Yehowa N’nzambi udi mundeje muoyo mulenga
BU MUDIBI BILONDA KUDI JOHN ANDRONIKOS
Tuvua mu tshidimu tshia 1956, matuku tshitema tshianana kunyima kua dibaka dianyi, mvua ku kabadi kanene mu tshimenga tshia Komotiní, ku Nord kua ditunga dia Grèce. Mvua ne ditekemena dia se: bavua mua kungumbushila tshibawu tshivuabu bamfundile tshia ngondo 12 bualu mvua mmanyisha Bukalenge bua Nzambi. Dipangadika diakangata kabadi kanene, dia kuenza ngondo isambombo mu buloko, diakanyanga ditekemena dimvua nadi ne kuluadi ntuadijilu wa mateta makole bungi tshianana. Kadi mu mateta au onso, Yehowa uvua Nzambi wakandeja bulenga.
PANGAKALEDIBUA mu dia 1 Kabitende 1931, dîku dietu divua disombele mu tshimenga tshia ku tshitudilu tshia mazuwa tshia Kaválla, tshimenga tshia Néapolis tshia ku Macédoine tshivua mupostolo Paulo mukumbule pavuaye mu luendu luende luibidi lua bu-misionere. Mamu wakalua Ntemu wa Yehowa pamvua ne bidimu bitanu, ne nansha muvuaye kayi mumanye mukanda bimpe, wakenza muende muonso bua kukuna dinanga ne ditshina dia Nzambi munda muanyi. Tatu kavua musue kulekela luseke luvuaye, uvua mulamate bikole bilele bia bena ekleziya wa Ortodokse wa bena Grèce. Kavua musue bulelela bua mu Bible nansha kakese ne kavua musue bua Mamu pende abulonde to. Uvua umukengesha misangu mivule.
Nenku, ngakakolela mu dîku dipanduluke, muvua Tatu ukuma Mamu ne umukengesha, ne kayi nansha mene ututangila to. Kubangila ku buana buanyi, Mamu uvua uya nanyi ne muakunyanyi wa bakaji mu bisangilu. Kadi, pangakakumbaja bidimu 15, majinga a bunsonga ne lungenyi lua kuikala mudikadile biakangumbusha kudi Bantemu ba Yehowa. Nansha nanku, mamu wanyi muena lulamatu wakaditatshisha bikole, ne wakadila ne binsonji ku mêsu pavuaye wenza madikolela bua kungambuluisha.
Bua bupele ne bua nsombelu mubi umvua nende, ngakasama bikole ne kushala mu bulalu ngondo mipite pa isatu. Dîba adi ke diakajingulula muanetu wa balume kampanda muena budipuekeshi uvua muambuluishe Mamu bua kulonga bulelela ne: mvua munange Nzambi bikole. Wakamona se: kuvua mushindu wa kungambuluisha bua meme kupetulula bukole bua mu nyuma. Bakuabu bakamuambila ne: “Udi upitshisha dîba diebe tshianana ne John; kakunanga kabidi malu a mu nyuma nansha.” Kadi lutulu lua muanetu eu ne disuminyina diende pavuaye ungambuluisha biakapatula bipeta bimpe. Mu dia 15 Tshimungu 1952, pamvua ne bidimu 21, ngakaleja didilambula dianyi kudi Yehowa pa kutambula.
Ntshifumina ku disela, bangela mu buloko
Kunyima kua bidimu bisatu, ngakamanyangana ne Martha, muanetu wa bakaji uvua musue malu a mu nyuma bikole ne uvua ne ngikadilu ya pa buayi. Matuku ne ndepe, meme kumuela dîyi. Dimue edi ngakakema pakangambila Martha ne: “Lelu ndi musue kuyisha ku nzubu ne ku nzubu. Udi musue bua kuya kumfila anyi?” Too ne mu tshikondo atshi tshivuaku muanji kuyisha ku nzubu ne ku nzubu to, mvua ngenza nangananga buambi bua mu mpukapuka. Tshikondo atshi bavua bakandike mudimu wa buambi mu Grèce, ne tuvua tuyisha mu musokoko. Bavua bakuate bana betu ba bungi, kubalumbuluisha ku tubadi ne kubafundilabu bibawu binene bia maloko. Nansha nanku, tshivuaku mua kubenga tshivua mubangila wanyi mungambile to!
Ngakasela Martha mu 1956. Matuku tshitema kunyima kua dibaka dietu, kabadi kanene ka mu tshimenga tshia Komotiní kakankosela tshibawu tshia ngondo isambombo ya buloko. Muanda eu wakamvuluija lukonko lumvua muele muanetu wa bakaji mukuabu muena Kristo uvua mulunda wa Mamu tshikondo kampanda kumpala: “Mmunyi mundi mua kuleja menemene se: ndi Ntemu mulelela wa Yehowa? Tshituku muanji kupeta mushindu wa kuleja patoke ditabuja dianyi nansha.” Pakalua muanetu wa bakaji eu kummona mu buloko, wakamvuluija lukonko alu ne kuambaye ne: “Mpindieu udi mua kuleja Yehowa mushindu uudi mumunange bikole. Ebu mbujitu buebe.”
Pangakumvua ne: muntu uvua ne bua kundumbuluila uvua ukeba makuta a bungi bua kushishaye kumpatuisha mu buloko, ngakamuambila ne: mvua ngitaba bua kujikija tshibawu tshianyi. Ndisankapu kayi dimvua nadi bua kumona bena buloko nanyi babidi bitaba bulelela ku ndekelu kua ngondo isambombo ya buloko buanyi! Mu bidimu biakalonda, bakandumbuluisha ku tubadi tua bungi anu bua lumu luimpe.
Malu atuvua basungule atu kaayi manji kutunyingalaja
Mu 1959, ndambu wa bidimu kunyima kua bamane kundekela, mvua musadidi wa tshisumbu anyi mutangidi muludiki, ne bakambikila bua kubuela mu Kalasa ka Mudimu wa Bukalenge, mutubu balongesha bakulu ba tshisumbu. Kadi pine apu bavua bampeshe muanzu mu lupitadi lua mbulamatadi, mudimu uvua mua kumpetesha meme ne dîku dianyi makuta a kudiambuluisha nawu. Ntshinyi tshimvua mua kusungula? Nkavua mutuadije kuenza mudimu mu lupitadi alu ngondo isatu, ne mudimu wanyi uvua usankisha bikole mulombodi wa lupitadi. Kadi pangakapeta mukenji wa kuya kubuela mu kalasa, kakitaba nansha bua meme kuangata diikisha kakuyi dimpesha difutu. Kunyima kua meme mumane kuelangana meji bikole bua muanda eu mukole, ngakapangadija bua kuteka malu a mu nyuma pa muaba wa kumpala ne kubenga mudimu uvuabu bandaye.—Matayo 6:33.
Bu mu tshikondo tshimuetshimue atshi, mutangidi wa distrike ne wa tshijengu bakalua kukumbula tshisumbu tshietu. Bu muvuabu batuluisha kudi bamfumu ba ekleziya wa Ortodokse wa bena Grèce ne kudi bakokeshi ba mbulamatadi, tuvua tuenzela bisangilu mu nzubu. Ku ndekelu kua tshimue tshia ku bisangilu abi, mutangidi wa distrike wakalua kundi ne kungebeja bingikala nkavuaku muele meji bua kuenza mudimu wa ku dîba ne ku dîba. Ngenyi yakampeshaye yakalenga mutshima wanyi bikole bualu etshi ke tshivua dijinga dianyi katshia ngatambula. Ngakandamuna ne: “Ndi muusue bikole be!” Kadi, nkavua ne bujitu bukuabu bua kukolesha muananyi wa bakaji. Mutangidi wa distrike eu wakangambila ne: “Eyemena Yehowa, neakuambuluishe bua wewe kukumbaja malu ebe.” Nenku, katuyi tulengulula majitu etu a mu dîku, meme ne mukajanyi tuakadilongolola, ne mu ngondo wa Tshisua-munene mu 1960, ngakatuadija bumpanda-njila bua pa buabu ku Est kua Macédoine—muikale umue wa ku bampanda-njila ba pa buabu batanu patupu bavua mu ditunga edi.
Kunyima kua meme mumane kuenza mudimu wa bumpanda-njila bua pa buabu tshidimu tshijima, biro bia filiale bivua mu tshimenga tshia Athènes biakandomba bua kuambuluisha bu mutangidi muena ngendu. Pangakapingana ku nzubu kunyima kua ngondo mujima wa dilonga mudimu eu, ne pantshivua ndondela Martha malu amvua mumone, mulombodi wa tshiapu tshinene tshia dikeba biamu bia manganeze muinshi mua buloba wakalua kuanyi ne kungambilaye bua kunteka muludiki wa tshibambalu tshia diengulula biamu ebi, undeja mudiye ungitabila bua kuenzamu mudimu munkatshi mua bidimu bitanu, mungapeta nzubu muimpe ne mashinyi. Wakampesha matuku abidi bua kulua kumuandamuna. Bua musangu eu kabidi, tshiakelakana to. Ngakambila Yehowa mu disambila ne: ‘Ke meme eu, untume!’ (Yeshaya 6:8) Mukajanyi e kuitaba ne muoyo mujima. Tuakeyemena Nzambi ne tuetu kubangisha mudimu wa ngendu, ne bua bulenga buende, Yehowa kavuaku muanji kutulekela nansha.
Tudi tuenza mudimu mu ntatu ya mishindu yonso
Nansha muvuaku ntatu bua kupeta makuta, tuakatungunuka, ne Yehowa wakatupesha bivua bikengedibua. Ku ntuadijilu, mvua ngenda ne ntukutuku bua kukumbula bisumbu, mvua nya too ne mitantshi ya kilometre 500. Kadi nansha mumvua ne ntatu misangu ya bungi, njiwu ivua mikese. Pamvua ngumbukila mu tshisumbu kampanda mu muvu wa ivere, mvua nsabuka musulu munene wa muenji mukole, tshitukutuku e kujima, meme kubola too ne mu binu. Pashishe ndundu umue wa ntukutuku e kufuaye. Mupitshi kampanda wa mu njila uvua ne mpompi wakangambuluisha, meme kushisha kupeta mushindu wa kufika mu musoko uvua pabuipi mungakalamikila ndundu au. Ndekelu wa bionso ngakafika ku nzubu pa dîba isatu wa butuku, mufue ne mashika ne mupungile bikole.
Musangu mukuabu, pamvua nkumbula bisumbu, tshitukutuku tshiakaselemuka ne kunkulukila pa tshinu. Mupanu wanyi wakapandika ne kunyangukawu ne mashi. Tshivua ne mupanu mukuabu to, nanku dilolo adi ngakenza muyuki ne mupanu wa muanetu mukuabu, kadi uvua mumpite bunene. Nansha nanku, kakuvua lutatu luvua mua kukepesha dijinga dianyi dia kusadila Yehowa ne bana betu bananga.
Mu njiwu mikuabu ingakapeta, ngakatapika bibi be, kutshibuka diboko ne kupoka menu a bibanji. Tshikondo etshi ke tshiakalua kuntangila muakunyanyi wa bakaji uvua kayi Ntemu kadi uvua musombele mu ditunga dia États-Unis. Ndisulakana kayipu pakansumbilaye mashinyi! Pakumvua bana betu ba ku filiale wa ku Athènes bua njiwu ivua mimfikile, bakantumina mukanda wa dinkankamija nawu, ne mu malu akatelabu muvua mêyi adi mu Lomo 8:28 (MML) adi amba ne: ‘Badi banange [Nzambi, NW], yeye udi ubatutshisha diakalenga mu malu abu onso.’ Misangu ya bungi, mêyi aa adi akankamija akamueneka malelela mu nsombelu wanyi!
Bualu buimpe buakankemesha
Mu tshidimu tshia 1963, mvua nyisha pamue ne mpanda-njila wa pa buende mu musoko kampanda muvua bantu kabayi banyisha lumu luimpe. Tuakapangadija bua kuenza mudimu batapulukangane, muntu yonso uvua wangata luseke lumue lua njila. Ku nzubu kampanda, anu ntshikokola ku tshiibi, muntu mukaji wakansakila munda mua nzubu, kuinjilaye tshiibi ne kutshikangaye ne nsapi. Ngakimana mukolo mule ne muipi, ndiebeja bua kumanya tshivua tshienzeka. Mutantshi mukese, muntu mukaji eu wakabikila kabidi ne lukasa mpanda-njila wa pa buende bua kubuelaye mu nzubu. Pashishe kutuambilaye ne: “Puwayi anu vii! Kanunyungi to!” Kunyima kua katantshi kakese, tuakumvua mitoyi pambelu. Bantu bavua benda batukeba. Pakakepela mutoyi, muntu mukaji eu wakatuambila ne: “Mvua muenze nenku bua kunukuba. Ntu nnunemeka bualu ndi mumanye ne: nudi bena Kristo balelela.” Tuakamuela tuasakidila wa manza tente ne tuetu kuya, tuakamushila mikanda ya bungi.
Kunyima kua bidimu 14, patuvua mu mpungilu wa distrike mu Grèce, muntu mukaji kampanda wakalua pabuipi nanyi e kungambilaye ne: “Muanetu wa balume, utshidi mumvuluke anyi? Meme ke uvua munusokoke kudi baluishi panuakalua kuyisha mu musoko wetu.” Ukavua mumuangale muye mu ditunga dia Allemagne, mulonge Bible ne mubuele mu tshisumbu tshia bantu ba Yehowa. Mpindieu, dîku diende dijima dikavua mu bulelela.
Bushuwa, mu bidimu bionso ebi, tuvua bapete ‘mikanda ya kudimanyisha nayi’ ya bungi. (2 Kolinto 3:1) Bantu ba bungi batuakambuluisha bua kumanya bulelela bua mu Bible badi mpindieu bakulu, basadidi ba mudimu ne bampanda-njila. Ndisanka dia bungi bua kumona bambi ba lumu luimpe bavua bakese patupu bavua mu bijengu bituvua benzele mudimu kale ku ntuadijilu kua bidimu bia 1960 bavule bapite pa batendeledi ba Yehowa 10 000! Nzambi wetu muena bulenga, udi ukuata netu mudimu mu mushindu udiye mumone, atumbishibue.
“Pa bulalu bua disama”
Mu bidimu bituakenza mu mudimu wa luendu, Martha wakangambuluisha mu mushindu wa pa buawu, misangu yonso uvua ne disanka. Kadi mu ngondo wa dikumi mu 1976, wakasama bikole ne kumupandabu. Ndekelu wa bionso wakateketa mikolo, kubangaye kuendela mu dikalu dia balema. Ntshinyi tshituvua mua kuenza bua lutatu lua mfranga ne kanyinganyinga katuvua naku? Patuakeyemena Yehowa, tuakamona kabidi muvua tshianza tshiende tshikale tshia dinanga ne kalolo. Pangakaya bua kuambuluisha mu Macédoine, Martha wakashala kua muanetu mukuabu wa balume muena Kristo mu Athènes bua kulondaye manga. Uvua ungela nshinga bua kunkankamija wamba ne: “Meme ndi bimpe. Wewe tungunuka, pangatuadija kuendelaku kabidi kuulu, netuye nebe ne dikalu dianyi.” Ne ke tshiakenzaye. Bana betu bananga ba ku Betele bakatutumina mikanda ya bungi ya ditukankamija nayi. Misangu ne misangu bavua bavuluija Martha mêyi a mu Musambu 41:3 (NW) a se: “Yehowa nkayende neamukuatshishe pa bulalu bua disama; bulalu buende buonso neubushintulule bushuwa dîba dia bubedi buende.”
Anu bua masama aa makole, mu tshidimu tshia 1986 bakamona se: bivua bimpe bua meme kuenzela bumpanda-njila bua pa buabu mu tshimenga tshia Kaválla, mutudi pabuipi ne dîku dia muananyi musuibue wa bakaji. Munanga wanyi Martha wakashala ne lulamatu too ne ku lufu luende mu Luabanya tshidimu atshi. Kumpala kua kufuaye, pavua bana betu bamuebeja ne: “Malu kayi?” uvua wandamuna pa tshibidilu ne: “Bu mundi pabuipi ne Yehowa, ndi bimpe be!” Patuvua tudilongolola bua bisangilu anyi pavuabu batukeba bua kuya kuambuluisha miaba idi bia kunowa bivule, Martha uvua anu wamba ne: “John, tuye kuenzela mudimu muaba udi dijinga dinene.” Kakajimija tshisumi tshiende nansha kakese.
Kukadi bidimu ndambu, mvua panyi ne bua kuluangana ne disama dikole. Mu Luabanya 1994, bakankuata ne disama dia mioyo difuanyike kunkebela lufu, ne bivua bikengela kumpanda ne lukasa. Musangu eu kabidi, ngakamona muvua Yehowa unkuatshisha ne dinanga mu tshikondo etshi tshikole. Tshiakupuaku muoyo disambila diakenza mutangidi wa tshijengu ku bulalu buanyi pangakajikija diangata manga avuabu bamfundile, ne Tshivulukilu tshingakalombola mu nzubu wa lupitadi mumvua ne bakuabu babedi 4 bavua banyishe bulelela.
Yehowa mmutukuatshishi wetu
Dîba ndiase lubilu, mubidi wetu udi wenda uteketa, kadi nansha nanku tudi tuvuija lungenyi luetu lupialupia ku dilonga ne ku diambuluisha dia mudimu wa buambi. (2 Kolinto 4:16) Kukadi mpindieu bidimu 39 katshia ngamba ne: ‘Ke meme eu, untume!’ Nsombelu eu ng’wa mudimu wa bungi, wa disanka ne mabenesha. Bushuwa, imue misangu ntu ngumvua ne: ‘Ndi mukengi ne mupele,’ kadi ntu anu ngambila Yehowa ne dishindika ne: “Wewe udi mukuatshishi wanyi ne musungidi wanyi.” (Musambu 40:17) Eyowa, udi Nzambi udi mundeje bulenga.
[Tshimfuanyi mu dibeji 25]
Ne mukajanyi mu 1956
[Tshimfuanyi mu dibeji 26]
Tshitudilu tshia mazuwa tshia mu Kaválla
[Tshimfuanyi mu dibeji 26]
Ne Martha mu 1997