TSHIBUTSHILU TSHIA MIKANDA TSHIA KU ENTERNETE tshia Watchtower
TSHIBUTSHILU TSHIA MIKANDA TSHIA KU ENTERNETE
tshia Watchtower
Tshiluba
  • BIBLE
  • MIKANDA
  • BISANGILU
  • Ukele muanebe biangatshile ku buana
    Nsapi wa disanka mu dîku
    • NSHAPITA MUITANU

      Ukele muanebe biangatshile ku buana

      1, 2. Baledi badi ne bua kukeba diambuluisha mu dikolesha bana babu kudi nganyi?

      ‘BANA badi bumpianyi bufume kudi Yehowa,’ ke muakatua muledi kampanda muena dianyisha tshikemu kukadi bidimu 3 000. (Musambu wa 127:3) Bushuwa, disanka dia buledi ndifutu dia mushinga dia kudi Nzambi, didi bantu bavule basele mua kupeta. Pabi, aba badi ne bana badi bajingulula mu tshitupa tshîpi ne: buledi budi butuala disanka ne majitu diatshimue.

      2 Nangananga lelu’eu, dikolesha bana mmudimu udi utshingisha. Nansha nanku, bavule mbalubuluke mu diwukumbaja biakane, ne mufundi wa misambu muenzeja kudi spiritu udi ufunkuna njila padiye wamba ne: ‘Bikala Yehowa kayi wasa nzubu, badi bamuasa badi bakuata mudimu eu patupu.’ (Musambu wa 127:1) Biwatamba kulonda mêyi-mashidimunyi a Yehowa, neutambe kulua muledi mulenga. Bible udi wamba ne: “Eyemena Yehowa ne mutshima webe wonso, kueyemenyi dijingulula diebe dia mianda.” (Nsumuinu 3:5) Udi musue kuteleja mibelu ya Yehowa paudi uditua mu dikolesha muana ditu diangata bidimu 20 anyi?

      DITABIJA MMUENENU WA BIBLE

      3. Mbujitu kayi budi nabu batatu mu dikolesha bana?

      3 Mu mêku mavule pa buloba, balume batu bamona dikela muana nangananga bu mudimu wa bakaji. Bushuwa, Dîyi dia Nzambi didi difunkuna mudimu wa kumpala-mpala wa tatu bu mukebi wa biakudia. Kadi, didi diamba kabidi ne: udi ne majitu kumbelu. Bible udi wamba ne: “Longolola mudimu webe pambelu pa biibi, ne udilongoluelewu mu budimi. Pashishe wibake bena mu nzubu muebe.” (Nsumuinu 24:27, NW) Bilondeshile mmuenenu wa Nzambi, batatu ne bamamu badi ne bua kuambuluishangana mu mudimu wa dikela muana.​—Nsumuinu 1:8, 9.

      4. Bua tshinyi katuena ne bua kuangata bana ba balume bu bapite ba bakaji?

      4 Mmunyi muutu umona bana bebe? Luapolo idi yamba ne: mu Azi “bana ba tutoto ba bakaji kabatu babakidila bimpe misangu mivule.” Bilondeshile luapolo kampanda, ngenyi mibi midifumbila pa bana ba bakaji itshidiku mu Amerike Latine, nansha mu “mêku matambe kushidimuka.” Nansha nanku, bulelela budi se: bana ba bakaji ki mbana ba mulongo mupuekele to. Yakoba, tatu mumanyike wa mu bikondo bia kale, wakatela ndelanganyi yende yonso, kukongoloja ne bana bonso ba bakaji bakavua bamane kuledibua tshikondo atshi, bu ‘bana bakumpa Nzambi ku luse.’ (Genese 33:1-5; 37:35) Bia muomumue, Yezu wakabenesha “bana bakese” bonso (ba balume ne ba bakaji) bavuabu batuale kudiye. (Matayo 19:13-15) Tudi mua kuikala bashindike ne: uvua muleje mmuenenu wa Yehowa.​—Dutelonome 16:14.

      5. Mmalu kayi adi ne bua kuludika dipangadika dia bena dibaka babidi pa bidi bitangila bunene bua dîku diabu?

      5 Bantu ba mu tshinsanga tshiudi mbatekemene se: mukaji alela bana bavule menemene anyi? Mu bululame buonso, bungi bua bana ba kuikala nabu ndipangadika dia bena dibaka babidi buobu nkayabu. Tshienza baledi ntshinyi bikalabu bapange mushindu wa kudiisha, kuvuadika, ne kulongeshesha bana bavule? Bushuwa, bena dibaka babidi badi ne bua kukonkonona bualu ebu padibu bapangadija bunene bua dîku diabu. Bamue bena dibaka badi kabayi mua kuambula bujitu bua bana babu bonso badi bapesha balela kampanda bujitu bua kukolesha bamue bana. Ngenzelu eu mmuimpe anyi? Ki mbimpe bushuwa. Ne kêna upikula baledi ku bujitu bua bidibu ne bua kuenzela bana babu. Bible udi wamba ne: “Eu udi kayi utabalela bena diende, ne nangananga bena mu nzubu muende, mmuvile ditabuja.” (1 Timote 5:8, NW) Bena dibaka bakumbaji ba majitu abu batu bateta kupangadija bungi bua “bena mu nzubu” wabu bua kumonabu mua ‘kutabalela bena dîku diabu.’ Badi mua kutumika ne ngenzelu wa dilepesha mpunga mu dilela bua kuenza nunku anyi? Bidi kabidi ku dipangadika diabu nkayabu, ne bikala bena dibaka bapangadije bua kutumika ne ngenzelu wa dishiya mpunga mu dilela, disungula dia ngenzelu ya dikanda lulelu ndibatangile buobu nkayabu kabidi. ‘Muntu ne muntu neadiambuile bujitu buende.’ (Galatia 6:5) Kadi, dishiya mpunga mu dilela didi dilomba kutula dîmi kua mu mushindu kayi onso ndibengangane ne mêyi-maludiki a mu Bible. Yehowa Nzambi udi “mpokolo wa muoyo.” (Misambo 36:9, MMM 10) Nunku, kubutula muoyo kunyima kua wowo mumane kuimitshibua nekuleje dipanga kanemu dinene bua Yehowa ne kudi mumue ne dishipa muntu.​—Ekesode 21:22, 23; Musambu wa 139:16; Yelemiya 1:5.

      DIKUMBAJA BIDI MUANEBE UKENGELA

      6. Ntshikondo kayi tshidi dikela dia muana ne bua kutuadija?

      6 Nsumuinu 22:6 (NW) udi wamba ne: “Kela muana wa balume bilondeshile njila wende yeye.” Dikela bana mbujitu bukuabu bunene bua muledi. Kadi, ntshikondo kayi tshidi dikela edi ne bua kutuadija? Kumpala menemene. Mupostolo Paulo wakafunda ne: Timote uvua mukela ‘biangatshile ku buana.’ (2 Timote 3:15) Muaku wa tshiena-Greke mutumika nawu apa udi mua kumvuija muana mukese wa katoto peshi mene muana utshidi munda. (Luka 1:41, 44; Bienzedi 7:18-20) Nunku, Timote wakapeta dikela biangatshile patshivuaye mutekete menemene​—ne mu mushindu muimpe. Tshikondo tshia buana ke dîba dilenga menemene bua kutuadija dikela dia muana. Nansha muana wa katoto mutekete udi ne nzala ya dimanya.

      7. (a) Bua tshinyi bidi bia mushinga bua se: baledi bonso babidi badime malanda masuikakane ne muana wa katoto? (b) Mmalanda kayi avua pankatshi pa Yehowa ne Muanende mulela-umue?

      7 “Pangakamona musangu wa kumpala muananyi wa katoto,” ke mudi mamu kampanda wamba, “ngakumvua dinanga buende.” Ke mutu bamamu bavule bumvua. Dilamatangana adi dilengele pankatshi pa mamu ne muana wa katoto didi didiunda padibu bapitshisha dîba pamue biangatshile ku diledibua. Diamuisha didi divudija dibidilangana edi. (Fuanyikija ne 1 Tesalonike 2:7.) Dibomba muana wa katoto kudi mamuende ne dimuakuisha bidi bia mushinga mukole bua kukumbaja bidi muana ukengela mu mpampakenu. (Fuanyikija ne Yeshaya 66:12.) Kadi netuambe tshinyi bua tatu? Yeye pende udi ne bua kuikala ne tshisuikidi tshikole, tshia dinanga ne ndelanganyi wende mupiamupia. Yehowa yeye muine udi tshilejilu pa bualu ebu. Mu mukanda wa Nsumuinu, mbatumanyishe malu adi atangila malanda a Yehowa ne Muanende mulela-umue, udibu bafuanyikije wamba ne: ‘Yehowa wakamfuka ku tshibangidilu tshia bufuki buende . . . [ngakalua eu uvuaye unanga mushindu wa pa buawu ku dituku ne ku dituku, NW].’ (Nsumuinu 8:22, 30; Yone 1:14) Bia muomumue, tatu muimpe udi udima malanda a musangelu, a dinanga ne muanende biangatshile amu ku ntuadijilu wa muoyo wa muana. “Leja disuangana divule,” ke mudi muledi kampanda wamba. “Katshia muana nansha umue ki mmufue bua dimutuala mu maboko ne dimutua mishiku.”

      8. Ndisonsola kayi dia lungenyi didi baledi ne bua kupetesha bana ba tutoto ne lukasa luonso?

      8 Kadi bana ba tutoto badi bakengela bipitshidile. Biangatshile ku dîba dia diledibua, buongo buabu mbudiakaje bua kupeta ne kulama mamanyisha, ne baledi ke badi mpokolo wa kumpala wa mine mamanyisha aa. Angata tshilejilu tshia muakulu. Bakebikebi badi bamba ne: mushindu muimpe udi muana ulonga mua kuakula ne mua kubala utu “muitaba ne: mmusuikakane bikole ku buenzeji bua kumpala budi pankatshi pa muana ne baledi bende.” Akula ne muanebe umubadile mikanda biangatshile ku buana buende menemene. Mu lupolu luîpi neasue kukuidikija, ne kabiakunenga bua wewe kuikala umulongesha kubala. Pamu’apa neamanye mua kubala kumpala kua kubuela mu kalasa. Ebi nebikale ne diambuluisha mu mushindu wa pa buawu biwikala mu ditunga mudi balongeshi bakese ne tulasa tupate.

      9. Ntshipatshila kayi tshia mushinga mukole tshidi baledi ne bua kuvuluka?

      9 Diditatshisha ditambe bunene dia baledi bena nkristo ndia kukumbaja bidi muana wabu ukengela mu nyuma. (Tangila Dutelonome 8:3.) Ne tshipatshila kayi? Tshia kuambuluisha muana wabu bua kudima bumuntu bufuane bua Kristo, bushuwa, bua kuvuala “bumuntu bupiabupia.” (Efeso 4:24, NW) Bua bualu ebu badi ne bua kutangila bia-luibaku biakanyine ne ngibakilu miakanyine.

      KUNA BULELELA MU LUNGENYI LUA MUANEBE

      10. Nngikadilu kayi milenga idi bana bakengela kudima?

      10 Buimpe bua nzubu mbushindamene bikole pa bia-luibaku bitumika nabi mu ngibakilu. Mupostolo Paulo wakamba ne: bia-luibaku bitambe buimpe bua bumuntu bua bena nkristo bidi “tshiamu tshia mpawungi, tshiamu tshitoke, nansha ne mabue a mushinga mukole.” (1 Bena Korente 3:10-12, MMM) Binebi bidi bimfuanyi bia ngikadilu bu mudi ditabuja, meji, busunguluji, bulamatshi ku mikenji, kanemu, ne dianyisha dia dinanga kudi Yehowa ne mikenji yende. (Musambu wa 19:7-11; Nsumuinu 2:1-6; 3:13, 14) Mmunyi mudi baledi mua kuambuluisha bana babu biangatshile ku buana menemene bua kudima ngikadilu eyi? Mpa kulonda ngenzelu muleja kale mu bitupa biende binene.

      11. Mmunyi muvua baledi bena Izalele bambuluisha bana babu bua kudima bumuntu bua buena Nzambi?

      11 Tshitupa tshîpi kumpala kua tshisamba tshia Izalele kubuela mu Buloba Bulaya, Yehowa wakambila baledi bena Izalele ne: “Mêyi aa andi nkutumina dîyi lelu’eu adi ne bua kuikala mu mutshima webe; udi ne bua kuakuna mu meji a muanebe, kumuambilawu paudi musombe mu nzubu muebe, ne paudi wenda mu njila, ne pa kulala, ne pa kubiika.” (Dutelonome 6:6, 7, NW) Eyowa, baledi badi ne tshia kuikala bilejilu, balunda, bayukidishanganyi ne balongeshi.

      12. Bua tshinyi bidi bia mushinga mukole bua se: baledi bikale bilejilu bimpe?

      12 Ikala tshilejilu. Tshia kumpala, Yehowa wakamba ne: “Mêyi aa . . . adi ne bua kuikala mu mutshima webe.” Pashishe, wakasakidila ne: “Udi ne bua kuakuna mu lungenyi lua muanebe.” Nunku ngikadilu ya buena Nzambi idi tshiakumpala ne bua kuikala mu mutshima wa muledi. Muledi udi ne bua kunanga bulelela ne kubutumikila mu nsombelu. Udi mua kulenga mutshima wa muana anu bienzaye nunku. (Nsumuinu 20:7) Bua tshinyi? Bualu tshidi bana bamona tshitu ne buenzeji kudibu kupita tshidibu bumvua.​—Luka 6:40; 1 Kolinto 11:1.

      13. Mu ditabalela bana babu, mmunyi mudi baledi bena nkristo mua kuidikija tshilejilu tshia Yezu?

      13 Ikala mulunda. Yehowa wakambila baledi mu Izalele ne: ‘Wakule ne bana bebe paudi musombe mu nzubu webe, ne paudi wenda mu njila.’ Ebi bidi bilomba kupitshisha dîba pamue ne bana nansha bikala baledi ne bivule bia kuenza. Kabiyi mpata, Yezu wakajingulula ne: bana bavua bakanyine bua kupitshisha nabu dîba diende. Mu matuku a ndekelu a mudimu wende, ‘bantu bakalua ne bana bakese kudiye bua yeye kubalenga.’ Yezu wakenza tshinyi? ‘Wakabambula mu maboko ende, wakababenesha.’ (Mâko 10:13, 16) Tshinkaku, mêba a ndekelu a muoyo wa Yezu akavua mabala ku mînu. Pabi, wakapitshishila bana aba dîba diende ne kubapa ntema. Ndilongesha kayipu dilenga!

      14. Bua tshinyi bidi ne dikuatshisha bua baledi kupitshishabu dîba pamue ne muana wabu?

      14 Ikala muyukidishanganyi. Kupitshisha dîba pamue ne muanebe nekukuambuluishe bua kuyukila nende. Biwatamba kuyukila nende, neutambe kujingulula mushindu udi bumuntu buende bukola. Kadi, vuluka ne: diyukidilangana kadiena anu kuakula. “Mvua ne bua kudima tshipedi tshia kuteleja, kuteleja ne mutshima wanyi,” ke muakamba mamu kampanda ku Brésil. Lutulu luende luakakuama mamuma pakatuadija muanende wa balume kumukuatshila tshidi meji ende.

      15. Ntshinyi tshidi tshikengela kukuata mu lungenyi pa bidi bitangila didiolola?

      15 Bana badi dijinga ne “tshikondo tshia kuseka . . . ne tshikondo tshia kuja maja,” tshikondo tshia didiolola. (Muambi 3:1, 4; Zekâya 8:5) Didiolola didi dituala bipeta bimpe menemene padi baledi ne bana bapitshisha dîba edi pamue. Bidi bia dibungama pa kumona se: mu mêku mavule kudiolola kudi kumvuija kutangila televizion. Nansha mudi imue programe ya televizion mikale ijikija lutetuku, mivule idi inyanga bikadilu bilenga, ne ditangila televizion ditu difikisha ku dijimija diyukidilangana mu dîku. Nunku, bua tshinyi kubenga kuenza tshintu tshidi tshikolesha meji pamue ne bana bebe? Kuimba, kunaya nabu, kutantshila balunda, kukumbula miaba idi isankisha. Malu bu nunku adi akankamija diyukidilangana.

      16. Ntshinyi tshidi baledi ne bua kulongesha bana babu pa bidi bitangila Yehowa, ne badi ne bua kuenza nunku mushindu kayi?

      16 Ikala mulongeshi. “Udi ne bua kukuna mu meji a muanebe [mêyi aa],” ke muakamba Yehowa. Mvese idi kuulu ne kuinshi idi yamba tshia kulongesha ne mushindu wa kulongesha. Tshiakumpala, “udi ne bua kunanga Yehowa Nzambi webe ne mutshima webe wonso ne anyima webe yonso ne bukole bua muoyo buebe buonso.” (Dutelonome 6:5, NW) Pashishe, “mêyi aa . . . udi ne bua kuakuna mu lungenyi.” Ufile dishidimuna didi ne tshipatshila tshia kudima dinanga dia muoyo mujima bua Yehowa ne mikenji yende. (Fuanyikija ne Ebelu 8:10.) Muaku “kukuna mu lungenyi” udi umvuija kulongesha ku diambulula. Nunku, Yehowa udi ukuambila bushuwa ne: mushindu wa kumpala wa kuambuluisha bana bebe bua badime bumuntu bua buena Nzambi ng’wa kuakula pa bidi bimutangila pa tshibidilu. Ebi bidi bikongoloja kuenza nabu dilonga dia Bible pa tshibidilu.

      Bimfuanyi mu dibeji 57

      Baledi, ikalayi bilejilu, balunda, bayukidishanganyi ne balongeshi

      17. Ntshinyi tshidi baledi mua kukengela kukuna munda mua muana wabu? Mbua tshinyi?

      17 Baledi bavule mbamanye ne: kubueja mamanyisha mu mutshima wa muana ki nkutekete. Mupostolo Petelo wakabela bena nkristo nende ne: “Bu bana ba tutoto, zukilayi mabele adi kayi matuke a dîyi.” (1 Petelo 2:2, NW) Muaku “zukilayi” udi ufila lungenyi lua se: bavule kabatu pa tshibidilu ne nzala ya biakudia bia mu nyuma. Baledi badi mua kukengela kupeta mishindu ya kukuna dizukila adi munda mua muana wabu.

      18. Ngimue ndongeshelu kayi ya Yezu idi baledi bakankamijibue bua kuidikija?

      18 Yezu uvua ulenga mitshima pa kutumika ne mifuanu. (Mâko 13:34; Luka 10:29-37) Ndongeshelu eu udi upatula bipeta mu mushindu wa pa buawu kudi bana. Ulongeshe mêyi-maludiki a mu Bible pa kutumika ne miyuki ya mekala ne milengele, pamu’apa eyi idi isanganyibua mu mukanda wa Miyuki ya mu Mukanda wa Nzambi.a Ubueje bana mu diyiki. Ubalekele batumike ne dimanya-kuzola diabu ne benze manaya pa mianda ya mu Bible. Yezu uvua kabidi wela nkonko. (Matayo 17:24-27) Idikija ntumikilu wende mu dilonga dienu dia mu dîku. Pamutu pa kuamba patupu mukenji kampanda wa Nzambi, ela nkonko bu eyi: Bua tshinyi Yehowa mmutupeshe mukenji eu? Tshienzeka ntshinyi bituawulama? Tshienzeke ntshinyi bituikala katuyi bawulame? Nkonko bu eyi idi yambuluisha muana bua kuela meji ne kumona se: mikenji ya Nzambi idi ne dikuatshisha ne mmilenga.​—Dutelonome 10:13.

      19. Bikala baledi balonda mêyi-maludiki a mu Bible mu malanda abu ne bana babu, mmasanka kayi manene apeta bana?

      19 Pa kuikala tshilejilu, mulunda, muyukidishanganyi, ne mulongeshi, udi mua kuambuluisha muanebe biangatshile ku bidimu biende bia kumpalampala bua kudima malanda masheme a pa nkayende ne Yehowa Nzambi. Malanda aa neakankamije muanebe bua kuikalaye ne disanka dia kuikala muena nkristo. Neadikoleshe bua kulama ditabuja diende nansha wakama difinakaja dia kudi binende ne matetshibua. Misangu yonso umuambuluishe bua anyishe malanda aa a mushinga.​—Nsumuinu 27:11.

      MUSHINGA MUKOLE WA DIBELA

      20. Dibela ntshinyi, ne mmunyi mudidi ne bua kufidibua?

      20 Dibela ndikela didi dilulamija tshieledi tshia lungenyi ne mutshima. Bana badi badikengela ku musangu ku musangu. Paulo udi ubela batatu bua ‘batungunuke ne kukolesha [bana babu] mu dibela ne buludiki bua lungenyi bia Yehowa.’ (Efeso 6:4, NW) Baledi badi ne bua kubela mu dinanga, anu bu mudi Yehowa wenza. (Ebelu 12:4-11) Mibelu miashila pa dinanga idi mua kufidibua ku dieleshisha meji. Nunku, tudi bambila bua ‘kuteleja mibelu.’ (Nsumuinu 8:33, NW) Mmunyi mudi mibelu ne bua kufidibua?

      21. Mmêyi-maludiki kayi adi baledi ne bua kuikala nawu mu lungenyi padibu babela bana babu?

      21 Bamue baledi batu bela meji ne: kubela bana babu kudi kumvuija anu kubakuisha ne dîyi dia kukana peshi kubapenda mene. Pabi, pa muanda umue umue eu, Paulo wakasopuesha ne: “Nuenu batatu, kanufikishi bana benu munda.” (Efeso 6:4, NW) Bena nkristo bonso mbabedibue bua kuikala “ne bulenga kudi bonso . . . pa kushidimuna ne bupole-malu badi kabayi badiakaje ku buimpe.” (2 Timote 2:24, 25, NW) Baledi bena nkristo, nansha mudibu bamanye dikengedibua dia dîsu dikole, batu bateta bua kulama mêyi aa mu lungenyi padibu babela bana babu. Kadi, imue misangu, dieleshisha meji kaditu dikumbana, ne mushindu kampanda wa dinyoka udi mua kukengedibua.​—Nsumuinu 22:15.

      22. Bikala muana ukengela kunyokibua, ntshinyi tshidiye ne bua kuambuluishibua bua kujingulula?

      22 Bana bashilangane batu bakengela kubabela mishindu mishilangane. Bamue kabena ‘babedibua ne miaku patupu.’ Buabu, dinyoka difila imue misangu bua bupidia didi mua kupandisha muoyo wende. (Nsumuinu 17:10; 23:13, 14; 29:19, MMM) Nansha nanku, muana udi ne bua kumvua bua tshinyi badi bamunyoka. “Lukodi ne kubela bidi biyisha meji.” (Nsumuinu 29:15; Yobo 6:24) Kabidi, kunyoka kudi ne mikalu. “Nengikale ne bua kukunyoka mu bunene bukumbanyine,” ke muakambila Yehowa tshisamba tshiende. (Yelemiya 46:28b, NW) Nansha bia munyi, Bible kêna wanyisha dikuma ne tshiji peshi dituta ne mênu masumakaja, bidi bitapa ne bijiwula muana.​—Nsumuinu 16:32.

      23. Ntshinyi tshidi muana ne bua kufika ku kujingulula padiye unyokibua kudi baledi bende?

      23 Pakadimuija Yehowa tshisamba tshiende ne: uvua ne bua kubanyoka, wakamba diambedi ne: “Kutshinyi bualu bua ndi n’ebe.” (Yelemiya 46:28a) Bia muomumue, dinyoka dia baledi, mu mushindu kayi wonso muakanyine, kadiena ne bua kushiya muana mudiumvue mulekelela nansha kakese. (Kolosai 3:21) Bishilangane, muana udi ne bua kujingulula ne: dinyoka ndifidibue bualu muledi udi ‘nende,’ ku luseke luende.

      KUBA MUANEBE KU BUBI

      24, 25. Mu matuku etu aa bana badi bakengela dibepula ku njiwu kayi mibiamibi?

      24 Bakulumpe bavule batu bamona ne: buana buabu buvua tshikondo tshia disanka. Badi bavuluka bukubi bua musangelu, tshijadiki tshia se: baledi babu bavua babatabalela mu nsombelu yonso. Baledi mbasue bana babu badiumvue mushindu’eu, kadi mu bulongolodi bua lelu’eu buvuambuke, mbikole kupita muvuabi kumpala bua kukuba bana.

      25 Njiwu imue mibiamibi idi midiunde mu bidimu bidi panshi ebi ndibambidika bana bua masandi. Ku ditunga dia Malaisie, luapolo ya dibambidika dia bana mmivule misangu inayi mu lupolu lua bidimu dikumi. Tshidimu tshionso mu ditunga dia Allemagne bana bu 300 000 mbabambidika bua masandi, eku mu ditunga kampanda dia Amerike wa ku Sud, bilondeshile dilonga kansanga, bungi bua dikema butshinka bua bana babambidika ku tshidimu budi bua 9 000 000! Bia diakabi, bavule ba ku bana aba mbatshintshimika kumbelu yabu kudi bantu badibu bamanye ne beyemena. Kadi bana badi ne bua kuikala ne babaluanginyi mvita bena bukole​—baledi babu. Mmunyi mudi baledi mua kuikala babakuba?

      26. Ngimue mishindu kayi idi bana mua kukubibua mu bupole, ne mmunyi mudi dimanya mua kukuba muana?

      26 Bu mudi dimonamona malu dileja ne: bana badi bamanya bikese pa bidi bitangila bitupa bia lulelu ke badi mu mushindu wa pa buawu mua kubambidikibua kudi batshintshimiki ba bana, tshidia tshinene bua kujikila bualu ebu ndishidimuna muana, nansha patshidiye mutekete. Dimanya didi mua kupetesha bukubi ‘ku njila wa malu mabi, mu bianza bia bantu badi bamba mêyi a tshishiku.’ (Nsumuinu 2:10-12) Dimanya kayi? Dimanya dia mêyi-maludiki a mu Bible, a tshidi tshimpe ne tshibi mu nsombelu. Kabidi dimanya dia se: bamue bakulumpe batu benza malu mabi ne dia se: muana mukese kêna ne bua kutumikila padi bakulumpe bafila lungenyi lua kuenza malu adi kaayi makanyine. (Fuanyikija ne Danyele 1:4, 8; 3:16-18.) Dishidimuna dia mushindu’eu kadikadi anu dia musangu umue. Bana batekete bavule batu bakengela kubambuluila dilongesha kumpala kua buobu kudivuluka bimpe. Padi bana bakola kakese, tatu udi ne tshia kunemeka ne dinanga bukenji bua muanende wa bakaji bua dienza amue malu pa nkayende, ne mamu neenze bia muomumue bua muanende wa balume​—nunku nebakoleshe mmuenenu wa muana wa tshidi tshiakanyine. Ne, bushuwa, mushindu umue mutambe buimpe wa kuepulangana ku dibambidikibua ndikobelela ne lubatshi dia kunudi nuenu baledi.

      KEBA BULUDIKI BUA NZAMBI

      27, 28. Nnganyi udi Mpokolo wa diambuluisha mutambe bunene bua baledi padibu bakama lutatu lua dikolesha muana?

      27 Bushuwa, dikela dia muana kampanda biangatshile ku buana didi bualu bukole, kadi baledi bena kuitabuja kabena ne bua kuakama lutatu elu nkayabu. Kale mu matuku a Balumbuluishi, pakamanya muntu kampanda muinyika dîna dia: Manoa ne: neavue tatu wakalomba kudi Yehowa buludiki pa mushindu wa kukolesha kua muana. Yehowa wakandamuna masambila ende.​—Balumbuluishi 13:8, 12, 24.

      28 Bia mushindu umue lelu’eu, padi baledi bena kuitabuja bakolesha bana babu, badi pabu mua kuakula ne Yehowa mu disambila. Kuikala muledi kudi mudimu mukole, kadi kudi ne mafutu manene. Bena dibaka babidi bena nkristo ku Hawaii badi bamba ne: “Udi ne bidimu 12 bua kuenza mudimu webe kumpala kua bidimu bikole bia bunsonga abi bikole. Kadi biwikala mukuate mudimu mukole bua kutumikila mêyi-maludiki a mu Bible, udi mu tshikondo tshia kunowa disanka ne ditalala padibu bapangadija mu mutshima ne: mbasue kusadila Yehowa.” (Nsumuinu 23:15, 16) Padi muanebe wangata dipangadika edi, wewe pebe neusakibue bua kutua tshikemu ne: “Bana ba balume [ne ba bakaji] badi bumpianyi bua kudi Yehowa.”

      a Mupatula kudi Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc.

      MMUNYI MUDI MÊYI-MALUDIKI A MU BIBLE AA MUA KUAMBULUISHA . . . MU DIKELA DIA MUANA?

      Eyemena Yehowa.​—Nsumuinu 3:5.

      Ikala muambudi wa majitu.​—1 Timote 5:8.

      Yehowa udi Tatu muena dinanga.​—Nsumuinu 8:22, 30.

      Baledi badi ne bujitu bua kushidimuna bana babu.​—Dutelonome 6:6, 7.

      Dibela didi dikengedibua.​—Efeso 6:4.

      DIBELA DIPATUDI DIA BIPETA BILENGA

      Mushindu umue wa dibela udi upatula bipeta nkuenza bua bana badiumvuile bipeta bikena bilenga bia bienzedi bibi. (Galatia 6:7; fuanyikija ne Ekesode 34:6, 7.) Tshilejilu, bikala muanebe musalulakaje bintu, dibiakaja yeye nkayende didi mua kuikala ne buenzeji butambe bukole kudiye. Mmuenzele muntu kampanda bualu budi kabuyi buakanyine anyi? Dimuenzeja bua se: alombe luse didi mua kululamija tshikadilu etshi tshibi. Mushindu mukuabu wa dibela ng’wa dibengela muana masanka kampanda bua tshikondo kansanga bua se: afike ku dijingulula dilongesha didi dikengedibua. Mu mushindu’eu muana udi umanya meji adi afuma ku dilamata ku mêyi-maludiki malulame.

  • Ambuluisha muanebe nsonga bua kulubuluka
    Nsapi wa disanka mu dîku
    • NSHAPITA MUISAMBOMBO

      Ambuluisha muanebe nsonga bua kulubuluka

      1, 2. Nntatu ne masanka kayi bidi bidimu bia bunsonga mua kutuala?

      KUIKALA ne nsonga ku mbelu kudi kushilangana bikole ne kuikala ne muana wa bidimu bitanu peshi mene wa bidimu dikumi. Bidimu bia bunsonga bitu bituala yabi ntatu ne abi malu, kadi bidi mua kutuala kabidi masanka ne mafutu. Bilejilu bia Yozefe, Davidi, Yosiya, ne Timote bidi bileja ne: bansonga badi mua kuenza malu bu bambudi ba majitu ne kuikala ne malanda masheme ne Yehowa. (Genese 37:2-11; 1 Samuele 16:11-13; 2 Bakelenge 22:3-7; Bienzedi 16:1, 2) Bansonga bavule lelu’eu badi benza bia muomumue. Pamu’apa udi mumanye bamue ba kudibu.

      2 Pabi, bua bamue bidimu bia bunsonga bitu bia dilubakana. Bansonga badi mua kuikala ne disanka anyi dibungama. Bansongalume ne bansongakaji badi mua kusua kuikala ne budikadidi buvule, ne badi mua kunyingalala bua mikalu mibatekela kudi baledi babu. Pabi, bansonga aba batshidi ne dimonamona malu dikese ne badi bakengela diambuluisha difila ne dinanga ne lutulu dia kudi baledi babu. Eyowa, bidimu bia bunsonga bidi mua kuikala bia musangelu, kadi bidi mua kuikala kabidi bilubakaji​—kudi baledi ne kudi bansonga. Mmunyi mudi bansonga mua kuambuluishibua mu bidimu ebi?

      3. Mmushindu kayi udi baledi mua kupetesha bansonga babu nsombelu muimpe mu matuku abu a muoyo?

      3 Baledi badi balonda mibelu ya mu Bible badi bapesha bana babu batshidi bansonga mushindu mutambe bulenga wa kutungunuka ne kulubuluka mu mateta au batangile ku dikulumpa diakanyine bua kuambula majitu. Mu matunga onso ne mu bikondo bionso, baledi ne bansonga badi batumikila pamue mêyi-maludiki a mu Bible batu babeneshibua ne dilubuluka.​—Musambu wa 119:1.

      DIYUKIDILANGANA DILELELA NE DIA MUOYO UMUE

      Tshimfuanyi mu dibeji 67

      Ikala mudiakaje bua kuteleja padi muanebe nsonga ujinga kukukuatshila bualu

      4. Bua tshinyi diyukidilangana malu mu musokoko didi ne mushinga wa pa buawu mu bidimu bia bunsonga?

      4 Bible udi wamba ne: “Mapangadika kaatu alubuluka muaba udi kauyi kuyukidilangana kua malu a mu musokoko.” (Nsumuinu 15:22, NW) Bikala diyukidilangana malu mu musokoko divua dikengedibua pavua bana bapuekele, didi nangananga dia mushinga mu bidimu bia bunsonga​—bu mudi bansonga pamu’apa bapitshisha mêba makese ku nzubu ne mavule ne balunda ba mu tulasa anyi binabu bakuabu. Kuoku kakuyi diyukidilangana malu mu musokoko​—kakuyi diyukidilangana dilelela ne dia muoyo umue pankatshi pa bana ne baledi​—bansonga badi mua kulua benyi ku nzubu. Mmunyi mudi njila ya diyukidilangana mua kushala buashi?

      5. Mmunyi mudi bansonga bakankamijibue bua kuangata tshilumbu tshia diyukidilangana ne baledi babu?

      5 Bansonga pamue ne baledi badi ne bua kuenza tshiabu tshitupa mu bualu ebu. Bushuwa, bansonga badi mua kumona ne: mbikole bitambe bua kuyukila ne baledi babu kupita pavuabu bapuekele. Nansha nanku, uvuluke ne: ‘Kuoku kakuyi bulombodi, bantu badi badishinda panshi; kadi mu tshisumbu tshinene tshia bafidi ba meji mudi lupandu.’ (Nsumuinu 11:14) Mêyi aa mmalamika bonso, bansonga pamue ne bakulumpe. Bansonga badi bajingulula bualu ebu nebumvue ne: batshidi anu bakengela buludiki bufila ne meji, bualu badi bakama ntatu mikondakane kupita kumpala. Badi ne bua kuanyisha se: baledi babu bena kuitabuja mbakumbane bimpe bua kubapeshabu mibelu bualu badi ne dimonamona malu divule mu nsombelu ne mbaleje diditatshisha dia dinanga bua bualu buabu munkatshi mua bidimu bivule. Nunku, mu tshikondo etshi tshia muoyo wabu, bansonga bena meji kabakuela baledi babu nyima.

      6. Mmuenenu kayi wa meji ne dinanga wikala baledi nende pa bidi bitangila diyukidilangana ne bana babu bansonga?

      6 Diyukidilangana ne muoyo umue didi diumvuija se: muledi neadikoleshe bua ikale pabuipi padi nsonga ujinga kumukuatshila bualu. Biwikala muledi, ushindike ne: udi mudiakaje ne musue kuyukidilangana ne muanebe. Ebi kabiena mua kuikala bipepele. Bible udi wamba ne: kudi ‘tshikondo tshia kupuwa ne tshikondo tshia kuakula.’ (Muambi 3:7) Padi nsonga umvua se: ntshikondo tshia kuakula, bidi mua kuikala tshikondo tshiebe tshia kupuwa. Pamu’apa udi muteke tshikondo atshi ku luseke bua dilonga dia pa nkayebe, didiolola, peshi mudimu wa mu lubanza. Kadi, bikala muanebe musue kuakula nebe, utete kushintulula programe yebe ne uteleje. Tshianana, kêna mua kuteta kabidi pashishe. Vuluka tshilejilu tshia Yezu. Tshikondo kampanda, uvua mupangadije bua kuikisha. Kadi pakamunguila bantu bua kumuteleja, wakaladikija diikisha ne kutuadija kubalongesha. (Mâko 6:30-34) Bansonga bavule mbajingulule se: baledi babu badi ne bivule bia kuenza mu nsombelu, kadi badi bakengela dibajadikila se: baledi babu badiku bualu buabu dîba dionso didibu basue kusemena kudibu. Nunku, ikala mudiakaje bua kuteleja muanebe ne umumvuile.

      7. Ntshinyi tshidi baledi bakengela kuepuka?

      7 Teta kuvuluka tshiuvua pauvua nsonga, ne kulekedi diela bilele! Baledi nebasanke bua kuikala pamue ne bana babu. Dîba didi mudimu kauyiku, mmunyi mudi baledi bapitshisha dîba diabu? Bikala baledi misangu yonso basue kutumika ne dîba didibu kabayi ne midimu bua kuenza malu adi kaayi atangila dîku diabu, bana babu bansonga nebamone bualu ebu lukasa. Bikala bansonga bafike ku nkomenu wa se: balunda babu ba mu tulasa badi babangata ne mushinga muvule kupita baledi babu, badi ne tshia kupeta ntatu.

      BIA KUYUKILA

      8. Mmunyi mudi dianyisha mushinga wa bululame ne dienza mudimu mukole, ne bienzedi bimpe mua kuikala ne buenzeji kudi bana?

      8 Bikala baledi kabayi banji kukuna mu meji a bana babu dianyisha bua bululame ne dikuata mudimu mukole, badi bushuwa ne bua kuenza nunku mu bidimu biabu bia bunsonga. (1 Tesalonike 4:11; 2 Tesalonike 3:10) Bidi kabidi bia mushinga mukole kudibu bua kushindika ne: bana babu mbitabe ne mutshima mujima mushinga wa kuikala ne nsombelu wa tshitembu ne mukezuke. (Nsumuinu 20:11) Muledi udi ulongesha bivule mu mianda eyi ku tshilejilu tshiende. Anu bu mudi balume bakena bena kuitabuja mua ‘kupetshibua kakuyi dîyi, ku ngikadilu wa bakaji babo,’ nunku bansonga badi mua kulonga mêyi-maludiki ku bienzedi bia baledi babu. (1 Petelo 3:1, NW.) Tshidibi, tshilejilu nkayatshi ki ntshikumbane nansha, bualu bana mbanyika ku bilejilu bibi bivule ne ku divulangana dia bilobeshi pambelu pa dîku. Nunku, baledi bena ditabalela badi bakengela kumanya mmuenenu ya bana babu pa bidibu bamona ne bumvua, ne ebi bidi bilomba diyukidilangana diondoke.​—Nsumuinu 20:5.

      9, 10. Bua tshinyi baledi badi ne bua kujadika se: badi bashidimuna bana babu pa bidi bitangila malu a bitupa bia lulelu, ne mmunyi mudibu mua kuenza nunku?

      9 Ebi bidi bia bushuwa nangananga pa bidi bitangila malu a bitupa bia lulelu. Baledi, nutu numvua binutonda bua kuyukila ne bana benu pa bidi bitangila bitupa bia lulelu anyi? Nansha bikalabi nanku, enzayi madikolela bua kuenza nunku, bualu bana benu nebalonge kabiyi mpata malu aa kudi kampanda. Bikalabu kabayi balongele kuudi, nnganyi udi mumanye mamanyisha makonyangale apetabu? Mu Bible, Yehowa kêna ubutshika malu a bitupa bia lulelu nansha, ne baledi kabena ne bua kuabutshika.​—Nsumuinu 4:1-4; 5:1-21.

      10 Bia diakalenga, Bible udi ne mibelu misunguluke idi itangila ditumika ne bitupa bia lulelu, ne Société Watchtower mmupatule mamanyisha a diambuluisha divule adi aleja ne: mibelu eyi itshidi anu ne mushinga mu bulongolodi ebu bua lelu. Bua tshinyi kubenga kutumika ne diambuluisha edi? Tshilejilu, udi mua kuangata nshapita idi ikumbana ya mu mukanda wa Les jeunes s’interrogent​—Réponses pratiques, volime 1 ne 2 kuyikonkonona ne muanebe wa balume anyi wa bakaji. Bipeta biwapatula bidi mua kukukemesha ne musangelu.

      11. Mmushindu kayi mupite bulenga udi baledi mua kulongesha bana babu mua kutendelela Yehowa?

      11 Ntshiena-bualu kayi tshia mushinga mukole tshidi baledi ne bana ne bua kuyukidilangana? Mupostolo Paulo wakatshitela pakafundaye ne: “Tungunukayi ne kukolesha [bana benu] mu mibelu ne manyoka ne buludiki bua lungenyi bia Yehowa.” (Efeso 6:4, NW) Bana badi bakengela kutungunuka ne kulonga pa bidi bitangila Yehowa. Mu mushindu wa pa buawu, badi bakengela kumanya mua kumunanga, ne badi ne bua kujinga kumusadila. Pa bualu ebu kabidi, bivule bidi mua kulongeshibua ku difila tshilejilu. Bikala bansonga bamona se: baledi babu mbanange Nzambi ‘ne mutshima wabu onso, ne anyima wabu yonso ne lungenyi luabu luonso’ ne se: ebi bidi bipatula mamuma malenga mu nsombelu ya baledi babu, badi mua kusakibua bimpe bua kuenza bia muomumue. (Matayo 22:37, NW) Bia muomumue, bikala bansonga bamona se: baledi babu badi ne mmuenenu mutshintshikila pa bintu bia ku mubidi, bateka Bukalenge bua Nzambi pa muaba wa kumpala, nebambuluishibue bua kudima ngikadilu wa muomumue mu lungenyi luabu.​—Muambi 7:12; Matayo 6:31-33.

      Tshimfuanyi mu dibeji 69

      Dilonga Bible pa tshibidilu didi ne mushinga mukole bua dîku

      12, 13. Mmalu kayi adi ne bua kulamibua mu lungenyi bua dilonga dia mu dîku kulubulukadi?

      12 Dilonga dia Bible dia mu dîku dia ku lumingu didi diambuluisha mu mushindu wa pa buawu bua kumanyisha bansonga ngikadilu ya mu nyuma. (Musambu wa 119:33, 34; Nsumuinu 4:20-23) Kuikala ne dilonga edi pa tshibidilu kudi ne mushinga mukole. (Musambu wa 1:1-3) Baledi ne bana babu badi ne bua kujingulula ne: malu makuabu adi ne bua kutekibua kunyima kua dilonga dia mu dîku, ki nkuteka dilonga kunyima nansha. Kabidi, mmuenenu mululame udi ne mushinga muvule bua dilonga dia mu dîku kupatuladi bipeta. Tatu kampanda wakamba ne: “Nsapi wa dipatula bipeta udi se: mulombodi akankamije nsombelu mutenduke kadi wa kanemu bua dilonga dia mu dîku​—kayi wa dîsu dikole kadi ukena wa ditanaji. Mmuenenu mujalame kêna mua kuikala misangu yonso mupepele bua kumuleja, ne bana nebakengela dilulamija mmuenenu yabu ku musangu ku musangu. Bikala malu kâyi mende bimpe musangu umue anyi ibidi, unanukile ne udianjile kutangila ku dilonga didi dilonda.” Tatu umue umue eu wakamba ne: mu disambila diende kumpala kua dilonga dionso, uvua ulomba mu mushindu musunguluke diambuluisha kudi Yehowa bua bonso bikale ne mmuenenu mululame.​—Musambu wa 119:66.

      13 Kulombola dilonga dia mu dîku mbujitu bua baledi bena kuitabuja. Bushuwa, bamue baledi badi mua kuikala babule tshipedi tshia bulongeshi, ne bidi mua kuikala bibakolele bua kupeta mishindu ya kulengeja dilonga dia mu dîku. Nansha nanku, biwikala munange bana bebe bansonga “mu bienzedi ne mu bulelela,” neujinge kubambuluisha ne budipuekeshi ne bululame bua kulubulukabu mu nyuma. (1 Yone 3:18) Badi mua kudiabakena ku musangu ku musangu, kadi pamu’apa nebajingulule ditabalela diebe diondoke bua dikala bimpe diabu.

      14. Mmunyi mudi mêyi a mu Dutelonome 11:18, 19 mua kulondibua mu diyukidilangana malu a mu nyuma ne bansonga?

      14 Dilonga dia mu dîku ki ndîba dimuepele dia kumanyisha malu a mushinga a mu nyuma nansha. Udi uvuluka dîyi-dituma dia Yehowa kudi baledi anyi? Wakamba ne: “Meyi andi nnuambila aa nualame mu muoyo wenu ne mu lungenyi luenu, nuasuike ku tshianza tshienu bu tshimanyinu ne pa mpala penu bu mukaba. Nualongeshe bana benu, nubambuluilewo, nansha nuenu ku nzubu yenu nansha mu luendo, nansha nuenu balale nansha babike.” (Diyi Dielulula 11:18, 19, MMM; tangila kabidi Dutelonome 6:6, 7.) Ebi kabiena biumvuija ne: baledi badi ne bua kuyisha bana babu dîba dionso. Kadi mfumu wa dîku muena dinanga udi ne tshia kuikala mutalamuke misangu yonso bua kubabidila bikondo bia kuibaka dîku diende bua kukoladi mu nyuma.

      DIBELA NE KANEMU

      15, 16. (a) Dibela ntshinyi? (b) Nnganyi udi ne bujitu bua kubela, ne nnganyi udi ne bujitu bua kushindika se: nebikale mua kuteyaku ntema?

      15 Dibela ndikela didi dilulamija ne didi dikongoloja diyukidilangana. Dibela didi difila lungenyi lua dilulamija kupita lua dinyoka​—nansha mudi dinyoka mua kukengedibua. Bana bebe bavua bakengela dinyoka pavuabu bapuekele, ne mpindieu mukadibu bansonga, batshidi badikengela mu munga mushindu, pamu’apa badi mene batamba kudikengela. Bansonga ba meji mbamanye se: bualu ebu mbulelela.

      16 Bible udi wamba ne: “Muntu mutshimbakane udi ubenga mibelu ya tatuende, kadi muntu udi wanyisha mibelu udi mudimuke.” (Nsumuinu 15:5, MMM) Tudi tulonga bivule mu mufundu eu. Udi uleja ne: mibelu neyifidibue. Nsonga kêna mua ‘kuanyisha mibelu’ padiyi kayiyi mifidibue. Yehowa mmupeshe baledi, nangananga tatu, bujitu bua kubela ne kunyoka. Nansha nanku, bujitu bua kuteleja mibelu eyi budi kudi nsonga. Neamanye bivule ne kuenza bilema bikese bikalaye uteya ntema ku mibelu ya meji ya tatuende ne mamuende. (Nsumuinu 1:8) Bible udi wamba ne: “Muntu udi ubenga tshidibo bamulongesha neapete dikenga, bamudiwula, kadi muntu udi ulonda mibelu neapete lumu.”​—Nsumuinu 13:18, MMM.

      17. Baledi badi bakengela kuipatshila kuikala ne mmuenenu kayi wa nkatshinkatshi padibu babela?

      17 Padibu babela bansonga, baledi badi bakengela kuikala ne nkatshinkatshi. Badi ne bua kuepuka kumisha dîsu bikole mu mushindu udi mua kufikisha ndelanganyi yabu munda, pamu’apa banyanga mene didieyemena dia bana babu. (Kolosai 3:21) Tshidibi, baledi kabena bakengela kuikala balekeledi menemene bualu badi mua kupangisha bana babu dikela dia mushinga mukole. Dilekelela dia mushindu’eu didi mua kufikisha ku kabutu. Nsumuinu 29:17 (MMM) udi wamba ne: “Unyoke muanebe, neupete dikisha, neasankishe muoyo webe bikole.” Pabi, mvese wa 21 udi wamba ne: “Muntu wengeleka mupika wende utshidi muana, mupika awu neashale muena kadiwu.” Nansha mudi mvese eu wakula bua mupika, udi ne mushinga wa muomumue kudi muana yonso kumbelu kuabu.

      18. Mibelu idi tshijadiki tshia tshinyi, ne ntshinyi tshidi tshiepukibua padi baledi bafila mibelu ikena ishintuluka?

      18 Mu bulelela, mibelu miakanyine idi tshijadiki tshia dinanga dia muledi kudi muanende. (Ebelu 12:6, 11) Biwikala muledi, udi mumanye se: bidi bikole bua kutungunuka ne dibela dikena dishintuluka. Bua kulama ditalala, bidi mua kumueneka bitambe kupepela bua kulekela mupiankunde wa mutu mukole bua kuenzaye tshidiye musue. Kadi ndekelu wa bionso, muledi udi ulonda njila wa dilekelela neanowe dîku dikena kukontolola.​—Nsumuinu 29:15; Galatia 6:9.

      MUDIMU NE DINAYA

      19, 20. Mmunyi mudi baledi mua kupita ne tshilumbu tshia didiolola dia bana babu bansonga ne meji?

      19 Mu bikondo bia kale bavua batekemena pa tshibidilu se: bana batuala diambuluisha ku midimu ya ku nzubu peshi mu madimi. Lelu’eu bansonga bavule badi ne dîba dia tshianana divule dikena dikontolola. Bua kuuja dîba adi, bulongolodi bua bungenda budi bupatula bintu bivulavulayi bia dipitshisha nabi dîba. Sakidila ku bionso ebi muanda wa se: bulongolodi ebu budi buangata mêyi-malombodi a nsombelu a mu Bible ne mushinga mukese menemene, neupeta bikebeshi bia tshinyangu.

      20 Nunku, muledi muena meji udi ulama bukenji bua kuangata mapangadika a ndekelu pa bidi bitangila didiolola. Nansha nanku, kupu muoyo ne: nsonga udi wenda ukola. Tshidimu tshionso, neatekemene pamu’apa bua kutamba kuangatshibua bu muntu mukole. Nunku, bidi bia meji bua muledi kutamba kushila nsonga muaba mu disungula dia didiolola padiye wenda ukola​—padi masungula aa aleja didiunda diende mutangile ku dishindama dia mu nyuma. Bimue bikondo, nsonga udi mua kuenza masungula akena a meji pa mijiki, balunda, ne bikuabu. Padibi bienzeka, udi ne tshia kuyukila ne nsonga eu bua se: enza masungula malenga mu matuku atshilualua.

      21. Mmunyi mudi butshintshikidi pa bungi bua mêba a kupitshisha ku didiolola bukuba nsonga?

      21 Ndîba bungi munyi didi ne tshia kupitshishibua ku didiolola? Mu amue matunga bansonga mbafikishibue ku ditaba ne: badi ne dianyisha dia kuikala mu manaya akena ndekelu. Nunku, mupiankunde udi mua kuenza programe wende bua se: ikale “uzaba” anu kuzaba. Baledi ke badi mua kufila dilongesha dia se: dîba didi kabidi ne bua kufidibua ku bintu bikuabu, bu mudi dîku, dilonga dia muntu pa nkayende, ditantshila bantu bashindame mu nyuma, bisangilu bia bena nkristo, ne tudimu tua ku nzubu. Ebi nebipangishe “masanka a panu” bua kaakutakaji Dîyi dia Nzambi.​—Lukase 8:11-15, MMM.

      22. Didiolola didi ne bua kuakanangana ne tshinyi mu nsombelu wa nsonga?

      22 Mukalenge Solomo wakamba ne: ‘Ndi mumanye ne: kakuena bualu buimpe bu kusanka ne kuenza malu mimpe matuku onso patshidi muntu ne muoyo. Muntu yonso adie biende, anue biende, asanke biende mu midimu yende yonso, bua eku nkupa kua Nzambi.’ (Muambi 3:12, 13) Eyowa, kuikala ne nsombelu wa nkatshinkatshi kudi kumvuija ki ng’anu kusangala ne kupeta masanka kadi nkuenza mudimu mukole kabidi. Bansonga bavule lelu’eu kabena bamanye disanka didi difuma ku mudimu mukole peshi didinemeka didi difuma ku diakama lutatu ne dilujikija. Bamue ki mbapete mushindu wa kuvudija dimanya dia mudimu kampanda bua kudiambuluishabu mu matuku atshilualua. Bidi lutatu lua bushuwa kudi muledi. Neujadike bua se: muanebe mmupete mushindu wa kubabidila dimanya dia mudimu anyi? Biwikala mua kufika ku dilongesha muanebe bua kuangata mudimu mukole ne mushinga ne kupeta disanka mu diwenza, neadime mmuenenu muakane watuala bipeta bimpe mu matuku ende onso a muoyo.

      BIANGATSHILE KU BUNSONGA TOO NE KU BUKULUMPE

      Tshimfuanyi mu dibeji 70

      Leja dinanga ne dianyisha kudi bana bebe

      23. Mmunyi mudi baledi mua kukankamija bansonga babu?

      23 Nansha paudi upeta ntatu ne muanebe utshidi nsonga, mufundu udi amu wamba bushuwa pa kuleja ne: “Dinanga kaditu dipangila.” (1 Kolinto 13:8, NW) Kulekedi nansha kakese kuleja dinanga diudi nadi bushuwa. Udiebeje ne: ‘Ntuku ngela muana yonso ka-lumbandi padiye utshimuna imue ntatu peshi bipumbishi anyi? Ntuku mbabidila bikondo bia kuleja dinanga ne dianyisha kudi bana banyi, kumpala kua bikondo abi kupitabi anyi?’ Nansha mudi mapangakanangana pamu’apa mua kuikalaku, bikala bansonga bumvua muudi mubajadikile dinanga, badi mua kuandamuna ku dinanga adi.

      24. Ndîyi-diludiki kayi dia mu Mifundu didi dia bushuwa mu dikolesha dia bana, kadi ntshinyi tshidi ne bua kulamibua mu lungenyi?

      24 Bushuwa, bu mudi bana benda bakola, kunyima nebikale badiangatshila mapangadika manene matambe adi abatangila. Imue misangu baledi badi mua kubenga mapangadika au. Tshia kuenza ntshinyi bikala muanabu mupangadije bua kubenga kutungunuka ne kusadila Yehowa Nzambi? Bidi mua kuenzeka. Nansha bamue bana balume ba-spiritu bine ba Yehowa bakabenga mibelu yende ne kudilejabu bantomboji. (Genese 6:2; Yuda 6) Bana kabena biamu bia ordinatere, idi mua kufundibua munda bua kuenza malu mu mushindu utudi basue. Mbifukibua bidi ne budisunguidi, bidi ne tshia kubadila Yehowa malu bua mapangadika adibi biangata. Tshidibi, Nsumuinu 22:6 (NW) udi wamba bushuwa padiye ufila dîyi dia nshindamenu edi: “Ukela muana wa balume bilondeshile njila buende yeye; nansha pakulumpeye kadiakupambukamu.”

      25. Mmushindu kayi mutambe bulenga udi baledi baleja disakidila kudi Yehowa bua muabi wa buledi?

      25 Nunku, leja bana bebe dinanga divule. Enza muebe muonso bua kulonda mêyi-maludiki a mu Bible mu dibakolesha. Fila tshilejilu tshilenga tshia bienzedi bia buena Nzambi. Nunku neupeshe bana bebe mushindu mutambe bulenga bua kukola ne kulua bakulumpe badi bambula majitu ne batshinyi ba Nzambi. Eu mmushindu mutambe bulenga udi baledi baleja disakidila kudi Yehowa bua muabi wa buledi.

      MMUNYI MUDI MÊYI-MALUDIKI A MU BIBLE AA MUA KUAMBULUISHA . . . BALEDI BUA KULUBULUJA BANA BABU BANSONGA?

      Diyukidilangana didi dikengedibua.​—Nsumuinu 15:22.

      Tudi ne bua kukonkonona Dîyi dia Nzambi pa tshibidilu.​—Musambu wa 1:1, 2.

      Muntu muena meji utu uteleja mibelu.​—Nsumuinu 15:5.

      Mudimu ne dinaya bionso bidi ne wabi muaba.​—Muambi 3:12, 13.

  • Mu dîku mudi ntomboji anyi?
    Nsapi wa disanka mu dîku
    • NSHAPITA WA MUANDA MUTEKETE

      Mu dîku mudi ntomboji anyi?

      Tshimfuanyi mu dibeji 76

      1, 2. (a) Mmufuanu kayi wakafila Yezu bua kuzangika dipanga lulamatu dia bamfumu ba malu a Nzambi bena Yuda? (b) Mbualu kayi budi butangila bansonga butudi mua kulongela ku mufuanu eu wa Yezu?

      MATUKU makese kumpala kua lufu luende, Yezu wakela tshisumbu tshia bamfumu ba malu a Nzambi bena Yuda lukonko ludi luelesha meji. Wakamba ne: “Nuenu nungambile munudi bamone. Muntu kampanda uvua ne bana bende babidi; kuyaye kudi wa kumpala, kumuambila ne: ‘Muananyi, lelu, uye kukuata mudimu mu budimi buanyi bua mvinyo.’ Muana kuandamuna ne: ‘Tshiena musue.’ Kadi kunyima, yeye kukudimuna lungenyi luende, kuyaye. Tatu kuya kudi muana mukuabo, kumuambila mushindu wa muomumue. Awu kumuandamuna ne: ‘mbiakane, mfumuanyi,’ kadi nanshaye kuya. Ku babidi aba, nganyi udi mukumbaje tshivua tatuende musue?” Bamfumu ba bena Yuda kuandamunabo ne: “Wa kumpala.”​—Matewuse 21:28-31, MMM.

      2 Apa Yezu uvua uzangika dipanga lulamatu dia bamfumu bena Yuda. Bavua bu muana muibidi, balaya bua kuenza disua dia Nzambi ne pashishe bapanga kulama dilaya diabu. Kadi baledi bavule nebitabe ne: mufuanu wa Yezu uvua muashila pa dijingulula dimpe dia nsombelu wa mu dîku. Bu muvuaye mubileje bimpe, misangu mivule bitu bikole bua kumanya tshidi meji a bansonga peshi kudianjila kumanya tshikalabu mua kuenza. Nsonga udi mua kukebesha ntatu mivule ku bupiankunde buende ne pashishe kukolaye kulua mukulumpe mukumbaji wa majitu ne munemekibue bimpe. Mbualu bua kulama mu lungenyi patudi tukonkonona tshilumbu tshia buntomboji bua bansonga.

      NTOMBOJI NNGANYI?

      3. Bua tshinyi baledi kabena ne bua kupesha muanabu dîna dia ntomboji ne lukasa lukasa?

      3 Imue misangu, udi mua kumvua miyuki ya bansonga badi batombokela baledi babu menemene. Udi wewe muine ymua kuikala mene mumanye dîku kampanda didi nsonga udi umueneka kayi kukontolola. Kabitu misangu yonso bipepele bua kumanya bikala muana kampanda muikale ntomboji bushuwa. Kabidi, bidi mua kuikala bikole bua kujingulula bua tshinyi bamue bana badi batomboka ne bakuabu​—nansha ba mu dîku dimue dimue edi—​kabayi batomboka. Bikala baledi batshinka se: umue wa ku bana babu balela udi mua kuikala wenda ulua ntomboji wa menemene, tshidibu ne bua kuenza ntshinyi? Bua kuandamuna, tudi diambedi ne bua kuakula pa tshidi diumvuija dia ntomboji.

      4-6. (a) Ntomboji nnganyi? (b) Ntshinyi tshidi baledi ne bua kulama mu lungenyi bikala muanabu nsonga ubenga kutumikila bimue bikondo?

      4 Mu miaku mipepele, ntomboji mmuntu udi kayi utumikila peshi udi ukandamena ne utobolola bukokeshi bua muntu udi ku mutu ku budisuile ne mu mushindu ukena ushintuluka. Bushuwa, ‘bupote budi busuikibue mu mutshima wa muana.’ (Nsumuinu 22:15) Nunku bana bonso batu bakandamena bukokeshi bua baledi babu anyi bua bakuabu bantu mu bimue bikondo. Ebi bidi bilelela nangananga mu tshikondo tshia dikola ku mubidi ne mu mpampakenu tshidibo babikila se: bupiankunde. Dishintuluka kampanda mu nsombelu wa muntu ditu dilela lunsuya, ne bupiankunde ntshikondo tshia mashintuluka mavule. Muanebe nsongalume anyi nsongakaji udi wenda umbuka ku buana ne mutangile ku bukulumpe. Bua kabingila aka, mu bidimu bia bupiankunde, bamue baledi batu bapeta lutatu bua kumvuangana ne bana babu. Misangu mivule baledi batu, kabiyi ku diela meji, bateta bua kujanguluja luendu luabu ku dikulumpa, eku bansonga basue kuluambuluja.

      5 Nsonga udi ntomboji udi upidia ngikadilu idi ne mushinga kudi baledi. Nansha nanku, vuluka se: malu makese a bupidia ki ngatu avuija muntu ntomboji. Ne pa bidi bitangila malu a mu nyuma, bamue bana batu diambedi mua kuleja disankidila dikese bua bulelela bua mu Bible anyi kubenga kudileja, kadi kabayi mua kuikala bantomboji nansha. Bu muudi muledi, kuikadi ne lukasa lukasa bua kupesha muanebe dîna.

      6 Bansonga bonso batu amu batombokela bukokeshi bua baledi mu bidimu biabu bia bunsonga anyi? Tòo, nansha kakese. Bushuwa, bijadiki mbimueneke bileja ne: anu bansonga bakese ke badi baleja buntomboji bukole mu bunsonga buabu. Nansha nanku, tshia kuenza ntshinyi ne muana udi utomboka ne kayi ushintuluka? Ntshinyi tshidi mua kukebesha buntomboji bua nunku?

      BIKEBESHI BIA BUNTOMBOJI

      7. Mmunyi mudi nsombelu wa mu bulongolodi bua Satana mua kuikala ne buenzeji kudi muana kampanda bua kutombokaye?

      7 Tshikebeshi tshinene tshia buntomboji nnsombelu udi munyungulule bantu wa bulongolodi bua Satana. ‘Bena panu bonso badi mu bianza bia muena bubi.’ (1 Yowanese 5:19, MMM) Bulongolodi ebu budi ku bukokeshi bua Satana mbulubuluje nshidimukilu mubi udi bena nkristo ne bua kuluisha. (Yone 17:5) Malu mavule a mu nshidimukilu eu adi a tshikama tshikole, a njiwu mikole, ne muwule lelu’eu ne buenzeji bubi kupita ku kale. (2 Timote 3:1-5, 13) Bikala baledi kabayi bakela, badimuija, ne bakuba bana babu, mbipepele bua bansonga kukokeshibua kudi “lungenyi ludi lutumika mpindieu mu bana ba bupidia. . . ” (Efeso 2:2, NW) Difinakaja dia kudi binabu ditu disuikakane ne lungenyi elu. Bible udi wamba ne: ‘Udi ubuelakana ne bapote neakenge bua bualu ebu.’ (Nsumuinu 13:20) Bia muomumue, eu udi ulama bu-nyana ne aba badi buujibue ne lungenyi lua mu bulongolodi ebu badi pamu’apa benzejibue kudi lungenyi alu. Bansonga badi bakengela diambuluisha dia dîba dionso bua bikale ne bua kujingulula se: ditumikila mêyi-maludiki a Nzambi nnshindamenu wa nsombelu mutambe bulenga menemene.​—Yeshaya 48:17, 18.

      8. Mmalu kayi adi mua kufikisha muana kampanda ku buntomboji?

      8 Tshikuabu tshikebeshi tshia buntomboji tshidi mua kuikala nsombelu wa mu dîku. Tshilejilu, bikala muledi umue munuavi wa maluvu, munu wa bintu bia lulengu, peshi muikale ne tshikisu kudi muledi mukuabu, mmuenenu wa nsonga pa muoyo udi mua kukonyangala. Nansha mu mêku adiku mabatame, buntomboji budi mua kujuka padi muana umvua se: baledi bende kabena bamutabalela. Nansha nanku, buntomboji bua ku bunsonga kabutu misangu yonso bufumina ku buenzeji bua pambelu to. Bamue bana batu bela nyima ku malu adi baledi babu bangata ne mushinga nansha bikala baledi batumikila mêyi-maludiki a Nzambi ne babakuba mu malu a bungi ku bulongolodi budi bubanyunguluke. Mbua tshinyi? Pamu’apa mbua muji mukuabu wa ntatu yetu​—dipanga bupuangane dia bukua-bantu. Paulo wakamba ne: “Bubi mbubuele mu buloba bualu bua muntu umue [Adama]; bubi ke budi bubueje lufu, kukuatalu bantu bonso, bualu bonso mbenji ba bibi.” (Bena Roma 5:12, MMM) Adama uvua ntomboji muena budinangi, ne wakashila ndelanganyi yende yonso bumpianyi bubi. Bamue bansonga badi anu basungula kutomboka, bu muakenza nkambua wabu.

      ELI MULEKELEDI NE ROBOAME MUTSHINTSHIMIKIANGANYI

      9. Mmuenenu kayi minekesha ya nkoleshilu wa bana idi mua kusaka muana kampanda ku ditomboka?

      9 Tshintu tshikuabu tshidi tshifikisha ku buntomboji bua bansonga mmuenenu ukena wa nkatshinkatshi pa dikolesha bana udi nende baledi. (Kolosai 3:21) Bamue baledi bena ditabalela batu belela bana babu mikalu ne bababela ne dîsu dikole. Bakuabu mbalekedi ba malu, kabayi bafila ngenyi-miludiki idi mua kukuba bansonga babu bakena ne dimonamona malu. Kabitu misangu yonso bipepele bua kuikala ne nkatshinkatshi pa ngikadilu eyi ibidi mishilangane bikole. Ne bana bashilangane batu ne makengela mashilangane. Umue udi mua kukengela ditabalela dikole kupita mukuabu. Tshidibi, bilejilu bibidi bia mu Bible nebiambuluishe bua kutandula njiwu ya kuikala munekeshi mu ditshintshimikangana anyi dilekelela malu.

      10. Bua tshinyi Eli, bu muledi wakapeta dikenga, nansha muvuaye pamu’apa muakuidi munene muena lulamatu?

      10 Muakuidi munene wa mu Izalele wa kale Eli uvua tatu. Wakakuata mudimu bidimu 40, uvua kakuyi mpata mudine bikole mu Mikenji ya Nzambi. Eli wakakumbaja pamu’apa majitu ende a buakuidi a pa tshibidilu ne lulamatu luonso ne uvua mua kuikala mene mulongeshe menemene bana bende ba balume Hofeni ne Finehase Mikenji ya Nzambi. Nansha nanku, Eli uvua ne dilekelela divule kudi bana bende. Hofeni ne Finehase bavua basadila bu bakuidi benji ba mudimu wa mu ntempelo, kadi bavua ‘bantu tshianana,’ batabalela anu disankisha nzala yabu ne majinga a masandi. Pabi, pavuabu benza malu a bundu mu muaba wa tshijila, Eli kavua ne dikima dia kubumbusha ku mudimu wa buakuidi. Uvua anu ubatandisha kakese. Ku dilekelela diende Eli wakanemeka bana bende kupita Nzambi. Bu tshipeta, bana bende bakatombokela ntendelelu mukezuke wa Yehowa ne nzubu mujima wa Eli wakapeta dikenga.​—1 Samuele 2:12-17, 22-25, 29; 3:13, 14; 4:11-22, MMM.

      11. Ntshinyi tshidi baledi mua kulongela ku tshilejilu tshibi tshia Eli?

      11 Bana ba Eli bakavua bantu bakole pavua malu aa menzeke, kadi muyuki eu udi uzangika njiwu ya kubenga kubela. (Fuanyikija ne Nsumuinu 29:21.) Bamue baledi badi mua kubuejakaja dinanga ne dilekelela, bapanga kuteka ne kukolesha mêyi-makaji mumvuike, akena ashintuluka, ne matshintshikila. Badi balengulula kufila mibelu ya dinanga, nansha padi mêyi-maludiki a Nzambi masambukibue. Bua dilekelela edi, bana babu badi mua kufika ku dibenga kuteya ntema ku bukokeshi bua baledi peshi bua mushindu mukuabu kayi onso.​—Fuanyikija ne Muambi 8:11.

      12. Ntshilema kayi tshiakenza Roboame mu ditumika ne bukokeshi?

      12 Roboame udi tshilejilu tshia dinekesha mu ditumika ne bukokeshi. Uvua mukalenge wa ndekelu wa bukalenge budisange bua Izalele, kadi kavua mukalenge muimpe nansha. Roboame wakapiana ditunga tshikondo tshivua bantu babungame bua majitu mabuomekela kudi tatuende Solomo. Roboame wakaleja diumvuilangana anyi? Tòò. Pakamulomba tshisumbu tshia baleji-mpala bua kumbusha amue mapangadika avua atondesha, wakapanga kuteya ntema ku mibelu mipie ya babédí bakulumpe ne wakatuma dîyi ne: bujitu bua bena ditunga bunemeshibue kupita. Tshikama tshiende tshiakajudisha ditomboka dia bisa dikumi bia ku Nord, ne bukalenge buakakosoloka mu bitupa bibidi.​—1 Bakelenge 12:1-21; 2 Kulondolola 10:19.

      13. Mmunyi mudi baledi mua kuepuka tshilema tshia Roboame?

      13 Baledi badi mua kulongela amue malongesha a mushinga ku muyuki wa mu Bible wa Roboame. Badi bakengela ‘kukeba Yehowa’ mu disambila ne kukonkonona nkoleshilu wabu wa bana ku butoke bua mêyi-maludiki a mu Bible. (Musambu wa 105:4) “Difinakaja patupu didi mua kuenzeja muena meji malu bu mupale,” ke mudi Muambi 7:7 (NW) wamba. Mikalu miela bimpe idi ishila bansonga muaba bua kukola eku ibakuba ku bubi. Kadi bana kabena ne bua kuikala mu nsombelu udi mutambe kukolakana ne ukena musulakane udi ubapangisha mua kudima didieyemena ne diditekemena bitshintshikila. Padi baledi badikolesha bua kuikala ne mmuenenu wa nkatshinkatshi pankatshi pa budikadidi bukumbane ne mikalu mishindika mileja patoke, bansonga bavule nebadiumvue kabayi batambe kuikala basakibue ku ditomboka?

      DIKUMBAJA MAKENGELA A NSHINDAMENU DIDI MUA KUEPULA BUNTOMBOJI

      Tshimfuanyi mu dibeji 83

      Pamu’apa, bana nebakole ne bavue bantu bashindame bikala baledi babu babambuluisha bua kutantamena ntatu yabu ya bunsonga

      14, 15. Mmunyi mudi baledi ne bua kumona dikola dia muanabu?

      14 Nansha mutu baledi basanka pa kumona muanabu ukola mu mubidi kumbukila ku patshivuaye katoto too ne ku bukulumpe, badi mua kusuyibua padi mupiankunde wabu utuadija kumbuka ku dieyemena bakuabu mutangile ku didieyemena diakanyine. Mu lupolu elu lua dishintuluka, kukemi bikala muanebe nsonga muikale imue misangu ne tshitshiu peshi kayi usua kumvuila bakuabu. Ulame mu lungenyi ne: tshipatshila tshia baledi bena nkristo tshidi ne bua kuikala tshia kukolesha muena nkristo mupie, mutukiji, ne muanyishi wa majitu.​—Fuanyikija ne 1 Kolinto 13:11; Efeso 4:13, 14.

      15 Nansha mudibi mua kuikala bikole, baledi badi bakengela kulekela tshibidilu tshia kubengela mupiankunde wabu dilomba dionso dia budikadidi buvule. Mu mushindu mulengele, muana udi ukengela kukola bu muntu pa buende. Bushuwa, mu tshikondo tshitshidibu bapuekele ndambu, bamue bansonga batu batuadija kupeta mmuenenu kampanda wa bukulumpe. Tshilejilu, Bible udi wamba bua nsonga Yoshiya uvua Mukalenge ne: ‘Pakatshidiye muana [wa bidimu bu 15], yeye wakabanga kukeba Nzambi wa Davidi.’ Nsonga eu wa pa buende uvua, kabiyi mpata, mukumbaji wa majitu.​—2 Kulondolola 34:1-3.

      16. Padi bana bapeshibua majitu mavule, ntshinyi tshidibu ne bua kujingulula?

      16 Nansha nanku, budikadidi budi butuala majitu. Nunku, ulekela nsonga webe udi wenda ukola bua amone bipeta bia amue a ku mapangadika ne bienzedi biende. Dîyi-diludiki dia se: ‘tshionso tshidi muntu ukuna, ntshiotshi tshiapolaye,’ ndilamika bansonga ne bakulumpe kabidi. (Galatia 6:7) Bana kabena mua kukubibua tshiendelele. Kadi tshia kuenza ntshinyi pikala muana musue kuenza tshintu tshidi katshiyi tshianyishibue nansha kakese? Bu muledi muanyishi wa majitu, udi ne bua kuamba ne: “Tòo.” Ne nansha muudi mua kufila tubingila, tshintu nansha tshimue katshiena ne bua kushintulula tòo webe bua kuluaye eyo. (Fuanyikija ne Matayo 5:37.) Nansha nanku, uteta kuamba “Tòo” mu mushindu mutukija ne mutshintshikila, bualu “diandamuna dimpe didi dituyisha tshiji.”​—Nsumuinu 15:1, MMM.

      17. Ngamue makengela kayi a nsonga adi muledi ne bua kukumbaja?

      17 Bansonga batu bakengela bukubi bua dibela dikena dishintuluka nansha buobu bikale kabayi misangu yonso badiakaje bua kuitaba mikandu ne mêyi-makaji. Bitu bitonda padi mikandu ipita kushintuluka, bilondeshile mushindu udi muledi mudiumvue tshikondo kampanda anyi kansanga. Kabidi, bikala bansonga bapeta dikankamija ne diambuluisha, bu mudibi bikengela, mu diakama dielakana, lumamamama, anyi dipanga didieyemena, pamu’apa nebakole ne kulua bena lungenyi lubatame. Bansonga batu kabidi banyisha padibu babeyemena kudi baledi babu bua madikolela abu.​—Fuanyikija ne Yeshaya 35:3, 4; Luka 16:10; 19:17.

      18. Ngamue malu kayi malelela adi akankamija adi atangila bansonga?

      18 Baledi badi mua kukankamijibua pa kumanya ne: padi ditalala, nsombelu mubatame, ne dinanga bikala ku nzubu, bana batu balubuluka pa tshibidilu. (Efeso 4:31, 32; Yakobo 3:17, 18) Ee, bansonga bavule mbatshimune nsombelu mibi mine ya kumbelu kuabu, bu mudibu bafumine mu mêku mudi bunuavi, tshikisu, peshi buenzeji bukuabu kampanda bubi, ne mbafike ku dikala bakulumpe balenga. Nunku, biwikala muledi muena dîku mudi bansonga badiumvue bakubibue ne bamanye ne: nebapete dinanga, disuangana, ne ditabalela​—nansha bikala dibakuatshisha adi dikale disuikakaja ne mikandu ne dibela mu diumvuangana ne mêyi-maludiki a mu Mifundu—​badi pamu’apa menemene mua kulua bakulumpe bawikala mua kudituila makumbu.​—Fuanyikija ne Nsumuinu 27:11.

      PADI BANA BAPETA LUTATU

      19. Nansha mudi baledi ne bua kushidimuna muana wa balume mu njila udiye ne bua kuendela, mbujitu kayi budi pa makaya a muana?

      19 Kuikala muledi mulenga kudi kushintulula malu bushuwa. Nsumuinu 22:6 (NW) udi wamba ne: “Kela muana wa balume bilondeshile njila buende yeye; nansha pakulumpeye kadiakupambukamu.” Nansha nanku, netuambe tshinyi bua bana badi ne ntatu mikole nansha mudibu ne baledi balenga? Bidiku mua kuenzeka anyi? Eyowa. Mêyi a lusumuinu elu badi ne bua kuajingulula pa kukonkonona mvese mikuabu idi izangika bujitu bua muana bua ‘kuteleja’ ne kutumikila baledi. (Nsumuinu 1:8, MMM) Muledi ne muana bonso badi ne bua kueleshangana maboko mu ditumikila mêyi-maludiki a mu Mifundu bua diumvuangana dikalaku mu dîku. Bikala baledi ne bana kabayi batumika pamue, nekuikale ntatu.

      20. Padi bana benza tshilema bua dipanga dia lungenyi, ntshintu kayi tshia meji tshidi baledi ne tshia kuenza?

      20 Tshidi baledi ne bua kuenza ntshinyi padi nsonga wenza tshilema ne upetangana ne bualu? Nangananga dîba adi, nsonga udi ukengela diambuluisha. Bikala baledi bavuluka ne: udi kumpala eu nnsonga udi kayi mumonamona malu, nebikale bitambe kupepela bua kukandamena tshinyikilu tshia kunekesha mu ngenzelu wabu. Paulo wakabela bavua bapie mu tshisumbu ne: “Nansha bienza muntu tshilema kumpala kua kumanyaye, nuenu badi ne ngikadilu ya mu nyuma milombibue, nutete mua kululamija muntu wa mushindu’eu ne lutulu.” (Galatia 6:1, NW) Baledi badi mua kulonda ngenzelu umue umue eu padi nsonga wenza tshilema bua dipanga lungenyi. Padibu bumvuija mu mushindu mutokesha bua tshinyi tshienzedi tshiende ntshibi ne mushindu udiye mua kuepuka bua kuenzulula tshilema etshi, baledi badi ne bua kuleja patoke se: tshienzedi ke tshidi tshibi, ki nnsonga nansha.​—Fuanyikija ne Yuda 22, 23.

      21. Pa kulonda tshilejilu tshia tshisumbu tshia bena nkristo, ntshinyi tshidi baledi ne bua kuenza bikala bana babu benze mpekatu munene?

      21 Tshia kuenza ntshinyi bikala buenzavi bua nsonga bupitshidile? Padibi nunku muana udi ukengela diambuluisha dia pa buadi ne buludiki bua meji. Padi muena mu tshisumbu wenza mpekatu munene, udi mukankamijibue bua kunyingalala ne kusemena kudi bakulu bua kupeta diambuluisha. (Yakobo 5:14-16) Padiye unyingalala, bakulu badi baditua nende mu mudimu bua kumondapa mu nyuma. Mu dîku bujitu bua kuambuluisha nsonga udi muenze tshilema budi pa makaya a baledi, nansha mudibu mua kukengela kuyukidilangana ne bakulu pa bualu abu. Bushuwa kabena ne bua kuteta mua kusokoka kasumbu ka bakulu mpekatu kayi yonso munene muenza kudi umue wa ku bana babu balela.

      22. Pa kuidikija Yehowa, nngikadilu kayi wateta baledi bua kulama bikala muanabu muenze tshilema tshinene?

      22 Muledi utu mu diteta dinene padi muanende muenze tshilumbu tshikole. Bua disumpakana dia lungenyi, baledi badi mua kusua kuanyina muana muena tshishiku ne tshiji; kadi ebi bidi anu mua kumunyingalaja. Ulame mu lungenyi ne: nsombelu wa nsonga eu wa mu matuku atshilualua mmushindamene pa mushindu udiye wangatshibua mu tshikondo etshi tshikole. Vuluka kabidi ne: Yehowa uvua mudiakaje bua kufuila bantu bende luse pavuabu bapambuka ku tshivua tshiakane​—anu bu buobu mua kunyingalala. Teleja mêyi ende a dinanga aa: ‘Yehowa udi wamba ne: luayi bienu, tupunge dîyi bua bualu ebu: nansha bikala mibi yenu mikunze kunzuu, neyikale bu butoke bua neje; anyi bikalayi mikunze bu tshilamba tshikunzubile, neyikale mitoke bu miosa ya mikoko.’ (Yeshaya 1:18) Ntshilejilu buimpe kayipu bua baledi!

      23. Padi umue wa ku bana babu muenze mpekatu munene, baledi badi ne bua kuenza tshinyi, ne ntshinyi tshidibu ne bua kuepuka?

      23 Nunku, teta bua kukankamija muena tshishiku bua kushintulula nsombelu wende. Keba mibelu milenga kudi baledi badi ne dimonamona malu ne bakulu ba tshisumbu. (Nsumuinu 11:14) Udikoleshe bua kubenga kuenza malu mu tshiji ne kuamba anyi kuenza malu apumbisha dipingana dia muanebe kuudi. Epuka tshiji tshikena tshikontolola ne bumfika-munda. (Kolosai 3:8) Kulekedi madikolela ebe lukasa lukasa. (1 Kolinto 13:4, 7) Nansha wewe mukine bubi, epuka kupapishila muanebe mutshima ne kumunyingalela. Bia mushinga muvule, baledi badi ne bua kudikolesha bua kufila tshilejilu tshimpe ne kulama ditabuja diabu kudi Nzambi dikole.

      MUA KUPITA NE NTOMBOJI UDI KAYI UPINGANA TSHIANYIMA

      24. Nnsombelu kayi wa dibungama utu imue misangu ujuka mu dîku dia bena nkristo, ne mmunyi mudi muledi ne bua kumuakama?

      24 Imue misangu bitu bimueneka patoke se: nsonga kampanda mmuangate dipangadika dikole bua kutomboka ne kubenga menemene ngikadilu ya mushinga ya buena nkristo. Nunku ntema idi ne bua kutangijibua ku dilama peshi diibakulula nsombelu wa mu dîku bua bana badi bashale. Wadimuka bua se: kutangiji makanda ebe wonso kudi ntomboji, bualu neupue bana bakuabu muoyo. Pamutu pa kuteta kusokoka tshilumbu kudi bena dîku bakuabu, uyukile nabu bualu ebu mu bualabale buakanyine ne mu mushindu mukankamiji.​—Fuanyikija ne Nsumuinu 20:18.

      25. (a) Pa kulonda tshitembelu tshia tshisumbu tshia bena nkristo, ntshinyi tshidi baledi mua kuenza bikala muana kampanda mulue ntomboji udi kayi upingana tshianyima? (b) Ntshinyi tshidi baledi ne bua kulama mu lungenyi bikala umue wa ku bana babu mutomboke?

      25 Mupostolo Yone wakamba bua eu udi mulue ntomboji ukena kululamija mu tshisumbu ne: ‘Kanumuitabiji mu nzubu, kanumuedi muoyo.’ (2 Yone 10) Baledi badi mua kuela meji ne: bidi bikengela kuangata dipangadika dia muomumue bua muanabu mulela bikalaye ne bidimu bia didipangadijila malu ne mulue ntomboji menemene. (Fuanyikija ne Dutelonome 21:18-21.) Nansha mudi tshienzedi bu etshi mua kuikala tshikole ne tshitatshisha mu lungenyi, tshidi imue misangu tshikengedibua bua kukuba badi bashale mu dîku. Dîku diebe didi dikengela bukubi bufume kuudi kabidi ne bulami bulunguluke. Nunku, utungunuke ne kuela mikalu misunguluke bimpe ne mitshintshikila pa bidi bitangila bienzedi. Uyukidilangane ne bana bakuabu. Utabalela mushindu udibu benza mudimu mu kalasa ne mu tshisumbu. Kabidi, ubamanyishe ne: nansha muudi kuyi wanyisha bienzedi bia buntomboji bia muana au, kuena mumukine to. Udiwule bienzedi bibi pamutu pa kudiwula muana. Pakabueja bana balume ba Yakoba babidi diakabi mu dîku diabu bua bienzedi biabu bia tshikisu, Yakoba wakatshipa tshiji tshiabu tshia tshinyangu, kakatshipa bana bine to.​—Genese 34:1-31; 49:5-7.

      26. Nku tshinyi kudi baledi bena muoyo mujalame mua kupetela dikankamija bikala umue wa ku bana babu mutomboke?

      26 Udi mua kudiela tshilumbu bua bidi bienzeke mu dîku diebe. Kadi biwikale muenze bionso biuvua mua kuenza ne masambila, ulonda mibelu ya Yehowa bilondeshile makokeshi ebe onso, kakuena kabingila ka kudidiwula kuyi uleja butshintshikidi. Ukoleshibue mu muanda wa se: kakutu muledi mupuangane, kadi wewe uvua mutete ne muoyo mujima bua kuikala muledi mulenga. (Fuanyikija ne Bienzedi 20:26.) Kuikala ne ntomboji wa kalanda musenga mu dîku kudi kunyingalaja, kadi biobi bikufikile, wikale mujadike ne: Nzambi udi ukumvuila ne kakulekela basadidi bende bena lulamatu nansha kakese. (Musambu wa 27:10) Nunku ikala mupangadije bua kulama dîku diebe bu tshisokomenu tshia dikubibua ne makanda a mu nyuma bua bana bonso badi bashale.

      27. Pa kuvuluka mufuanu wa muana muena bitulatula, baledi ba muana mutomboke badi mua kutekemena tshinyi?

      27 Kupita apu, kuena ne bua kupanga ditekemena. Madikolela ebe a kumpala a dikela dilenga adi mua kulenga mutshima wa muana udi mupambuke ne kumupingaja mu njila mululame pashishe. (Muambi 11:6) Mêku mavule a bena nkristo akapeta ntatu ya muomumue ne yebe, ne amue akamona bana babu bena tshishiku bapingana, amu bu muakenzekelabi tatu wa mu mufuanu wa Yezu wa muana wa bitulatula. (Luka 15:11-32) Muanda wa mushindu umue udi mua kukuenzekela pebe.

      MMUNYI MUDI MÊYI-MALUDIKI A MU BIBLE AA MUA KUAMBULUISHA . . . MULEDI BUA KUEPULA DÎKU DIENDE KU BUNTOMBOJI BUKOLE?

      Muana kayi muambuluisha udi mua kunyanguka ku lungenyi lua mu bulongolodi ebu.​—Nsumuinu 13:20; Efeso 2:2.

      Baledi badi bakengela kuikala ne mmuenenu wa nkatshinkatshi pankatshi pa ditshintshimika ne dilekelela.​—Muambi 7:7; 8:11.

      Bidi bikengela kuteta kukanda bienzedi bibi, kadi mu bupole.​—Galatia 6:1.

      Aba badi benze mpekatu minene badi mua ‘kuondapibua’ bikalabu banyingalale ne bitabe diambuluisha.​—Yakobo 5:14-16, NW.

      UBAKUATSHILE

      Bansonga nebapete mpata ne disumpakana biafumina ku budikadidi buvule. Badi mua kulubakana kakese pa bidi bitangila makokeshi abu a kudilombola mu bulongolodi ebu. Bidi bu badi benda bateta bua kuenda mu njila wa busenu. Nuenu bansonga, kuatshilayi baledi benu malu adi anutshingisha ne adi anulubakaja. (Nsumuinu 23:22) Peshi biwikala umvua ne: baledi bebe mbatambe kukutshintshimika, uyukile nabu pa bidi bitangila dijinga diebe dia kuikala ne budikadidi buvule. Upangadije bua kuyukila nabu dîba diudi musulakane ne padibu kabayi ne mudimu. (Nsumuinu 15:23) Nupitshishe dîba bua kutelejangana bushuwa.

Mikanda ya mu Tshiluba (1982-2024)
Patuka
Buela
  • Tshiluba
  • Tumina bakuabu
  • Biudi musue
  • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
  • Malu a kulonda
  • Mikenji ya mua kulama malu masokoka
  • Biudi witaba bua kuenzekabi mu tshiamu
  • JW.ORG
  • Buela
Tumina bakuabu