Yehowa utu utulomba bipitshidile anyi?
‘Yehowa udi utekemena malu kayi kuudi? Anu bua wewe kuenza malu makane, kunanga kuleja bakuabu luse, ne kuenda ne Nzambi webe ne mutshima mupuekele.’—MIKA 6:8.
1. Ntshinyi tshidi bamue mua kuikala babengela bua kusadila Yehowa?
YEHOWA udi utekemena tshintu kampanda kudi bantu bende. Kadi kunyima kua wewe mumane kubala miaku idi kuulu eyi ya mu mulayi wa Mika, udi mua kuamba bimpe ne: malu adi Nzambi ulomba mmakanyine. Nansha nanku, bantu ba bungi kabena basadila Mufuki wetu Munene to, ne bamue bavua bamusadile tshikondo kampanda mbalekele. Bua tshinyi? Bualu badi bela meji ne: Nzambi utu utulomba bipitshidile. Mmuomu anyi? Peshi muntu nkayende udi mua kuikala ne lutatu pa bidi bitangila mushindu udiye umona tshidi Yehowa utulomba? Muyuki wa malu a kale udi umvuija muanda eu bimpe.
2. Nâmana uvua nganyi, ne ntshinyi tshivua muprofete wa Yehowa mumulombe bua kuenza?
2 Nâmana mfumu wa basalayi muena Sulia uvua ne disama dia nsudi, kadi bakamuambila ne: kuvua muprofete wa Yehowa uvua mua kumuondapa mu Isalele. Nenku Nâmana ne basadidi bende bakaya mu Isalele ne pashishe kufikabu kua Elisha muprofete wa Nzambi. Pamutu pa kupatuka mu nzubu bua kuya kuakidila muenyi wende eu wa pa buende, Elisha wakatuma musadidi wende bua kuambila Nâmana ne: ‘Ya, wowe mâyi mu Yadene misangu muanda-mutekete, musunyi webe neulue kuudi kabidi; wewe newikale muakane.’—2 Bakelenge 5:10.
3. Bua tshinyi Nâmana wakanji kubenga bua kuenza tshivua Yehowa mumulombe?
3 Pavua Nâmana utumikila bualu buvua muprofete wa Nzambi mumulombe, disama adi dibiadibi divua ne bua kujika. Nanku Yehowa uvua mumulombe bipitshidile anyi? Tòo. Kadi, Nâmana kavua musue kuenza tshivua Yehowa mumulombe nansha. Wakatontolola wamba ne: ‘Abana ne Pâpâ, misulu ya mu Damaseke, kayena mipite mâyi onso a mu Isalele buakane anyi? Tshiena mumanye mua kuowamu mâyi, ngikale muakane anyi?’ Wamba nanku, Nâmana kusunukaye e kuya ne tshiji tshikole.—2 Bakelenge 5:12.
4, 5. (a) Ntshinyi tshiakapeta Nâmana bua butumike buende, ne ntshinyi tshiakambaye panyima apu? (b) Ntshinyi tshituamona mpindieu?
4 Ntshinyi menemene tshivua tshitatshisha Nâmana? Ki mbua se: bualu buvuabu bamulombe buvua bupite bukole bua kubukumbaja nansha. Basadidi ba Nâmana bakamuambila mu bukalanga ne: ‘Bu muprofete mukuambile bua wewe kuenza bualu bunene, kuakadi kubuenza anyi? Bualu budi butamba kukutonda muakuambaye ne: Wowe mâyi, wikale muakane munyi?’ (2 Bakelenge 5:13) Tshilumbu tshivua tshitangila mmuenenu uvua nende Nâmana. Wakamona ne: kabavua bamuangate ne bunême buvua bumuakanyine, ne bavua bamulombe bua kuenza bualu buvuaye umona bu buvua kabuyi mua kumuenzela tshintu ne buvua bumupuekesha milongo. Kadi, Nâmana wakateleja mubelu mumupesha mu bukalanga kudi basadidi bende ne kudinaye mu Musulu wa Yadene misangu muanda-mutekete. Ela meji bua disanka divuaye nadi pavua ‘mubidi wende mupingane muawu mua kale bu wa muana mutekete’! Uvua ne dianyisha dia bungi. Kabidi, Nâmana wakamba ne: kubangila anu dîba adi, kavua ne bua kutendelela nzambi mukuabu nansha, anu Yehowa.—2 Bakelenge 5:14-17, MMM.
5 Mu bikondo bishilangane, Yehowa utu mulombe bantu bua kutumikila mikenji kabukabu. Tudi tukulomba bua kukonkonona imue ya kudiyi. Paudi uyikonkonona, udiebeje tshiuvua mua kuikala muenze bu Yehowa mukulombe bua kuenza malu au. Pashishe netumone tshidi Yehowa utulomba lelu.
Malu avua Yehowa mulombe kale
6. Ntshinyi tshivuabu balombe bena dibaka ba kumpala bua kuenza, ne ntshinyi tshiuvua mua kuikala muenze ne mêyi aa?
6 Yehowa wakambila bena dibaka ba kumpala, Adama ne Eva, bua kulelabu bana, kukokesha buloba ne nyama. Uvua kabidi mupeshe mulume eu ne mukajende muaba mualabale wa kusomba mu budimi. (Genese 1:27, 28; 2:9-15) Kadi kuvua mukenji. Kabavua ne bua kudia tshimuma tshia mutshi kampanda, umue wa ku mitshi ya bungi ivua ikuama bimuma mu budimi bua Edene. (Genese 2:16, 17) Atshi katshivua dibalomba bipitshidile to, ki mmuomu anyi? Kuvuaku mua kuikala musanke bua kukumbaja mudimu eu ne ditekemena dia kuikala ne muoyo wa kashidi ne makanda a mubidi mapuangane anyi? Nansha muakalua mutetshianganyi mu budimi, kuvuaku mua kuikala mubenge malu akambaye anyi? Ne kuvuaku mua kuikala muitabe ne: Yehowa uvua ne bukenji bua kuela mukenji au umuepele mutekete anyi?—Genese 3:1-5.
7. (a) Mmudimu kayi uvuabu bapeshe Noa, ne mbuluishi kayi buvuaye mupete? (b) Mmunyi muudi umona tshivua Yehowa mulombe Noa?
7 Kunyima, Yehowa wakalomba Noa bua kuenza buatu bua kumona mua kupanduka ku mvula wa kabutu wa buloba bujima. Pa kumona bunene bua buatu, mudimu eu kauvua mutekete to, ne pavuabu bawenza, bantu kabavua bausue ne bavua babaseka. Nansha nanku, Noa uvua ne diakalenga dia kupandisha dîku diende ne nyama kabidi! (Genese 6:1-8, 14-16; Ebelu 11:7; 2 Petelo 2:5) Bu buobu bakupeshe mudimu eu, uvuaku mua kuikala muenze muebe muonso bua kuukumbaja anyi? Peshi uvua mua kuikala muambe ne: Yehowa uvua ukulomba bipitshidile?
8. Ntshinyi tshivuabu balombe Abalahama bua kuenza, ne bua butumike buende muanda eu uvua uleja tshinyi?
8 Nzambi wakalomba Abalahama bua kuenza bualu bukole menemene, wakamuambila ne: ‘Wangate muanebe mulume, muana umuepele, uudi munange, Isaka mene, uye biebe mu buloba bua Moliya; umufileku bu mulambu wa kuosha pa kapia.’ (Genese 22:2) Bu muvua Yehowa mulaye ne: Isaka uvua ne bua kupeta ndelanganyi nansha muvuaye kayi muanji kulela bana tshikondo atshi, ditabuja dia Abalahama mu bukole bua Nzambi bua kupingajila Isaka muoyo diakatetshibua. Pakateta Abalahama bua kulambula Isaka, Nzambi wakakuba nsongalume eu. Muanda eu wakaleja ne: Nzambi uvua ne bua kulambula Muanende bua bukua-bantu ne pashishe kumubisha ku bafue.—Genese 17:19; 22:9-18; Yone 3:16; Bienzedi 2:23, 24, 29-32; Ebelu 11:17-19.
9. Bua tshinyi Yehowa kavua mulombe Abalahama bipitshidile?
9 Bamue badi mua kuela meji ne: Yehowa Nzambi uvua mulombe Abalahama bipitshidile. Kadi bivua nanku anyi? Mufuki wetu, eu udi mua kubisha bafue, mmupange dinanga bualu udi utulomba bua kumutumikila nansha biobi mua kutufikisha ku difua bua tshitupa tshîpi anyi? Yezu Kristo ne bayidi bende ba kumpala kabavua bela meji nanku to. Bavua bitabe bua kukenga nansha bua kufua mene, anu bua kumona mua kuenza disua dia Nzambi. (Yone 10:11, 17, 18; Bienzedi 5:40-42; 21:13) Bu biobi bikulomba bua kuenza nanku, uvua mua kuikala muitabe bua kukenga nansha kufua bia muomumue anyi? Tangila amue malu avua Yehowa mulombe aba bavua bitabe bua kuikala bantu bende.
Mikenji ivua Yehowa mupeshe Isalele
10. Mbanganyi bakalaya bua kuenza bionso bivua Yehowa mubalombe, ne ntshinyi tshiakabapeshaye?
10 Ndelanganyi ya Abalahama yakapetaye ku butuangaji bua muanende Isaka ne munkanende Yakoba anyi Isalele yakalua tshisamba tshia Isalele. Yehowa wakapikula bena Isalele mu bupika mu Ejipitu. (Genese 32:28; 46:1-3; 2 Samuele 7:23, 24) Katupa kîpi panyima pa mumane kubapikula, bakalaya bua kuenza tshionso tshivua Yehowa ubalomba. Bakamba ne: ‘Netuenze mêyi onso akutuambila Yehowa.’ (Ekesode 19:8) Mu diumvuangana ne dijinga dia bena Isalele dia kuikala balombola kudiye, Yehowa wakabapesha mikenji mipite pa 600, pamue ne Mêyi Dikumi. Mu bungi bua matuku, mikenji eyi ya Nzambi yakafilaye ku butuangaji bua Mose bakalua kuyibikila patupu ne: Mikenji.—Ezela 7:6; Luka 10:25-27; Yone 1:17.
11. Ntshipatshila kayi tshimue tshivua natshi Mikenji, ne ng’imue mikandu kayi yakambuluisha bua kutshikumbaja?
11 Tshipatshila tshimue tshia Mikenji tshivua tshia kukuba bena Isalele pa kubapesha mikandu milenga ivua yakula bua malu bu mudi dishala pamue dia mulume ne mukaji, bungenda-mushinga ne dikolesha dia bana. (Ekesode 20:14; Lewitiki 18:6-18, 22-24; 19:35, 36; Dutelonome 6:6-9) Wakabapesha mikandu pa malu avuabu ne bua kuenzela bantu nabu ne nyama yabu kabidi. (Lewitiki 19:18; Dutelonome 22:4, 10) Ne malu-malomba avua atangila bibilu bia ku tshidimu ne disangila pamue bua kutendelela biakakuba bantu mu nyuma.—Lewitiki 23:1-43; Dutelonome 31:10-13.
12. Ntshinyi tshivua tshipatshila tshinene tshia Mikenji?
12 Mupostolo Paulo wakaleja tshipatshila tshinene tshia Mikenji pakafundaye ne: ‘Mikenji yakatentekejibua pa mutu bualu bua malu mabi a bantu, too ne pakalua kankanunuina [Kristo] kakalayabu mulayi.’ (Galatia 3:19) Mikenji ivua ivuluija bena Isalele ne: bavua bapange bupuangane. Nanku bidi biumvuika ne: bavua dijinga ne mulambu mupuangane uvua mua kumbusha mpekatu yabu bua kashidi. (Ebelu 10:1-4) Nenku tshipatshila tshia Mikenji tshivua tshia kulongolola bantu bua kuitababu Yezu bu Masiya anyi Kristo. Paulo wakafunda ne: ‘Mikenji yakalua ndeji wetu wa kutufikisha kudi Kristo, bua tuetu tubingishibue ku ditabuja.’—Galatia 3:24.
Mikenji ya Yehowa ivua mineme bujitu anyi?
13. (a) Mmunyi muvua bantu bapange bupuangane bangata Mikenji, ne bua tshinyi? (b) Mikenji ivua bushuwa mineme bujitu anyi?
13 Nansha muvua Mikenji mikale ‘ya tshijila, miakane ne mimpe,’ bantu ba bungi bavua bayimona mineme bujitu. (Lomo 7:12) Bu muvua Mikenji mipuangane, bena Isalele kabavua mua kukumbaja mêyi ayi matambe bunene nansha. (Musambu 19:7) Ke bua tshinyi mupostolo Paulo wakayibikila ne: ‘Tshikokedi tshiakadi bankambua betu kabayi bamanye mua kutshituala ne tuetu kabidi.’ (Bienzedi 15:10) Bushuwa, Mikenji nkayayi kayivua mineme bujitu to, ne diyitumikila diakambuluisha bantu.
14. Mbilejilu kayi bikese bidi bileja ne: Mikenji yakambuluisha bena Isalele bikole?
14 Tshilejilu, mu Mikenji kabavua bela muivi mu buloko to, kadi uvua ne bua kuenza mudimu bua kupingaja bivuaye muibe misangu ibidi anyi mipite apu. Nenku eu uvuabu bibe kavua ujimija tshintu, peshi kabavua bambika bantu bakuabu benji ba mudimu mukole bujitu bua kudisha bena buloko nansha. (Ekesode 22:1, 3, 4, 7) Bavua bakandike biakudia bivua mua kukeba njiwu. Ngulube yeye kayi mulamba bimpe, udi mua kufila misanda ya disama dia trichinose, kalulu kadi mua kufila tuîshi tua disama dia tularémie. (Lewitiki 11:4-12) Mikenji ivua ikuba kabidi pa kukandika dilenga dia bintu bifue. Pavua muntu ulenga tshitalu, uvua ne bua kuowa mâyi ne kusukula bilamba biende. (Lewitiki 11:31-36; Nomba 19:11-22) Bavua ne bua kujibikila bunyawu bua kukuba bantu ku ditangalaka dia tuîshi, tudi bamanyi bapiluke balue kusokolola anu mu bikondo bidi panshi ebi.—Dutelonome 23:13.
15. Ntshinyi tshiakanemenena bena Isalele bujitu?
15 Mikenji kayivua ilomba bantu malu mapitshidile to. Kadi katuena mua kuamba bia muomumue bua bantu bavua bumvuija Mikenji nansha. Bua mikandu ivuabu bele, nkonga-miaku mupatula kudi James Hastings udi wamba ne: “Dîyi dionso dia mu Bible divua dinyunguluka kudi mushiki wa tu-mikandu katuyi mushinga. . . . Nenku bavua bakeba bua Mikenji ikale iludika bualu buonso, ne bua kuelela tshikadilu tshionso tshia muntu mikalu kakuyi luse nansha lukese ne mu mushindu mûmakane. . . . Kabavua bateleja dîyi dia kuondo kabu ka muoyo to; bavua batekesha ne bazaza bukole bua dîyi dia Nzambi muinshi mua mushiki wa mikandu ivua kayiyi kusambuka.”—A Dictionary of the Bible.
16. Yezu wakamba tshinyi bua mikandu ne bilele bineme bujitu bia bamfumu ba bitendelelu?
16 Bu muvua bamfumu ba bitendelelu belele bantu mushiki wa mikandu, Yezu Kristo wakabela patoke wamba ne: “Badi basuika majitu manene, baambuisha bantu pa makaya, kadi bobo mene kabayi bakutua nansha munu.” (Matayo 23:2, 4, MMM) Wakaleja ne: mikandu ne bilele bineme bujitu bivuabu bele buobu nkayabu, pamue ne diowa diabu dia mâyi dinekesha, ‘biakona dîyi dia Nzambi.’ (Mâko 7:1-13; Matayo 23:13, 24-26) Nansha kumpala kua Yezu kuluaye pa buloba, balongeshi ba malu a Nzambi ba mu Isalele bavua bakonyangaja malu avua Yehowa ulomba.
Tshidi Yehowa utulomba menemene
17. Bua tshinyi Yehowa kakanyisha milambu ya kuosha ya bena Isalele bapange lulamatu?
17 Ku butuangaji bua muprofete Yeshaya, Yehowa wakamba ne: ‘Ngakumana kûkuta ne milambu ya kuosha ya bimpanga ne ya manyi a nyama midisha; tshiena nsanka bua mashi a balume ba ngombe, anyi a bana ba mikoko anyi a mpumbu ya mbuji.’ (Yeshaya 1:10, 11) Kadi bua tshinyi Nzambi kakanyisha kabidi milambu ivuaye yeye nkayende mulombe mu Mikenji? (Lewitiki 1:1–4:35) Bualu bantu bakamuangata ne kapeja. Ke bua tshinyi wakabambila ne: ‘Nudioweshe bienu, nudilengeje; numushe bubi bua bienzedi bienu ku mêsu kuanyi; nulekele kuenza malu mabi, nuyile mua kuenza malu makane; nukebe kulumbulula kuakane, nuenzeje mukengeshi bua yeye kuenza biakane; nulumbulule bilumbu bia bana ba nshiya ne kulumbulula kuakane, nuakuile bakaji ba mu lufuila mu bilumbuluidi.’ (Yeshaya 1:16, 17) Malu aa kaenaku atuambuluisha bua kuanyisha tshidi Yehowa ulomba basadidi bende anyi?
18. Ntshinyi menemene tshivua Yehowa ulomba bena Isalele?
18 Yezu wakaleja tshidi Nzambi ulomba menemene. Wakatshileja pakamuelabu lukonko elu: ‘Mmukenji kayi udi mutambe mikuabu yonso?’ Yezu wakandamuna ne: ‘Sua Mukalenge Nzambi webe ne mutshima webe wonso ne muoyo webe wonso ne lungenyi luebe luonso. Ke mukenji munene, udi wa kumudilu. Muibidi udi mufuanangane nawu ne: Sua mukuenu bu muudi mudisue. Mikenji yonso ya Mose ne mêyi a baprofete bidi bikudika ku mikenji eyi ibidi.’ (Matayo 22:36-40; Lewitiki 19:18; Dutelonome 6:4-6) Muprofete Mose wakamba bualu bua muomumue pakakonkaye ne: ‘Yehowa, Nzambi wenu, udi musue nuenu nuenze malu kayi? Mbua kutshina Yehowa, Nzambi wenu, ne kuenda mu njila yende yonso, ne bua kumusua, ne bua kuenzela Yehowa, Nzambi wenu, mudimu ne mitshima yenu yonso ne bukole buenu buonso, ne bua kutumikila mikenji ya Yehowa ne mêyi ende.’—Dutelonome 10:12, 13; 15:7, 8.
19. Mmunyi muvua bena Isalele bakeba bua kudileja bu bansantu, kadi ntshinyi tshiakabambila Yehowa?
19 Nansha muvuabu benze malu mabi, bena Isalele bakasua kudileja bu bansantu. Nansha muvua Mikenji ilomba bua kuenza tshijila anu Dituku dia Dibuikidila dia ku tshidimu, bakatuadija kuenza tshijila misangu ya bungi ku tshidimu. (Lewitiki 16:30, 31) Kadi Yehowa wakabakanyina wamba ne: ‘Eku kakuena kujila kua biakudia kungakasungula anyi? Mbua kusulula nkanu ya malu mabi, mbua kusulula majita adi asuika mutshi wa tshikokedi, mbua kulekela bakengeshibue, ne mbua kutshibula mutshi wa tshikokedi wonso. Eku kakuena kufila kua biakudia biebe kudi badi ne nzala, ne bua kulua ne bapele badi kabayi ne muaba wa kushikama mu nzubu muebe anyi? Eku kakuena kuluatshisha kua udi ne butaka tshilulu pawamutangila butaka, ne bua wewe kusokomi kudi muanenu wa mashi amue anyi?’—Yeshaya 58:3-7.
20. Bua tshinyi Yezu wakadiula bena bitendelelu ba lubombo?
20 Bena Isalele abu bavua badimona bu bakane bavua ne lutatu lua muomumue ne luvua nalu bamfumu ba bitendelelu bena lubombo bavua Yezu muambe ne: “Nutu [nufila] tshia dikumi tshia bikunyibue bu luenyi, tshidibua luenyi ne tshikote, kadi nudi nulengulula malongesha matambe bunene a mu Mikenji, bu buakane, luse ne lulamatu: abu ke bualu bunuakadi ne bua kuenza, kanuyi nulengulula bionso bidi bishala.” (Matayo 23:23, MML; Lewitiki 27:30) Mêyi a Yezu aa kaenaku atuambuluisha bua kuanyisha tshidi Yehowa utulomba menemene anyi?
21. Mmunyi muvua muprofete Mika muleje mu tshikoso malu adi Yehowa utulomba ne adiye kayi utulomba?
21 Bua kutokesha tshidi Yehowa utulomba ne tshidiye kayi utulomba, Mika muprofete wa Nzambi wakakonka ne: ‘Ndue ne tshintu kayi kumpala kua Yehowa bua kukukuila Nzambi Mutambe Bunene wa mu diulu? Ndue kumpala kuende ne milambu ya kuosha, ne ya bana ba ngombe ba tshidimu tshimue anyi? Yehowa neasanke bua binunu bia bimpanga, ne binunu dikumi bia misulu ya manyi anyi? Mfile muan’a bute wanyi bua malu mabi anyi, dimiinu dia mubidi wanyi bua bubi bua mutshima wanyi anyi? Wewe kampanda, bakukuleja bualu budi buakane; ne Yehowa udi utekemena malu kayi kuudi? Anu bua wewe kuenza malu makane, kunanga kuleja bakuabu luse, ne kuenda ne Nzambi webe ne mutshima mupuekele.’—Mika 6:6-8.
22. Ntshinyi menemene tshivua Yehowa ulomba bantu bavua muinshi mua Mikenji?
22 Nenku, ntshinyi menemene tshivua Yehowa mulombe bantu bavua muinshi mua Mikenji? Bushuwa, bavua ne bua kunanga Yehowa Nzambi. Kabidi mupostolo Paulo wakamba ne: ‘Mikenji yonso idi misangisha mu dîyi dimue, ndîyi edi ne: Sua mukuenu bu muudi mudisue.’ (Galatia 5:14) Paulo wakambila kabidi bena Kristo ba mu Lomo ne: ‘Wananga mukuabu wakushikija mikenji. [Dinanga] didi tshiuwidi tshia mikenji.’—Lomo 13:8-10.
Ki mbipitshidile to
23, 24. (a) Bua tshinyi kuenza malu adi Yehowa utulomba kakuena ne bua kuikala kupitshidile buetu tuetu? (b) Ntshinyi tshitualua kumona?
23 Ngikadilu ya Yehowa Nzambi muena dinanga, muditeki pa muaba wa bakuabu ne muena luse kayenaku itukemesha anyi? Yezu Kristo, Muanende umuepele mulela, wakalua pa buloba bua kuleja mushinga wa dinanga dia Nzambi—bua kumanyisha bantu ne: badi ne mushinga wa bungi ku mêsu kua Yehowa. Pavuaye umvuija mudi dinanga dia Nzambi, Yezu wakamba bua mishamisha ya mushinga mukese ne: “Mushamusha nansha umue kawena mua kupona panshi Tatu wenu kayi [mumanye, NW].” Ke kujikijaye ne: “Nenku, lekelayi kutshina. Nuenu nudi bapite mishamisha tshisumbu ku mushinga.” (Matayo 10:29-31, MMM) Bushuwa, kuenza tshionso tshidi Nzambi eu wa dinanga utulomba kakuena ne bua kuikala kupitshidile buetu tuetu nansha!
24 Kadi, ntshinyi tshidi Yehowa utulomba lelu? Ne bua tshinyi bamue badi basua kuela meji ne: Nzambi utu utulomba bipitshidile? Mu dikonkonona nkonko eyi, netufike ku dijingulula bua tshinyi kuenza tshionso tshidi Yehowa utulomba ndiakalenga.
Udi mua kuandamuna anyi?
◻ Bua tshinyi bamue badi mua kubenga bua kusadila Yehowa?
◻ Mmunyi mudi malu-malomba a Yehowa mashintuluke mu kupita kua bidimu?
◻ Mikenji ivua ne bipatshila kayi?
◻ Bua tshinyi malu adi Yehowa utulomba ki mmapitshidile?
[Tshimfuanyi mu dibeji 18]
Mikandu miela kudi bantu, bu mudi diowa mâyi dinekesha, mmivuije ntendelelu muneme bujitu