Ditshina dia bafue ndimuangalake
Dîba diafumi ku dibuela kukadi mutantshi. Udi upingana ku mbelu ku shòò kakese kupita muuvua musue. Bu mudi dienda diebe dikupitshishisha ku nkita ya muaba awu, mutshima webe udi utuadija kututa lukasa lukasa. Bupole bua mîdima ya butuku budi bukufikisha ku diumvua kamutoyi katambe bukese. Mu tshimpitshimpi udi umvua ku mutantshi mutoyi mukole, mutshingishanganyi. Udi wambuluja—mutshima webe pawu udi utuadija kuomba bikole—bu muudi unyema lubilu mu dikeba dia bukubi bua ku mbelu.
UKADIKU mumane kumvua nyanji ya tshipapu tshia buôwa pawuvua ku nkita anyi pabuipi nayi anyi? Bu biobio nanku, udi mua kuikala muenzejibue kudi mmuenenu wa Ekleziya mivule udi mumuangalake pa buloba bujima—wa se: spiritu ya bafue idi mua kuambuluisha anyi kuenzela ba-muoyo bibi.
Bibidilu bivule bia bitabataba mbilubuluke bu tshipeta tshia ditabuja se: bafue badi bakengela diambuluisha dia ba-muoyo anyi badi mua kuenzela ba-muoyo bibi bu buobo kabayi babatuyisha. Tshilejilu, mu amue matunga a Amerike-Latine, bavule badi ne tshibidilu tshia kuiibaka tshisombelu tshikese ne nkuruse muaba uvua mufue muangulangane ne lufu ku njiwu. Bantu batu batemesha buji anyi bimunyi ne bateka bilongo muaba awu mu madikolela a kuleja ditabalela anyi kuambuluisha anyima peshi spiritu wa muntu mufue. Imue misangu, ngumu idi itangila mandamuna “a bishima” ku masambila idi imuangalajibua, nunku bantu badi batuadija kutantshila muaba awu wa animita, tshisombelu tshikese tshiibaka bua anyima anyi spiritu wa muntu mufue. Badi benza mandas, anyi malaya, a se: bu muntu mufue awu mua kubambuluisha bua kukumbaja anyi kupeta tshintu kampanda—pamu’apa diondopibua dia mu tshishima—nebaleje dianyisha diabo mu mushindu wa pa buawu. Ku lukuabo luseke, bidi mua kumanyishibua ne: anyima wa muntu udi umueneka mu mîdima ya bufuku, pa kutshingisha aba badiku. Bitu misangu mivule biambibua ne: anyima ya mushindu’eu mba-penando, badi batatshisha ba-muoyo bualu bua malu a kale.
Mu matunga mavule bantu batu benza madikolela a bungi bua kutuyisha “spiritu” ya bafue. Mafesto a tuyayi tukamona atu enjibua, milambu ifidibua, mêyi masheme ambibua—bionso ebi mu madikolela a kuepuka dinyokibua dia kudi spiritu ya bantu bafue. Kutuyisha spiritu, kudi kuedibua meji ne: kutu kulua kupatula mafutu ne mabenesha bua aba badi bashala kunyima.
“Bavule batu bitabuja ne: bualu nansha bumue budi buenzeka kabutu ‘bua patupu anyi bua ku tshifukilu,’” ke mudi tshikandakanda kampanda tshia mu Afrike tshiamba. “Bualu kayi buonso budi buenzeka—nansha buikale disama, tshipupu, bu-nkumba, ntatu ya mfranga, mvula peshi munanga wa munanunanu, njiwu, dipangika dia buobumue mu dîku, lufu—badi bela meji ne: mbukebesha kudi spiritu ikena imueneka, idi ne makole mapite a bantu.” Tshikandakanda tshikuabo tshidi tshiamba ne: “Bantu batu bitabuja se: spiritu ya ba-nkambua babo mmisombe muaba kampanda mu diulu ne idi dîba dionso ibandila balela babo badi ne muoyo pa buloba. Batu bela meji ne: ba-nkambua badi ne makole mapite a ku tshilelelu, adibo mua kukuata nawu mudimu bua kubenesha ne kukuba balela babo badi pa buloba anyi kubanyoka, bilondeshile mushindu udi balela aba banemeka anyi balengulula bafue.”
Kadi ebi bidi mu diumvuangana ne Dîyi dia Nzambi anyi? Mmuenenu webe udi tshinyi?
[Tshimfuanyi mu dibeji 4]
“Animita” mu Chili