Mudi banjelu mua kukuambuluisha
DÎYI dia Nzambi didi dijadika dikalaku dia banjelu. Didi dituambila ne: kudi miliyo mivule ya bifukibua bia mu nyuma ebi. Danyele musadidi wa Yehowa Nzambi uvua mumone tshikena-kumona tshia bintu bia mu diulu ne kufundaye bua bualu buabi ne: ‘Banjelu binunu ne binunu bakakuatshila [Nzambi] mudimu, banjelu binunu dikumi misangu binunu dikumi bakimana kumpala kuende.’—Danyele 7:10.
Tangila bua se: mêyi a Danyele adi atuambila malu a bungi pa banjelu kupita ditumanyisha patupu bungi buabu. Mêyi aa adi kabidi aleja ne: banjelu badi benzela Nzambi mudimu. Mbasadidi bende. Mu diumvuangana ne bualu ebu, mufundi wa misambu wakimba ne: ‘Nuvudijile Yehowa disanka, nuenu banjelu bende, badi bena bukitu mu bukole buabu, badi benza dîyi didiye wamba, badi batumikila dîyi dia mukenji wende. Nuvudijile Yehowa disanka, nuenu ba mu misumba yende yonso, nuenu bakuatshi bende ba mudimu badi benza mudiye musue.’—Musambu 103:20, 21.
Bible udi kabidi umvuija ne: muoyo wa banjelu kawakatuadija bu wa bantu ba pa buloba nansha. Yehowa wakafuka banjelu mu diulu kumpala mene kua kufukaye buloba. Pavua Nzambi ‘mujadike bishimikidi bia buloba, bana balume bonso ba Nzambi bakela mbila yabu bua disanka diabu.’—Yobo 38:4-7.
Banjelu mbifukibua bia mu nyuma—bidi kabiyi bimueneka, bia bukole ne bia lungenyi. Mu Bible, muaku wa tshiena-Ebelu mal·ʼakhʹ ne wa tshiena-Greke agʹge·los mmikudimuna ne: “muanjelu” padibu bakula bua tshifukibua tshia mu nyuma. Miaku eyi idi isanganyibua misangu mitue ku 400 mu Bible. Bubidi buayi idi ne diumvuija dimue, mmumue ne: “mutuadi wa mukenji.”
Dipetangana ne banjelu
Bushuwa banjelu mbatuadi ba mukenji. Udi mua kuikala mumanye muyuki wa mu Bible wa dîba divua muanjelu Gabriele mumuenekele Mariya. Wakamuambila ne: nansha mutshivuaye kamama, uvua ne bua kulela muana wa balume uvuabu ne bua kuinyika ne: Yezu. (Luka 1:26-33) Muanjelu wakamuenekela kabidi bamue balami ba mikoko bavua mu mpata. Wakabamanyisha ne: ‘Lelu bakunulelela Musungidi, yeye udi Kristo Mukalenge.’ (Luka 2:8-11) Bia muomumue, banjelu bakafila mikenji kudi Hagâ, Abrahama, Lota, Yakoba, Mozese, Gideona, Yezu, ne bantu bakuabu batela mu Bible.—Genese 16:7-12; 18:1-5, 10; 19:1-3; 32:24-30; Ekesode 3:1, 2; Balumbuluishi 6:11-22; Luka 22:39-43; Ebelu 13:2.
Mbimpe kumanya ne: mikenji eyi yonso mifila kudi banjelu ivua mu diumvuangana ne dikumbana dia malongolola a Nzambi ne kayivua anu itangila disua dia bantu bavuabu bayambila to. Banjelu bakamueneka bu baleji-mpala ba Nzambi, bilondeshile disua ne dîba didiye mulongolole. Bantu kabavua bababikila nansha.
Tudi ne bua kubila banjelu bua batuambuluishe anyi?
Mbiakanyine bua kubila banjelu mu bikondo bia dikenga anyi? Bikalabi ne: eyowa, netujinge bua kumanya dîna dia muanjelu udi mutambe kuikala ne bukole bua kutuambuluisha. Nenku, imue mikanda ya disumbisha idi itela mêna mafuikakaja a banjelu bavule, pamue ne milongo, mianzu ne midimu yabu. Mukanda kampanda udi utela tshidiwu ubikila ne: “bamfumu dikumi ba mu diulu,” “banjelu batambe kumanyika ku Mputu ne ku Amerike.” Mêna matela mmalonda kudi mubelu udi wamba bua kubuita ku mêsu, kuambulula dîna dia muanjelu au bitulu bitulu misangu ya bungi, kukoka mupuya wa bungi, kueyela bitulu bitulu, ne “kudilongolola bua kupetangana nabu.”
Kadi Bible udi utupesha anu mêna a banjelu babidi ba Nzambi ba lulamatu, Mikaele ne Gabriele. (Danyele 12:1; Luka 1:26) Imue misangu, mêna aa mmafila bua kuleja ne: muanjelu yonso mmuntu wa mu nyuma wa pa buende muikale ne dîna, ki mbukole bua patupu budi kabuyi ne bumuntu nansha.
Mbimpe kumanya ne: bamue banjelu bakabenga bua kumanyisha mêna abu kudi bantu. Pavua Yakoba mukonke muanjelu bua amuambile dîna diende, wakabenga. (Genese 32:29) Pavua Yoshua muambile muanjelu uvua mulue kudiye bua kudimanyisha, muanjelu eu wakamba patupu ne: uvua ‘mukalenge wa musumba wa Yehowa.’ (Yoshua 5:14) Pavua baledi ba Shimishona bakonke muanjelu dîna diende, wakamba ne: ‘Udi unkonka dîna dianyi bualu kayi? Mona, didi bualu bua dikema.’ (Balumbuluishi 13:17, 18) Pa kubenga kufila mêna a banjelu, Bible udi utukuba ku dibapesha lumu ne ntendelelu bidi kabiyi bibakanyine. Bu mutuamona, kêna kabidi utulongesha bua kubatendelela to.
Tubilayi Nzambi
Bible udi utuambila bionso bitudi ne bua kumanya pa bidi bitangila muaba wa mu nyuma. Mupostolo Paulo wakafunda ne: “Mufundu wonso mmupudija ku spiritu wa Nzambi ne udi ne mushinga bua kulongesha . . . bua muntu wa Nzambi ikale mukumbane tshishiki, mulongolola biakane bua mudimu wonso muimpe.” (2 Timote 3:16, 17, NW) Bu Nzambi musue bua tuetu kumanya mêna a banjelu ba bungi, uvua mua kuikala muasokolole mu Bible. Ne bu Nzambi musue bua kutulongesha mushindu wa kupetangana ne banjelu ne kuyukila nabu mu disambila, uvua mua kuikala mufile mamanyisha aa mu Mifundu.
Kadi Yezu Kristo wakalongesha ne: ‘Pawatendelela Nzambi, ubuele mu kazubu kebe ka tshisokomenu, winjile tshiibi, utendelele Tatu webe, udi biende mu tshisokomenu. Nutendelele Nzambi nunku: Tatu wetu udi mu diulu, banemeke dîna diebe.’ (Matayo 6:6, 9) Mmuenenu wa Mifundu udi se: Katuena ne bua kubila banjelu anyi kubasambila to, kadi tudi ne bua kusemena ne muoyo mujima kudi Nzambi nkayende, Mufuki wa banjelu. Dîna diende ki ndisokoka nansha, ne kabiena bikengela mumonyi wa bikena-kumona bua kudisokolola to. Nansha mudibu benze madikolela bua kujimija dîna dia Nzambi, didi disanganyibua mu Bible misangu mipite pa 7 000. Tshilejilu, mufundi wa misambu uvua wakula bua Tatu wa mu diulu pakimbaye ne: ‘Wewe nkayebe, ngudi [muena] dîna dia Yehowa, udi Mutambe Bunene wa pa mutu pa buloba bujima.’—Musambu 83:18.
Bituasemena kudiye mu mushindu muakanyine mu disambila, Yehowa kakubenga kututeleja bualu udi ne malu a bungi a kuenza to. Bible udi ushindika nenku: ‘Bualu bua mêsu a Yehowa adi akenzakana ku nseke yonso ya buloba bua kuleja bukole buende kudi bantu badi ne mitshima miakane kudiye.’—2 Kulondolola 16:9.
Banjelu ne malu a tshitembu
Bishilangane ne bitubu bumvuija misangu mivule ku tudiomba, banjelu kabatu balumbuluisha bantu nansha. Bidi nanku, bualu ki mbabapeshe bukenji bua kulumbuluisha bantu to. Yehowa ke ‘Mulumbuluishi wa bonso,’ nansha mudiye ‘mupe Muana [Yezu Kristo] bulumbuluishi buonso.’ (Ebelu 12:23; Yone 5:22) Kadi nebikale tshilema bua kuamba ne: banjelu kabatu batabalela nsombelu wetu. Yezu wakamba ne: ‘Disanka didi ku mêsu kua banjelu ba Nzambi bualu bua muntu umue mubi wakakudimuna mutshima wende.’—Luka 15:10.
Banjelu ki mbabandidi ba mianda patupu nansha. Mu bikondo bia kale, bakasadila bu bakumbaji ba dîyi, bakumbaja malumbuluisha a Nzambi. Tshilejilu, Nzambi wakenza mudimu ne banjelu bua kuluisha bena Ejipitu ba kale. Misambo 78:49 (Mukanda wa Mvidi Mukulu) udi wamba ne: “kubatuminaye kapia ka tshiji tshiende, ka difika munda, dibinduluka ne dibakengesha; kubatumina musumba wa bakenji [anyi banjelu] bende bua kubabutula.” Bia muomumue, Bible udi umanyisha ne: bumue butuku muanjelu umue wakashipa basalayi ba bena Assyrie 185 000.—2 Bakelenge 19:35.
Bia muomumue, mu matuku atshilualua, banjelu nebabutule bantu badi bateka diakalenga dia bakuabu mu njiwu pa kubenga kutumikila mêyi-makulu a buakane a Nzambi. Yezu nealue ‘ne banjelu [bende] ba bukole mu kapia kadi kakenka. Neadisombuele kudi bantu badi kabayi bamanye Nzambi ne kudi badi kabayi batumikila lumu luimpe.’—2 Tesalonike 1:7, 8.
Nunku Mifundu idi ileja ne: banjelu ba lulamatu ba Nzambi batu anu benza disua diende pa kukumbaja mêyi ende ne kuenza bua bantu batumikile mêyi-makulu ende a buakane. Bushuwa, bituikala basue bua banjelu ba Nzambi batuambuluishe, tudi ne bua kumanya tshidi disua dia Nzambi ne kudienzeja ne muoyo mujima bua kudikumbaja.
Banjelu balami
Banjelu batu balama ne bakuba bantu anyi? Mupostolo Paulo wakebeja ne: ‘Banjelu bonso kabena nyuma mikuatshishi mitumibue bua kukuatshilabu badi bamba kupiana lupandu mudimu anyi?’ (Ebelu 1:14) Bushuwa, diandamuna ku lukonko lua Paulo didi ne: eyowa.
Bu muvuabu babenge bua kuinamina lupingu lua ngolo luibaka kudi Nebukadnezare Mukalenge wa Babilone, bena Ebelu basatu Shadalaka, Meshaka ne Abedenego bakedibua mu tshikutu tshia kapia kakole. Kadi kapia kakavua kalenge basadidi abu ba lulamatu ba Nzambi nansha. Pakatangila mukalenge mu tshikutu tshia kapia, wakamona ‘bantu banayi basuluke,’ ne kuambaye ne: ‘tshimfuanyi tshia muinayi tshivua bu tshimfuanyi tshia muana mukuabu wa nzambi.’ (Danyele 3:25) Kunyima kua bidimu, bakela Danyele mu buina bua ntambue bua lulamatu luende. Yeye pende wakapatukamu kakuyi bualu, ne wakamba ne: ‘Nzambi wanyi wakatuma muanjelu wende, wakasuika mbanga ya ntambue.’—Danyele 6:22.
Banjelu bakamueneka kabidi pakajadikabu tshisumbu tshia balondi ba Kristo mu siekele wa kumpala B.B. Bavua bapatula bapostolo mu buloko. (Bienzedi 5:17-24; 12:6-12) Ne pavua muoyo wa Paulo mu njiwu pa mbuu, muanjelu wakamujadikila ne: uvua ne bua kufika ku Roma kakuyi bualu.—Bienzedi 27:13-24.
Basadidi ba Yehowa Nzambi ba matuku etu aa mbatuishibue tshishiki ne: biluilu bia Nzambi bia banjelu badi kabayi bamueneka bidiku ne bidi ne bukole bua kukuba bantu, bu muvuabi bienze bua Elisha ne musadidi wende. (2 Bakelenge 6:15-17) Bushuwa, ‘muanjelu wa Yehowa udi wasa tshitudilu tshiende tshinyunguluke badi bamutshina, udi ubasungila.’—Musambu 34:7; 91:11.
Mukenji udi nawu banjelu
Nansha mudi banjelu baditatshisha bua diakalenga dia aba badi basadila Yehowa Nzambi, badi kabidi baditatshisha bua bantu balonge malu adi atangila Nzambi ne dilongolola diende. Mupostolo Yone wakafunda ne: ‘Ngakatangila muanjelu mukuabu upapala munkatshi mua diulu, wakadi ne lumu luimpe lua tshiendelele lua kuambilaye badi bikala pa buloba, ne kudi ditunga dionso ne tshisamba tshionso ne muaku wonso ne bantu bonso, udi wamba ne dîyi dikole ne: Nutshine Nzambi, numutumbishe.’—Buakabuluibua 14:6, 7.
Udi musue kumanya tshidi “lumu luimpe lua tshiendelele” elu luamba anyi? Biwikala musue, ebeja Bantemu ba Yehowa. Nebikale ne disanka bua kukumanyishalu.
[Bimfuanyi mu dibeji 7]
Muanjelu udi munkatshi mua diulu udi umanyisha lumu luimpe lua tshiendelele. Udi musue kulumanya anyi?