-
Ntatu idi ifikisha ku ditekemenaTshibumba tshia Nsentedi—2011 | 1 ngondo wa 7
-
-
Ntatu idi ifikisha ku ditekemena
‘Palua matuku a ku nshikidilu, malu makole nealue.’—2 TIMOTE 3:1.
UKADIKU mumvue anyi mudimuene amue a ku malu adi atubungamija adi alonda aa anyi?
● Tshipupu tshinene tshia disama tshishipa bantu bapite bungi.
● Tshiyole tshia nzala tshishipa bantu bapite bungi.
● Tshikumina tshishipa bantu binunu ne binunu ne tshishiya bakuabu kabatshiyi miaba ya kulala.
Mu biena-bualu bidi bilonda, neumone amue malu adi elesha meji bikole a buena aa. Neumone kabidi ne: Bible ukavua muambe ne: malu a mushindu eu avua ne bua kuenzeka mu tshikondo tshidiye ubikila ne: ‘matuku a ku nshikidilu.’a
Tshipatshila tshia biena-bualu ebi ki ntshia kukuitabijija ne: tudi mu bulongolodi mudi ntatu itua ipela to. Ukadiku pamuapa mudimuene ntatu eyi. Kadi tshipatshila tshiabi ntshia kukupesha ditekemena. Biena-bualu ebi nebileje ne: dikumbana dia milayi ya tshiprofete isambombo eyi didi dileja ne: ‘matuku a ku nshikidilu’ akadi pa kujika. Biena-bualu bidi bilonda nebileje mpata idi bantu bela bua tshidi Bible wamba etshi ne malu mimpe adi atusaka bua kutekemana bualu kampanda buimpe budi butuindile kumpala eku.
[Mêyi adi kuinshi]
a Bua kumanya bua tshinyi Nzambi mulekele malu mabi a nunku enzeka, bala tshiena-bualu tshia: “Bua tshinyi Nzambi mmulekele malu mabi ne makenga?” mu dibeji dia 16 ne dia 17 dia tshibejibeji etshi.
-
-
Mulayi 1. BikuminaTshibumba tshia Nsentedi—2011 | 1 ngondo wa 7
-
-
Mulayi 1. Bikumina
“Bikumina bikole nebienzeke.”—LUKA 21:11, MMM.
● Winnie, muana wa tshidimu ne ngondo inayi uvua mupatula muinshi mua nzubu ivua miupuke ya mu Haïti. Bena ku tudiomba bavua bakula bua tshikumina etshi bavua bamumvue pavuaye utua mikemu muinshi mua bintu bivua bimupukile. Winnie udi ne muoyo, kadi baledi bende bakafua bobu ku tshikumina atshi.
TSHIDI MALU ADI MENZEKE ALEJA: Pavua tshikumina tshinene tshienzeke mu Haïti mu ngondo wa kumpala wa 2010, bantu bapite pa 300 000 bakafua ne bantu bakuabu 1 300 000 bakashala kabayi ne miaba ya kulala. Tshikumina tshikole tshivua tshienzeke etshi ki mbualu bua mu mpukampuka to. Pa buloba bujima bikumina binene bitue ku 18 mbienzeke pankatshi pa ngondo muinayi wa 2009 ne ngondo muinayi wa 2010.
MPATA ITU BANTU BELA BUA BUALU EBU: Bikumina kabitu batamba kuenzeka bia bungi lelu kupita muvuabi bienzeka kale to, kadi biamu bia malu a sianse bia lelu ke bidi bituambuluisha bua kumanya mutubi bienzeka kupita bantu ba kale.
MPATA EYI MMILELELA ANYI? Ela meji ku bualu ebu: Mukanda wa Nzambi kawena utamba kuimanyina pa bungi bua bikumina bidi ne bua kuenzeka mu matuku a ku nshikidilu to. Kadi udi wamba ne: “Bikumina bikole” nebienzeke “miaba ne miaba” bua kutuleja ne: bikumina ebi ntshimue tshia ku bimanyinu binene bidi bileja tshikondo tshia pa buatshi tshitudi etshi.—Mâko 13:8; Luka 21:11, MMM.
UDI MUMONE PEBE BISHI? Bikumina bikole kabienaku bienzeka anu mukavua Bible muambe anyi?
Bidi mua kumueneka bu ne: ki mbikumina nkayabi bidi bileja mutudi mu matuku a ku nshikidilu to. Tshidibi, ki mmulayi wa tshiprofete udi utangila bikumina udi wenda ukumbana nkayawu to. Tumonayi mulayi muibidi.
[Lungenyi lunene lua mu dibeji 4]
“Tudi [bamanyi ba malu a buloba ne a makole a muulu] tubibikila ne: bikumina bikole. Bakuabu badi babibikila ne: bikumina bibi bitambe.”—KEN HUDNUT, TSHIBAMBALU TSHIA MU AMÉRIQUE TSHIA BINTU BIA MU BULOBA.
[Mêyi a dianyisha bua tshimfuanyi mu dibeji 4]
© William Daniels/Panos Pictures
-
-
Mulayi 2. Biyole bia nzalaTshibumba tshia Nsentedi—2011 | 1 ngondo wa 7
-
-
Mulayi 2. Biyole bia nzala
‘Biyole bia nzala nebikalaku.’—MÂKO 13:8.
● Muntu mukuabu uvua munyeme nzala mu musoko wabu bua kuya kusombela mu musoko wa Quaratadji mu Niger. Bana ba mansebende ne bana babu kunyemabu pabu nzala mu misoko ivuabu ne kumulondabu. Kadi muntu eu udi ulala nkayende pa tshiata tshiadija panshi. Udi ulala nkayende bua tshinyi? Sidi, mfumu wa musoko au udi wamba ne: “Kavua ne mushindu wa kudisha bena mu dîku diende to, nanku kavua musue kushala anu mubatangile ku mêsu to.”
TSHIDI MALU ADI MENZEKE ALEJA: Badi batshinka ne: pa buloba bujima, misangu mivule muntu umue pa bantu muanda mutekete kena udia bimpe dituku dionso edi to. Mu Afrike wa kuinshi kua tshipela tshia Sahara ke mudibi bibi menemene, bualu muntu umue pa bantu basatu katu ne kudia kua nsongo mu bule bua tshikondo kampanda to. Bua kumvua bimpe bualu ebu, fuanyikijabi ne: mu dîku kampanda mudi tatu, mamu ne muana wa pambidi; kadi kudi biakudia bikumbane anu bua bantu babidi, walala ne nzala nganyi? Ntatu anyi? mmamu anyi? peshi mmuana? Ebu mbualu budi bena mu mêku a nunku ne bua kuangata ne mushinga dituku dionso.
MPATA ITU BANTU BELA BUA BUALU EBU: Buloba butu bumenesha biakudia bipite bungi bua muntu yonso. Tshidi ne bualu nkulongolola malu bimpe menemene bua bantu babipete.
MPATA EYI MMILELELA ANYI? Mu bulelela, lelu babidima badi mua kudima, kupôla, ne kupanyisha bintu bia bungi kupite muvuabu benze kale. Mu kuamba kuimpe, mbulamatadi ke idi ne bua kudimisha ne kuambuisha biakudia bikumbane bua kujikija nzala mu bantu; kadi nansha mudiyi mitete kuenza nanku munkatshi mua bidimu bia bungi, kayena anu mikokeshe to.
UDI MUMONE PEBE BISHI? Mulayi wa mu mukanda wa Mâko 13:8 udiku wenda ukumbana anyi? Nansha mudi malu a sianse maye kumpala, biyole bia nzala bikadiku bijike pa buloba anyi?
Misangu ya bungi, bikumina ne biyole bia nzala bitu bikebesha amue malu adi enza tshitupa tshikuabu tshia tshimanyinu tshia matuku a ku nshikidilu. Bala tshiena-bualu tshidi tshilonda.
[Lungenyi lunene lua mu dibeji 5]
“Bu bana ba bungi badi bafua disama dia bisulusulu, dia diupa ne masama makuabu bikale badia bimpe, nunku muana umue pa basatu anyi mene kupita apu uvua mua kupanda.”—ANN VENEMAN, MULOMBODI WA KALE WA MAKUTA ATU MATUNGA MASANGA AFILA BUA KUAMBULUISHA NAWU BANA.
[Mêyi a dianyisha bua tshimfuanyi mu dibeji 5]
© Paul Lowe/Panos Pictures
-
-
Mulayi 3. Bipupu bia masamaTshibumba tshia Nsentedi—2011 | 1 ngondo wa 7
-
-
Mulayi 3. Bipupu bia masama
“Bipupu bia masama nebikale” mu bantu.—LUKA 21:11, MMV.
● Bonzali, munene kampanda uvua utangila tshibambalu tshia malu a makanda a mubidi mu ditunga kampanda dia mu Afrike wakaditatshisha ne muende muonso bua kuondopa bantu bavua benza mudimu wa kumbula mabanji a muinshi mua buloba ba mu tshimenga tshivuaye bavua benda bafua disama dia Marburg.a Uvua mulombe diambuluisha kudi banene bakuabu bavua basombele mu tshimenga tshinene, kadi kabavua banji kumuandamuna to. Panyima pa ngondo inayi, diambuluisha kufikadi, kadi Bonzali ukavua mufue. Wakapetela disama dia Marburg kudi bumbudi ba mabanji a muinshi mua buloba bavuaye ujinga kuambuluisha abu.
TSHIDI MALU ADI MENZEKE ALEJA: Masama atu apatshisha mipuya ya munda (bu mudi dia bisulusulu), masama a diupa, disama dia Sida, dia tshiadi ne dia malaria adi munkatshi mua masama atu atamba kushipa bantu. Tshidimu tshishala etshi, masama atanu aa mmashipe bantu batue ku 10 700 000. Mu mêyi makuabu, mu bule bua tshidimu tshijima atshi, mu tusunsa tusatu tuonso tuvua tupita, masama aa avua ashipa muntu mutue ku umue.
MPATA ITU BANTU BELA BUA BUALU EBU: Bungi bua bantu pa buloba budi buenda buvula, ke bualu kayi masama adi enda avula pawu. Nunku bantu ba bungi badi mua kuambulujilangana masama.
MPATA EYI MMILELELA ANYI? Mushindu udi bantu bavulangane bikole menemene lelu, ke udi kabidi mamanya a mushindu wa kuangula disama dia muntu, kuenza bua kaditampakanyi ne kudiondopa mavule pawu. Nunku, masama avua mua kuikala makepela mu bantu, kadi pamutu pa kukepawu, adi enda anu avula.
UDI MUMONE PEBE BISHI? Masama a bipupu kaenaku akengesha bantu mukavua Bible mudianjile kuamba anyi?
Bikumina, biyole bia nzala ne masama mbipupu bitu kabiyi bifumina ku bianza bia bantu bidi bibutula bantu miliyo mivule. Bantu miliyo mivule batu bapetela ntatu kudi bantu nabu, ba bungi bayipetela kudi bantu bavua ne bua kubalama bimpe. Mona tshidi mulayi wa tshiprofete wa mu Bible wamba ne: tshivua ne bua kuenzeka.
[Mêyi adi kuinshi]
a Marburg ndisama dia mubidi kapia didi dibuisha mashi didi dikebesha kudi kishi kafuanangane ne ka disama dia Ebola.
[Lungenyi lunene lua mu dibeji 6]
“Anu mutubi bibi bua ntambue kukudia anyi tshintu tshikuabu kukudiatshi, ke mudibi kabidi bibi bua kukudilabu munda kudi disama kampanda dibi ne kudimona mudidi dienda ditampakana pambidi pajima.”—MICHAEL OSTERHOLM, MUMANYI WA BIPUPU BIA MASAMA.
[Mêyi a dianyisha bua tshimfuanyi mu dibeji 6]
© William Daniels/Panos Pictures
-
-
Mulayi 4. Kabayi banangi ba bana babuTshibumba tshia Nsentedi—2011 | 1 ngondo wa 7
-
-
Mulayi 4. Kabayi banangi ba bana babu
‘Bantu nebikale kabayi banangi ba bana babu.’—2 TIMOTE 3:1-3.
● Chris udi wenza mudimu mu tshisumbu tshidi tshiambuluisha bantu badibu bakengesha mu mêku abu tshia mu ditunga dia Royaume-Uni. Udi wamba ne: “Ndi muvuluke mamu mukuabu wakalua mututa bikole; tshivua nansha mua kumanya ne: nyeye utuvua bamonangane nende musangu mushale au to. Malu adibu benzela bantu bakaji bakuabu adi abenza bundu, kabayi nansha bakokesha bua kuambulula mêsu kukutangila to.”
TSHIDI MALU ADI MENZEKE ALEJA: Mu ditunga dikuabu dia mu Afrike, bantu balume batu bangata pamue ne tshia bisatu tshimue tshia bantu bakaji ku bukole anu bu bana. Pavuabu bela bantu ba mu ditunga adi nkonko, balume bapite pa tshia bisatu tshimue bakamba ne: mulume yeye ututa mukajende ki mbibi to. Kadi ki ng’anu bakaji nkayabu batu batutshika kudi babayabu to. Tshilejilu, mu Canada balume batue ku basatu pa 10 bakadi bakengeshibue anyi batutshibue ne tshikisu tshikole kudi bakaji babu.
MPATA ITU BANTU BELA BUA BUALU EBU: Tshikisu tshia mu mêku tshivuaku anu katshia konso eku, kadi tshidi tshienza ntshia ne: lelu ke udi bantu batamba kutumaku ntema kupita bantu ba kale.
MPATA EYI MMILELELA ANYI? Mbatambe kuakula bua tshikisu tshia mu mêku bikole mu makumi a bidimu bidi bishale ebi. Kadi nansha nanku, tshikisu etshi ntshikepelaku mu mêku anyi? Kabiena nanku to. Kupangila dinanga dia buwetu kudi anu kuenda kuvula.
UDI MUMONE PEBE MUNYI? Mulayi wa tshiprofete udi mu 2 Timote 3:1-3 kawenaku wenda ukumbana anyi? Bantu ba bungi kabenaku bapangile dinanga dia ku tshifukilu bua bena mu mêku abu anyi?
Mulayi muitanu wa tshiprofete uudi umona mudiwu wenda ukumbana udi utangila buloba butudi basombele. Mona tshidi Bible wamba bua mulayi eu.
[Lungenyi lunene lua mu dibeji 7]
“Tshikisu tshia mu mêku mbumue bua ku malu mabi atubu batamba kuakula mu bantu. Pa tshibidilu, muntu mukaji utu ututshika kudi bayende misangu 35 kumpala kuyaye kuambila bampulushi bualu ebu.”—MUKAJI UTU WAKUILA BANTU BADIBU BAKENGESHA MU MÊKU ABU.
-
-
Mulayi 5. Dinyanguka dia bulobaTshibumba tshia Nsentedi—2011 | 1 ngondo wa 7
-
-
Mulayi 5. Dinyanguka dia buloba
‘Nzambi neabutule badi babutula buloba.’—BUAKABULUIBUA 11:18.
● Tatu Pirri udi musombele mu Kpor mu Nigéria utu wenza mudimu wa kuongola maluvu a mabue. Kadi dimue dituku, bintu bitu bienza petrole biakatayika muinshi mua musulu munene wa Niger, kutangalakabi ne kunyangakajabi maluvu ende a mabue avuaye upana. Udi wamba ne: “bintu abi biakashipa mishipa yetu, kutupetesha masama a dikoba ne kutunyangila misulu ya mâyi. Ngakashala tshiyi mudimu wa kuenza kabidi.”
TSHIDI MALU ADI MENZEKE ALEJA: Bilondeshile bamanyi, bintu bia bukoya tone 6 500 000 bitu bibuela mu mbuu tshidimu tshionso etshi. Badi batshinka ne: tshia bibidi tshia bintu ebi ntshia bia bindundu bidi mua kubola anu panyima pa nkama ya bidimu padibi bipueka pa mâyi. Pa kumbusha dinyanguka dia mâyi ne kapepa, bantu mbanyange kabidi mêtu ne mabanji a muinshi mua buloba bikole menemene. Padibu bakonkonone amue malu mbamone ne: bua buloba budi bantu banyange mu tshidimu tshijima kualukilabu muvuabu, bidi bikengela kubulekela munda mua tshidimu tshijima ne ngondo itanu. Tshikandakanda tshikuabu tshia mu Australie tshidi tshiamba ne: “Bantu bobu batungunuke anu ne kuvulangana ne kunyanga buloba, buloba butudi nabu ebu nebuikale bunyanguke bupite mudibu emu misangu ibidi mu 2035.”—Sydney Morning Herald
MPATA ITU BANTU BELA BUA BUALU EBU: Bantu badi ne dimanya dia bungi ne badi ne mushindu wa kujikija tshilumbu etshi. Tudi mua kuakaja malu aa ne kulama buloba mu mushindu muimpe.
MPATA EYI MMILELELA ANYI? Bantu ba bungi badi benza midimu mikole muntu pa nkayende nansha mu tshibungi mbavudije dimanya dia malu adi atangila dikuba buloba ne bintu. Nansha nanku, buloba mbutungunuke anu ne dinyanguka mu mushindu mubi.
UDI MUMONE PEBE BISHI? Bidiku bikengela bua Nzambi kutangilaye tshilumbu tshia buloba buetu ebu bua kababunyangi kabidi anu mudiye mulaye anyi?
Pa kumbusha milayi ya tshiprofete itanu itukadi bamane kukonkonone, Bible ukavua muakule kabidi bua malu mimpe avua ne bua kuenzeka mu matuku a ku nshikidilu. Tumonayi tshilejilu tshia bualu buimpe bumue mu mulayi muisambombo.
[Lungenyi lunene lua mu dibeji 8]
“Ndi ngumvua anu bu ne: mvua musombele kaba kimpe katambe kumpala, kadi mpindieu ndi musombele muaba mubi udi bintu bia butshiafu bidi mua kunshipa.”—ERIN TAMBER, WA MU CÔTE DU GOLFE, MU ÉTATS-UNIS, BUA BIDI BITANGILA DITAYIKA DIA BINTU BIA MUENDUNDU BIA MUINSHI MUA BULOBA BUA TSHIDIMU TSHIA 2010 MU MEXIQUE.
[Kazubu mu dibeji 8]
Nzambi ke utu ukebesha malu aa anyi?
Bu muvua Mukanda wa Nzambi mudianjile kumanyisha malu mabi atudi tumona enzeka lelu, tudiku mua kuamba ne: Nzambi ke utu uakebesha anyi? Utuku utukebela makenga anyi? Udi mua kupeta mandamuna mimpe a nkonko eyi mu nshapita wa 11 wa mukanda wa Bible utu ulongesha tshinyi menemene? mupatula kudi Bantemu ba Yehowa.
[Mêyi a dianyisha bua tshimfuanyi mu dibeji 8]
Foto wa U.S. Coast Guard
-
-
Mulayi 6. Mudimu wa diyisha lumu luimpe pa buloba bujimaTshibumba tshia Nsentedi—2011 | 1 ngondo wa 7
-
-
Mulayi 6. Mudimu wa diyisha lumu luimpe pa buloba bujima
‘Nebambile bantu bonso ba pa buloba lumu luimpe elu lua bukalenge buanyi.’—MATAYO 24:14.
● Vaiatea mmusombele mu tshidila tshia mu mbuu wa Pacifique tshia Tuamotu Archipelago. Tuamotu mmuenza ne bidila bikese bitue ku 80. Udi ne kilometre 802 900 mu bule ne mu butshiama ne mudi bantu batue ku 16 000 patupu. Kadi dimue dituku Bantemu ba Yehowa bakapetangana ne Vaiatea ne bena mutumba nende. Bua tshinyi? Bualu Bantemu batu basue kuyisha bantu bakuabu lumu luimpe lua Bukalenge bua Nzambi nansha bobu basombele muaba kayi.
TSHIDI MALU ADI MENZEKE ALEJA: Lumu luimpe lua Bukalenge bua Nzambi ludi luenda lufika too ne ku ntengu ya buloba. Anu mu tshidimu tshia 2010 nkayamu, Bantemu ba Yehowa mbayishe bantu lumu luimpe munkatshi mua mêba mapite pa muliyare umue ne binunu nkama isambombo mu matunga 236. Tuambe ne: Ntemu wa Yehowa yonso udi uyisha mu minite 30 dituku dionso edi. Mu bidimu dikumi bishale ebi, mbapatule mikanda ya kulongesha nayi bantu Bible mipite pa miliyare 20 ne bayabanyine bantu.
MPATA ITU BANTU BELA BUA BUALU EBU: Bakadi bayishe malu a mu Bible bidimu ne bidimu.
MPATA EYI MMILELELA ANYI? Mu kuamba kuimpe, bantu ba bungi bakadiku bayishe amue malu a mu Bible. Kadi ba bungi mbayishe anu bua tshikondo tshîpi ne mu miaba mikese. Kadi Bantemu ba Yehowa bobu batu balongolola ne benza kampanye ka mudimu wa diyisha udi ulenga bantu miliyo nkama ne nkama. Bavua batungunuke anu ne kuyisha nansha muvuabu babakengesha kudi bamfumu ba malu a tshididi ba kale bavua bamanyike muvuabu ne bukole ne tshikisu tshia bungi.a (Mâko 13:13) Bukuabu bualu mbua ne: kabatu babafuta bua kuyishabu to, kadi batu bapitshisha ne muoyo mujima dîba diabu bua kuyisha bantu ne kubapesha mikanda yabu tshianana. Mudimu wabu udi wenzeka ku diambuluisha dia makuta adi bantu bafila ku budisuile.
UDI MUMONE PEBE BISHI? ‘Lumu luimpe lua bukalenge’ ludiku luenda luyishibua buloba bujima anyi? Dikumbana dia mulayi wa tshiprofete eu kadienaku dileja ne: kudi bualu kampanda buimpe bukadi pabuipi anyi?
[Mêyi adi kuinshi]
a Bua kumanya malu makuabu, tangila malu adi mu filme wa: “Fidèles dans les épreuves,” wa “Les triangles violets” ne wa “La fermeté des Témoins de Jéhovah face à la persécution Nazie” mipatula kudi Bantemu ba Yehowa.
[Lungenyi lunene lua mu dibeji 9]
“Netutungunuke anu ne kuyisha lumu luimpe lua Bukalenge ne tshisumi, tuenza ne muetu muonso mutudi namu bua kupetangana ne bantu mu tshikondo tshionso tshikala Yehowa mutuanyishile bua kuenza nanku.”—ANNUAIRE 2010 DES TÉMOINS DE JÉHOVAH.
-
-
Bikondo bitambe buimpe bikadi pa kuluaTshibumba tshia Nsentedi—2011 | 1 ngondo wa 7
-
-
Bikondo bitambe buimpe bikadi pa kulua
‘Tshitupa tshîpi katshiyi tshianji kulepa, muntu mubi kena wikalaku kabidi. Kadi badi ne mitshima mipuekele nebapiane buloba, mioyo yabu neyisanke mu ditalala dikumbane.’—MUSAMBU 37:10, 11.
UDIKU musue kumona dikumbana dia mêyi a tshiprofete a mu Bible aa anyi? Kakuyi mpata, ke muudi mua kuikala wela meji. Kudi bijadiki bidi bitusaka bua kuitaba ne: bualu ebu bukadi pa kuenzeka.
Biena-bualu bishale mbuimvuije imue ya ku milayi ya tshiprofete idi ileja bimpe ne: tudi mu ‘matuku a ku nshikidilu.’ (2 Timote 3:1-5) Nzambi wakapesha bafundi ba Bible nyuma wende bua kufundabu malu au bua tuikale ne ditekemena. (Lomo 15:4) Dikumbana dia milayi ya tshiprofete eyi didi diumvuija ne: ntatu itudi nayi lelu eu ikadi pa kujika.
Ntshinyi tshienzeka pajika matuku a ku nshikidilu? Bukalenge bua Nzambi nebutuadije kukokesha bantu bonso. (Matayo 6:9) Mona mudi Mukanda wa Nzambi uleja muikale nsombelu pa buloba tshikondo atshi:
● Nzala neyijike. ‘Blé ikale mivule pa buloba, too ne pa mitu pa mikuna.’—Musambu 72:16.
● Masama neajike. “Muena musoko kena wamba ne: ndi ne disama.”—Yeshaya 33:24.
● Buloba nebulue mparadizu. ‘Tshipela ne buloba buume nebikale ne disanka, tshipela tshia lusenga netshisanke; netshimeneshe bintu bu mudi tshilongo tshia nsungubidi tshienza.’—Yeshaya 35:1.
Eyi mmilayi mibala ku minu patupu idi munkatshi mua milayi ya tshiprofete idi mu Bible ne idi itukolesha ku muoyo ikadi pa kukumbana. Lomba Bantemu ba Yehowa bakuleje bua tshinyi badi bitaba ne: bikondo bitambe buimpe bikadi pa kulua.
-