Milambu ya kutumbisha nayi Yehowa idi imusankisha
“Nufile mibidi yenu bu mulambu udi ne muoyo, wa tshijila, udi usankisha Nzambi bimpe.”—LOMO 12:1.
1. Ntshinyi tshidi Bible wamba bua mushinga mushadile wa milambu ya mu Mikenji ya Mose?
‘BU[MUDI] Mikenji ya Mose mikale ne mindidimbi ya bintu bimpe bilualua, kayiyi mikale tshifuanyikiji mene tshia bintu ebi, tshiendelele kayena mua kuvuija badi basemena pabuipi ne Nzambi bakane tshishiki ne milambu ya muomumue ya ku tshidimu ku tshidimu, idibu bafila misangu yonso.’ (Ebelu 10:1) Mupostolo Paulo udi ujadika mu mêyi aa masunguluke ne: milambu yonso ivuabu bafila mu Mikenji ya Mose kayivua ne mushinga wa kashidi bua kupandishayi bantu nansha.—Kolosai 2:16, 17.
2. Bua tshinyi kukeba bua kumvua malu mashilangane a mu Bible bua bintu ne milambu bivuabu bafila mu Mikenji ki mbualu bua patupu?
2 Muanda eu udiku umvuija ne: malu adibu bambe mu Mikanda itanu ya kumpala ya mu Bible bua bintu bivuabu bafila ne milambu kaena ne mushinga bua bena Kristo lelu anyi? Mu bulelela, kukadi bu tshidimu tshijima, bawetu badi badifundishe mu Kalasa ka Mudimu wa Teokrasi mu bisumbu bia Bantemu ba Yehowa buloba bujima mbabale mikanda itanu ya kumpala ya mu Bible. Bamue mbadienzeje bua kubala ne kumvua tunungu tuonso. Mudimu wonso udibu benze eu ngua tshianana anyi? Kabiena mua kuikala nanku to, bualu ‘malu onso akafundabu diambedi akafundibua bua kutuyisha, bua tuetu tuikale ne ditekemena bua ditantamana dietu ne bua busambi bua mu Mukanda wa Nzambi.’ (Lomo 15:4) Mpindieu lukonko ludi ne: ‘Ndiyisha’ ne ‘busambi’ kayi bitudi mua kupeta mu malu onso adi mu Mikenji adi akula bua bintu ne milambu ivuabu bafila?
Bua kutuyisha ne kutusamba
3. Ndijinga kayi dinene ditudi nadi?
3 Nansha mudibu kabayi batulombe bua kufila milambu ya bushuwa eyi muvua Mikenji ilomba, tutshidi anu ne dijinga dikole dia kupeta tshivua milambu yenzela bena Isalele mu mushindu mushadile, mmumue ne: bua Nzambi kutubuikidila mpekatu yetu ne bua tuetu kupeta dianyisha diende. Bu mutudi katutshiyi tufila milambu yetu ya bushuwa eyi, mmunyi mutudi mua kupeta masanka aa? Paulo mumane kuleja malu avua milambu ya nyama kayiyi mua kuenza, udi wamba ne: ‘[Padiye ulua] pa buloba, Kristo udi wamba ne: Kuakasua nyama mishipa ne bintu bifila, kadi wakandongoluela mubidi. Kuakasanka [bua] milambu ya kuosha mijima ne ya kubuikidila nayi bubi; pashishe ngakamba ne: Mona, ngakulua, (mu mukanda muvunga udi ufundibua bua bualu buanyi) bua kuenza disua diebe, Nzambi.’—Ebelu 10:5-7.
4. Mmunyi mudi Paulo uleja ne: mêyi a mu Musambu 40:6-8 adi akumbanyina Yezu Kristo?
4 Paulo udi utela mêyi a mu Musambu 40:6-8 padiye wamba ne: Yezu kavua mulue kuenza bua ‘nyama mishipa ne bintu bifila’ ne ‘milambu ya kuosha mijima ne ya kubuikidila nayi bubi’ bishale kashidi to. Nzambi katshivua ubianyisha buonso buabi mu tshikondo tshivua Paulo ufunda mukanda eu nansha. Kadi, Yezu wakalua ne mubidi uvua Tatuende wa mu diulu mumulongoluele, uvua muakanangane bimpe menemene ne uvua Nzambi mulongoluele Adama pakamufukaye. (Genese 2:7; Luka 1:35; 1 Kolinto 15:22, 45) Bu mudi Yezu Muana mupuangane wa Nzambi, uvua “dimiinu” dia mukaji anu muvuabu bamanyishe mu Genese 3:15 (NW). Uvua ne bua ‘kuboza Satana ku mutu,’ nansha muvuabu ne bua ‘kumuboza [pende] ku tshikankanyi.’ Mushindu’eu ke wakalua Yezu njila udi Yehowa mulongolole bua bantu kupetela lupandu luvuabu benda bakeba kudi bena ditabuja katshia ku tshikondo tshia Abele.
5, 6. Ntshintu kayi tshia mushinga mubandile tshidi tshipesha bena Kristo mushindu wa kusemena pabuipi ne Nzambi?
5 Paulo udi wakula bua mudimu eu wa pa buawu udi nawu Yezu, wamba ne: ‘Yeye nguakadi kayi mumanye bubi, Nzambi wakamuvuija bubi bua bualu buetu; bua tuetu tuikale buakane bua Nzambi munda muende.’ (2 Kolinto 5:21) Tshiambilu tshia se: “wakamuvuija bubi” badi mua kutshikudimuna kabidi ne: ‘wakamuvuija bu mulambu wa bubi.’ Mupostolo Yone udi wamba ne: ‘Yeye udi bu mulambu wa kubuikila nawu mibi yetu; ki ngua mibi yetu nkayayi, kadi wa mibi ya bonso ba pa buloba kabidi.’ (1 Yone 2:2) Nanku, pavua eku milambu ipesha bena Isalele mushindu wa kusemena pabuipi ne Nzambi bua matuku makese, kadi mulambu wa Yezu Kristo ntshintu tshia mushinga mubandile tshidi natshi bena Kristo tshidi tshibambuluisha bua kuya kudi Nzambi. (Yone 14:6; 1 Petelo 3:18) Bituikala tuitabuja mulambu udi upikula udi Nzambi mufile ne tumutumikila, Nzambi udi mua kutubuikidila petu mpekatu yetu ne udi mua kutuanyisha ne kutubenesha. (Yone 3:17, 18) Bualu ebu kabuenaku butusamba anyi? Kadi mmunyi mutudi mua kuleja ne: tudi tuitabuja mulambu eu udi upikula?
6 Kunyima kua mupostolo Paulo mumane kumvuija ne: bena Kristo badi ne tshintu tshia mushinga mubandile tshidi tshibapesha mushindu wa kusemena pabuipi ne Nzambi, anu mutudi tubala mu Ebelu 10:22-25, udi ulua kuleja mishindu isatu itudi mua kuleja ne: tudi ne ditabuja ne tudi tuanyisha bualu buimpe budi Nzambi mutuenzele. Kadi nansha muvua Paulo mufile mubelu eu nangananga bua bantu badi ne bua “kubuela mu muaba wa tshijila,” mmumue ne: bena Kristo bela manyi badi ne dibikila dia mu diulu, bantu bonso badi ne bua kuteleja mêyi aa avua Paulo mufunde ku bukole bua nyuma pikalabu basue kupeta masanka adi afumina ku mulambu wa Yezu udi ubuikila mibi.—Ebelu 10:19.
Fila milambu mikezuke ne kayiyi ne tshilema
7. (a) Mmunyi mudi Ebelu 10:22 uleja tshivuabu benza pavuabu bafila mulambu? (b) Ntshinyi tshivua tshikengela kuenza bua kujadika ne: Nzambi uvua mua kuanyisha mulambu kampanda?
7 Tshia kumpala, Paulo udi ubela bena Kristo ne: ‘Tusemene bietu pabuipi nende ne mutshima mulelela mu dimanya dijalame dia ditabuja, ne mitshima yetu mimiamina bua kulengeja kua [kuondo ka muoyo] kabi, ne mibidi yetu miuvua ne mâyi mimpe.’ (Ebelu 10:22) Ngakuilu udi muaba eu udi uleja patoke tshivuabu benza pavuabu bafila mulambu wa tshia bushuwa mu Mikenji. Tshimfuanyi etshi ntshiakane bualu, bua Nzambi kuanyishaye mulambu, bavua ne bua kuufila ne meji mimpe ne mulambu au uvua ne bua kuikala tshintu tshikezuke ne katshiyi tshibipe. Bavua bangata nyama wa mulambu munkatshi mua ngombe anyi mikoko, mbuena kuamba ne: munkatshi mua nyama mikezuke, ne uvua ne bua kuikala nyama “kayi ne tshilema.” Pavuabu bafila nyunyi, uvua ne bua kuikala nyunyi wa nkutshi anyi bana ba nkudimba. Pavua mulambu wa muntu upetangana ne malu aa, ‘Yehowa uvua uwitabuja bua kubuikidila nawu [muntu au] bubi buende.’ (Lewitiki 1:2-4, 10, 14; 22:19-25) Mulambu wa bukula kabavua belamu luevene (ludi tshimfuanyi tshia bubi) nansha; peshi kabavua mua kuelamu buitshi, budi bumvuija pamu’apa mâyi mashême a bimuma, atu mafuanyike kutuntumuja bukula. Pavuabu bafila milambu ya nyama anyi ya bukula pa tshioshelu, bavua belapu luepu, bualu ludi lulama bintu bimpe.—Lewitiki 2:11-13.
8. (a) Ntshinyi tshivuabu balomba muntu uvua ufila mulambu? (b) Mmunyi mutudi mua kujadika ne: Yehowa udi wanyisha ntendelelu wetu?
8 Bivua munyi bua muntu uvua ufila mulambu? Mikenji ivua yamba ne: muntu yonso uvua ulua kumpala kua Yehowa uvua ne bua kuikala mukezuke ne kayi tshilema to. Muntu uvua udinyanga ku bualu kampanda, tshia kumpala uvua ne bua kufila mulambu wa bubi anyi wa disambuka dia mikenji bua kupetulula ngikadilu wende muimpe kumpala kua Yehowa bua Yeye itabe mulambu wende wa kuosha anyi wa buobumue. (Lewitiki 5:1-6, 15, 17) Tudiku tumona mpindieu mushinga wa kuikala misangu yonso ne ngikadilu muimpe kumpala kua Yehowa anyi? Bituasua bua Nzambi kuanyishaye ntendelelu wetu, tudi ne bua kulongolola ne lukasa malu onso atudi benze adi mikenji yende ibenga. Tudi ne bua kunyemena ne lukasa ku mishindu idi Yehowa mulongolole bua kutuambuluisha: “bakulu ba tshisumbu” ne ‘mulambu wa kubuikila nawu mibi yetu,’ Yezu Kristo.—Yakobo 5:14, NW; 1 Yone 2:1, 2.
9. Ndishilangana kayi dinene divua pankatshi pa milambu ivuabu bapesha Yehowa ne ivuabu balambula nzambi ya dishima?
9 Milambu ivua bena Isalele balambula Yehowa ivua mishilangane bikole ne ivua bantu ba bisamba bivua bibanyunguluke balambula nzambi ya dishima, bualu mu Isalele bavua batamba kulomba bua kudilama ku bukoya buonso. Mukanda mukuabu udi umvuija tshimanyinu etshi tshisunguluke tshia milambu ya mu Mikenji ya Mose, wamba ne: “Tudi mua kumona ne: kakuena malu a lubuku; kakuena dituka bazungu dia bena nzambi, didikosa bitupa bia mubidi anyi bundumba bua tshijila, mikiya ya malu a bundu ne a lulelu mbayikandike bikole; kabena bafila bantu bu milambu; kakuena dilambuila bafue milambu.” Bionso ebi bidi bitangija ntema yetu ku bualu bumue: Yehowa udi munsantu, ne kêna ukankamija anyi wanyisha bua bantu benze mpekatu anyi bubi bua mushindu kayi wonso nansha. (Habakuka 1:13) Ntendelelu ne milambu ya kumupesha bidi ne bua kuikala bikezuke ne kabiyi ne tshilema ku mubidi, mu bikadilu ne mu nyuma.—Lewitiki 19:2; 1 Petelo 1:14-16.
10. Bilondeshile mubelu wa Paulo udi mu Lomo 12:1, 2, mmunyi mudi yonso wa kutudi ne bua kudikonkonona?
10 Pa kumona malu aa, tudi ne bua kudikonkonona mu nsombelu wetu yonso mujima bua kujadika bikala Yehowa wanyisha mudimu utudi tumuenzela. Katuena ne bua kuela meji ne: anu bualu tudi tubuela mu bimue bisangilu bia tshisumbu ne tuyisha ndambu, bitudi tuenza padi bantu kabayi batumone kabiena ne bualu to. Katuena kabidi ne bua kuela meji ne: kuenza midimu ya bena Kristo nkuenze bu kudi kutubingisha bua kubenga kulamata mikenji ya Nzambi mu bitupa bikuabu bia nsombelu wetu nansha. (Lomo 2:21, 22) Katuena mua kutekemena bua Nzambi kutubenesha ne kutuanyisha bituikala balekele tshintu tshibi anyi tshidi ne tshilema ku mêsu kuende tshinyanga lungenyi peshi bienzedi bietu. Vuluka mêyi a Paulo a se: ‘Bana betu, ndi nusengelela, bua luse lua Nzambi, bua nufile mibidi yenu bu mulambu udi ne muoyo, wa tshijila, udi usankisha Nzambi bimpe; bualu ebu budi kutendelela kuenu kudi ne meji. Kanudifuanyikiji ku malu a mu tshikondo etshi, kadi nuandamuke ku dikudimuna dia meji enu bu meji mapiamapia bua nuenu nujingulule mudi disua dia Nzambi didi dimpe, didi dimusankisha, ne didi diakane tshishiki.’—Lomo 12:1, 2.
Fila milambu ya kutumbisha nayi Nzambi ne muoyo mujima
11. Mêyi “dijikula dia patoke” adi mu Ebelu 10:23 adi umvuija tshinyi?
11 Pashishe, Paulo udi ulua kuleja bena Ebelu tshitupa tshia mushinga tshia ntendelelu mulelela padiye ubafundila ne: “Tulamatayi bikole dijikula dia patoke dia ditekemena dietu katuyi tutenkakana, bualu udi mulaye mmuena lulamatu.” (Ebelu 10:23, NW) Mêyi aa “dijikula dia patoke” adi umvuija “ditonda bualu”; ne Paulo udi wakula kabidi bua ‘mulambu wa kutumbisha nawu Nzambi.’ (Ebelu 13:15) Bidi bituvuluija milambu yakafila bantu bu mudi Abele, Noa ne Abalahama.
12, 13. Ntshinyi tshivua muena Isalele witaba pavuaye ufila mulambu wa kuosha, ne ntshinyi tshitudi mua kuenza bua kuleja lungenyi lua muomumue?
12 Pavua muena Isalele ufila mulambu wa kuosha, uvua uufila “ku disua diende kumpala kua Yehowa.” (Lewitiki 1:3, NW) Pavuaye ufila mulambu eu, uvua ujikula patoke ku budisuile anyi witaba ne: Yehowa mmupeshe bantu bende mabenesha ne mmubenzele malu malenga mapite bungi. Vuluka ne: tshimanyinu tshisunguluke tshia mulambu wa kuosha tshivua se: bavua buosha mulambu wonso mujima pa tshioshelu. Etshi tshivua tshimfuanyi tshiakanyine tshivua tshileja didifila ne didilambula ne muoyo mujima. Bia muomumue, tudi tuleja ne: tudi tuitabuja mulambu udi upikula ne tuwanyisha patudi tupesha Yehowa ku budisuile, ne muoyo mujima, ‘mulambu wetu wa kumutumbisha nawu, udi biawu mamuma a mishiku.’
13 Nansha mudi bena Kristo kabayi bafila milambu yetu ya nyama ta ya bisekiseki, badi ne bujitu bua kumanyisha lumu luimpe lua Bukalenge ne kuvuija bantu bayidi ba Yezu Kristo. (Matayo 24:14; 28:19, 20) Utuku umanyisha mu mishindu yonso lumu luimpe lua Bukalenge bua Nzambi bua bantu bavule bafike ku dimanya malu malenga adi Nzambi mulongoluele badi bamutumikila anyi? Utuku ufila dîba ne makanda ebe ku budisuile bua kulongesha bantu badi basue bulelela ne kubambuluisha bua kulua bayidi ba Yezu Kristo anyi? Mudimu wa buambi utudi tuenza ne lukunukunu udi usankisha Nzambi bikole anu bu dipembu dishême dia mulambu wa kuosha.—1 Kolinto 15:58.
Sanka bua malanda audi nawu ne Nzambi ne bantu
14. Mmunyi mudi mêyi a Paulo adi mu Ebelu 10:24, 25 apetangana ne diumvuija dia mulambu wa buobumue?
14 Bua kujikija, Paulo udi utuvuluija malanda atudi nawu ne bena Kristo netu patudi tutendelela Nzambi. “Tukenketanganayi bua kusakangana ku dinanga ne ku midimu milenga, katuyi tulekela disangila dietu pamue, bu mudi tshilele tshia bamue, kadi tukankamijanganayi, ne tutambe kuenza nunku munudi numona dituku dienda disemena pabuipi.” (Ebelu 10:24, 25, NW) Mêyi aa: “kusakangana ku dinanga ne ku midimu milenga,” “disangila dietu pamue” ne “tukankamijanganayi” adi atuvuluija buonso buawu tshivua mulambu wa buobumue peshi wa kuvuija nawu ditalala wenzela bantu ba Nzambi mu Isalele.
15. Ndifuanangana kayi ditudi tumona pankatshi pa mulambu wa buobumue ne bisangilu bia bena Kristo?
15 Mêyi “milambu ya buobumue” batu baakudimuna imue misangu ne: ‘mulambu wa ditalala.’ Muaku wa mu tshiena-Ebelu udibu bakudimune “ditalala” muaba eu udi ku bungi, pamu’apa udi umvuija ne: muntu udi udia tshitupa tshia milambu eyi udi ufika ku dikala mu ditalala ne Nzambi ne mu ditalala ne batendeledi nende kabidi. Mukonkononyi mukuabu udi wamba bua mulambu wa buobumue ne: “Bushuwa, etshi tshivua tshikondo tshia kuikala mu malanda mimpe ne Nzambi wa Tshipungidi, tshikondo tshivuaye upueka bua kulua Muenyi wa Isalele mubikila ku biakudia bia mulambu, nansha muvuaye Yeye ubakidila misangu yonso.” Bidi bituvuluija bualu buvua Yezu mulaye bua se: ‘Ndi bianyi munkatshi mua bantu babidi anyi basatu badi badisangisha mu dîna dianyi.’ (Matayo 18:20) Dîba dionso ditudi tubuela mu tshisangilu tshia bena Kristo, didisangisha ne bawetu didi ditukolesha; dilonga malu adi akankamija ku muoyo ne divuluka ne: Mukalenge wetu Yezu Kristo udi netu, bidi bituambuluisha bikole. Malu aa adi avuija tshisangilu tshia bena Kristo tshikondo tshia disanka dia bushuwa ne tshidi tshikolesha ditabuja dietu.
16. Bikale bavuluke mulambu wa buobumue, ntshinyi tshidi tshienza bua bisangilu bia bena Kristo bitambe kuikala bisankisha?
16 Pavuabu bafila mulambu wa buobumue, mafuta onso avua ku mala, ku tuonyi, ku lukutu lua mutshima ne ku bituntuku, ne mukila wa mafuta wa mukoko, bavua babilambula Yehowa pa kubiosha, bavua babifuimisha pa tshioshelu. (Lewitiki 3:3-16) Bavua bangata mafuta a nyama bu tshitupa tshidi ne bidishi bia bungi ne tshitambe buimpe. Kufila mafuta pa tshioshelu kuvua kuleja dipesha Yehowa tshintu tshitambe buimpe. Muanda udi wenza bua bisangilu bia bena Kristo bikale bisankisha bikole ngua se: katuena anu tulongamu malu to, kadi tudi kabidi tutumbishamu Yehowa. Tudi tumutumbisha nenku patudi tuenza muetu muonso bua kuimba misambu ne muoyo mujima, kuteleja ne ntema ne kufila mandamuna padiku mushindu, kadi kabiyi bua kudileja. Mufundi wa misambu wakamba ne: ‘Tumbishayi Yehowa! Nuimbile Yehowa musambu mupiamupia, nuimbe musambu wa kumutumbisha nawu mu disangisha dia bantu bende bananga!’—Musambu 149:1.
Mabenesha mavule a kudi Yehowa mmatuindile
17, 18. (a) Mmilambu mivule kayi yakafila Solomo pakabanjijaye ntempelo wa mu Yelushalema? (b) Mmabenesha kayi akapeta bantu mu tshibilu tshia dibanjija dia ntempelo?
17 Pakabanjija Mukalenge Solomo ntempelo mu Yelushalema mu ngondo wa muanda-mutekete mu tshidimu tshia 1026 K.B.B., wakafila “milambu [mivule] kudi Yehowa,” ivua ‘milambu ya kuosha pa kapia ne milambu ya bukula ne manyi a milambu ya kuvuija nayi ditalala.’ Pa kumbusha milambu ya bukula ivuabu bafile dîba adi, bakalambula ngombe 22 000 ne mikoko 120 000.—1 Bakelenge 8:62-65.
18 Udiku mua kutshinka bungi bua makuta ne bua mudimu uvua tshibilu tshia mikukuku etshi tshiangate anyi? Pabi, mabenesha akapeta bena Isalele avua mapite bikole bintu bivuabu batule ne mudimu uvuabu benze. Ku ndekelu kua difesto, Solomo ‘wakatuma bantu kuabu; buobu bakavudijila mukalenge disanka; bakaya ku nzubu yabu ne disanka dinene mu mitshima yabu bua malu mimpe onso akenzela Yehowa muntu wende Davidi ne bantu bende bena Isalele.’ (1 Bakelenge 8:66) Bulelela, anu muakamba Solomo, ‘disankisha didi difuma kudi Yehowa didi divuija bubanji, ne kêna utenteka kanyinganyinga pa mutu padi.’—Nsumuinu 10:22.
19. Ntshinyi tshitudi mua kuenza bua kupeta mabenesha a bungi a kudi Yehowa mpindieu ne bua kashidi?
19 Tudi mu tshikondo tshidibu bapingane “mindidimbi ya bintu bimpe bilualua” kudi ‘tshifuanyikiji mene tshia bintu ebi.’ (Ebelu 10:1) Yezu Kristo, udi muikale Muakuidi Munene muleja mu mindidimbi eyi, ukadi mubuele mu diulu mene ne mufile mushinga wa mashi ende bua kubuikidila bantu bonso badi bitabuja mulambu wende mpekatu yabu. (Ebelu 9:10, 11, 24-26) Ku diambuluisha dia mulambu munene au ne patudi tufila milambu ya kutumbisha nayi Nzambi ne muoyo mujima, idi mikezuke ne kayiyi ne tshilema, tuetu petu tudi mua kuya kumpala “ne disanka dinene mu mitshima,” batekemene mabenesha mavule a kudi Yehowa.—Malaki 3:10.
Newandamune munyi?
• Ndiyisha ne busambi kayi bitudi mua kupeta mu malu adi Mikenji yamba bua milambu ne bintu bifila?
• Mbualu kayi bua kumpala buvua bulombibue bua Nzambi kuitabaye mulambu, ne ntshinyi tshidibi biumvuija buetu tuetu?
• Ntshinyi tshitudi mua kufila tshidi tshifuanangane ne mulambu wa kuosha wa budisuile?
• Mmu mishindu kayi mudi bisangilu bia bena Kristo bifuanangane ne mulambu wa buobumue?
[Tshimfuanyi mu dibeji 18]
Yehowa wakafila mulambu wa Yezu udi upikula bua lupandu lua bantu
[Tshimfuanyi mu dibeji 20]
Bua Yehowa kuanyisha mudimu wetu, katuena ne bua kuikala ne bukoya nansha bua mushindu kayi
[Tshimfuanyi mu dibeji 21]
Tudi tuitaba patoke mudi Yehowa mutuenzele malu mimpe patudi tuenza mudimu wa buambi