkuna dipanga bupuangane dia muntu, ‘wakimitshibua mu mpekatu’ anu bualu udi ndelanganyi wa ntomboji Adama. (Musambu wa 51:5; Yobo 14:4) Nenku, Paulo uvua ubela bena nkristo bua kabajalamiji bieledi biabu bia lungenyi pa bipatshila bia mpekatu, bisonsodi [bia bubi], ne bijingajinga bia dipanga bupuangane, mubidi muena butekete. Bua tshinyi kabiena bikengela kuenza nunku? Mu mvese mukuabo, Paulo wakatumanyisha tshidi menemene midimu ya mubidi ne pashishe, wakasakidila didimuija edi: “Aba badi benza malu a mushindu’eu kabakupiana bukalenge bua Nzambi.”—Galatia 5:19-21, NW.
10. “Dijalamija lungenyi” didi diumvuija tshinyi?
10 Kadi, kakuenaku dishilangana pankatshi pa dijalamija lungenyi pa tshintu kampanda ne ditshienza anyi? Bushuwa, kuela meji pa tshintu kampanda kakuena misangu yonso kufikisha ku ditshienza to. Kadi, kujalamija lungenyi nkutambe kuela lungenyi mu lupitapita. Muaku uvua Paulo mutumike nawu udi phroʹne·ma mu tshiena-Greke, ne udi uleja “mushindu wa kuela lungenyi, kuinyika tshieledi tshia lungenyi, . . . tshipatshila, dijinga, dienza madikolela.” Nenku, “dijalamija lungenyi pa bintu bia mubidi” didi diumvuija kuikala ku buenzeji bua, kuminyibua ne kasuki, kukokeshibua, ne kulombodibua kudi bijingajinga bia mubidi muena butekete.—1 Yone 2:16.
11. Mmunyi muakajalamija Kaina lungenyi pa bintu bia mubidi, ne ntshipeta kayi tshiakapatuka?
11 Muanda eu wakalejibua biakane ku njila uvua Kaina mulonde. Pakuwula mutshiawudi ne tshiji tshikole mu mutshima wa Kaina, Yehowa Nzambi wakamudimuija ne: “Bua tshinyi udi utema ne tshiji tshikole ne bua tshinyi mpala webe walepakanyi? Biwatuadija kuenza malu mimpe, kuakubandishibua anyi? Kadi, wewe kuyi muenza malu mimpe, mpekatu mmualamine ku tshibuelelu, ne dijinga diebe didi kudiye; ne buebe wewe, neumutshimune anyi?” (Genese 4:6, 7, NW) Disungula kampanda divua kumpala kua Kaina. Uvua ne bua “kutuadija kuenza malu mimpe,” bua kutangija tshieledi tshiende tshia lungenyi, tshipatshila tshiende, ne dijinga diende ku tshintu kampanda tshimpe anyi? Peshi uvua ne bua kutungunuka ne kuelangana lungenyi pa bintu bia mubidi ne kujalamija tshieledi tshiende tshia lungenyi pa bijingajinga bia mubidi bidi bisokome mu mutshima wende anyi? Anu muvua Yehowa mumvuije, mpekatu uvua “mualamine ku tshibuelelu,” muindile bua kutumpika ne kudia Kaina bu yeye mua kumushila muaba. Pamutu pa kuluisha ne ‘kutshimuna’ dijinga diende dia mubidi, Kaina wakadishila muaba bua kumukokeshadi—kumufikisha too ne ku kabutu.
12. Ntshinyi tshitudi ne bua kuenza bua katuvu kulonda “mu dikasa dia Kaina”?
12 Netuambe tshinyi buetu lelu’eu? Bushuwa, katuena basue kulonda “dikasa dia Kaina to,” anu bu muakadiabakena Yuda bua bamue bena nkristo ba mu siekele wa kumpala. (Yuda 11) Katuena ne bua kuikala ne tubingila kampanda bua kudibingisha ne kuela meji se: dilengulula nansha dikese anyi dishipa mikenji nansha dikese kaditu ne njiwu nansha. Bishilangane, tudi ne bua kudiakaja bua kujingulula diakamue buenzeji kayi buonso bubi ne bunyanguke budi mua kubuela mu mutshima wetu ne mu tshieledi tshietu tshia lungenyi ne kubumbusha ne lukasa luonso kumpala kua kuelabu miji. Diluisha bukokeshi bua mpekatu pa mubidi wetu muena butekete ditu dituadijila munda.—Mako 7:21.
13. Mmunyi mudi muntu mua “kutetshibua kudi dijinga diende nkayende”?
13 Tshilejilu, dîsu diebe didi mua kutua pa bimfuanyi bikuate buôwa, bia muendi anyi manaya mabi adi ajudija majinga mabi. Bidi mua kuikala foto mu mukanda anyi mu tshikandakanda, filme ya malu a bundu anyi programme ya mianda mibi ku televizion, dimanyisha kampanda difunda pa dibaya, peshi muanda kampanda wa mu nsombelu wa ku dituku ne ku dituku. Abi ki mbianji kuikala bibi bualu bidi mua kukuenzekela—ne bitu mene bienzekela muntu kayi yonso. Kadi, tshimfuanyi etshi anyi dinaya edi, nansha diodi mua kuenzeka mu sekonde mikese, didi mua kushala mu tshieledi tshia lungenyi ne kukuvuila ku musangu ne ku musangu. Ntshinyi tshiwutu wenza patubi bienzeka nunku? Utuku diakamue wenza madikolela bua kuluisha lungenyi alu ne kulupatula mu tshieledi tshiebe tshia lungenyi anyi? Peshi utu ululekela mu tshieledi tshiebe tshia lungenyi, pamu’apa ulondakaja muanda awu mu kabujima kawu dîba dionso padi lungenyi alu lukuvuila? Kuenza nunku, kudi anu bu kusonsola mianda mulongolongo idi Yakobo mutele: “Kadi, muntu yonso udi utetshibua padiye udilekelela ukokibua ne usesuishibua kudi dijinga diende yeye muine. Pashishe, padi dijinga edi diimita didi dilela mpekatu, ne padi mpekatu wenjibua, udi utuala lufu.” Bua kabingila aka, Paulo wakamba ne: “Dijalamija lungenyi pa bintu bia mubidi didi diumvuija lufu.”—Yakobo 1:14, 15, NW; Lomo 8:6.
14. Mmalu kayi atudi tuakamangana nawu dituku dionso, ne mmunyi mutudi mua kuakolela?
14 Bu mutudi mu bulongolodi ebu mudi tshiendenda tshia masandi, tshikisu, ne dinanga dinekesha dia bintu bia ku mubidi bizangikibua, bilejibua patoke ne bifundibua mu mikanda ne bikandakanda, filme, programme mibi ya ku televizion, ne mijiki idi mimanyike kudi bantu bavule, tudi menemene bafimpakajibue kudi ngelelu ya meji ne ngenyi mibi ku dituku dionso. Ntshinyi tshiwutu wenza kumpala kua mianda eyi? Bionso ebi utu anu ubiangata bu dinaya ne dijikija lutetuku patupu anyi? Peshi utu udiumvua bu muakane Lota, “uvua mutamba kutatshishibue bua dilengulula dia malu dia bantu bapepeji ba mikenji . . . uvua utatshisha anyima wende muakane bua bienzedi biabo bivua bibengangane ne mikenji” anyi? (2 Petelo 2:7, 8, NW) Bua kutshimuna mu diluisha bukokeshi bua mpekatu pa mubidi muena butekete, tudi ne bua kupangadija bua kuenza anu bu muakenza mufundi wa misambu: “Tshiena nteka tshintu tshibi ku mesu kuanyi. Ndi nkina bienzedi bia badi basesuka mu nshila webe; kabiena bindamata.”—Musambu wa 101:3.
Dijalamija lungenyi pa bintu bia spiritu
15. Ndiambuluisha kayi ditudi nadi bua kuluisha bukokeshi bua mpekatu kutudi?
15 Paulo wakatungunuka pa kutela tshintu kampanda tshidi mua kutuambuluisha bua kuluisha bukokeshi bua mpekatu pa mubidi muena butekete: “Dijalamija lungenyi pa bintu bia spiritu didi diumvuija muoyo ne ditalala.” (Lomo 8:6, NW) Nenku, pamutu pa kukokeshibua kudi mubidi, tshieledi tshietu tshia lungenyi tshidi ne bua kulombodibua kudi spiritu ne kulubuluka mu bintu bia spiritu. Mbintu kayi abi? Mu Filipoi 4:8 (NW), Paulo wakatela bimue bia kudibi: “Pashishe, bana betu, malu wonso adi a bushuwa, adi makumbanyine kunemekela, adi makane, a bupeluke, a kunanga, a lumu luakane, a ngikadilu mulenga ne a kutemba ku bantu, ikale malu anudi nutungunuka ne kuelangana meji.” Lekela tuanji kuakonkonona menemene ne kupeta bujinguludi bulenga bua malu atudi ne bua kutungunuka ne kuelangana meji.
16. Bilondeshile dikankamija dia Paulo, nngikadilu kayi milenga idi ne bua kuikala “malu atudi tutungunuka ne kuelangana meji,” ne wonso wa ku ngikadilu eyi udi ne diumvuija kayi?
16 Diambedi, Paulo udi utela ngikadilu milenga muanda-mukulu ya mu nsombelu ne uteka kumpala kua ngikadilu wonso, miaku “malu wonso.” Miaku eyi idi yumvuija se: muena nkristo ki mmutshintshimika dîba dionso bua kuikala wela meji anu pa Mifundu anyi pa malongesha a nshindamenu. Kudi biena-bualu kabukabu anyi malu atudi mua kujalamija bieledi bietu bia lungenyi. Kadi tshintu tshia mushinga mukole ntshia se: bine ebi bidi ne bua kuikala mu diumvuangana ne mêyi-maludiki avua Paulo mutele. Mushindu wonso wa ngikadilu ya “malu” avua Paulo mutele mmukumbanyine ditabalela dietu. Tuanjibi kuakonkonona bumue ku bumue.
◻ “A bushuwa” adi umvuija bivule kupita kuikala patupu ne a bushuwa anyi a dishima. Bidi biumvuija kuikala muambi menemene wa malu malelela, malu adi malulame, a kueyemenyibua, bualu bua bushuwa kabuyi tshidingishilu.—1 Timote 6:20.
◻ “Adi makumbanyine kunemekela,” miaku eyi idi ileja malu a buneme ne a kunemeka. Idi isaka ku dileja kanemu, ifunkuna bualu kampanda budi butumbuke, bua buneme, ne bua kunemekela kupita bualu bua patupu budi kabuyi ne mushinga.
◻ “Adi makane” adi umvuija diumvuangana ne mêyi-maludiki a Nzambi, kadi ki nga muntu to. Bantu bena mu bulongolodi ebu mbuwuje bieledi biabu bia lungenyi tente ne ngenyi mibi, kadi tuetu tudi tuela meji ne tusankila mu malu adi makane ku mêsu kua Nzambi.—Fuanyikija ne Musambu wa 26:4; Amosa 8:4-6.
◻ “A Bupeluke” adi umvuija bukezuke ne bunsantu ki ng’anu mu nsombelu (pa bidi bitangila ditumika ne bitupa bia lulelu anyi mu mushindu mukuabo), kadi kabidi mu lungenyi ne bipatshila. “Meji a kuulu adi diambedi mapeluke,” ke mudi Yakobo wamba. Yezu, udi “mukezuke,” udi Tshilejilu tshipuangane tshitudi ne bua kulonda.—Yakobo 3:17; 1 Yone 3:3.
◻ “A kunanga,” ngaa adi ajudija dinanga munda muetu ne atusaka ku dinanga bantu bakuabo. Tudi ne bua “kukenketangana umue ne mukuabo bua kusakangana ku dinanga ne ku midimu milenga,” pamutu pa kujalamija bieledi bietu bia lungenyi pa malu adi ajula lukinu, kukuatshilangana njiya ne kukebesha matandu.—Ebelu 10:24, NW.
◻ “A lumu luakane” kaena anu umvuija kuikala “matambe kumanyika” peshi “adibu bafidila bujadiki buimpe,” kadi kabidi, mu ngumvuilu wa dikumbaja mudimu muimpe, mibakianganyi ne matumbishi a bantu bakuabo. Tudi tujalamija bieledi bietu bia lungenyi pa bintu bidi bituadila bakuabo disanka ne bidi biibakangana pamutu pa kubijalamija pa malu adi anyanga buneme bua muntu ne adi atapangana ku muoyo.—Efeso 4:29.
◻ “A ngikadilu mulenga” adi umvuija “buimpe” anyi “bikadilu bilenga bipue,” kadi adi kabidi mua kumvuija bulenga kayi buonso. Nenku, tudi mua kuanyisha ngikadilu mimpe, biambiki bia mushinga, ne bidi bakuabo bakumbaja ku makokeshi abo mu diumvuangana ne mêyi-maludiki a Nzambi.
◻ “A kutemba ku bantu,” malu adi mua kuikala menemene a kutemba ku bantu pikala lumu lufumina kudi Nzambi anyi kudi bumfumu kampanda buanyisha kudiye.—1 Kolinto 4:5; 1 Petelo 2:14.
Dilaya dia muoyo ne ditalala
17. Mmabenesha kayi adi afuma ku “dijalamija lungenyi pa bintu bia spiritu”?
17 Bitualonda mubelu wa Paulo ne “kutungunuka ne kuelangana meji pa malu aa,” netulubuluke mu “dijalamija tshieledi tshia lungenyi pa bintu bia spiritu.” Tshipeta tshituapeta ki ng’anu dibenesha dia muoyo wa kashidi mu bulongolodi bupiabupia bulaya, apo kabidi ne ditalala. (Lomo 8:6) Mbua tshinyi? Bualu bieledi bietu bia lungenyi mbikubibue ku buenzeji bubi budi bufumina ku bintu bia mubidi, ne katuena kabidi basumpakajibue kudi mvita ya katshi ku dînu idi pankatshi pa mubidi ne spiritu anu mudi Paulo ubiumvuija. Pa kutantamena buenzeji bubi bua mubidi, netuikale kabidi mu ditalala ne Nzambi “bualu dijalamija lungenyi pa bintu bia mubidi didi diumvuija kuikala ne Nzambi lukuna.”—Lomo 7:21-24; 8:7, NW.
18. Mmvita kayi idi Satana utupulumukila nayi, ne mmunyi mutudi mua kuvua batshimunyi?
18 Satana ne bena diende badi benza muabo muonso bua kubuitshidija tshindidimbi tshietu tshia dileja butumbi bua Nzambi. Badi benza madikolela wonso bua kukokesha bieledi bietu bia lungenyi pa kubifimpakaja ne bijingajinga bia mubidi, bualu mbashindike se: kuenza nanku nekutufikishe ku dikala ne Nzambi lukuna kabidi ne ku lufu. Kadi tudi mua kutshimuna mu mvita eyi. Amu bu Paulo, tuetu petu tudi mua kuambulula mêyi aa: “Tuasakidila wa manza tente kudi Nzambi ku butuangaji bua Yezu Kristo Mukalenge wetu” bualu mmutupeteshe bidi bikengedibua bua kuluisha bukokeshi bua mpekatu pa mubidi muena butekete.—Lomo 7:25.
[Mêyi adi kuinshi]
a Pa tshibidilu, Bible udi wenza mudimu ne muaku wa tshiena-Ebelu chat·taʼthʹ ne wa tshiena-Greke ha·mar·tiʹa bua kufunkuna “mpekatu.” Miaku yonso ibidi eyi padiyi miaku ya pa muanda idi yumvuija “kupangila,” mu ngumvuilu wa kupangila anyi kubenga kufika ku tshipatshila kampanda, ku muaba mufunkuna anyi ku dikumbaja dipangadika kansanga.
b Bilondeshile mianda ya kale, mpekatu minene muanda-mutekete ngeyi: lutambishi bukonkoto, tshindumba, lukuka, budiavi, tshiji, ne lulengu.
Udi mua kumvuija anyi?
◻ Mpekatu ntshinyi, ne mmunyi mudiye mua kutumika ne bukokeshi buende pa mubidi muena butekete?
◻ Mmunyi mutudi mua kuluisha “dijalamija lungenyi pa bintu bia mubidi”?
◻ Ntshinyi tshitudi mua kuenza bua kulubuluka mu “dijalamija lungenyi pa bintu bia spiritu”?
◻ Mmunyi mudi “dijalamija lungenyi pa bintu bia spiritu” dipetesha muoyo ne ditalala?
[Tshimfuanyi mu dibeji 15]
Kaina wakalekela majinga a mubidi amukokesha bua kabutu kende mene
[Bimfuanyi mu dibeji 16]
Dijalamija lungenyi pa bintu bia spiritu didi diumvuija muoyo ne ditalala