Bible utu ushintulula bantu
BUA tshinyi muntu uvua mukolele mu dîku dia bena Katolike ba kalanda-musenga ne uvua ne mudimu muimpe wa bu nzuji mmulue Ntemu wa Yehowa? Ntshinyi tshivua tshisake muntu uvua muena tshinyangu bua kulekela tshikisu ne kulua Ntemu wa Yehowa? Bala malu adi bantu aba bamba.
“Ngakumvua bimpe menemene diumvuija dia tshidi tshimpe ne tshidi tshibi.”—SEBASTIÃO ALVES JUNQUEIRA
MULELA MU: 1946
DITUNGA DIABU: BRÉSIL
TSHIVUAYE: NZUJI
KALE: Bena mu dîku dietu bavua basombele mu ditunga divua mutantshi wa kilometre mitue ku 6 ne tshimenga tshia Piquete. Baledi banyi bavua ne budimi bukese, ne buloba abu buvua butupesha biakudia bikumbane bua majinga etu. Kalasa kamvua ndonga kavua ku Piquete, nunku ngakalua kusumba dikalu dia kale divua dingambuluisha bua kuya mu tshimenga bipepele. Bantu ba muaba utuvua bavua bapele, kadi tshimenga tshivua ne mankenda ne katshivua ne bantomboji ba bungi to. Bantu balume ba bungi bavua benza mudimu mu tshiapu tshivua tshienza bingoma bia basalayi.
Mvua mbala bikole ne ngakadilongolola bua kubuela mu tulasa tua basalayi tuvua pabuipi ne tshimenga kungakapetela diplome dia bu tshindondi tshia kapitene mu tshidimu tshia 1966. Pashishe ngakaya kubuela mu tulasa tua malu a mikenji, meme kupeta diplome dia malu a mikenji. Matuku makese pashishe, ngakapeta muanzu wa kuikala mfumu wa bampulushi. Mu 1976, ngakenza mateta ku tubadi tua mbulamatadi, bobu kungangata ku mudimu. Imue misangu mvua ngenza kabidi mudimu wa mutangidi wa buloko. Mu tshikondo atshi, Bantemu ba Yehowa bavua balua kundomba dianyisha bua kuyisha bena mu buloko. Misangu yonso bavua bayukila panyi nanyi malu a mu Bible. Mvua nnemeka Nzambi bikole. Biakankemesha bikole pangakalonga ne: dîna dia Nzambi n’Yehowa ne kabidi ne: tudi mua kudia nende bulunda.
Ku kakese ku kakese, ngakaya kumpala bikole mu mudimu wanyi. Mu 1981, ngakenza mateta makuabu ku tubadi tua mbulamatadi, bobu kunsungula bu nzuji. Pashishe, mu 2005 bakansungula bu nzuji wa ku kabadi kanene ka mu São Paulo.
MUSHINDU UDI BIBLE MUNSHINTULULE: Matuku makese meme mumane kupeta diplome dia mu tulasa tua malu a mikenji, ngakatuadija kubala Bible, bualu buvua bushintulule bikole ngelelu wanyi wa meji. Mvua muena Katolike wa kalanda-musenga. Tuvua ne bansaserdose ne muepiskopo mu dîku dietu, ne mvua ngambuluisha nsaserdose pavuaye ufuka misa. Kumpala kua yeye kuenza muyuki, mvua mbala masambila avuabu bandomba bua kubala mu mukanda wa masambila. Mêku a bena Katolike kaavua ne tshibidilu tshia kubala Bible to. Mamu wakafika munda bikole pakamanyaye ne: mvua mbala Bible. Wakateta bua kuntekesha mu mikolo wamba ne: ndi mua kunyanga lungenyi luanyi. Nansha nanku, ngakatungunuka ne kubala Bible, ne tshiakamona bualu bubi nansha bumue.
Ndi mua kuamba ne: dijinga dianyi dia kumanya malu onso ke diakansaka bua kubala Bible. Mvua njinga kumanya malu a bungi adi atangila bansaserdose ne mudimu udibu nawu mu tshitendelelu. Ngakatuadija kabidi kubala mikanda ya bena Katolike ivua yakula bua dilongesha dia dipikudibua, kadi malu avuabu bafundamu kabavua baumvuije bimpe kudi bafundi to, nunku tshivua mua kumvua bualu nansha bumue to.
Musangu au, munganga wanyi wa menu uvua muena Buddha wakampesha mukanda uvuabu bamupeshe pende. Mukanda au uvua ne tshiena-bualu tshia ne: La vie: comment est-elle apparue? Évolution ou création?a Ngakitaba mukanda ngela meji ne: mvua mua kuwubala pamue ne mukanda wa L’origine des espèces, mupatula kudi Charles Darwin. Mushindu uvuabu bumvuije malu mu mukanda wa La vie: comment est-elle apparue? Évolution ou création? uvua muimpe mutambe, uvua ne ngenyi milondangane ne ufikisha muntu ku ditaba malu avuamu. Kakuyi mpata, ngakafika ku diumvua ne: dilongesha dia bintu mbidienzekele divua dia mafi.
Dibala dia mukanda uvua wakula bua bufuki diakansankisha bikole. Ngakapeta dijinga dia kupeta mikanda mikuabu ya bungi ivua Bantemu ba Yehowa bapatule. Bakangambila bua mulongolodi kampanda wa mashinyi uvua Ntemu wa Yehowa. Ngakamonangana nende, yeye kumpesha imue mikanda ya kubala. Mu tshikondo atshi, tshivua ngitaba bua kulonga Bible ne Bantemu to. Mvua ngela meji ne: mvua mua kudilongela nkayanyi.
Pangakatuadija kubala Bible, ngakangata dipangadika ne: pangasela, nengenze bimpe bua kubala kabidi Bible ne bena mu dîku dianyi. Tuvua tulonga mu dîku lumingu luonso ne tubala Bible pamue. Bu muvua bena mu dîku dianyi bikale bena Katolike, bavua basue mudimu wa bunsaserdose ne wa buepiskopo. Kadi malu amvua mubale mu Yone 14:6 avua makoke ntema yanyi. Mvese eu udi wamba ne: “Yezu kumuambila [muyidi Tomase] ne: ‘Meme ndi njila ne bulelela ne muoyo. Muntu kena mua kulua kudi Tatu kayi mupitshile kundi.’” Meme mumane kukonkonona bualu ebu bimpe, ngakajingulula ne: lupandu luetu ludi lufumina kudi Yehowa ku butuanganji bua Yezu. Pabi bavua batulongeshe katshia ku buana ne: lupandu luetu ludi lufumina kudi bansaserdose.
Mvese mikuabu ibidi yakashintulula mmuenenu wanyi pa mushindu umvua ngangata tshitendelelu tshia Katolike ne malongesha atshi. Mvese wa kumpala ngua mu Nsumuinu 1:7 udi wamba ne: ‘Ditshina dia Yehowa ntshibangidilu tshia lungenyi; bapote badi bapetula meji ne diyisha.’ Muibidi ngua mu Yakobo 1:5 udi wamba ne: “Bikala umue wa kunudi mupangile meji, atungunuke ne kulomba kudi Nzambi, bualu yeye udi upesha bantu bonso ne muoyo mujima, kayi ubatobolola; nebamupeshawu.” Mvua ne dijinga dikole dia kuikala ne dimanya ne meji, kadi tshivua mubipete mu misa mumvua nya. Nunku, ngakalekela kuyamu.
Mu 1980, mukajanyi wakatuadija kulonga Bible ne Bantemu. Misangu yonso imvua kumbelu, mvua mbuela panyi mu dilonga. Pashishe ngakitaba bua kulonga Bible. Kadi tuakenza bidimu bia bungi bua kuangata dipangadika dia kutambula bua kulua Bantemu ba Yehowa. Mukajanyi wakatambula mu 1994, ne meme mu 1998.
MASANKA ANGAKAPETA: Bana banyi banayi mbapete disanka dia kukola mu ditumikila mikenji ya Yehowa. (Efeso 6:4) Ndi ne bana ba balume babidi, bubidi buabu badi badienzeja bua kukumbaja majinga a mu nyuma a Bantemu bakuabu mu bisumbu bidibu babuela. Bana banyi ba bakaji babidi badi bayisha bantu bakuabu ne tshisumi. Mukajanyi udi upitshisha mêba a bungi ku ngondo yonso bua kuambuluisha bantu bakuabu bua kulonga Bible, meme panyi ndi ne disanka dia kuenza mudimu bu mukulu mu tshisumbu tshindi.
Pangakalua Ntemu wa Yehowa, ngakumvua bimpe menemene diumvuija dia tshidi tshimpe ne tshidi tshibi. Bu mundi nzuji, ndi ndienzeja bua kuidikija mushindu udi Yehowa wenzela bantu malu mu nsombelu mishilashilangane pandi nkosa bilumbu ku kabadi, ndi kabidi nkonkonona malu onso bimpe, mbenga kuikala ne malu makole, ne nditeka pa muaba wa bantu bua kubafuila luse padiku mushindu.
Ndi nkosa bilumbu bia bungi bu mudi bia malu a tshikisu, a dishipangana, a bana badibu bakengesha ne malu makuabu mabi. Nansha nanku, ndi anu nditeka pa muaba wa bakuabu. Pandi ntangila ngumu ku Televizion, malu mabi adi enzeka pa buloba adibu baleja adi antonda bikole ku muoyo. Ndi ne dianyisha kudi Yehowa bua mundi mufike ku diumvua tshidi tshienza bua malu mabi a tshikisu aa ikalaku, ne mutudi ne ditekemena dia matuku mimpe.
“Buloko kabuvua bunshintulule to.”—KEITH WOODS
MULELA MU: 1961
DITUNGA DIABU: IRLANDE WA KU NORD
TSHIVUAYE: MUENA TSHINYANGU
KALE: Mvua muledibue mu tshidimu tshia 1961 mu tshimenga tshia Portadown tshia bangenda mushinga tshia ku Irlande wa ku Nord. Ndi mufumine mu dîku dia bena Mishonyi, ne muaba umvua mukolele tuvua ne bena mutumba bena Katolike ne bena Mishonyi. Mêku a bungi avua mapele. Nansha mutuvua katuyi ne makuta tuvua basombe bonso bimpe.
Mvua ne nsombelu undi tshiyi mua kuditambishila to. Mu 1974 ngakadibueja mu “bimvundu” bia malu a bitendelelu ne a tshididi bivua nabi bena mu Irlande wa ku Nord. Mu tshikondo atshi malu akanyanguka bikole mu misoko yetu. Tshilejilu, butuku bukuabu papa wanyi (uvua mfumu wa ku muaba uvuabu benza ma tapi ku Ulster) uvua ku mudimu ulongesha bansongalume babidi ba bena Katolike batuvua badie nabu mutumba. Muntu mukuabu wakakupa bombe pa dididishi dia nzubu wa tshisombedi wa bansongalume ba bena Katolike abu, kushipaye tatuabu, mamuabu ne muakunyabu wa balume.
Bualu ebu buakajudija bimvundu ne mvita. Bena Katolike bakuosha nzubu ya bena Mishonyi ivua muaba uvuabu basombele, ne bena Mishonyi kumuangalabu kuya miaba mikuabu. Tuakaya kusomba anu bena Mishonyi nkayetu. Matuku makese pashishe, bakankuata ne kunkosela buloko bua bidimu bisatu bualu mvua mudibueje mu mudimu wa kuelangana bombe.
Pamvua mu buloko, ngakalua mulunda wa muena buloko mukuabu uvua mumanyike bikole mu malu a tshididi. Tuvua anu bu bana ba muntu, ne pashishe mvua muntu munene uvuaye mubikile mu dituku dia dibaka diende. Buloko kabuvua butushintulule to. Pavuabu batupatule mu buloko, tuakapingana ku malu etu a tshididi, kadi bua musangu au tuvua badifilamu bikole. Ke kuelabu kabidi mulunda wanyi mu buloko ne kumushipamu.
Bakasua kunshipa, dimue dituku bakasa mashinyi anyi bombe. Kadi malu au akakolesha dipangadika dianyi dia kudifila bikole mu malu a tshididi.
Mu tshikondo atshi, ngakadifila mu dienza bande wa bindidimbi bia malu a bimvundu uvua upita ku televizion wa mu ditunga dia Grande-Bretagne. Bande umvua muenze au wakankebela bilumbu. Tshilejilu, butuku bukuabu pangakapingana kumbelu, ngakapeta mukajanyi munyeme kumbelu. Matuku makese pashishe, anu bua bande au, mbulamatadi udi utangila manême a bana wakanyenga muananyi wa balume. Ndi mvuluka dimue dituku mumvua mutangile mu lumuenu meme kuamba ne: “Nzambi biwikala udiku, ngambuluishe.”
Disambombo diakalonda, meme kusambakena ne Paul umvua mumanyangane nende ukavua mulue Ntemu wa Yehowa. Wakatuadija kungambila malu a mu Bible. Matuku abidi pashishe, Paul wakantumina Tshibumba tshia Nsentedi. Tshiena-bualu kampanda tshivuamu tshivua ne mêyi a Yezu adi mu Yone 18:36 a ne: “Bukalenge buanyi ki mbua pa buloba ebu to. Bu bukalenge buanyi buikale bua pa buloba ebu, bantu banyi bavua mua kuluangana bua tshifidibu kudi bena Yuda to. Kadi bukalenge buanyi ki mbua panu apa to.” Mêyi aa akandenga bikole ku muoyo. Dituku adi ke diakatuadija nsombelu wanyi kushintuluka.
MUSHINDU UDI BIBLE MUNSHINTULULE: Paul wakatuadija kundongesha Bible. Pashishe, Bill Ntemu mukuabu wakatungunuka ne kundongesha. Ndi mumanye ne: mvua mulongi wa malu makole; mvua ngela nkonko ya bungi. Mvua mbikila balongeshi ba bungi ba mu bitendelelu bikuabu kuanyi bua kutuishabu Bill ne: bivuaye wamba bivua bia dishima. Kadi ngakadimuenena bulelela budi mu Dîyi dia Nzambi.
Ndi mvuluka ne: dimue dituku ngakambila Bill bua kalu kumbelu kuanyi bua tuetu kulonga to, bualu njila ivua mikange ne bavua mua kumunyenga mashinyi ende ne kuosha. Kadi Bill wakalua bua tuetu kulonga bu pa tshibidilu. Uvua mushiye mashinyi ende kumbelu ne mulue ne dikalu. Nnganyi uvua mua kumunyengadi? Dikuabu dituku, meme ne Bill tuvua basombe kumbelu kuanyi tulonga Bible, bampulushi ne basalayi kuluabu bua kunkuata. Pavuabu benda bankoka bua kuya nanyi, Bill wakangela lubila ne dîyi dikole ungambila bua kueyemena Yehowa. Malu avua Bill muenze akandenga ku muoyo bikole.
Musangu wa kumpala umvua mubuele mu bisangilu bia Bantemu ba Yehowa ku Nzubu wa Bukalenge, bivua mua kuikala bitonde bamue ba kudibu. Bualu mvua ne nsuki mile ne kakanu ku ditshi, ne mvua muluate tshilamba tshivua tshifunde miaku ivua ileja tshisumbu tshia tshididi tshimvua. Kadi, mushindu uvuabu bangakidile uvua mumpitshile. Dinanga divuabu bandeje diakankemesha bushuwa.
Nansha mumvua ndonga Bible, mvua anu ngenda ne balunda banyi ba kale. Kadi, ku kakese ku kakese, malu malelela a mu Bible amvua mulonge akatuadija kundenga ku muoyo bikole. Ngakajingulula ne: bua meme kuenzela Yehowa mudimu, mvua ne bua kulekela malu a tshididi ne balunda bamvua nabu. Kadi kabivua bipepele to. Kadi bua malu a bungi amvua mulonge mu Bible ne bukole buvua Yehowa mumpeshe, ngakafika ku dishintulula nsombelu wanyi. Ngakakosesha nsuki yanyi, meme kumbusha kakanu ku ditshi, ne kusumba kazaku. Malu amvua mulonge akatuadija kabidi kushintulula mushindu umvua mmona bantu bakuabu.
MASANKA ANGAKAPETA: Mvua mushipianganyi ne muena tshinyangu. Mvua mumanyike kudi mbulamatadi bua malu a tshinyangu amvua ngenza. Mpindieu malu mmashintuluke. Tshilejilu, pamvua mubuele bua musangu wanyi wa kumpala mu mpungilu wa Bantemu ba Yehowa uvua muenzekele mu tshimenga tshia Navan, bamfumu batu benzeja bantu bua kutumikila mikenji ya mbulamatadi bavua benda bandondesha njila mujima kutuadija ku Irlande wa ku Nord too ne ku Irlande. Kadi bua mpindieu kabatshitu bandondesha pandi nya ku mpungilu to. Mpindieu ndi kabidi nyisha mudilekelele ne Paul ne Bill Bantemu nanyi ne bena mu tshisumbu bakuabu.
Bu muvua nsombelu wanyi mushintuluke bikole, ngakalongolola malu bua kuikala muena mu tshisumbu tshia bena Kristo. Muomu emu ke mungakapetangana ne Ntemu mukuabu diende Louise, pashishe tuetu kuselangana. Kabidi, tuakalua kupetangana ne muananyi wa balume.
Pandi ngela meji ku nsombelu umvua nende, ndi nyingalala bua mumvua muenzele bantu bakuabu malu mabi avua abasama ku muoyo. Kadi ndi mua kunujadikila ne: Bible udi bushuwa wambuluisha bantu bu meme bua kulekela nsombelu yabu mibi ne kupeta nsombelu muimpe udi ne tshipatshila ne ditekemena.
[Mêyi adi kuinshi]
a Mupatula kudi Bantemu ba Yehowa, kadi kabatshiena baupatula to.
[Lungenyi lunene lua mu dibeji 12]
Mamu wakafika munda bikole pakamanyaye ne: mvua mbala Bible