1. Ngamue malu kayi adi mua kukebesha matapuluka mu mêku?

BENA disanka mbadi mu mêku mudi dinanga, diumvuilangana, ne ditalala. Mbitekemenyibue se: dîku diebe ndia mushindu’eu. Bia dibungama, mêku bungi kabuyi kubala kaena ne nsombelu bu eu ne mmabulukangane bua kabingila kamue anyi kakuabu. Ntshinyi tshidi tshiabuluja mêku? Mu nshapita eu netuyukidilangane pa malu asatu. Mu amue mêku, bena dîku kabena ne ntendelelu umue to. Mu makuabu, bana badi mua kuikala ne baledi bashilangane. Mu makuabu kabidi, disumpakana bua kudidiisha peshi dijinga dia kupeta bintu bia ku mubidi bivule ditu dimueneka diabulula bena dîku. Pabi, mianda idi yabulula dîku dimue kayena mua kuikala ne buenzeji kudi dikuabu. Ntshinyi tshidi tshikebesha dishilangana edi?

2. Nkuepi kudi bamue bakeba buludiki mu nsombelu wa mu dîku, kadi ntshinyi tshidi mpokolo mutambe bulenga wa buludiki bua mushindu’eu?

² Bumue bualu budi mmuenenu wa malu. Biwateta ne muoyo mujima bua kumvua mmuenenu wa mukuabu muntu, udi bumue nangananga mua kujingulula mushindu wa kukuba dîku mu buobumue. Bualu buibidi mmpokolo webe wa buludiki. Bantu bavule badi balonda mibelu ya bena mudimu nabu, bena mutumba, bafundi ba bibejibeji, peshi bakuabu bafidi ba buludiki. Kadi, bamue mbasokolole tshidi Dîyi dia Nzambi diamba pa nsombelu wabu, ne pashishe mbatete kutumikila bidibu balonge. Mmunyi mudi kuenza nunku mua kuambuluisha dîku bua kulama ditalala kumbelu?​—2 Timote 3:16, 17.

BIKALA BAYEBE NE DITABUJA DISHILANGANE

3. (a) Bible udi ubela tshinyi pa bidi bitangila disela kampanda muena ditabuja dishilangane? (b) Ngamue mêyi-maludiki kayi a nshindamenu adi afila diambuluisha bikala muena dibaka umue muena kuitabuja ne mukuabu kayi muena kuitabuja?

³ Bible udi utubela bikole bua kubenga kusela kampanda muena ditabuja dishilangane pa malu a Nzambi. (Dutelonome 7:3, 4; 1 Kolinto 7:39) Pabi, bidi mua kuikala se: wakalonga bulelela bua mu Bible kunyima kua disedibua diebe kadi bayebe kakalonga. Tshia kuenza ntshinyi dîba adi? Bushuwa, mitshipu ya dibaka idi anu ishala ne mushinga. (1 Kolinto 7:10) Bible udi uzangika se: tshisuikidi tshia dibaka ntshia kashidi ne udi ukankamija bantu badi basele bua kujikija bilumbu biabu pamutu pa kubinyema. (Efeso 5:28-31; Tito 2:4, 5) Nansha nanku, tshia kuenza ntshinyi bikala bayebe ubenga bikole bua wewe kulonda ntendelelu wa mu Bible? Udi mua kuteta kukupumbisha ku diya mu bisangilu bia tshisumbu, peshi udi mua kuamba ne: kêna musue bua mukajende aye ku nzubu ne ku nzubu, wenda wambilangana malu a Nzambi. Newenze tshinyi?

4. Mmunyi mudi mukaji mua kuleja diditeka pa muaba wa bakuabu bikala bayende kayi ne ditabuja dimue nende?

⁴ Udiebeje ne: ‘Bua tshinyi bayanyi udi ne meji a mushindu’eu?’ (Nsumuinu 16:20, 23) Bikalaye kayi umvua bushuwa tshiudi wenza, udi mua kuikala ne buôwa bua bualu buebe. Peshi udi mua kuikala mufimpakaja kudi balela bende bualu kutshiena wenza bimue bilele bidibu bangata ne mushinga. “Nkayanyi mu nzubu, ngakadiumvua mulekelela,” ke muakamba mulume kampanda. Mulume eu wakela meji ne: uvua wenda upangila mukajende bua bualu bua tshitendelelu. Pabi lutambishi luakamukanda bua kutonda ne: uvua umvua bunkaya. Bayebe udi mua kukengela dimujadikila se: dinanga diebe bua Yehowa kadiena diumvuija ne: dinanga diebe bua bayebe ndikepele mpindieu ku diuvua nadi matuku mashale. Ushindike ne: udi upitshisha dîba pamue nende.

5. Mmmuenenu kayi muakanyine udi mukaji ne bua kuleja padi bayende ne ditabuja dishilangane?

⁵ Nansha nanku, bualu kampanda bua mushinga budi ne bua kukonkononyibua bua wewe kutantamena nsombelu eu mu mushindu wa meji. Dîyi dia Nzambi didi dikankamija bakaji ne: ‘Nukokele babayenu, ke tshidi tshiakane mu Mukalenge.’ (Kolosai 3:18) Nunku, didi disopuesha bua kuepuka lungenyi lua budikadidi. Kusakidila apa, pa kuamba ne: ‘ke tshidi tshiakane mu Mukalenge,’ mufundu eu udi uleja ne: pa kukokela bayende mukaji kêna ne bua kupua muoyo dikokela diende kudi Mukalenge. Udi ne bua kuleja mmuenenu wa nkatshinkatshi pa bualu ebu.

6. Mmêyi-maludiki kayi adi mukaji muena nkristo ne bua kulama mu lungenyi?

⁶ Bua muena nkristo, dibuela mu bisangilu bia tshisumbu ne difila bumanyishi kudi bakuabu pa bidi bitangila ditabuja diende diashila pa Bible mbitupa bia mushinga bia ntendelelu mulelela bidi kabiyi mua kulenguludibua. (Lomo 10:9, 10, 14; Ebelu 10:24, 25) Nunku, newenze tshinyi bikala muntu ukutumina dîyi buludi bua kukumbaji dilomba kampanda disunguluke dia Nzambi? Bapostolo ba Yezu Kristo bakamba ne: “Tudi ne bua kutumikila Nzambi, bu mfumu, pamutu pa kutumikila bantu.” (Bienzedi 5:29, NW) Tshilejilu tshiabu tshidi tshipetesha tshitembelu tshia kulonda mu nsombelu mivule. Dinanga bua Yehowa nedikusake bua kumuleja didifila didiye ne bukenji bua se: bamulejadi anyi? Pine apu, dinanga diebe ne kanemu kudi bayebe nebikusake bua kuteta kuenza nunku mu mushindu udiye mua kuanyisha anyi?​—Matayo 4:10; 1 Yone 5:3.

7. Ndipangadika kayi didi mukaji muena nkristo ne bua kuikala nadi?

⁷ Yezu wakaleja ne: ebi kabitu misangu yonso bienzeka to. Wakadimuija ne: bua kuluishibua kua ntendelelu mulelela, bena kuitabuja badi mu amue mêku nebadiumvue bapanduluke, bienza anu bu se: muele wa mvita wakaditeka pankatshi pabu ne bena dîku bakuabu. (Matayo 10:34-36) Mukaji kampanda mu Japon wakapetangana ne bualu bua mushindu’eu. Wakaluishibua kudi bayende bidimu 11. Wakamukengesha bikole ne uvua umukangila tshiibi ne umuladisha pambelu misangu ne misangu. Kadi wakananukila. Balunda mu tshisumbu tshia bena nkristo bakamuambuluisha. Wakatungunuka ne kusambila ne kupetelaye dikankamija divule mu 1 Petelo 2:20. Mukaji eu muena nkristo uvua mushindike ne: biashalaye mushindame, dimue dituku bayende neadisange kudiye bua kusadila Yehowa. Ne ke tshiakenza bayende.

8, 9. Mukaji udi ne bua kuenza tshinyi bua kuepuka kutekela bayende bipumbishi bikena bikumbanyine kumpala?

⁸ Kudi malu mavule a dikuatshisha audi mua kuenza ikala ne buenzeji pa mmuenenu wa muena dibaka nebe. Tshilejilu, bikala bayebe ujula milandu pa tshitendelelu tshiebe, kumupeteshi tubingila tulelela bua kudiabakenaye mu malu makuabu. Ulame nzubu ne mankenda. Utabalele mmuenekelu webe wewe muine. Ikala ne kalolo mu dileja dinanga ne dianyisha. Pamutu pa kudiwula, fila dikuatshisha. Leja ne: udi ukeba bulombodi buende. Kupingaji bubi ku bubi biwikala wela meji ne: mbakuenzele bibi. (1 Petelo 2:21, 23) Umanye ne: udi ne dipanga bupuangane dia bumuntu, ne bikala matandu majuke, ne budipuekeshi ikala wa kumpala bua kulomba luse.​—Efeso 4:26.

⁹ Bisangilu kabikupangishi mua kumulambila biakudia pa dîba. Udi kabidi mua kusungula bua kuenza mudimu wa buambi wa Buena-nkristo mêba adi bayebe kayi ku nzubu. Mbia meji bua mukaji muena nkristo kudikanda bua kuyisha bayende dîba didiye kayi wanyisha diyisha edi. Bishilangane, udi ulonda mubelu eu wa mupostolo Petelo: “Nuenu bakaji, nukokele kudi babayenu, nunku, bikala bamue kabayi batumikila dîyi, badi mua kupetshibua kakuyi dîyi, ku bienzedi bia bakaji babu, bualu bavua bamonyi ba bienzedi bienu bia budipope pamue ne kanemu kuondoke.” (1 Petelo 3:1, 2, NW) Bakaji bena nkristo badi badikolesha bua kutamba kuleja mamuma a spiritu wa Nzambi.​—Galatia 5:22, 23.

PADI MUKAJI MUIKALE NE DITABUJA DISHILANGANE

10. Mulume muena kuitabuja udi ne bua kuikala ne bienzedi kayi kudi mukajende bikalaye ne ditabuja dishilangane?

¹⁰ Tshia kuenza ntshinyi bikala mulume muena nkristo mulelela ne mukaji udi kayi ne ditabuja dimue nende? Bible udi ufila buludiki mu nsombelu eyi. Udi wamba ne: ‘Bikala muan’enu ne mukaji udi kayi muena kuitabuja, ne mukaji eu udi [wanyisha, NW] bua kuikala nende, mulume kamulekedi nansha.’ (1 Kolinto 7:12) Udi kabidi ubela balume ne: “Nunange bakaji benu.”​—Bena Kolose 3:19, MMM.

11. Mmunyi mudi mulume mua kuleja busunguluji ne ditshintshikila mu dikokesha mukajende bikalaye kayi muena nkristo?

¹¹ Bikala mukajebe ne ditabuja dishilangane ne diebe, ikala ne ntema ya pa buayi bua kumuleja kanemu ne kuangata ngenyi yende ne mushinga. Bu mudiye mukulumpe, mmukumbanyine ndambu wa budikadidi bua kukumbaja mitabuja a tshitendelelu tshiende, nansha biwikala kuyi uanyisha. Musangu wa kumpala uudi wakula nende pa ditabuja diebe, kutekemenyi bua se: nealekele mitabuja ende a mutantshi mule bua kuitabija bualu bupiabupia. Pamutu pa kuamba diakamue ne: bilele bia ntendelelu bidiye yeye ne dîku diende basue bikole bua musangu mule mbia dishima, ne lutulu udikolesha bua kumuelesha meji pa Mifundu. Udi mua kudiumvua mulenguludibue biwikala upitshisha dîba dia bungi mu midimu ya tshisumbu. Udi mua kuluisha madikolela ebe bua kusadila Yehowa, kadi lungenyi luende lua mushinga ludi anu mua kuikala se: “Ndi nkengela bua upitshishe dîba diebe divule pamue nanyi!” Ikala ne lutulu. Ku dimutabalela diebe dia dinanga, udi mua kumuambuluisha bua kuitabaye ntendelelu mulelela kunyima.​—Kolosai 3:12-14; 1 Petelo 3:8, 9.

DIKELA BANA

12. Nansha mulume ne mukaji bikale ne mitabuja mashilangane, mmunyi mudibu ne bua kutumika ne mêyi-maludiki a mu Mifundu mu dikela dia bana babu?

¹² Mu dîku ditapuluke mu mianda ya ntendelelu, dishidimuna bana pa malu a Nzambi ditu imue misangu dilua tshilumbu. Mmushindu kayi udi mêyi-maludiki a mu Mifundu ne bua kuenjibua nawu mudimu pa bualu? Bible mmupeshe tatu bujitu bua kumpala bua kushidimuna bana, kadi mamu udi pende ne muaba wa mushinga mu bualu ebu. (Nsumuinu 1:8; fuanyikija ne Genese 18:19; Dutelonome 11:18, 19.) Nansha bikalaye kayi witaba bumfumu bua Kristo, tatu udi anu mfumu wa dîku.

13, 14. Bikala mulume ubenga bua mukajende kuya ne bana mu bisangilu bia bena nkristo peshi kulonga nabu, ntshinyi tshidi mukaji mua kuenza?

¹³ Bamue batatu bakena bena kuitabuja kabatu bajula milandu padi mamu ushidimuna bana pa malu a Nzambi. Bakuabu batu bayijula. Tshia kuenza ntshinyi bikala bayebe ubenga kukushila njila bua kuya ne bana mu bisangilu bia tshisumbu peshi mene ukukandika bua kulonga nabu Bible ku nzubu? Dîba adi udi ne bua kuikala ne nkatshinkatshi pa majitu aa mavule​—bujitu buebe kudi Yehowa Nzambi, kudi mfumuebe ne bayebe, ne kudi bana bebe banangibue. Mmunyi muudi mua kulongamija majitu aa?

¹⁴ Kabiyi mpata neusambile pa bualu ebu. (Filipoi 4:6, 7; 1 Yone 5:14) Kadi ndekelu wa bionso, wewe ke udi ne bua kupangadija tshia kuenza. Biwenza malu ne ditshintshikila, uleja bayebe patoke ne: kuena utobolola bumfumu buende to, buluishi buende budi mua kuteketa kunyima. Nansha bikala bayebe ukukandika bua kuya ne bana bebe mu bisangilu peshi bua kuenza nabu dilonga dia Bible dilongame, udi anu mua kubalongesha. Ku diyukidilangana diebe dia ku dituku dionso ne ku tshilejilu tshiebe tshimpe, uteta mua kukuna mu bualabale kampanda dinanga dia Yehowa munda muabu, ditabuja dia Dîyi diende, kanemu bua baledi​—kusangisha ne kanemu bua tatuabu—​diditatshisha dia dinanga bua bantu bakuabu, ne dianyisha tshibidilu tshia kuenza mudimu ne muoyo mujima. Ndekelu wa bionso, tatuabu udi mua kumona bipeta bilenga ne kuanyisha mushinga wa madikolela ebe.​—Nsumuinu 23:24.

15. Mbujitu kayi budi nabu tatu muena kuitabuja mu dishidimuna dia bana?

¹⁵ Biwikala mulume muena kuitabuja ne mukajebe kayi muena kuitabuja, nunku udi ne bua kuambula bujitu bua kukolesha bana bebe “mu dibela ne manyoka pamue ne buludiki bua lungenyi bia Yehowa.” (Efeso 6:4, NW) Mu dienza bionso ebi, bushuwa udi ne bua kuikala ne bulenga, dinanga ne ditshintshikila mu disomba ne mukajebe.

BIKALA TSHITENDELELU TSHIEBE KATSHIYI TSHIA BALEDI BEBE

16, 17. Mmêyi-maludiki kayi a mu Bible adi bana ne bua kuvuluka bikalabu banyishe ditabuja dishilangane ne dia baledi babu?

¹⁶ Kabitshiena mpukapuka bua kumona nansha bana bakese bitabuja ngenyi ya malu a Nzambi mishilangane ne ya baledi babo. Ke tshiudi muenze anyi? Pikalabi nanku, Bible udi ne mibelu idi ikutangila.

¹⁷ Dîyi dia Nzambi didi diamba ne: ‘Tumikilayi baledi benu mu Mukalenge; bua bualu ebu budi buakane. Unemeke tatuebe ne mamuebe.’ (Efeso 6:1, 2) Ebi bidi bikongoloja kanemu kakanyine bua baledi. Tshidibi, nansha mudi ditumikila baledi dikale ne mushinga, kadiena ne bua kulejibua pa kupanga kanemu bua Nzambi mulelela to. Padi muana ukola ne ukumbana mua kutuadija kuangata mapangadika, udi wambula bujitu buvule bua bienzedi biende. Bidi nunku ki ng’anu bua mikenji ya mbulamatadi kadi nangananga bua bidi bitangila mikenji ya Nzambi. ‘Buonso buetu muntu ne muntu neadibadile malu ende kudi Nzambi,’ ke mudi Bible wamba.​—Lomo 14:12.

18, 19. Bikala bana mu tshitendelelu tshishilangane ne tshia baledi babu, mmunyi mudibu mua kuambuluisha baledi babu bua kutamba kujingulula ditabuja diabu?

¹⁸ Bikala mitabuja ebe akulomba bua kuenza mashintuluka mu nsombelu webe, teta mua kujingulula mmuenenu wa baledi bebe. Pamu’apa nebasankishibue biwikala mulue, bu tshipeta tshia dilonga diebe ne ditumikila malongesha a mu Bible, muena kanemu kavule, ne butumikidi buvule, ne muena mitalu mivule mu bidibu bakulomba. Kadi, bikala ditabuja diebe dipiadipia dikulomba kabidi bua kulekela mitabuja ne bilele bidibu buobu basue bikole, badi mua kuela meji ne: udi utua bumpianyi budibu bakeba kukupesha miseba. Badi kabidi mua kumvua buôwa bua dikala-bimpe diebe bikala malu audi wenza kaayi manyishibue bikole mu tshinsanga tshia bantu peshi bikalawu atshingulula ntema yebe ku bipatshila bidibu bela meji ne: bidi mua kukuambuluisha bua kulubuluka pa bidi bitangila bintu bia ku mubidi. Lutambishi ludi palu mua kuikala tshipumbishi. Badi mua kuela meji ne: udi ubambila bulelela ne: wewe udi mu njila mululame ne buobu badi mu njila mubi.

¹⁹ Nunku, ne lukasa luonso, teta mua kulongolola bua se: baledi bebe bapetangane ne bamue ba ku bakulu peshi bakuabu Bantemu bakulumpe bapie ba mu tshisumbu tshia muaba uudi. Ukankamije baledi bebe bua kukumbula Nzubu wa Bukalenge bua kudiumvuilabu malu adi akonkononyibuamu ne kudimuenenabu tshidi Bantemu ba Yehowa. Kunyima, mmuenenu wa baledi bebe udi mua kulengela. Nansha padi baledi ne buluishi kabayi bapingana tshianyima, bapasula mikanda miumvuiji ya Bible, ne bakandika bana bua kubuela mu bisangilu bia bena nkristo, misangu mivule kudi mishindu ya kuyibala miaba mikuabu, kuyukila ne bena nkristo nabu, ne kufila bumanyishi ne kuambuluisha bakuabu mu mpukapuka. Udi kabidi mua kusambila Yehowa. Bamue bansonga badi ne bua kuindila too ne padibu bakola ne bakumbana mua kumbuka ku nzubu kua baledi bua kumonabu mua kuenza bipitshidile apa. Tshidibi, nansha bikalaku nsombelu kayi ku nzubu, kupu muoyo bua ‘kunemeka tatuebe ne mamuebe.’ Wenza tshiudi mua kuenza ku luebe luseke bua kulama ditalala ku nzubu. (Lomo 12:17, 18) Kupita bionso, utungunuke ne kukeba ditalala pankatshi pebe ne Nzambi.

LUTATU LUA KUIKALA MULEDI MUSELULULE

20. Mmeji kayi adi bana mua kuikala nawu bikala tatu peshi mamu muikale muledi wabu ku diselulula?

²⁰ Mu mêku mavule nsombelu udi ne lutatu lukole ki ng’wa malu a Nzambi kadi ndisanganyibuamu dia baledi baselulule. Mêku mavule lelu’eu adi akongakaja bana ba mu mabaka a kumpala ba muledi umue peshi ba baledi bonso babidi. Mu dîku dia mushindu’eu, bana badi mua kuikala ne mutshiawudi ne njiya anyi pamu’apa ne dielakana bua muledi udibu mua kuleja bulamate. Bu tshipeta, badi mua kupetula madikolela menza ne muoyo mujima kudi muledi muselulule bua kuikala tatu anyi mamu mulenga. Ntshinyi tshidi mua kuambuluisha bua kulubuluja dîku dia baselulule?

21. Nansha mudibu mu nsombelu ya pa buayi, bua tshinyi baledi baselulule badi ne bua kukeba mêyi-maludiki adi asanganyibua mu Bible bua kupeta diambuluisha?

²¹ Umanye se: nansha mudiku nsombelu ya pa buayi, mêyi-maludiki a mu Bible adi atuala dilubuluka mu makuabu mêku adi afila kabidi diambuluisha dilenga mu mêku a mushindu’eu kabidi. Dibenga mêyi-maludiki aa didi, bua tshitupa tshîpi, mua kumueneka bu didi ditekesha lutatu kadi nedifikishe pamu’apa ku dibungama kunyima. (Musambu wa 127:1; Nsumuinu 29:15) Ukoleshe meji ne busunguluji​—meji a kutumikila mêyi-maludiki a Nzambi eku mumanye mu lungenyi bipeta bilenga bialua kunyima, ne busunguluji bua kujandula bua tshinyi bena dîku badi bamba ne benza malu kampanda. Bidi kabidi bikengela diditeka pa muaba wa bakuabu.​—Nsumuinu 16:21; 24:3; 1 Petelo 3:8.

22. Bua tshinyi bana badi mua kumona bikole bua kuitaba eu udi muledi wabu ku diselulula?

²² Biwikala muledi muselulule, udi mua kuvuluka ne: pauvua mulunda wa bena dîku edi, bana bavua pamu’apa bakuakidila bimpe. Kadi paudi mulue muledi wabu muselulule, mmuenenu wabu udi mua kuikala mushintuluke. Bu mudibu bavuluka muledi mubaledi udi katshiyi musombe pamue nabu, bana badi mua kuikala baluangana ne dielakana né badi ne bua kukuleja bulamatshi, imue misangu bela meji ne: udi ujinga kudiapula dinanga didibu nadi bua muledi udi kayiku. Amue matuku, badi mua kukuvuluija ne tshikama ne: kuena tatuabu anyi mamuabu. Mêyi a mushindu’eu atu wosha. Tshidibi, “kukuatshiki tshiji mu mutshima webe lukasa.” (Muambi 7:9) Busunguluji ne diditeka pa muaba wa bakuabu bidi bikengedibua bua kumona mua kuakama midiabilu ya bana.

23. Mmunyi mudi mibelu mua kufidibua mu dîku mudi bana ba muledi muselulule?

²³ Ngikadilu eyi idi ne mushinga mukole padi muntu ufila mibelu. Dibela diakanangane didi ne mushinga. (Nsumuinu 6:20; 13:1) Ne bu mudi bana kabayi mumue bonso, mibelu idi mua kushilangana kudi umue ne kudi mukuabu. Bamue baledi baselulule badi bamona ne: nangananga ku ntuadijilu, bidi mua kuikala bitambe buimpe bua muledi mubaledi akumbaje tshitupa etshi tshia mudimu wa dikolesha bana. Nansha nanku, bidi bia mushinga bua baledi bonso babidi kumvuanganabu pa mibelu ya kufila ne kutuangana nyama ku mikolo, kabayi baleja kansungasunga pankatshi pa muana mulela ne muana wa muena dibaka nende. (Nsumuinu 24:23) Ditumikila didi ne mushinga, kadi divuluka dipanga bupuangane didi dikengedibua. Kuedi kalele. Ufile mibelu ne dinanga.​—Kolosai 3:21.

24. Ntshinyi tshidi mua kuambuluisha bua kuepuka ntatu pa malu a nsombelu wa tshitembu pankatshi pa bena mu dîku dia baselulule balume ne bakaji?

²⁴ Diyukidilangana mu dîku didi mua kuambuluisha bikole bua kuepuka tshimvundu. Didi mua kuambuluisha bena dîku bua kutabalela malu a mushinga mukole a mu nsombelu. (Fuanyikija ne Filipoi 1:9-11.) Dine edi didi kabidi mua kuambuluisha muena mu dîku yonso bua kumona mushindu udiye mua kuenza tshiende tshitupa mu dikumbaja bipatshila bia dîku. Kusakidila apa, diyukidilangana mu dîku didi mua kuepula ntatu mu malu a tshitembu. Bana ba bakaji badi bakengela kumanya mushindu wa kuikala ne mvuadilu wa budipope ne bienzedi biakane kumpala kua tatuabu udi muselulule mamuabu ne bana babu ba balume balela kudi muledi mushilangane, ne bana ba balume badi bakengela mibelu pa bienzedi bilenga kumpala kua mamuabu muselulula ne bana babu ba bakaji bonso balela kudi muledi mushilangane.​—1 Tesalonike 4:3-8.

25. Nngikadilu kayi idi mua kuambuluisha bua kulama ditalala mu dîku dia baselulule?

²⁵ Mu diakama lutatu lua pa bualu lua dikala muledi muselulule, ikala ne lutulu. Kudia malanda mapiamapia kutu kulomba tshikondo tshile. Kufika ku dikumbanyina dinanga ne kanemu bia bana baudi kuyi mulele kudi mua kuikala mudimu mukole. Kadi bidi mua kuenzeka. Mutshima wa meji ne busunguluji, bisangisha ne dijinga dikole dia kusankisha Yehowa, ke nsapi wa ditalala mu dîku dia aba badi baselulule. (Nsumuinu 16:20) Ngikadilu eyi idi kabidi mua kukuambuluisha bua kuakama nsombelu mikuabu.

DIPATSHILA BINTU BIA KU MUBIDI NDIABULUJE DÎKU DIEBE ANYI?

26. Mmu mishindu kayi mudi ntatu ne mmuenenu pa bidi bitangila bintu bia ku mubidi mua kuabulula dîku?

²⁶ Ntatu ne mmuenenu pa bidi bitangila bintu bia ku mubidi bidi mua kuabuluja mêku mu mishindu mishilangane. Bia dibungama, amue mêku mmakosolokangane bua matandu mashila pa mfranga ne dijinga dia kuikala babanji​—anyi dia kuvudija lupetu. Matapuluka adi mua kudiunda padi bena dibaka babidi benza mudimu wa ku mubidi ne badima mmuenenu wa “aa makuta nnganyi, aa nngebe” pamutu pa kuasangisha bua dîku. Nansha bikala matandu mepukibue, padi bena dibaka bonso babidi benza mudimu badi mua kudisangana ne programe udi ubashila dîba dikese dia kupitshishabu pamue. Tshizungu kampanda tshidi tshienda tshimuangalaka mu matunga mavule ntshia se: batatu batu bashiya mêku abu bua bikondo bile​—ngondo anyi bidimu bivule mene—​bua kupeta mfranga mivule kupita ivuabu mua kupeta pa kushala ku mabu. Ebi bidi mua kufikisha ku ntatu mikole menemene.

27. Ngamue mêyi-maludiki kayi adi mua kuambuluisha dîku didi ne lutatu lua mfranga?

²⁷ Mikenji kayena mua kuedibua pa mushindu wa kupita ne nsombelu eyi, bualu mêku mashilangane adi ne bua kuakama bifinakaji ne makengela bishilangane. Tshidibi, mibelu ya mu Bible idi mua kuambuluisha. Tshilejilu, Nsumuinu 13:10 (NW) udi uleja ne: dikokangana dikena ne kabingila didi mua kuepukibua imue misangu pa “kupangana ngenyi.” Ebi kabiena biumvuija kuamba patupu mmuenenu yebe wewe muine kadi nkukeba mibelu ne kusokolola tshidi mmuenenu wa mukuabu muntu pa bualu kampanda. Kabidi, kuenza dibeji dia ntudilu wa mfranga kudi mua kuambuluisha bua kukuatakaja madikolela a bena dîku. Imue misangu bidi bikengela​—pamu’apa bua tshikondo tshîpi—​bua bena dibaka bonso babidi kuenzabu mudimu pambelu pa dîku bua kukumbaja mfranga ya pa mutu idibu bakengela, nangananga padiku bana peshi bakuabu badi ku bianza biabu. Padiku nsombelu wa nunku, mulume udi mua kushindikila mukajende ne: udi anu ne dîba dia kupitshisha nende pamue. Yeye pamue ne bana badi mua kuambuluisha ne dinanga ku imue midimu ivua mukaji mua kuenza pa tshibidilu yeye nkayende.​—Filipoi 2:1-4.

28. Mmavuluija kayi, bikalawu manemeka, ambuluisha bena dîku bua kukuata mudimu batangile ku buobumue?

²⁸ Nansha nanku, kupu muoyo ne: nansha mudi mfranga ikengedibua mu ndongoluelu eu wa malu, kayena ituala disanka. Bushuwa kayena ipetesha muoyo. (Muambi 7:12) Bulelela, dizangika dinekesha dia bintu bia ku mubidi didi mua kukebesha kabutu ka mu nyuma ne ka mu malu a tshitembu. (1 Timote 6:9-12) Mmunyipu mudibi bitambe bulenga bua kukeba diambedi Bukalenge bua Nzambi ne buakane buende, ne dishindika dia kuikala ne dibenesha diende pa madikolela etu bua kupeta bitudi tukengela mu nsombelu! (Matayo 6:25-33; Ebelu 13:5) Pa kuteka bipatshila bia mu nyuma kumpala ne kuipatshila diambedi ditalala ne Nzambi, udi mua kumona ne: dîku diebe, nansha dikale pamu’apa diabuluke pa bidi bitangila nsombelu kampanda, nedilue dîku didi disuikakane bushuwa mu malu matambe mushinga.

1. Mmalu masokome kayi atu mu amue mêku?

BATSHIDI bafuma ku disukula ne dipenta mashinyi a kale. Bua eu udi upita ne njila adi amueneka akenka, pa kuamba mapiamapia. Kadi muinshi mua mukubu pa dilata, dimoma didi dienda didia mashinyi. Bidi bia mumue mu amue mêku. Nansha mmuenekelu ya pa mutu mikale imueneka milenga, mimuemue pa mpala itu isokoka buôwa ne lutatu. Malu muoneshi a kumbelu akena amueneka kudi badi kabayi bena dîku atu apangisha ditalala mu dîku. Bunuavi ne tshikisu mmalu abidi adi mua kuikala ne tshinyangu tshia nunku.

TSHINYANGU TSHIKEBESHA KUDI BUNUAVI

2. (a) Mmuenenu wa Bible udi tshinyi pa dinua maluvu adi akuata? (b) Bunuavi ntshinyi?

² Bible kêna ubenga dinua dikumbanyine dia maluvu atu akuata, kadi udi ubenga dikuatshika dia maluvu. (Nsumuinu 23:20, 21; 1 Kolinto 6:9, 10; 1 Timote 5:23; Tito 2:2, 3) Kadi bunuavi kabuena anu dikuatshika dia maluvu; ndiditatshisha dîba dionso bua mala adi akuata ne ndipanga didikanda mu dianua. Banuavi badi mua kuikala bakulumpe. Bia dibungama, badi mua kuikala kabidi bansonga.

3, 4. Umvuija buenzeji bua bunuavi kudi muena dibaka wa munuavi ne kudi bana.

³ Bible wakaleja katshia ku kale ne: dinua dibi dia maluvu adi akuata didi mua kunyanga ditalala mu dîku. (Dutelonome 21:18-21) Buenzeji bubi bua bunuavi butu butatshisha dîku dijima. Inabanza udi mua kudina ne kasuki mu dienza madikolela bua kuimanyika dinua dia munuavi peshi mu diakama bienzedi biende bikena bidianze kumanyika.a Udi uteta kusokoka maluvu makole, ku-imansha, kusokoka mfranga, ne kumuelesha meji pa dinanga diende bua dîku, bua muoyo, ne bua Nzambi mene​—kadi munuavi udi anu unua. Bu mudi madikolela ende bua kukepesha dinua diende apangila anu kupangila, udi udiumvua mutekeshibue mu maboko ne kayi mukumbanyine. Udi mua kutuadija kumvua buôwa, tshiji, didipiisha, bumfika munda, disumpakana dia lungenyi, ne didiangata ne mushinga mukese.

⁴ Bana ki mbepula ku bipeta bibi bia bunuavi bua muledi. Bamue badi babundibua ku mubidi. Bakuabu mbabambidika bua masandi. Badi mene mua kudipiisha bua bunuavi bua muledi. Pa tshibidilu dieyemena diabu kudi bakuabu didi dinyanguka bua ngikadilu mubuelakane wa munuavi. Bu mudibu kabayi mua kuakula pa bidi bienzeka kumbelu kuabu, bana badi mua kulonga mua kusokoka tshidibu bumvua munda, ebi bitu bituala bipeta bibi ku mubidi misangu mivule. (Nsumuinu 17:22) Bana ba mushindu’eu badi mua kushala babule didieyemena peshi didinemeka too ne ku buntu bukole.

NTSHINYI TSHIDI DÎKU MUA KUENZA?

5. Mmushindu kayi uudi mua kupita ne bunuavi, ne bua tshinyi bidi bualu bukole?

⁵ Nansha mudi bamanyi bapiluke bavule bamba ne: bunuavi kabuena mua kuondapibua, bavule kupita badi bitaba ne: disulakana ndambu didi mua kupeteka ku diambuluisha dia programe wa didikanda dia menemene. (Fuanyikija ne Matayo 5:29.) Nansha nanku, mbitekete bua kuakula pa bidi bitangila kuambuluisha munuavi kupita dimuambuluisha dine, bualu pa tshibidilu utu wamba ne: tshiena ne bualu. Tshidibi, padi bena dîku baditua mu ditantamena buenzeji bubi bua bunuavi kudibu, munuavi udi mua kutuadija kujingulula ne: udi ne bualu. Munganga mupiluke mu diambuluisha dia banuavi ne mêku udi wamba ne: “Ndi ngela meji se: bualu bua mushinga mukole budi se: bena dîku batungunuke amu ne kuenza midimu yabu ya ku dituku dionso mu mushindu mutambe bulenga udibu mua kukumbana kuenza nunku. Munuavi udi ujingulula ku kakese ku kakese bunene bua dishilangana didiku pankatshi pende ne bena dîku bakuabu.”

6. Mpokolo mutambe bulenga wa mibelu bua mêku adi ne munuavi ntshinyi?

⁶ Bikalaku munuavi mu dîku diebe, mibelu mifundisha ku spiritu ya mu Bible idi mua kukukuatshisha bua wikale ne nsombelu mutambe bulenga. (Yeshaya 48:17; 2 Timote 3:16, 17) Tangila amue mêyi-maludiki adi mambuluisha mêku mavule bua kulubuluka mu diakama bunuavi.

7. Bikala muena dîku kampanda munuavi, tshilema ntshia nnganyi?

⁷ Lekela kuambula bujitu buonso bua tshilema. Bible udi wamba ne: ‘Muntu ne muntu neadiambuile bujitu buende,’ ne, ‘buonso buetu, muntu ne muntu neabadile Nzambi malu ende.’ (Galatia 6:5; Lomo 14:12) Munuavi udi mua kuteta kufila lungenyi lua se: bena dîku ke badi bamusaka ku dinua. Tshilejilu, udi mua kuamba ne: “Bu nuenu nanyi bimpe, tshivua kuikala nnua to.” Bikala bena dîku bakuabu bamueneka bu badi batue ku tshiende, badi bamukankamija bua kutungunuka ne kunua. Kadi nansha bituikala tukenga bua malu adi atuenzekela anyi bua bantu bakuabu, tuetu buonso​—pamue ne banuavi bine​—tudi tuambula bujitu bua bitudi tuenza.​—Fuanyikija ne Filipoi 2:12.

8. Mmu mishindu kayi mudi munuavi mua kuambuluishibua bua kuakamaye bipeta bia tshilele tshiende?

⁸ Kuedi meji ne: udi misangu yonso ne bua kuepula munuavi ku bipeta bia dinua diende. Lusumuinu lua mu Bible ludi lutangila muena tshiji ludi mua kulamikibua kabidi munuavi: ‘Biwamupandisha kumpala, neumuenzele nunku tshiakabidi.’ (Nsumuinu 19:19) Lekela munuavi akamangane ne bipeta bia dinua diende. Umulekele akaje bivuaye munyange anyi ela mfumuende wa mudimu nshinga mu dinda didi dilonda dinua diende.

9, 10. Bua tshinyi mêku a banuavi adi ne bua kuitaba diambuluisha, ne ndiambuluisha dia banganyi didibu ne bua kukeba nangananga?

⁹ Itaba diambuluisha dia kudi bakuabu. Nsumuinu 17:17 (NW) udi wamba ne: “Mulunda mulelela udi unanga dîba dionso, ne udi muanetu mulela bua padiku dikenga.” Padiku munuavi mu dîku diebe, kudi dikenga. Udi ukengela diambuluisha. Kuelakanyi bua kueyemena ‘balunda balelela’ bua kupeta dikuatshisha. (Nsumuinu 18:24) Kuyukila ne bakuabu badi bajingulule lutatu elu peshi bakadi bapetangane ne nsombelu wa mumue kudi mua kukupetesha ngenyi mikuatshishi pa tshia kuenza ne tshia kubenga kuenza. Ikala ne mmuenenu muakanyine. Yukila ne bantu bautu weyemena, aba balama “malu masokoka.”​—Nsumuinu 11:13.

¹⁰ Umanye kueyemena bakulu bena nkristo. Bakulu ba mu tshisumbu tshia bena nkristo badi mua kuikala mpokolo munene wa diambuluisha. Balume aba bapie mbashidimuna mu Dîyi dia Nzambi ne badi ne dimonamona malu mu ditumika ne mêyi-maludiki adimu. Badi mua kudileja bu “muaba wa kupengama diba dia tshipepele; bu muaba wa kusokomena diba dia mvula wa tshipupu, bu tusulu tua mayi tupueka mu buloba buume, bu dileji dia dibue dinene mu ditunga didi ne tshipela.” (Yeshaya 32:2, MMM) Bakulu bena nkristo kabena anu bakuba tshisumbu mu kabujima ku buenzeji bubi kadi badi kabidi basamba, bakankamija, ne batabalela mu mushindu wa pa buawu bantu badi ne ntatu. Ubabidile menemene diambuluisha diabu.

11, 12. Nnganyi udi upetesha diambuluisha ditambe bunene bua mêku a banuavi, ne mmunyi mudi dikuatshisha adi difidibua?

¹¹ Kupita bionso, upetele bukole kudi Yehowa. Bible udi utushindikila ne musangelu ne: ‘Yehowa udi pabuipi ne bantu badi ne mitshima idi itamba kunyingalala, udi usungila badi ne mitshima ya majiya.’ (Musambu wa 34:18) Biwikala udiumvua musunsuke mu mutshima peshi mukosolokangane mu lungenyi bua ntatu ya disomba pamue ne muena dîku munuavi, ushale mumanye ne: ‘Yehowa udi pabuipi.’ Mmujingulule mudi nsombelu mukole mu dîku dienu.​—1 Petelo 5:6, 7.

¹² Kuitabuja tshidi Yehowa wamba mu Dîyi diende kudi mua kukuambuluisha bua kutantamena disumpakana dia mu lungenyi. (Musambu wa 130:3, 4; Matayo 6:25-34; 1 Yone 3:19, 20) Kulonga Dîyi dia Nzambi ne kutumikila mêyi-maludiki adimu kudi kukupesha mushindu wa kupeta diambuluisha dia spiritu munsantu wa Nzambi, udi mua kukukumbajila “bukole budi bupite bua pa tshibidilu,” bua ushale mutantamane ku dituku ne ku dituku.​—2 Kolinto 4:7.b

13. Mbualu kayi buibidi budi bunyanga mêku mavule?

¹³ Bunuavi budi mua kufikisha ku bualu bukuabu budi bunyanga mêku mavule​—tshikisu tshia mu dîku.

TSHINYANGU TSHIKEBESHA KUDI TSHIKISU TSHIA MU DÎKU

14. Tshikisu tshia mu dîku tshiakatuadija tshikondo kayi, ne nsombelu udi munyi lelu’eu?

¹⁴ Tshienzedi tshia kumpala tshia tshikisu mu miyuki ya bantu tshivua muanda wa tshikisu tshia mu dîku uvua utangila bana ba muntu babidi, Kayina ne Abele. (Genese 4:8) Katshia ku tshikondo atshi, bukua-bantu budi bukenga mu mishindu yonso bua tshikisu tshia mu dîku. Kudi balume badi batuta bakaji, bakaji badi baluisha balume, baledi badi bakuma bana babu bakese ne luonji, ne bana bakadi bakole badi bakengesha baledi babu bakulakaje.

15. Mmunyi mudi tshikisu tshia ku nzubu tshitua bena mu dîku ku mutshima?

¹⁵ Tshinyangu tshikebesha kudi tshikisu tshia mu dîku ki ntshishikile anu ne bibangu bia ku mubidi. Mukaji kampanda utu ututshibua wakamba ne: “Kudi didipiisha divule ne bundu biudi ne bua kutantamena. Misangu mivule mu dinda, udi anu usua kushala mu bulalu, pa kutekemena se: bivua anu tshilota tshibi.” Bana badi babandila ne bakamangana ne tshikisu tshia mu dîku badi buobu bine mua kulua bena tshikisu padibu bakola ne benza abu mêku.

16, 17. Tshinyangu tshia mu lungenyi ntshinyi, ne mmunyi muditshi ne buenzeji kudi bena dîku?

¹⁶ Tshikisu tshia mu dîku ki ntshimanyine anu pa dikengeshangana dia ku mubidi to. Misangu mivule dibunda ditu ku mêyi. Nsumuinu 12:18 (MMM) udi wamba ne: “Muena biakulakula udi utapa bantu ne meyi bu mudi muele wa nkanza.” ‘Ditapa’ edi didi tshitupa tshia tshikisu tshia mu dîku didi dikongoloja dinyika mêna a nsenda ne diela mbila, kabidi ne didiwula dîba dionso, bipendu bia kapeja, ne difuna bua kuleja tshikisu ku mubidi. Mputa ya tshikisu tshia mu lungenyi kayitu imueneka ne misangu mivule bakuabu kabatu bayimona.

¹⁷ Tshidi nangananga tshia dibungama nditapa muana ku mutshima​—didiwula dîba dionso ne dipepeja makokeshi a muana, lungenyi luende, peshi mushinga wende wa bumuntu. Ngakuilu wa tshikisu bu nunku udi mua kufikisha muana ku dipanga didieyemena. Bushuwa, bana bonso badi bakengela ditabalela. Kadi Bible udi ushidimuna batatu ne: “Kanufikishi bana benu munda, bua kabateketshi mu maboko.”​—Bena Kolose 3:21, MMM.

MUSHINDU WA KUEPUKA TSHIKISU TSHIA MU DÎKU

18. Tshikisu tshia mu dîku tshitu tshituadijila penyi, ne ntshinyi tshidi Bible uleja bu mushindu wa kutshilekela?

¹⁸ Tshikisu tshia mu dîku tshitu tshituadija mu mutshima ne mu lungenyi; ngenzelu wetu wa malu udi utuadija ne ngelelu wetu wa meji. (Yakobo 1:14, 15) Bua kulekela tshikisu, muena tshikisu udi ukengela kukudimuna ngelelu wende wa meji. (Lomo 12:2) Bidi mua kuenzeka anyi? Eyowa. Dîyi dia Nzambi didi ne bukole bua kushintulula bantu. Didi mua kushimbula nansha mmuenenu mibutudi ‘mikolesha.’ (2 Bena Korente 10:4, MMM; Ebelu 4:12) Dimanya dijalame dia Bible didi mua kuambuluisha bantu bua kuenza dishintuluka dijima mu mushindu udibu bambibua ne: mbaluate bumuntu bupiabupia.​—Efeso 4:22-24; Kolosai 3:8-10.

19. Mmunyi mudi muena nkristo ne bua kumona ne kuangata muena dibaka nende?

¹⁹ Mmuenenu wa muena dibaka. Dîyi dia Nzambi didi diamba ne: “Balume badi ne bua kunanga bakaji babu bu mudibo banange mibidi yabo bobo bine. Kunanga mukajiebe nkudinanga wewe muine.” (Bena Efeze 5:28, MMM) Bible udi wamba kabidi ne: mulume udi ne bua kuambika mukajende “lumu bu dibungu ditambe butekete.” (1 Petelo 3:7, NW) Bakaji mbabedibue “bua kunanga babayabo” ne bua kuikala ne “kanemu kuondoke” kudibu. (Tito 2:4; Efeso 5:33, NW) Bushuwa mulume mutshinyi wa Nzambi nansha umue kêna mua kuamba mu bulelela ne: udi bushuwa wambika mukajende lumu bikalaye umubunda pa kumututa ne umuamba mêyi adi atapa. Ne mukaji nansha umue udi welela bayende mbila, udi umuakuisha ne dimusendeka, peshi umukanyina dîba dionso kêna mua kuamba ne: udi bushuwa mumunange ne umunemeka.

20. Baledi badi ne bujitu bua bana babu kumpala kua nganyi, ne bua tshinyi baledi kabena ne bua kuikala ne matekemena akena alonda malu mudiwu kudi bana babu?

²⁰ Mmuenenu muakane pa bana. Bana mbakanyine dinanga ne ditabalela bia kudi baledi babu, eyowa, badi babikengela. Dîyi dia Nzambi didi dibikila bana ne: ‘bumpianyi bufume kudi Yehowa’ ne “difutu.” (Musambu wa 127:3) Baledi badi ne bujitu kumpala kua Yehowa bua kukuba bumpianyi ebu. Bible udi wakula bua “malu a buana” ne ‘bupote’ bua bunsonga. (1 Kolinto 13:11; Nsumuinu 22:15) Baledi kabena ne bua kukema bikalabu basangana bupote munda mua bana babu. Bana ki mbantu bakole to. Baledi kabena ne bua kubalomba bivule kupita pa bidibu bakumbanyine kuenza bilondeshile bidimu biabu, nsombelu wa dîku, ne makokeshi bia bana.​—Tangila Genese 33:12-14.

21. Mu mushindu wa buena Nzambi, mmunyi mudibi bikengela kuangata baledi bakulakaje ne mmushindu kayi wa kubenzela malu?

²¹ Mmuenenu pa baledi bakulakaje. Lewitiki 19:32 (NW) udi wamba ne: “Kumpala kua nsuki mitoke udi ne bua kuimana, udi ne bua kuleja kanemu kudi muntu mukulakaje.” Nunku Mikenji ya Nzambi idi izangika kanemu kudi bakulakaje ne dibatua mushinga. Ebi bidi mua kuikala lutatu padi muledi mukulakaje ulomba ebi ne biabia anyi usama ne pamu’apa kayi wenda anyi kayi wela meji lukasa. Nansha nanku, bana mbavuluija bua “kutungunuka ne kufuta baledi babu difutu diakanyine bua bivuabu babenzele.” (1 Timote 5:4, NW) Ebi nebiumvuije dibenzela malu ne bunême ne kanemu, pamu’apa mene kubambuluisha ne mfranga. Kukengesha baledi bakulakaje ku mubidi ne mu mishindu mikuabu nkubengangane menemene ne tshidi Bible utuambila bua kuenza.

22. Nngikadilu kayi munene udi ukengedibua bua kutshimuna tshikisu tshia mu dîku, ne mmunyi mudiye mua kulejibua?

²² Dima didikanda. Nsumuinu 29:11 (NW) udi wamba ne: “Mupote udi upatula tshieledi tshiende tshionso tshia lungenyi, kadi, muena meji udi utshipolesha too ne ku ndekelu.” Mmunyi muudi mua kukanda tshieledi tshiebe tshia lungenyi? Pamutu pa kulekela ditekeshibua ku muoyo didiunda, enza lukasa bua kujikija bilumbu bidi bijuka. (Efeso 4:26, 27) Umbuka pa muaba uudi biwikala mudiumvue ne: udi ujimija didikanda. Ulombe spiritu munsantu wa Nzambi bua akufikishe ku didima didikanda. (Galatia 5:22, 23) Diya kuendakana peshi diditua mu dibidija dia mubidi bidi mua kukuambuluisha bua kudikanda munda muebe. (Nsumuinu 17:14, 27) Udikoleshe bua kuikadi ‘ukuata tshiji lubilu.’​—Nsumuinu 14:29.

KUTAPULUKANGANA ANYI KUSHALA PAMUE?

23. Ntshinyi tshidi mua kuenzeka bikala muena nkristo mu tshisumbu upona anu kupona mu tshiji tshikole tshia tshikisu ne kayi unyingalala, pamu’apa kusakidila ne tshinyangu tshia ku mubidi kudi bena dîku diende?

²³ Bible udi uteka ku luseke lua malu adi Nzambi ubenga: ‘lukuna, kutandangana, . . . tshiji’ ne udi wamba ne: ‘bantu badi benza malu aa kabena bapiana bukalenge bua Nzambi.’ (Galatia 5:19-21) Nunku, yonso udi udiamba mudiye muena nkristo eku upona anu kupona mu tshiji tshikole tshia tshikisu ne kayi unyingalala, pamu’apa ukengesha muena kuende anyi bana ku mubidi, udi mua kuipatshibua mu tshisumbu tshia bena nkristo. (Fuanyikija ne 2 Yone 9, 10.) Kuenza nunku kudi kulama tshisumbu katshiyi ne bantu bena tshinyangu.​—1 Kolinto 5:6, 7; Galatia 5:9.

24. (a) Ntshinyi tshidi bena dibaka badi bakengeshibua mua kusungula bua kuenza? (b) Mmunyi mudi balunda ne bakulu bena kuditatshisha mua kufila dikuatshisha kudi muena dibaka udi ukengeshibua, kadi ntshinyi tshidibu kabayi ne bua kuenza?

²⁴ Netuambe tshinyi bua bena nkristo batu batutshibua pa tshibidilu kudi muena dibaka udi kayi uleja tshimanyinu tshia dishintuluka? Bamue mbasungule bua kushala basombe ne muena dibaka nabu eu muena tshinyangu bua tubingila tuvule. Bakuabu mbasungule bua kumbuka, bela meji se: makanda abu a mubidi, a mu lungenyi, ne a mu nyuma​—pamu’apa ne muoyo wabu mene bidi mu njiwu. Tshidi eu udi mu tshikisu tshia mu dîku usungula bua kuenza mu nsombelu eyi ndipangadika diende nkayende kumpala kua Yehowa. (1 Kolinto 7:10, 11) Balunda, balela, ne bakulu bena nkristo bena ngenyi mimpe badi mua kusua kufila diambuluisha ne mibelu, kadi kabena ne bua kuenzeja eu udi ukengeshibua bua alonde ngenzelu wa malu kampanda wa pa buende. Yeye nkayende apangadije pa bualu ebu.​—Lomo 14:4; Galatia 6:5.

NDEKELU WA MALU A TSHINYANGU

25. Dilongolola dia Yehowa bua dîku didi tshinyi?

²⁵ Pakasuikakaja Yehowa Adama ne Eva pamue mu dibaka, kavua nansha musangu umue mulongolole bua se: mêku avua ne bua kuikala muonesha kudi ntatu ya tshinyangu bu mudi bunuavi anyi tshikisu. (Efeso 3:14, 15) Dîku divua ne bua kuikala muaba udi dinanga ne ditalala bisampila ne muena dîku yonso uvua ne bua kuikala mutabalela pa bidi bitangila majinga ende a mu lungenyi, mu mutshima, ne a mu nyuma. Kadi pakabuela mpekatu mu bantu, nsombelu wa mu dîku wakanyanguka lukasa.​—Fuanyikija ne Muambi 8:9.

26. Nnsombelu kayi mu matuku atshilualua wapetabu kudi aba badi bateta kuikala ne nsombelu udi mu diumvuangana ne malu malomba a Yehowa?

²⁶ Bia diakalenga, Yehowa ki mmulekele dilongolola diende bua dîku. Udi ulaya bua kubanjija bulongolodi bupiabupia muikala bantu ‘basomba talalaa, kakuyi muntu ubatshinyisha kabidi.’ (Ezekiyele 34:28, MMM) Mu tshikondo atshi, bunuavi, tshikisu tshia mu dîku, ne ntatu mikuabu yonso idi inyanga mêku lelu nebikale malu a kale. Bantu nebatue mimuemue, ki mbualu badi basokoka buôwa ne lutatu, kadi bualu mbapete ‘disanka mu ditalala dikumbane.’​—Musambu wa 37:11.

1, 2. Padi dibaka mu lutatu, ndukonko kayi ludi ne bua kuedibua?

MU 1988 mukaji kampanda muena Italie muinyika dîna ne: Lucia uvua muletele bikole.a Kunyima kua bidimu dikumi dibaka diende dikavua pa kutua ku tshibungubungu. Misangu mivule wakateta bua kufika ku diumvuangana ne bayende, kadi uvua anu upangila. Nunku wakabulukangana nende bua dipanga kumvuangana ne uvua musangu au udikankamika bua kukolesha bana bende ba bakaji babidi yeye nkayende. Wela meji ku tshikondo atshi, Lucia udi wamba mudiye uvuluka ne: “Mvua mujadike ne: tshintu nansha tshimue katshivua mua kupandisha dibaka dietu nansha.”

² Biwikala ne ntatu mu dibaka, udi mua kujingulula muvua Lucia mudiumvue. Dibaka diebe didi mua kuikala mu tshimvundu ne udi mua kudiebeja né kutshidi mushindu wa kudipandisha. Bikalabi nanku, neumone ne: bidi bia diambuluisha bua kukonkonona lukonko elu: Ndiku mulonde mibelu milenga yonso idi Nzambi mufile mu Bible bua kuambuluisha bua kulubuluja dibaka anyi?​—Musambu wa 119:105.

3. Nansha mudi dishipa dibaka ditangalake, luapolo idi ileja tshinyi bua aba badi bashipe mabaka ne mêku abu?

³ Padiku dikokangana dikole pankatshi pa mulume ne mukaji, dikosoloka dia dibaka didi mua kumueneka bu bualu bupepele butambe bua kuenza. Kadi, nansha mudi mu matunga mavule dishipa mabaka dimuangalake mu mushindu udi ukemesha, dikonkonona dia matuku adi panshi aa didi dileja ne: bungi buvule bua balume ne bakaji badi bashipe mabaka badi banyingalala bua dibengangana diabu. Bavule badi bapetangana ne ntatu ya masama, a ku mubidi ne a mu lungenyi, kupita aba badi bashale mu dibaka. Dilubakana ne dipanga disanka bia bana bifume ku difua dia dibaka bitu misangu mivule binenga bidimu bivule. Balela ne balunda ba dîku didi difua batu pabu bakenga. Ne netuambe tshinyi bua mushindu udi Nzambi, Muenji wa dibaka, umona nsombelu eu?

4. Mmunyi mudi ntatu ya mu dibaka mua kujikijibua?

⁴ Bu muvuabi biamba mu nshapita mishale, Nzambi uvua mulongolole se: dibaka dikale tshisuikidi tshia matuku onso a muoyo. (Genese 2:24) Nunku, bua tshinyi mabaka mavule adi afua? Kabitu bienzeka diakamue misangu yonso to. Pa tshibidilu kutu bimanyinu bidimuiji. Tulumbulumbu tudi mua kudiunda mu dibaka kakese kakese too ne pamuenekatu katuyi kutshimuna. Kadi bu bilumbu ebi mua kujikijibua lukasa ku diambuluisha dia Bible, difua dia mabaka mavule divua mua kuepukibua.

TANGILA MALU MUDIWU

5. Nnsombelu kayi wa bushuwa utu bena dibaka kayi bonso bakama?

⁵ Bumue bualu budi imue misangu bufikisha ku ntatu mmatekemena akena matshintshikila adi umue peshi bena dibaka bonso babidi mua kuikala nawu. Mikanda ya malu a mananga, bibejibeji bimanyike bikole, programe ya televizion, ne filme bidi mua kulela matekemena ne bilota bidi bishilangana bikole ne nsombelu mulelela. Padi bilota ebi kabiyi bienzeka, muntu kampanda udi mua kudiumvua mudingibue, kayi musankishibue, anyi munyingabale. Nansha nanku, mmunyi mudi bantu babidi bapange bupuangana mua kupeta diakalenga mu dibaka? Bidi bilomba madikolela bua kuikala ne malanda adi alubuluka.

6. (a) Mmuenenu kayi wa nkatshinkatshi pa dibaka udi Bible ufila? (b) Ntumue tubingila kayi tutu tutuala matandu mu dibaka?

⁶ Bible udi ne dikuatshisha. Udi witaba masanka a dibaka, kadi udi kabidi udimuija ne: aba badi basela “nebikale ne kanyinganyinga mu mibidi yabo.” (1 Kolinto 7:28) Bu mudibi bimana kuamba, bena dibaka bonso babidi mbapange bupuangane ne batu anu basakibua ku bubi. Bena dibaka mbashilangane umue ne mukuabu ku ngelelu wa lungenyi ne ngikadilu wa mutshima ne ku nkoleshilu yabu kabidi. Bena dibaka imue misangu batu bapangakanangana pa bidi bitangila makuta, bana ne bena ku ba mulume anyi bena ku ba mukaji. Dipangika dia dîba bua kuenza malu pamue ne ntatu pa diangatangana dia mulume ne mukaji bidi pabi mua kuikala mpokolo wa dikokangana.b Bitu bikengela dîba bua kujikija malu bu aa, kadi ikala ne dikankamana! Bena dibaka bavule batu bafika ku diakama ntatu bu eyi ne bayijikija pamue mu mushindu muakanyine.

YUKIDILANGANAYI PA MAPANGAKANA

7, 8. Bikalaku ditapika ku mutshima anyi dipanga kumvuangana pankatshi pa bena dibaka, mmushindu kayi wa kujikija malu aa udi mu diumvuangana ne Mifundu?

⁷ Bavule batu bamona bibakolele bua kushala batukije padibu bayukidilangana pa mputa wa ku mutshima, makokangana, peshi mapanga a muntu nkayende. Pamutu pa kuamba buludi ne: “Ndi ngumvua ne: kuena unteleja,” muena dibaka udi mua kuulangana ne kukolesha tshilumbu. Bavule nebambe ne: “Udi uditabalela nkayebe,” peshi ne: “Kuena munnange to.” Bua kubenga kubuela mu ditandangana, muena dibaka nende udi mua kubenga kuandamuna.

⁸ Ngenzelu mulenga wa kulonda ng’wa kuteya ntema ku mubelu wa mu Bible eu: ‘Nuikale ne tshiji kadi kanuenji bualu bubi; dîba kadibueledi tshiji tshienu.’ (Efeso 4:26) Bena dibaka babidi bena disanka bavua bafike ku tshidimu tshia 60 tshia dibaka diabu, bakabebeja bua kusokolola nsapi wa dilubuluka dia dibaka diabu. Mulume wakamba ne: “Tuakalonga kubenga kuya kulala katuyi bajikije matandu etu, nansha wowo mikale makese bia munyi.”

9. (a) Ntshinyi tshidi Mifundu ifunkuna bu tshitupa tshia mushinga mukole tshia diyukidilangana? (b) Ntshinyi tshidi bena dibaka bakengela kuenza misangu mivule, nansha mudibi bilomba dikima ne budipuekeshi?

⁹ Padi mulume ne mukaji bapanga kumvuangana, yonso wa kudibu udi ne bua “kuikala uteleja ne lukasa, ne lujoko ku diakula ne kayi muena tshiji tshia lubilu.” (Yakobo 1:19, NW) Kunyima kua diteleja ne lubatshi, bena dibaka bonso babidi badi mua kumona dikengedibua dia kulomba luse. (Yakobo 5:16) Kuamba ne muoyo mujima ne: “Mfuilaku luse bua dikunyingalaja,” kudi kulomba didipuekesha ne dikima. Kadi dijikija matandu mu mushindu eu nedituale bipeta bilenga pa kuambuluisha bena dibaka ki ng’anu bua kujikija ntatu yabu kadi kabidi bua kudima musangelu ne malanda makole biabapetesha milowo mivule mu dikala diabu pamue.

PESHA MUKUEBE TSHIDI BU TSHIENDE MU DIBAKA

10. Mmubelu kayi mupeteshi wa bukubi mupesha bena nkristo bena Kolinto kudi Paulo udi ne mushinga kudi muena nkristo lelu’eu?

¹⁰ Mupostolo Paulo pakafundilaye bena Kolinto, wakababela bua kusela ‘bualu kuvua divulangana dia masandi.’ (1 Kolinto 7:2, NW) Bulongolodi bua lelu budi bubi anu bu Kolinto wa kale anyi kupita. Miyiki ya patoke ya bena mu bulongolodi ebu pa tshiendenda, mvuadilu wabu mupange budipope, ne miyuki mifunda mu bibejibeji ne mikanda, ya ku televizion, ne ya mu filme, bionso mbisangisha bua kujudisha dialakana dibi dia masandi. Mupostolo Paulo wakambila bena Kolinto bavua basombela mu muaba mufuanangane ne: “Kusela nkupite kualakana buakane.”​—1 Kolinto 7:9, Muanda Mulenga Lelu.

11, 12. (a) Ntshinyi tshidi mulume ne mukaji ne bua kupeshangana, ne badi ne bua kutshipeshangana ne mmuenenu kayi? (b) Bikala dipeshangana tshidi tshitekemenyibue ne bua kuimana bua tshikondo kampanda, ntshinyi tshidi bena dibaka ne bua kuenza mu nsombelu eu?

¹¹ Nunku, Bible udi utumina bena nkristo basele dîyi ne: “Mulume apeshe mukajende tshidi bu tshiende; kadi mukaji enze pende bia muomumue kudi bayende.” (1 Kolinto 7:3, NW) Bambisha ne: kashonyi nkela pa difila​—ki mpa dilomba to. Diangatangana mu dibaka didi bushuwa disankisha anu bikala muena dibaka yonso uditatshisha bua disanka dia mukuende. Tshilejilu, Bible udi utumina balume dîyi bua kuenzela bakaji babu malu “bilondeshile dimanya.” (1 Petelo 3:7, NW) Ebi bidi ne mushinga nangananga mu difila tshidi bu tshia mukuabu ne dipeta tshidi bu tshiebe mu dibaka. Bikala mukaji kayi muangatshibue ne diengeleka, bidi mua kuikala bikole bua kupetaye disanka mu tshitupa etshi tshia nsombelu wa dibaka.

¹² Kudi bikondo bidi bena dibaka mua kubenga kupeshangana tshidi umue utekemena kudi mukuabu mu dibaka. Ebi bidi mua kuikala ne mushinga kudi mukaji mu amue matuku a ngondo peshi padiye mudiumvue mupungile bikole. (Fuanyikija ne Lewitiki 18:19.) Bidi mua kuikala ne mushinga kudi mulume padiye wakamangana ne bualu bukole ku mudimu ne udiumvua mupungile mu mutshima. Bikondo bu ebi bia diimanyika dipeshangana tshidi bu tshia mukuende mu dibaka bidi bipita bimpe bikala bena dibaka bonso babidi bayukidilangana pa nsombelu eu kabayi basokoka bualu ne ‘bapunga diyi.’ (1 Bena Korente 7:5, MMM) Ebi nebiepula muena dibaka nende ku difika lukasa ku nkomenu mibi. Kadi bikala mukaji wimina bayende ku budisuile peshi bikala mulume usungula bua kubenga kupesha muena kuende tshidi bu tshiende mu dibaka ne dinanga, muinende udi mufuana kutetshibua. Mu nsombelu bu nunku, ntatu idi mua kujuka mu dibaka.

13. Ntshinyi tshidi bena nkristo mua kuenza bua kulama ngenyi yabu mikezuke?

¹³ Bu bena nkristo bonso, basadidi ba Nzambi basele badi ne bua kuepuka dibandila bindidimbi bia bantu butaka, bidi mua kujula majinga mabi ne akena a ku tshilelelu. (Kolosai 3:5) Badi kabidi ne bua kulama ngenyi ne bienzedi biabu padibu ne bàdì kabayi balume nabu anyi bakaji nabu. Yezu wakadimuija ne: ‘Muntu yonso udi utangila mukaji ne lukuka lua masandi wakumana kuende nende masandi mu mutshima wende.’ (Matayo 5:28) Pa kutumikila mibelu ya mu Bible pa bidi bitangila bitupa bia lulelu, bena dibaka badi ne bua kukokesha bua kuepuka dipona mu ditetshibua ne dienda masandi. Badi mua kutungunuka ne kuikala ne malanda makole a milowo mu dibaka mudi diangatangana dikale diangatshibua ne mushinga bu dipa dilenga dia kudi Muenji wa dibaka, Yehowa.​—Nsumuinu 5:15-19.

TUBINGILA TUA MU BIBLE BUA DISHIPA DIBAKA

14. Nnsombelu kayi wa dibungama utu ufikilangana imue misangu? Mbua tshinyi?

¹⁴ Bia diakalenga, mu mabaka mavule a bena nkristo, tshilumbu tshionso tshidi tshijuka tshidi mua kujikijibua. Kadi imue misangu, kabitu anu bienzeka nanku to. Bua dipanga bupuangane dia bantu ne disomba mu bulongolodi bua mpekatu budi ku bukokeshi bua Satana, amue mabaka atu amba kufua. (1 Yone 5:19) Mmunyi mudi bena nkristo ne bua kupita ne nsombelu mukole bu nunku?

15. (a) Nkabingila kayi kamuepele ka mu Bible ka dishipa dibaka kadi kafila njila wa kuselulula? (b) Bua tshinyi bamue bakapangadija bua kubenga kushipa dibaka ne muena kuende mupange lulamatu?

¹⁵ Bu muvuabi bileja mu nshapita 2 wa mukanda eu, masandi ke kabingila kamuepele ka mu Mifundu bua kushipa dibaka ne kadi kafila njila bua diselulula.c (Matayo 19:9) Biwikala ne tshijadiki tshishindika se: muena dibaka nebe mmupange lulamatu, dîba adi udi kumpala kua dipangadika dikole dia kuangata. Neutungunuke ne kukuba dibaka adi anyi neudishipe? Kakuena mikandu pa bualu ebu. Bamue bena nkristo bakabuikidila ne muoyo umue muena dibaka nabu udi munyingalale ne muoyo mujima, ne dibaka diakashala e kulengeladi. Bakuabu bakapangadija kubenga kushipa dibaka bua bana.

16. (a) Ngamue malu kayi akasaka bamue bua kubengangana ne muena dibaka muenji wa bibi? (b) Padi muena dibaka ukena ne bualu wangata dipangadika dia kushipa anyi kubenga kushipa dibaka, bua tshinyi muntu nansha umue kêna ne bua kudiula dipangadika diende?

¹⁶ Ku luseke lukuabu, tshienzedi tshia mpekatu atshi tshidi mua kupetesha difu anyi disama dia tshiambu dia bitupa bia lulelu. Anyi pamu’apa bana badi bakengela kukubibua ku dienzejibua ku bukole kudi muledi bua masandi. Kabiyi mpata, kudi bivule bia kukonkonona kumpala kua kuangata dipangadika. Kadi, biwikala mumanye ne: muena dibaka nebe mmupange lulamatu ne, nansha nanku, kunyima utuadijilula kuangatangana nende, udi uleja pa kuenza nunku se: udi mubuikidile muena kuebe ne udi ujinga kutungunuka ne dibaka edi. Tubingila tua dishipa dibaka didi dipetesha mushindu wa kuselulula katuenaku kabidi. Muntu nansha umue kêna ne bua kudibueja mu bualu ebu ne kuteta mua kukudimuna dipangadika diebe, peshi kampanda kêna ne bua kudiwula dipangadika diudi muangate. Neudiambuile bujitu bua bipeta bia dipangadika diudi muangate. ‘Muntu ne muntu neadiambuile bujitu buende.’​—Galatia 6:5.

TUBINGILA TUA DIABULUKANGANA

17. Pikala masandi kaayiku, mmikalu kayi idi Mifundu yela pa diabulukangana anyi dishipa dibaka?

¹⁷ Kudi nsombelu idi mua kubingisha diabulukangana peshi bumue dishipa dibaka ne muena dibaka nansha bikalaye kayi muende masandi anyi? Eyowa, kadi padibi bienzeka nunku, muena nkristo kêna ne budikadidi bua kutantshila muntu mukuabu ne lungenyi lua diselulula. (Matayo 5:32) Bible, nansha mudiye ushiya mpunga bua diabulukangana dia mushindu’eu, udi ulomba bua se: eu udi umbuka udi ne bua ‘kushala biende mujike, anyi alengeje’ ne muena dibaka nende. (1 Kolinto 7:11) Mmu imue nsombelu kayi mikole menemene mudi diabulukangana mua kumueneka bu dia meji?

18, 19. Ngimue nsombelu kayi mikole menemene idi mua kufikisha muena dibaka ku dipima ne: mbia meji bua kulomba diabulukangana peshi dishipa dibaka, nansha bikala diselulula kadiyi mua kuenzeka?

¹⁸ Eyo, dîku didi mua kuikala mu dikenga bua bufuba bua bungi ne bibidilu bibi bia mulume.d Udi mua kubumbula lupetu lua dîku ku manaya a mfranga ne ku dinua dia bintu bia lulengu anyi maluvu. Bible udi wamba ne: “Bushuwa eu udi kayi utabalela . . . bena mu nzubu muende, mmuvile ditabuja ne mmubi kupita muntu udi kayi ne ditabuja.” (1 Timote 5:8, NW) Bikala muntu wa nunku ubenga kushintulula bienzedi biende, pamu’apa utula mene ne mfranga idi mukajende upeta ku bibidilu biende bibi, mukaji eu udi mua kusungula bua kukuba nsombelu wende ne wa bana bende pa kulomba diabulukangana ku kabadi.

¹⁹ Diya ku kabadi bua diabulukangana didi kabidi mua kuenjibua bikala muena dibaka muikale ne tshikisu tshikole menemene kudi mukuende, pamu’apa umututa anu kumututa mu mushindu udi uteka makanda ende a mubidi anyi muoyo wende mene mu njiwu. Kusakidila apa, bikala muena dibaka uteta dîba dionso kuenzeja muena kuende bua ashipe mêyi-matuma a Nzambi mu mushindu kampanda, muena dibaka udi mu njiwu udi mua kupangadija bua kuabulukanganabu, nangananga bikala malu aa mafike ku diteka nsombelu wende wa mu nyuma mu njiwu. Muena dibaka udi wamba kujiwuka udi mua kukoma ne: mushindu umu’epele wa “kutumikila Nzambi, bu mfumu, pamutu pa kutumikila bantu” ng’wa kulomba diabulukangana ku kabadi.​—Bienzedi 5:29, NW.

20. (a) Padiku dikosoloka dia dîku, ndiambuluisha kayi didi balunda ne bakulu bapie mua kutuala, ne ntshinyi tshidibu ne bua kuepuka? (b) Bantu basele kabena ne bua kutumika ne ngenyi idi Bible ufila pa diabulukangana ne dishipa dibaka bu kabingila bua kuenza tshinyi?

²⁰ Mu mishindu yonso ya dinyangibua dia muena dibaka dikole menemene, muntu nansha umue kêna ne bua kufinakaja muena dibaka udi kayi ne bualu bua kudiabululaye anyi bua kushala musombe ne muena kuende. Nansha mudi balunda ne bakulu bapie mua kutuala dikuatshisha ne mibelu miashila pa Bible, bine aba kabena mua kumanya matengu onso a bualu budi pankatshi pa mulume ne mukaji. Yehowa nkayende ke udi mua kuamona. Bushuwa, mukaji muena nkristo kakunemeka ndongoluelu wa Nzambi wa dibaka bikalaye utumika ne tubingila tukena tua nsongo bua kupatuka mu dibaka. Kadi bikala nsombelu wa njiwu mikole menemene mutungunuke, muntu nansha umue kêna ne bua kumudiula biasungulaye bua kudiabulula. Mbia muomumue bua mulume muena nkristo udi ujinga diabulukangana. “Buonso buetu netuimane ku mpala kua tshilumbuluidi tshia Nzambi.”​—Lomo 14:10.

KUPANDUKA KUA DIBAKA DIKOSOLOKE

21. Mbualu kayi buenzeke budi buleja ne: mibelu ya Bible pa dibaka itu ituala bipeta bilenga?

²¹ Ngondo isatu kunyima kua Lucia, udi mutela ku mbangilu, mumane kuabulukangana ne bayende, wakapetangana ne Bantemu ba Yehowa ne kutuadija kulonga Bible nabu. Udi umvuija ne: “Mu mushindu wakankemesha bikole, Bible wakafila dijandula dia dikuatshisha ku bualu buanyi. Kunyima kua lumingu lumue patupu lua dilonga, ngakajinga kulengeja diakamue ne bayanyi. Lelu’eu ndi mua kuamba ne: Yehowa mmumanye mushindu wa kupandisha mabaka adi mu lutatu bualu malongesha ende adi ambuluisha bena dibaka bua kumanya mua kuangatangana ne mushinga. Bamue batu bamba ne: Bantemu ba Yehowa batu babuluja mêku, kadi ki mbia bushuwa to. Buanyi meme, bualu bushilangane menemene ke buvua bungezekele.” Lucia wakamanya kutumikila mêyi-maludiki a mu Bible mu nsombelu wende.

22. Bena dibaka bonso badi ne bua kuikala ne dieyemena ku tshinyi?

²² Lucia kêna nkayende to. Dibaka didi ne bua kuikala dibenesha, kadiena ne bua kuikala bujitu to. Bua tshipatshila atshi, Yehowa mmufile mpokolo mutambe bulenga wa mibelu pa dibaka wa katshia ne katshia ku yonso idi mifundibue​—Dîyi diende dia mushinga. Bible udi mua kuvuija “eu ukena ne dimonamona malu muena meji.” (Musambu wa 19:7-11, NW) Mmupandishe mabaka mavule akavua amba kufua ne mmuakaje makuabu mavule avua ne ntatu mikole. Bena mabaka bonso bikale ne dieyemena dia mibelu ya mu dibaka idi Yehowa Nzambi upetesha. Idi bushuwa ijandula nshinga!

1, 2. (a) Mmashintuluka kayi adi enzeka padi muntu ukulakaja? (b) Mmunyi muakapeta bantu bena Nzambi ba mu bikondo bifundilebu Bible disankishibua mu bukulakaje buabu?

MASHINTULUKA mavule adi enzeka patudi tuenda tukulakaja. Butekete bua mubidi budi buatula dikanda dietu. Diditangila mu lumuenu didi disokolola minyengu ne ditokoloka dia nsuki ku kakese ku kakese​—nansha dibàla mene. Tudi mua kujimija tshivulukidi. Malanda mapiamapia adi apeteka padi bana basela, ne kabidi padi biikulu baledibua. Bua bamue, dipeta pansio ku mudimu ditu dituala nsombelu wa buatshiabuila mushilangane.

² Bushuwa, bidimu bia bukulakaje bidi mua kuikala ne ntatu. (Muambi 12:1-8) Nansha nanku, tangila basadidi ba Nzambi mu bikondo bifundilebu Bible. Nansha muvuabu ndekelu wa bionso bafike ku difua, bakapeta meji ne bujinguludi, biakabapetesha disankishibua divule ku bukulakaje. (Genese 25:8; 35:29; Yobo 12:12; 42:17) Mmunyi muakalubulukabu mu dikulakaja ne disanka? Bushuwa mpa kuikala ne nsombelu udi mu diumvuangana ne mêyi-maludiki atudi tusangana lelu mafunda mu Bible.​—Musambu wa 119:105; 2 Timote 3:16, 17.

3. Mmubelu kayi uvua Paulo mupeshe balume ne bakaji bakulakaje?

³ Mu mukanda wende mufundila Tito, mupostolo Paulo wakafila mibelu milenga kudi aba badi benda bakulakaja. Wakafunda ne: “Balume bakulakaje bikale ne budipope mu bibidilu, basumanane, ne tshiumvuilu tshijalame, bashindame mu ditabuja, mu dinanga, ne ditantamena. Bia muomumue bakaji bakulakaje bikale ne kanemu mu bienzedi, kabayi bena bijanu, anyi bakuatshike ku bupika bua mvinyo wa bungi, bikale balongeshi ba tshidi tshimpe.” (Tito 2:2, 3, NW) Diteleja mêyi aa didi mua kukuambuluisha bua kutantamena ntatu ya dikulakaja.

ITABA BUDIKADIDI BUA BANA BEBE

4, 5. Ntshinyi tshitu baledi bavule benza padi bana babu bumbuka ku nzubu, ne mmunyi mudi bamue badiakaja bua kuakama nsombelu eu mupiamupia?

⁴ Dishintulula dia miaba didi dilomba dishintuluka bilondeshile nsombelu mipiamipia. Ke mudibi bimueneka padi bana bakulumpe bumbuka ku nzubu ne basela! Ke divuluija dia kumpala kudi baledi bavule dia se: badi benda bakulakaja. Nansha mutubu ne disanka bualu ndelanganyi yabu yakukulumpa, misangu mivule baledi batu basumpakana bua bivuabu benze anyi kabayi benze bua kulongolola bana babu ku budikadidi. Ne badi mua kumvua muoyo wa kubamona ku nzubu.

⁵ Biumvuike, baledi batu batungunuka ne kuditatshisha bua dikala-bimpe dia bana babu, nansha kunyima kua bana bamane kumbuka ku nzubu. “Bingikala mua kupeta ngumu yabu misangu mivule, bua kupeta dishindika dia se: badi bimpe​—abi nebisankishe,” ke muakamba mamu umue. Tatu kampanda udi ulonda ne: “Pakumbuka muanetu wa bakaji ku nzubu, bivua tshikondo tshikole menemene. Biakashiya disoso dinene mu dîku dietu bualu tuvua tuenza bualu buonso anu pamue.” Mmunyi muvua baledi aba batantamene diumbuka dia bana babu? Misangu mivule, mpa kuleja diditatshisha bua bantu bakuabu ne dibambuluisha.

6. Ntshinyi tshidi tshiambuluisha bua kulama mmuenenu muakane pa malanda a mu dîku?

⁶ Padi bana basela, mudimu wa baledi udi ushintuluka. Genese 2:24 udi wamba ne: ‘Mulume neashiye tatuende ne mamuende, nealamate mukajende; bubidi buabu nebikale mubidi umue.’ Dianyisha dia mêyi-maludiki a Nzambi pa bumfumu ne bulongame bulenga nebiambuluishe baledi bua kulama mmuenenu muakane wa malu.​—1 Kolinto 11:3; 14:33, 40.

7. Nngikadilu kayi mulenga wakadima tatu kampanda pakumbuka bana bende ba bakaji ku nzubu bua kuya ku mabaka?

⁷ Bana ba bakaji babidi kampanda bakasedibua ne kumbukabu ku nzubu, baledi babu bakadiumvua bashale patupu. Kumpalampala, tatuabu wakalamina baku bende tshiji. Kadi pakelaye meji pa dîyi-diludiki dia bumfumu, wakajingulula ne: babaya bana bende ba bakaji bavua mpindieu ne bujitu bua mêku abu. Nunku, pavua bana bende ba bakaji balomba mibelu, uvua ubebeja tshivua babayabu bela meji, ne pashishe uvua ushindika se: uvua ufila dikuatshisha diakanyine muende muonso. Baku bende badi mpindieu bamuangata bu mulunda ne bitaba mibelu yende.

8, 9. Mmunyi mudi bamue baledi badiakaje kuitaba budikadidi bua bana babu bakaadi bakulumpe?

⁸ Tshia kuenza ntshinyi bikala bena dibaka bapiabapia, nansha kabayi benze bualu bukena bubengangane ne Mifundu, bapanga kuenza tshidi baledi bela meji ne: ke tshidi tshitambe buimpe? “Tutu tubambuluisha misangu yonso bua kuikalabu ne mmuenenu wa Yehowa,” ke mudi bena dibaka kampanda bakaselesha bana bumvuija, “kadi patudi katuyi tuanyisha dipangadika diabu, tudi tuditaba ne tubatua nyama ku mikolo ne tubakankamija.”

⁹ Mu amue matunga a ku Azi, bamue bamamu batu bamona bitambe kubakolela bua kuanyisha budikadidi bua bana babu ba balume. Pabi, bikalabu banemeka bulongame ne bumfumu bia Buena-nkristo, nebamone se: dibenga kumvuangana ne bakaji ba bana babu didi dikepela. Mukaji kampanda muena nkristo wakamona se: diumbuka dia bana bende ba balume ku nzubu divua “mpokolo wa dianyisha divule.” Mmusankishibue pa kumona mudibu bamanye mua kuludika mêku abu. Bu tshipeta, biakafikisha ku dipepeja bujitu bua ku mubidi ne bua mu lungenyi budiye yeye ne bayende ne bua kuambula bu mudibu benda bakulakaja.

DIKOLESHA TSHIAKABIDI TSHISUIKIDI TSHIENU TSHIA DIBAKA

10, 11. Mmibelu kayi ya mu mifundu yambuluisha bua kuepuka amue mateyi a tshikondo tshia bukulumpe bushindame?

¹⁰ Bantu batu bandamuna ku malu mu mishindu mishilangane padibu bafika mu mulongo wa bakulumpe bashindame. Bamue balume badi badivuadika mu mushindu mushilangane bua kuteta kumueneka bansonga. Bakaji bavule badi basumpakana bua mashintuluka adi dikoseka dia diya ku ngondo dituala. Bia dibungama, bamue bakulumpe bashindame batu bakebesha lukuna ne mukawu kudi bena dibaka nabu pa kuendela mulume anyi mukaji mukuabu utshidi mutekete. Kadi, bakulakaje bena Nzambi, bu mudibu “bantu ba meji,” batu bakanda majinga abu mabi. (1 Petro 4:7, MMM) Bia muomumue bakaji bapie batu badikolesha bua kulama bushindame bua mabaka abu, bua dinanga dia babayabu ne dijinga dia kusankisha Yehowa.

¹¹ Ku buenzeji bua spiritu, Mukalenge Lemuele wakafunda disamuna dia “mukaji wa tshitembu” udi ufuta bayende ‘ki nne bibi, udi umuenzela amu bimpe matuku onso adiye ne muoyo.’ Mulume muena nkristo kakupangila kuanyisha mushindu udi mukajende udienzeja bua kutantamena lutatu luonso lua mu mutshima wende ludiye upetangana nalu mu bidimu bia bukulumpe buende. Dinanga diende nedimusake bua ‘kumutumbisha.’​—Nsumuinu 31:10, 12, 28, MMM.

12. Mmunyi mudi bena dibaka mua kutamba kusuikakana pamue padi bidimu bienda bipita?

¹² Mu bidimu bia dikolesha bana mudi bivule bia kuenza, bubidi buenu nuvua mua kuikala ne musangelu bateke ku luseke majinga enu nuenu nkayenu bua kupetesha bana benu bidibo bakengela. Kunyima kua diya diabu ke tshikondo tshia kutabalela tshiakabidi nsombelu wenu wa dibaka. “Pakumbuka bana banyi ba bakaji ku nzubu,” ke mudi mulume kampanda wamba, “Ngakatuadija kutantshila tshiakabidi mukajanyi.” Mulume mukuabu udi wamba ne: “Tudi tutabalelangana pa bidi bitangila makanda a mubidi ne tuvuluijangana bua dikengedibua dia kudibidija mubidi.” Bua kubenga kumvua bunkaya, yeye ne mukajende badi bakidila bena mu tshisumbu bakuabu. Eyowa, ditabalela bakuabu didi dituala mabenesha. Kabidi, didi disankisha Yehowa.​—Filipoi 2:4; Ebelu 13:2, 16.

13. Ndiambuluisha kayi didi nadi mutshima munzuluke ne bujalame padi bena dibaka benda bakulakaja pamue?

¹³ Kulekedi bua ntanta wa diyukidilangana adiunde pankatshi pebe ne muena kuebe. Yukidilanganayi mu budikadidi buonso. (Nsumuinu 17:27) “Tudi tudiundisha dijingululangana dietu umue ne mukuabu pa kulejangana diditatshisha ne diangatangana ne mushinga,” ke mudi mulume kampanda umvuija. Mukajende udi witaba, wamba ne: “Bu mutuakulakaji, tudi bafike ku dipeta disanka pa kunua dikopo dia tshiayi pamue, pa kuyukila, ne pa kukuatshishangana umue ne mukuabu.” Kuikala ne lungenyi lunzuluke ne lujalame kudi mua kuambuluisha bua kukolesha tshisuikidi tshia dibaka dienu, nunku bubidi buenu nenumone mua kutantamena mvita ya Satana, muluishi wa dibaka.

PETELA DISANKA KU DISOMBA NE BIIKULU BEBE

14. Ndikuatshisha kayi dimueneke divua nadi kakuende mukaji wa Timote mu dikulumpa diende bu muena nkristo?

¹⁴ Biikulu badi “tshifulu tshia butumbi” tshia banunu. (Nsumuinu 17:6) Disomba ne biikulu didi mua kuikala bushuwa muanda wa milowo​—dipetesha dikanda ne bukole. Bible udi wakula bilenga bua Loyise, kaku mukaji kampanda uvua, pamue ne muanende wa bakaji Enika, muabanyangane mitabuja ende ne muikuluende wa balume Timote utshivua muana mutekete. Muana eu wakakola ne dimanya dia se: mamuende ne kakuende bavua bangata bulelela bua mu Bible ne mushinga.​—2 Timote 1:5; 3:14, 15.

15. Pa bidi bitangila biikulu, ndikuatshisha kayi dia mushinga didi bakaku mua kufila, kadi ntshinyi tshidibu ne bua kuepuka?

¹⁵ Nunku, mu bualu ebu bakaku badi mua kufila dikuatshisha dia mushinga mukole. Bakaku, nukadi bamane kuabanyangana dimanya dienu dia malongolola a Yehowa ne bana benu. Mpindieu nudi mua kuenza bia muomumue ne tshipungu tshikuabu kabidi! Bana batekete bavule batu basanka bua kuteleja mudi bakakuabu balonda miyuki ya mu Bible. Bushuwa, kanuena nuangata bujitu bua tatu bua kukuna munda mua bana bende malelela a mu Bible. (Dutelonome 6:7) Bishilangane, nudi nukumbajija pa mudimu wa tatu. Disambila dienu dikaleku bu dia mufundi wa misambu edi: ‘Nzambi, kundekedi nansha, too ne ku bununu buanyi ne pangikala ne mvi; kundekedi too ne pangambila ba mu tshikondo tshialua bua tshianza tshiebe tshikole, ne pangambila badi balonda kunyima bua bukole buebe.’​—Misambu 71:18; 78:5, 6.

16. Mmunyi mudi bakaku mua kuepuka kuikala bakebeshi ba didiunda dia ntatu mu dîku diabu?

¹⁶ Bia dibungama, bamue bakaku mbanyange bana bakese ne dibengeleka mu mushindu udi ujudija dipanga-kumvuangana pankatshi pa bakaku ne banababu bakaadi bakulumpe. Nansha nanku, bulenga buebe bua bushuwa budi pamu’apa mua kunzuluila biikulu bebe njila bua kukukuatshila malu bipepele padibu kabayi basakibue bua kuasokoluela baledi babu. Imue misangu bana badi batekemena se: bakakuabu bena diengeleka nebatue ku tshiabu mu dikokangana ne baledi babu. Tshia kuenza ntshinyi dîba adi? Uleje meji ne ukankamije biikulu bebe bua kuikalabu bunzuluila baledi babu mutshima. Udi mua kumvuija ne: ebi bidi bisankisha Yehowa. (Efeso 6:1-3) Pikalabi bikengedibua, udi mua kunzuluila bana njila ku budisuile pa kuakula ne baledi babu kumpala kua dîba. Kusokoki biikulu bebe bualu pa biudi mumanye mu bungi bua bidimu. Bujalame ne bululame biebe bidi mua kubakuatshisha.

UDIAKAJE MU NSOMBELU PAUDI WENDA UKULAKAJA

17. Ndipangadika kayi dia mufundi wa misambu didi bena nkristo bakulakaje ne bua kuidikija?

¹⁷ Paudi wenda ukulakaja udi udimona se: kuena mua kuenza bionso biuvua muibidile nabi peshi biudi musue kuenza. Mmunyi muwapita ne dikulakaja? Mu lungenyi luebe udi mua kudiumvua ne: udi ne bidimu 30, kadi diditangila mu lumuenu didi dikuleja ne: bulelela kabiena nanku. Kuteketshi ku muoyo. Mufundi wa misambu wakasengelela Yehowa ne: “Kundekedi pangakulakaja, padi bukole buanyi bukepela, kunshiyi to.” Usungule bua kuidikija dipangadika dia mufundi wa misambu. Wakamba ne: ‘Meme panyi, nshale amu ne ditekemena, mvudije dikutumbisha diebe.’​—Musambo wa 71:9, 14, MMM.

18. Mmunyi mudi muena nkristo mupie mua kutumika bilenga ne matuku ende a pansio?

¹⁸ Bavule mbadilongolole kumpala kua dîba bua kuvudija disamuna diabu dia Yehowa kunyima kua pansio wa ku mudimu. “Ngakapangadija kumpala kua dîba tshingenza pajikija muana wetu wa bakaji kalasa,” ke mudi tatu umue udi mpindieu muena pansio umvuija. “Ngakasungula bua kutuadija mudimu wa buambi wa ku dîba ne ku dîba, ne ngakapana kumpanyi wanyi wa bungenda bua kupeta budikadidi bua kusadila Yehowa bipitshidile. Ngakasambila bua kupeta buludiki bua Nzambi.” Biwikala wipatshila bidimu bia pansio, peta busambi mu mêyi aa a Mufuki wetu Munene: ‘Too ne ku bununu buenu meme ndi anu mundi emu; too ne palua nsuki yenu mitoke [“nentungunuke meme muine ne kunukuatshisha,” NW].’​—Yeshaya 46:4.

19. Mmubelu kayi udi mufidibue bua aba badi benda bakulakaja?

¹⁹ Didiakaja ku nsombelu wa pansio wa ku mudimu kadiena mua kuikala bualu butekete to. Mupostolo Paulo wakabela balume bakulakaje bua kuikala “badipope mu bibidilu.” Ebi bidi bilomba didikanda mu malu onso, ki ndidilekelela ku dinyikibua dia kukeba nsombelu mupepele. Kudi mua kuikala mene dikengedibua dikole dia bibidilu bimpe bia buatshiabuila ne dia didikanda kunyima kua pansio kupita muvuabi kumpala. Nunku, ikala ne bivule bia kuenza, ‘ukumbaja mudimu wa Mukalenge misangu yonso, bualu bua udi mumanye ne: mudimu uudi wenza mu Mukalenge kawena wa patupu.’ (1 Kolinto 15:58) Alabaja midimu yebe ya diambuluisha bakuabu. (2 Kolinto 6:13) Bena nkristo bavule badi benza nunku pa kumanyisha lumu luimpe ne lukunukunu bilondeshile makanda abu. Paudi wenda ukulakaja, ikala ‘mushindame mu ditaba, mu dinanga, mu dinanukila.’​—Tite 2:2, MMM.

MUA KUPITA NE DIJIMINA DIA MUENA DIBAKA NEBE

20, 21. (a) Mu ndongoluelu eu wa malu, ntshinyi tshidi ndekelu wa bionso ne bua kukosolola bena dibaka? (b) Mmunyi mudi Anna mufile tshilejilu tshimpe bua bena dibaka badi bafuishe?

²⁰ Mbualu bua dibungama ne bushuwa se: mu ndongoluelu wa malu eu, bena dibaka batu ndekelu wa bionso bapanduluka bua lufu. Bena dibaka bena nkristo badi mu kanyinganyinga mbamanye se: banangibue babu badi mpindieu balale, ne badi ne ditekemena dia se: nebabamone tshiakabidi. (Yone 11:11, 25) Kadi dijimina edi didi amu dibungamija. Mmunyi mudi eu udi mushale mua kupita nadi?a

²¹ Divuluka tshivua muntu wa mu Bible kampanda muenze nedituambuluishe. Anna uvua mufuishe bayende kunyima kua bidimu muanda-mutekete patupu bia dibaka, ne patudi tubala bualu buende, ukavua ne bidimu 84. Tudi mua kuikala bashindike se: wakanyingalala pakajimijaye bayende. Mmunyi muakapitaye ne muanda eu? Wakenzela Yehowa Nzambi mudimu wa tshijila ku ntempelo butuku ne munya. (Luka 2:36-38) Nsombelu wa Anna wa mudimu muenza ne masambila uvua kabiyi mpata utuala disulakana dinene ne kanyinganyinga ku bunkaya biakumvuaye bu mukàmbà.

22. Mmunyi muvua bamue bakàmbà ne balume badi bafuishe batantamene bunkaya?

²² “Lutatu lutambe bunene buanyi meme luvua kupanga wa kuyukila nende,” ke muakumvuija mukaji wa bidimu 72 uvua mufuishe bayende kukadi bidimu dikumi. “Bayanyi uvua muteleji mulenga. Tuvua tuyukila pa malu a mu tshisumbu ne pa mudimu wa Buena-nkristo.” Mukàmbà mukuabu udi wamba ne: “Nansha mudi bungi bua matuku buondapa, ndi mumone bitambe buimpe bua kuamba ne: tshidi muntu wenza ne dîba diende ke tshidi tshimuambuluisha bua kuondapibua. Udi ne mushindu muimpe wa kuambuluisha bakuabu.” Mulume mufuishe wa bidimu 67 udi witaba wamba ne: “Mushindu wa mpatshi wa kuakama kanyinganyinga ng’wa kudifila mu disamba bakuabu.”

DIANGATSHIBUA NE MUSHINGA KUDI NZAMBI MU BUKULAKAJE

23, 24. Mbusambi kayi bunene budi Bible ufila bua bakulakaje, nangananga kudi aba badi bafuishe muena dibaka?

²³ Nansha mudi lufu luangata muena dibaka munangibue, Yehowa udi ushala muena lulamatu lua kashidi, wa kueyemena. ‘Ngakulomba Yehowa bualu bumuepele,’ ke muakimba Mukalenge wa kale Davidi, ‘mbuobu bundi nkebakeba: bua meme kushikama mu nzubu wa Yehowa matuku onso a muoyo wanyi, bua kumona buimpe bua Yehowa, ne bua kuelangana meji [“ne dianyisha bua,” NW] ntempelo wende.’​—Musambu wa 27:4.

²⁴ “Unemeke bakaji bakamba, ndi ngamba anu bakaji bakamba ba menemene,” ke mudi mupostolo Paulo ulomba. (1 Timoteyi 5:3, MMM) Mubelu udi ulonda dîyi-dishidimunyi edi udi uleja ne: bakàmbà badi bakanyine mbadi kabayi ne balela ba pabuipi ne badi mua kupeta dikuatshisha ne bintu bia ku mubidi kudi tshisumbu. Nansha nanku, ngumvuilu wa dîyi-dishidimunyi dia ‘kunemeka’ udi ukongoloja lungenyi lua kubangata ne mushinga. Mbusambi kayipu budi bakàmbà ne balume bena Nzambi badi bafuishe mua kupetela ku dimanya dia se: Yehowa udi ubangata ne mushinga ne neabakuatshishe!​—Yakobo 1:27.

25. Ntshipatshila kayi tshidi anu kuoku bua banunu?

²⁵ “Bulengele bua bakulakaje, nnsuki yabu mitoke,” ke mudi Dîyi dia Nzambi difundisha ku spiritu diamba. Idi “tshifulu tshia bulengele padiyi isanganyibua mu njila wa buakane.” (Nsumuinu 16:31; 20:29, NW) Nunku, tungunuka, nansha wewe muikale mu dibaka anyi mulue mujike tshiakabidi, ulame mudimu wa Yehowa pa muaba wa kumpala mu nsombelu webe. Newikale mu mushindu’eu ne dîna dilenga kumpala kua Nzambi mpindieu pamue ne ditekemena dia muoyo wa tshiendelele mu bulongolodi muikala bisama bia bukulakaje kabitshiyiku kabidi.​—Musambu wa 37:3-5; Yeshaya 65:20.

1. Mmabanza kayi atudi nawu kudi baledi betu, ne nunku mmeji kayi atudi ne bua kuikala nawu bualu buabu ne ntshinyi tshitudi ne bua kubenzela?

“TELEJA tatuebe udi mukulele, ne kupepeji mamuebe padiye ukulakaja,” ke muakabela muena meji kampanda wa kale. (Nsumuinu 23:22, MMM) ‘Tshiena mua kuenza nanku nansha kakese!’ ke muudi mua kuamba. Pamutu pa kupepeja bamamuetu​—peshi batatuetu—​bavule ba kutudi batu bumvua dinanga diondoke bualu buabu. Tudi tuanyisha ne: tudi ne dibanza dinene kudibu. Tshia kumpalampala, baledi betu bakatupesha muoyo. Nansha mudi Yehowa Mpokolo wa muoyo, bu kabiyi bua baledi betu katuvua kuikalaku to. Kakuena tshintu tshitudi mua kupesha baledi betu tshidi ne mushinga bu muoyo muine. Nunku, elaku meji bua didifila diabu, ditabalela ne disumpakana, ditula lupetu, ne ntema ya dinanga bidi bikengedibua bua kuambuluisha muana mu njila wende biangatshile ku buana too ne ku bukulumpe. Nunku, mbia meji kayipu padi Bible ufila mubelu eu: “Unemeke tatu’ebe ne mamuebe . . . bua wewe kuikala ne diakalenga ne kushala ne muoyo musangu mule pa buloba.”​—Efeso 6:2, 3, NW.

DIMANYA BIDIBU BAKENGELA MU MUTSHIMA

2. Mmunyi mudi bana bakaadi bakulumpe mua kufuta baledi babu “difutu dikumbanyine bua bivuabu babenzele”?

² Mupostolo Paulo wakafundila bena nkristo ne: “Badi [bana anyi biikulu] ne bua kuanji kulonga mua kuleja bulamatshi kudi Nzambi mu bena mu nzubu muabu ne kutungunuka ne kufuta baledi ne bakakuabu difutu diakanyine bua bivuabu babenzele, bualu kuenza nunku nkulengele ku mêsu kua Nzambi.” (1 Timote 5:4, NW) Bana bakadi bakulumpe badi bafila “difutu bua bivuabu babenzele” pa kuleja disakidila bua dinanga, mudimu ne dibatabalela bivua baledi babu ne bakakuabu babapeteshe munkatshi mua bidimu mulongolongo. Umue mushindu udi bana mua kuenza nunku ng’wa kuvuluka se: anu bu muntu yonso, bakulakaje badi bakengela dinanga ne dibatukija​—misangu mivule batu bakengela bikole malu aa. Anu bu yonso wa kutudi, batu bakengela kudiumvua bangatshibue ne mushinga. Badi bakengela kumvua se: mioyo yabu idi ne mushinga.

3. Mmunyi mutudi mua kunemeka baledi ne bakaku?

³ Nunku tudi mua kunemeka baledi ne bakakuetu pa kubambila ne: tudi babanange. (1 Kolinto 16:14) Pikala baledi betu kabayi basomba pamue netu, tudi ne bua kuvuluka ne: dibatumina mikanda didi mua kuikala ne mushinga muvule kudibu. Mukanda wa musangelu, diela nshinga, anyi dikumbula bidi mua kuikala ne dikuatshisha dinene bua disanka diabu. Miyo, udi musombele ku Japon, wakafunda pavuaye ne bidimu 82 ne: “Muananyi wa bakaji [bayende udi mutangidi muena ngendu] udi ungambila ne: ‘Mamu, suaku “wenza luendu” netu.’ Udi untumina programe wabu wa ngendu ne nimero ya diela nshinga ya tshisumbu tshionso tshikalabu. Ndi mua kunzulula karte kanyi ne kuamba ne: ‘Ah. Mpindieu badi apa!’ Ndi misangu yonso ngela Yehowa tuasakidila bua dibenesha dia kuikala ne muana bu eu.”

DIAMBULUISHA NE BINTU BIA KU MUBIDI

4. Mmunyi muvua bilele bia malu a Nzambi bia bena Yuda bikankamija dileja muoyo mubi kudi baledi bakulakaje?

⁴ Dinemeka baledi didi dikongoloja too ne ditabalela ku bidibu bakengela ku mubidi anyi? Eyowa. Ke mutubi misangu mivule. Mu matuku a Yezu bamfumu ba malu a Nzambi bena Yuda bakatua nyama ku mikolo tshilele etshi tshia se: bikala muntu muambe ne: mfranga anyi bintu biende bivua “dipa dilambula Nzambi,” uvua usuludibua ku bujitu bua kutumika nabi bua kukuba baledi bende. (Matayo 15:3-6, NW) Mmuoyo mubi kayipu! Bushuwa, bamfumu aba ba malu a Nzambi bavua bakankamija bantu bua kubenga kunemeka baledi babu ne kubapepeja pa kubimina bidibu bakengela. Katuena basue kuenza nunku nansha musangu umue!​—Dutelonome 27:16.

5. Nansha mudiku ndongoluelu mienza kudi mbulamatadi bua dikuatshisha mu amue matunga, bua tshinyi dinemeka baledi didi imue misangu dikongoloja difila diambuluisha ne mfranga?

⁵ Mu matunga mavule lelu, programe ya mbulamatadi ya difila dikuatshisha idi ipetesha bimue bintu bia ku mubidi bua bakulakaje bu mudi biakudia, bilamba, ne nzubu. Kusakidila apu, bakulakaje buobu bine badi mua kuikala badibutshile ndambu wa lupetu bua tshikondo tshia bukulakaje. Kadi bikala makuatshisha aa majike anyi makepele, bana badi banemeka baledi babu pa kuenza muabu muonso mua kuenza bua kukumbaja bidibu bakengela. Bushuwa, dikuba baledi bakulakaje ntshijadiki tshia lulamatu lua buena-Nzambi, mbulamatshi kudi Yehowa Nzambi, Muenji wa ndongoluelu wa dîku.

DINANGA NE DIDIFILA

6. Mmalongolola kayi a mu nsombelu adi bamue benze bua kutabalela bidi baledi babu bakengela?

⁶ Bana bavule bakadi bakulumpe mbakumbaje bidibu bakengela kudi baledi babu bakadi batekete mubidi mu dinanga ne didifila. Bamue mbateke baledi babu ku nzubu kuabu anyi mbaye kusombela pabuipi nabu. Bakuabu mbamuangale baye kusombela ku nzubu umue ne baledi babu. Misangu mivule, ndongoluelu ya nunku yakamueneka bu dibenesha bua baledi ne bua bana.

7. Bua tshinyi kabiena bimpe bua kuenza malu lukasa lukasa mu diangata mapangadika pa bidi bitangila baledi bakulakaje?

⁷ Kadi, imue misangu dimuangala adi kaditu dipatula bipeta bimpe. Bua tshinyi? Pamu’apa bualu mapangadika mmangata lukasa lukasa anyi mmashila amu pa disumpakana. “Mudimuke udi ukonkonona tshidiye wenza,” ke mudi Bible utudimuija. (Nsumuinu 14:15, MMM) Tshilejilu, bu mamuebe mukulakaje muikale ne lutatu lua kusomba nkaya ne wela meji ne: bidi mua kuikala bilenga bua alue kusomba nebe pamue. Mu dikonkonona bidia biebe ne budimu, udi mua kukonkonona malu adi alonda aa: ntshinyi tshidiye ukengela bushuwa? Kudiku ndongoluelu ya dikuatshisha ya bantu anyi ya mbulamatadi idi ifila diambuluisha dikuabu diakanyine anyi? Mmusue kumuangala anyi? Bikalaye musue, mmushindu kayi wikalabi ne buenzeji pa nsombelu wende? Neikale ne bua kushiyangana ne balunda bende anyi? Mmunyi mudibi mua kuikala ne buenzeji mu mutshima wende? Ukadiku muyukile nende pa malu aa anyi? Mmunyi mudi dilua diende mua kuikala ne buenzeji kuudi, kudi muena dibaka nebe, kudi bana bebe bine? Bikala mamuebe ukengela ditabalela, nnganyi wadifila? Mbanganyi badi mua kuambuishangana bujitu ebu? Udiku muyukidilangane bualu ebu ne bena dîku bonso badi bualu ebu butangila buludiludi anyi?

8. Mbanganyi baudi mua kuebeja ngenyi paudi upangadija pa mushindu wa kuambuluisha baledi bebe bakulakaje?

⁸ Bu mudi bujitu ebu bua dikuba butangila bana bonso mu dîku, bidi mua kuikala bimpe bua kuenza tshipangu tshia dîku bua bonso bikale mua kufila ngenyi mu diangata mapangadika. Kukuatshila bakulu mu tshisumbu tshia bena nkristo anyi balunda badi bapetangane ne nsombelu wa muomumue kudi paku mua kuikala ne diambuluisha. “Mapangadika kaatu alubuluka muaba udi kawuyi diyukidilangana malu masokome,” ke mudi Bible udimuija, “kadi mu bungi bua bafidi ba mibelu mudi dikumbana.”​—Nsumuinu 15:22, NW.

DITELEJANGANA NE BUJINGULUDI

9, 10. (a) Nansha mudibu mu bidimu bia bukulakaje, nkanemu kayi katudi ne bua kuleja bakulakaje? (b) Nansha muana ukadi mukulumpe muele bidia kayi bua kuambuluisha baledi bende, ntshinyi tshidiye misangu yonso ne bua kubapesha?

⁹ Dinemeka baledi betu bakulakaje didi dilomba ditelejangana ne bujinguludi. Bu mudi kukulakaja kulua ne yaku ntatu mikole, bakulakaje badi mua kumona bibakolela ku kakese ku kakese bua kuenda, kudia, ne kuvuluka malu. Badi mua kuikala dijinga ne diambuluisha. Misangu mivule bana batu balua kuela kalele mu dipetesha bukubi ne batu bateta kufila buludiki. Kadi bakulakaje mbakulumpe badi ne dimonamona dia malu ne meji bipeta mu matuku abu a muoyo mu nsombelu wa diditabalela ne didiangatshila mapangadika. Bu-muntu buabu ne didinemeka bidi mua kuikala biashila pa mudimu wabu mukumbaja bu baledi ne bakulumpe. Baledi bamona se: badi ne bua kushiya buludiki bua mioyo yabu mu bianza bia bana babu badi mua kufika ku dibungama anyi diumvua tshiji. Bamue badi bumvua kanyinganyinga anyi batua nkanana ku bidibu bamona bu madikolela menza bua kubanyenga budikadidi buabu.

¹⁰ Kakuena dijikija malu aa dipepele to, kadi nkuleja bulenga mua kulekela bakulakaje bua kuditabalelabu ne kudiangatshilabu mapangadika mu bualabale bukumbanyine. Ki mbia meji bua kupangadija pa tshidi tshitambe buimpe bua baledi kuyi udianjila kubambila. Badi mua kuikala bajimije bivule bua bukulakaje. Ubalekele bua kulamabu budikadidi butshidibu nabu mu mushindu mukumbanyine. Udi mua kusokolola ne: paudi wenda ukepesha dikontolola nsombelu wa baledi bebe, malanda ebe nabu adi enda atamba kulengela. Nebikale ne disanka divule, ne wewe pebe. Nansha bikale bikengela kushindamena pa amue malu bua kubenzela bimpe, dinemeka baledi didi dilomba se: ubapeshe bunême ne kanemu bidibu bakanyine. Dîyi dia Nzambi didi dibela ne: “Ujuke ne kanemu kumpala kua muntu udi ne nsuki mitoke, unemeke muntu mununu.”​—Bena Levi 19:32, MMM.

DILAMA MMUENENU MUJALAME

11-13. Bikala malanda a muana mukulumpe ne baledi bende kaayi mimpe ku kale, mmunyi mudiye mua kuakama lutatu lua dibatabalela mu bidimu biabu bia bukulakaje?

¹¹ Imue misangu lutatu ludi bana bakulumpe bapetangana nalu mu dinemeka baledi bakulakaje ludi lutangila malanda avuabu nawu ne baledi babu patshivuabu bana. Pamu’apa tatuebe kavua ne musangelu ne dinanga kuudi, mamuebe uvua munekeshi mu dikokesha diende ne muena bumfika-munda. Wewe udi mua kuikala utshidi umvua bikutonda, tshiji, peshi mutapibue ku muoyo bualu kabavua baledi mu mushindu uuvua mujinge. Udi mua kutshimuna ngenyi ya mushindu’eu anyi?a

¹² Basse, uvua mukolele mu ditunga dia Finlande, udi ulonda ne: “Tatu uvua musela mamuanyi uvua mpulushi wa SS wa bena Nazi mu Allemagne. Uvua ufiika munda lukasa, ne uvua muena luonji lukole. Uvua ututa mamu bikole misangu mivule mu mêsu anyi. Umue musangu wakamfiikila munda, wakasulula mukaba wende wa mu tshimonu ne kuntutaye tshikuvu tshiawu pa mpala. Wakantuta bikole ne meme kudishinda pa bulalu.”

¹³ Pabi, kuvua luseke lukuabu lua bu-muntu buende. Basse udi usakidila se: “Ku luseke lukuabu, uvua ukuata mudimu mukole ne kavua ubenga bua kutabalela dîku ku bintu bia ku mubidi. Kakandeja nansha musangu umue dinanga dia bu-tatu, kadi mvua mumanye ne: uvua ne bibangu bia dikengeshibua munda muende. Mamuende wakamuipata ku nzubu patshivuaye muana mukese. Wakakola ne tshibidilu tshia diluangana ne wakabuela mu mvita utshidi nsongalume. Mvua mua kujingulula bivuaye wenza mu bualabale kampanda ne tshivua mmudiwula to. Pangakakulumpa, ngakasua kumuambuluisha muanyi muonso too ne ku lufu luende. Kabivua bualu bupepele to, kadi ngakenza tshionso tshimvua mua kuenza. Ngakateta bua kuikala muana muimpe too ne ku ndekelu, ne ndi ntshinka se: wakangitaba bu muanende.”

14. Mmufundu kayi udi ne mushinga mu nsombelu yonso, kusakidila ne eyi mijula mu dikuba dia baledi bakulakaje?

¹⁴ Mu mianda ya mu dîku, ne mu malu makuabu, mubelu wa Bible eu udi ne mushinga: “Nuvuale dinanga dileji luse, ne buimpe, ne budipuekeshi bua mu tshieledi tshia lungenyi, ne bupole-malu ne muoyo-mule. Tungunukayi ne kulekelelangana ne kufuilangana luse ku budisuile pikala umue ne bualu bua kudiabakena kudi mukuabu. Anu muakanufuila Yehowa luse ku budisuile, nuenu penu nuenze muomumue.”​—Kolosai 3:12, 13, NW.

MUKUBI UDI PENDE UKENGELA DITABALELA

15. Bua tshinyi dikuba baledi ditu imue misangu dituala ntatu?

¹⁵ Ditabalela muledi ukadi mutekete mubidi mmudimu mukole, udi ulomba bia bungi bia kuenza, bujitu bunene, ne mêba mavule. Kadi lutatu lukole lutu pa tshibidilu lua mu mutshima. Bidi binyingalaja bua kumona baledi bebe bajimija makanda a mubidi, tshivulukidi, ne budikadidi buabu. Sandy, udi mufumine ku Porto Rico, udi ulonda ne: “Mamu uvua ne mushinga kauyi kuamba mu dîku dietu. Bivua bia dibungama bua kumona usama ne kumutabalela. Diambedi wakatuadija kutebuka; pashishe uvua ukengela mukombo, pashishe kabidi milonda bua kuenda nayi, pashishe dikalu dia balema. Kunyima makanda ende a mubidi akakepa too ne pakafuaye. Wakapeta kansere ka mifuba ne uvua ukengela ditabalela dia dîba dionso​—munya ne butuku. Tuvua tumowesha mâyi, tumudisha ne tumubadila. Bivua bualu bukole menemene​—nangananga mu mutshima. Pangakajingulula ne: mamu ukavua pabuipi ne kufua, ngakadila bualu mvua mumunange bikole.”

16, 17. Mmubelu kayi udi mua kuambuluisha mukubi bua kulama mmuenenu wa nkatshinkatshi wa nsombelu?

¹⁶ Biwadisangana wewe muine mu nsombelu wa muomumue, mmunyi muudi mua kupita nende? Diteleja Yehowa pa kubala Bible ne diakula nende mu masambila nebikuambuluishe bikole. (Filipoi 4:6, 7) Mu mushindu udi ne dikuatshisha, ikala ne ndilu udi udisha mubidi ne teta bua kulala tulu mêba makumbane. Biwenza nunku newikale mu nsombelu muimpe ku mubidi ne mu mutshima bua kukuba munangibue webe. Pamu’apa udi mua kuakaja tshikondo tshia diikisha ku midimu ya buatshiabuatshia. Nansha bikalaku kakuyi mushindu wa kupeta diikisha dia matuku mavule ku muaba webe wa mudimu, bidi amu bia meji bua kulongolola tshikondo kampanda tshia didiolola. Bua kupeta tshikondo tshia kuanji kushiya muledi mubedi, udi mua kulongolola bua muntu mukuabu ashale pamue nende.

¹⁷ Kabitu mpukapuka bua bakubi ba bakulumpe kuikala ne matekemena kaayi matshintshikila kudibu buobu nkayabu. Kudiumvu mupile bua biudi kuyi mua kuenza. Mu imue nsombelu udi mua kukengela kutekesha munangibue webe mu nzubu wa dikuba bakulakaje. Bikala mukubi ne matekemena matshintshikila kuudi wewe muine. Udi ne bua kuikala ne butshintshikidi pa bidi bikengela ki ng’anu kudi baledi bebe kadi kabidi kudi bana bebe, kudi muena kuebe, ne kuudi wewe muine.

BUKOLE BUDI BUPITE BUA PA TSHIBIDILU

18, 19. Ndilaya kayi dia kufila dikuatshisha divua Yehowa mufile, ne mbualu kayi buenzeke budi buleja ne: udi ulama dilaya diende?

¹⁸ Ku butuangaji bua Dîyi diende, Bible, Yehowa udi ne dinanga dionso ufila buludiki budi mua kuambuluisha muntu bikole bua kutabalelaye baledi bakulakaje, kadi ki ndiambuluisha dimuepele didiye upetesha to. ‘Yehowa udi pabuipi ne bonso badi bamubikila,’ ke muakafunda mufundi wa misambu ku buenzeji bua spiritu munsantu. ‘Udi umvua [“mbila yabu bua diambuluisha,” NW] kabidi udi ubasungila.’ Yehowa neasungile, peshi nealame, bena lulamatu kudiye mu nsombelu mikole menemene.​—Musambu wa 145:18, 19.

¹⁹ Myrna, ku ditunga dia Philippines, wakamanya bualu ebu pavuaye ukuba mamuende, uvua kayi ukumbana kuenza bualu nansha bumue bua difua tshipuka. “Kakuena bualu bukuabu budi bunyingalaja kupita dimona munangibue webe ukenga, kayi ufika ku dikuambila muaba udi umusama,” ke muakamba Myrna. “Bivua anu bu mvua mumone udiina mu mâyi ku kakese ku kakese, ne tshivua mua kuenza bualu nansha bumue. Misangu mivule mvua ntua binu ne nkuatshila Yehowa mumvua mupungile. Ngakela mbila bu Davidi, wakasengelela Yehowa bua kuela binsonji biende mu mulangi ne kumuvuluka. [Musambu wa 56:8] Ne anu muakalaya Yehowa, wakampesha bukole bumvua nkengela. ‘Yehowa wakalua bu tshieyemenu tshianyi.’”​—Musambu wa 18:18.

20. Mmalaya kayi a mu Bible adi ambuluisha bakubi bua kulama mmuenenu muimpe, nansha bikala eu udibu bakuba mufue?

²⁰ Batu bamba ne: dikuba baledi bakulakaje “mmuyuki ukena ne nshikidilu mulenga.” Bakulakaje badi mua kufua, bu muakenzekabi bua mamuende wa Myrna, nansha madikolela malenga menjibue bua kubatabalela. Kadi aba badi beyemene Yehowa mbamanye se: lufu ki ndekelu wa bualu nansha. Mupostolo Paulo wakamba ne: “Ndi ne ditekemena kudi Nzambi . . . ne, Dibika dia bafue nedikaleku, ne dia bakane ne dia babi.” (Bienzedi 24:15) Aba badi bajimije baledi bakulakaje mu lufu badi bapeta busambi ku ditekemena dia dibiishibua pamue ne dilaya dia bulongolodi bupiabupia bua milowo buenza kudi Nzambi muikala ‘lufu kaluyiku kabidi.’​—Buakabuluibua 21:4.

21. Mbipeta kayi bimpe bidi bifuma ku dinemeka baledi bakulakaje?

²¹ Basadidi ba Nzambi badi ne dinemeka diondoke dia baledi babu, nansha bikala bine aba mua kukulakaja. (Nsumuinu 23:22-24) Badi babanemeka. Pa kuenza nunku, badi badimuenena tshidi lusumuinu lufundisha ku spiritu luamba: “Tatu’ebe ne mamu’ebe bikale ne disanka, mamu wakakulela ikale ne disanka.” (Nsumuinu 23:25) Ne kupita bionso, aba badi banemeka baledi babu bakulakaje badi kabidi basankisha ne banemeka Yehowa Nzambi.

1. Ndilongolola kayi divua nadi Yehowa bua dîku?

PAKASANGISHA Yehowa Adama ne Eva mu dibaka, Adama wakaleja disanka diende mu diela kasala ka kumpalampala kakafundabu mu tshiena-Ebelu. (Genese 2:22, 23) Nansha nanku, Mufuki uvua ne bivule mu lungenyi kupita dipetesha bana bende ba pa buloba disanka patupu. Uvua musue ne: bena dibaka ne mêku benze disua diende. Wakambila bantu babidi ba kumpala aba ne: ‘Nulelangane, nukumbane ba bungi, nuuje buloba tente; nubukokeshe; nuikale ne bukokeshi ku mutu kua minyinyi ya mu mâyi, ne nyunyu ya mulu ne tshintu tshionso tshidi ne muoyo tshidi tshiendakana pa buloba.’ (Genese 1:28) Mmudimu kayi wa mushinga ne wa disanka! Ndisanka kayipu divuabu mua kuikala nadi buobu bine ne bana babu bavua ne bua kulua kuledibua bu Adama ne Eva benze disua dia Yehowa ne ditumikila dijima!

2, 3. Mmunyi mudi mêku mua kupeta disanka ditambe bunene lelu’eu?

² Lelu’eu, kabidi mêku adi atamba kuikala ne diakalenga padiwu akuata mudimu pamue bua kuenza disua dia Nzambi. Mupostolo Paulo wakafunda ne: “Dinemeka dia [“Nzambi,” NW], diodio didi ditulengelela ku bionso, bua padidio dikale ne dilaya dia muoyo, dia muoyo wa mpindiewu ne dia muoyo utshivuavua.” (1 Timotee 4:8, Mukenji Mulenga) Dîku didi ne bulamatshi kudi Nzambi didi dilonda buludiki bua Yehowa bu mudibu busanganyibua mu Bible nedipete diakalenga mu ‘nsombelu wa mpindieu.’ (Misambu 1:1-3; 119:105; 2 Timote 3:16) Nansha bikala muena dîku umuepele utumikila mêyi-maludiki a mu Bible, nsombelu udi mutambe kulengela kupita padiku kakuyi muntu nansha umue uatumikila.

³ Mukanda eu mmukonkonone mêyi-maludiki mavule a mu Bible adi ne dikuatshisha bua disanka mu dîku. Pamu’apa udi mumone se: amue a kudiwu mmambulula misangu mivule mu mukanda eu. Mbua tshinyi? Bualu malelela a bukole adi ne dikuatshisha bua disanka dia bonso mu malu mashilangane a nsombelu wa mu dîku. Dîku didi diditatshisha bua kutumikila mêyi-maludiki aa a mu Bible didi disokolola se: bulamatshi kudi Nzambi budi bushuwa ne ‘dilaya dia nsombelu wa mpindieu.’ Tuanjayiku kutangila tshiakabidi anayi a ku mêyi-maludiki aa a mushinga.

MUSHINGA WA DIDIKANDA

4. Bua tshinyi didikanda didi ne mushinga mukole mu dibaka?

⁴ Mukalenge Solomo wakamba ne: “Muntu udi kayi mumanye mua kudikanda udi bu musoko wakashimbulabo, udi kauyi ne ngumbu.” (Nsumuinu 25:28; 29:11) ‘Kukandika lungenyi luebe,’ kuleja didikanda, kudi ne mushinga mukole bua aba badi basue dibaka dia disanka. Didilekelela ku ngenyi ya kabutu, bu mudi tshiji ne dialakana dia buenzavi, nedikebeshe tshinyangu tshialomba bidimu bivule bua kutshijikija​—bu bikalatshi mene mua kujikijibua.

5. Mmunyi mudi muntu mupange bupuangane mua kudima didikanda, ne bidi ne bipeta kayi bilenga?

⁵ Bushuwa, kakuena ndelanganyi wa Adama udi mua kukanda mubidi wende wonso nkong. (Lomo 7:21, 22) Kadi, didikanda ndimuma dia spiritu. (Galatia 5:22, 23) Nunku, spiritu wa Nzambi neapatule didikanda kutudi bituikala tusambila bua ngikadilu eu, bituikala tutumikila mibelu miakanyine idi isanganyibua mu Mifundu, ne bituadisangisha ne bakuabu badi bamuleja ne kuepuka badi kabayi bamuleja. (Misambu 119:100, 101, 130; Nsumuinu 13:20; 1 Petelo 4:7) Nsombelu wa nunku neatuambuluishe bua ‘kunyema masandi,’ nansha patudi mu ditetshibua. (1 Kolinto 6:18) Netubenge tshikisu ne netuepuke bunuavi anyi netubutshimune. Ne netuandamune ne ditukija divule padibu patukeba matandu ne mu nsombelu mikole. Bonso​—kusangisha ne bana—​ikalayiku nudima dimuma edi dia spiritu dia mushinga mukole.​—Musambu wa 119:1, 2.

MMUENENU MUAKANYINE PA BUMFUMU

6. (a) Mbulongame kayi bujadika kudi Nzambi pa bumfumu budiku? (b) Ntshinyi tshidi muntu ne bua kuvuluka bua bumfumu buende kutualabu disanka mu dîku diende?

⁶ Dîyi-diludiki dibidi dia mushinga ndianyisha bumfumu. Paulo wakumvuija bulongame buakanyine bua malu pakambaye ne: ‘Ndi musue bua numanye ne: mutu wa mulume yonso udi Kristo, ne mutu wa mukaji yonso udi mulume, ne mutu wa Kristo udi Nzambi.’ (1 Kolinto 11:3) Ebi bidi biumvuija ne: muntu mulume udi mulombodi wa dîku, mukajende udi mumuambuluishi wa bulamatshi, ne bana badi bakokela baledi babu. (Efeso 5:22-25, 28-33; 6:1-4) Nansha nanku, ushale kumanya ne: bumfumu budi bufikisha ku disanka anu padibu batumika nabu mu mushindu muakanyine. Balume badi ne nsombelu wa bulamatshi kudi Nzambi mbamanye se: kuikala mfumu ki nkuikala tshikokesha-nkaya. Badi bidikija Yezu, Mfumuabu. Nansha muvua Yezu ne bua kuikala “ku mutu kua bionso,” “kakuluila bua bantu bamukuatshile mudimu, wakuluila bua kubakuatshila mudimu.” (Bena Efeze 1:22, MMM; Matayo 20:28) Bia mushindu umue, mulume muena nkristo udi utumika ne bumfumu, ki mbua kudisankisha, kadi mbua kutabalela majinga a mukajende ne bana bende.​—1 Kolinto 13:4, 5.

7. Mmêyi-maludiki kayi ambuluisha mukaji bua kukumbaja mudimu wende mumupa kudi Nzambi mu dîku?

⁷ Ku luende luseke, mukaji udi ne nsombelu wa bulamatshi kudi Nzambi kêna ufuilakana ne bayende anyi ukeba kupita kumpala kuende. Udi ne disanka dia kuikala mumuambuluishi ne weleshangana nende maboko. Bible udi imue misangu wakula bua mukaji bu “muntu” wa bayende, uleja patoke ne: bayende udi mfumuende. (Genese 20:3, NW) Ku butuangaji bua dibaka udi ubuela mu bukokeshi bua ‘mikenji ya bayende.’ (Lomo 7:2) Kadi kabidi, Bible udi umubikila ne: “muambuluishi” ne “mukumbaji.” (Genese 2:20, NW) Udi usakidila ngikadilu milenga ne nzanzu bidi bayende kayi nabi, ne udi umupetesha dikuatshisha dikengedibue. (Nsumuinu 31:10-31) Bible udi wamba kabidi ne: mukaji “mmuenzejanganyi wa mudimu,” eu udi wenza mudimu pamue ne mukuende. (Malaki 2:14, NW) Mêyi-maludiki aa adi ambuluisha mulume ne mukaji bua kujingulula muaba wa umue ne mukuabu ne kuenzelangana malu ne kanemu ne diangatangana ne mushinga.

“IKALA NE LUKASA KU DITELEJA”

8, 9. Umvuija amue mêyi-maludiki ambuluisha bonso mu dîku bua kuakaja makokeshi abu a diyukidilangana.

⁸ Mu mukanda eu mbazangike mushinga wa diyukidilangana misangu mivule. Mbua tshinyi? Bualu bitu bipepele bua kujikija ntatu padi bantu bakuatshilangana malu ne batelejangana. Bivua biamba biambulula ne: diyukidilangana ditu njila wa nseke ibidi. Muyidi Yakobo wakabileja mu mêyi aa: “Muntu yonso ikale ne lukasa ku diteleja, ne lujoko ku diakula.”​—Yakobe 1:19, MMM.

⁹ Bidi kabidi bia mushinga bua kuikala badimuke pa bidi bitangila ngakuilu wetu. Mêyi makole, a matandu, peshi a didiwulangana kaena umvuija diyukidilangana dimpe nansha. (Nsumuinu 15:1; 21:9; 29:11, 20) Nansha patudi tuamba bualu bujalame, bikalabu buamba ne luonji, ne lutambishi, anyi ne tshikama, mbufuane kutamba kuenzelangana bibi pamutu pa bimpe. Mêyi etu adi ne bua kuikala mashême, ‘matue bu luepu.’ (Kolosai 4:6) Mêyi etu adi ne bua kuikala bu “mamuma a tshiamu tshia or mu tshitekelu tshia argent.” (Nsumuinu 25:11) Mêku adi alonga mua kuyukidilangana bimpe adi enza tshidia tshinene matangile ku disanka.

MUSHINGA MUKOLE WA DINANGA

10. Ndinanga dia mushindu kayi didi ne mushinga mukole mu dibaka?

¹⁰ Muaku “dinanga” udi umueneka misangu mivule mu mukanda eu. Udiku uvuluka mushindu wa dinanga udibu batele bikole anyi? Mbia bushuwa se: dinanga dia ku mubidi (tshiena-Greke, eʹros) didi ne mushinga mu dibaka, ne mu mabaka adi alubuluka, disuangana ne bulunda bikole (tshiena-Greke, phi·liʹa) bitu bidiunda pankatshi pa mulume ne mukaji. Kadi dinanga mene didi ditambe mushinga ndileja kudi muaku wa tshiena-Greke a·gaʹpe. Edi ndinanga ditudi tudima bua Yehowa, bua Yezu, ne bua muntu netu. (Matayo 22:37-39) Ndinanga didi Yehowa muleje bukua-bantu. (Yone 3:16) Mbualu kayipu bua dikema bu mutudi mua kuleja dinanga dia mushindu’eu kudi muena dibaka netu ne kudi bana!​—1 Yone 4:19.

11. Mmunyi mudi dinanga dikuata mudimu udi utuala diakalenga dia dibaka?

¹¹ Mu dibaka dinanga edi dinene didi bushuwa “tshisuikidi tshipuangane tshia buobumue.” (Kolosai 3:14, NW) Didi disuika bena dibaka pamue ne dienza bua bajinge bua kuenzelangana tshidi tshitambe buimpe umue kudi mukuabu ne kudi bana. Padi mêku apetangana ne ntatu, dinanga didi diambuluisha mine aa bua kuyijikija mu buobumue. Padi bena dibaka benda bakulakaja, dinanga didi dibambuluisha bua kukuatshishangana ne kutungunuka ne kuanyishangana. “Dinanga . . . kadiena dikeba diakalenga diadio. . . . Dinanga didi dilekelelangana bionso, ditaba bionso, ditekemena bionso, [“ditantamena malu onso. Dinanga kaditu dipangila,” NW].”​—1 Bena Korente 13:4-8, MMM.

12. Bua tshinyi dinanga Nzambi kudi bena dibaka didi dikolesha dibaka diabu?

¹² Tshisuikidi tshia dibaka tshidi tshikole nangananga paditshi tshishindamene ki ng’anu pa dinanga pankatshi pa bena dibaka kadi kumpalampala pa dinanga bua Yehowa. (Muambi 4:9-12) Mbua tshinyi? Bualu, mupostolo Yone wakafunda ne: ‘Etshi ke tshidi dinanga dia Nzambi, bua se: tutumikile mikenji yende.’ (1 Yone 5:3) Nunku, bena dibaka badi ne bua kukela bana babu mu bulamatshi kudi Nzambi ki ng’anu bualu mbanange bana babu bikole kadi mbualu ke tshidi dîyi-dituma dia Yehowa. (Dutelonome 6:6, 7) Badi ne bua kubenga tshiendenda ki ng’anu bualu mbanangangane kadi nangananga bualu mbanange Yehowa, ‘walumbuluisha bena masandi bajike ne bena masandi babake.’ (Ebelu 13:4) Nansha bikala muena dibaka umue ujudija ntatu mikole mu dibaka, dinanga bua Yehowa nedisake muena dibaka nende bua kutungunuka ne kulonda mêyi-maludiki a mu Bible. Bushuwa, mu mêku mudi dinanga dia umue ne mukuabu dishindamena pa dinanga bua Yehowa mudi disanka!

DÎKU DIDI DIENZA DISUA DIA NZAMBI

13. Mmunyi muambuluisha dipangadika dia kuenza disua dia Nzambi bua kutuishila mêsu pa malu adi ne mushinga bushuwa?

¹³ Nsombelu wa muena nkristo mujima mmuashila pa dienza disua dia Nzambi. (Musambu wa 143:10) Ke tshidi bulamatshi kudi Nzambi bumvuija bushuwa. Kuenza disua dia Nzambi nekuambuluishe mêku bua kulama mêsu matuishila pa malu a mushinga mukole. (Filipoi 1:9, 10) Tshilejilu, Yezu wakadimuija ne: “Ndi muvue kupandulula muana wa balume ne tatuende, wa bakaji ne mamuende, mukaji wa muana ne mamuende muenu, baluishi ba muntu nebikale bena mu diku diende bine.” (Matewuse 10:35, 36, MMM) Mu diumvuangana ne didimuija dia Yezu, bavule ba ku bamulondi bende bakakengeshibua kudi bena mêku abu. Nnsombelu kayipu wa dibungama, ne wa kanyinganyinga! Nansha nanku, malanda ne bena dîku kaena ne bua kuikala ne mushinga kupita dinanga dietu bua Yehowa Nzambi ne bua Yezu Kristo. (Matayo 10:37-39) Bikala muntu unanukila ditantamena nansha kuikale buluishi bua bena dîku, bamuluishi badi mua kushintuluka padibu bamona bipeta bilenga bia bulamatshi kudi Nzambi. (1 Kolinto 7:12-16; 1 Petelo 3:1, 2) Nansha kabiyi bienzeke nunku, kakuena tshintu tshimpe tshia mutantshi mule tshitudi mua kupeta pa dilekela kusadila Nzambi bua buluishi.

14. Mmunyi muambuluisha dijinga dia kuenza disua dia Nzambi bua baledi kuenzabu muabu muonso bua diakalenga menemene dia bana babu?

¹⁴ Kuenza disua dia Nzambi nekuambuluishe baledi bua kuangata mapangadika makane. Tshilejilu, mu amue matunga baledi batu bela meji ne: bana badi bu mfranga mitekesha, ne badi beyemena kudi bana babu bua kubakuba mu bukulakaje buabu. Nansha mudibi biakane ne bikumbanyine bua bana bakulumpe kukuba baledi babu bakulakaje, lungenyi elu kaluena ne bua kusaka baledi bua kuludika bana babu ku nsombelu wa dikeba dinekesha dia bintu bia ku mubidi. Baledi kabena benzela bana babu bimpe bikalabu babakolesha ne lungenyi lua kuangata bintu bia ku mubidi ne mushinga kupita bintu bia mu nyuma.​—1 Timote 6:9.

15. Mmunyi muvua mamuende wa Timote, Enika, muikale tshilejilu tshilenga tshia muledi wakenza disua dia Nzambi?

¹⁵ Tshilejilu tshimpe pa bualu ebu ntshia Enika, mamuende wa mulunda wa Paulo nsonga Timote. (2 Timote 1:5) Nansha muvuaye musedibue kudi muntu uvua kayi muena kuitabuja, Enika, pamue ne kakuende mukaji wa Timote Loyise, bakalubuluka pa kukolesha Timote bua kuipatshilaye bulamatshi kudi Nzambi. (2 Timote 3:14, 15) Pakakola Timote, Enika wakamupa dianyisha bua kumbukaye ku nzubu ne kutuadija mudimu wa diyisha Bukalenge bu misionere nyanende wa Paulo. (Bienzedi 16:1-5) Ndisanka kayipu divuaye nadi pakalua muanende wa balume misionere wa kuanyina! Lulamatu luende kudi Nzambi luakaleja bulenga bua nkoleshilu wende wa ku buana. Bushuwa, Enika wakapeta disankishibua pa kuteleja luapolo ya mudimu wa Timote wa bulamatshi, nansha muvuaye pamu’apa umujinga ku nzubu.​—Filipoi 2:19, 20.

DÎKU NE MATUKU EBE ATSHILUALUA

16. Bu muana, ndiditatshisha kayi diakane diakaleja Yezu, kadi tshipatshila tshiende tshia kumpala tshivua tshinyi?

¹⁶ Yezu uvua mukolele mu dîku dia bena Nzambi ne, pakakulumpaye, wakaleja diditatshisha diakane bua mamuende. (Luka 2:51, 52; Yone 19:26) Nansha nanku, tshipatshila tshia kumpala tshia Yezu tshivua tshia kukumbaja disua dia Nzambi, ne buende yeye disua edi divua dikongoloja kunzuluila bukua-bantu njila wa muoyo wa kashidi. Wakenza nunku pakafilaye muoyo wende mupuangane wa bumuntu bu tshia-bupikudi bua bukua-bantu bena mpekatu.​—Mâko 10:45; Yone 5:28, 29.

17. Mmatekemena kayi a butumbi avua nsombelu wa bulamatshi wa Yezu munzuluile aba badi benza disua dia Nzambi?

¹⁷ Kunyima kua lufu lua Yezu, Yehowa wakamujula ne kumupesha muoyo mu diulu ne bukokeshi bunene, ndekelu wa bionso kumuteka bu Mukalenge mu Bukalenge bua mu diulu. (Matayo 28:18; Lomo 14:9; Buakabuluibua 11:15) Mulambu wa Yezu wakapetesha bamue bantu mushindu wa kusungudibua bua kukokesha nende mu Bukalenge abu. Mulambu eu wakunzuluila kabidi bantu bakane badi bashale njila wa kupeta muoyo mupuangane pa buloba bupingajilula mu nsombelu wa mparadizu. (Buakabuluibua 5:9, 10; 14:1, 4; 21:3-5; 22:1-4) Dimue dia ku masanka manene atudi nawu lelu’eu ndia kuambila bantu netu lumu luimpe lua butumbi.​—Matayo 24:14.

18. Ndivuluija ne dikankamija kayi bidi bifidibue kudi mêku ne kudi muntu ne muntu?

¹⁸ Bu muakaleja mupostolo Paulo, kuikala ne nsombelu wa bulamatshi kudi Nzambi kudi ne dilaya dia kupiana mabenesha aa mu nsombelu “utshidi ulua.” Bushuwa, eu ke mushindu mutambe bulenga wa kupeta disanka! Vuluka se: “[“Bulongolodi ebu,” NW] budi bujimina ne lukuka luabu kabidi; kadi yeye udi wenza disua dia Nzambi udi ushalaku tshiendelele.” (1 Yone 2:17) Nunku, nansha biwikala muana anyi muledi, mulume anyi mukaji, anyi mukulumpe mujike, muikale ne bana anyi kuyi nabu, udikoleshe bua kuenza disua dia Nzambi. Nansha biwikala mufinakajibue anyi wakamangana ne ntatu mikole menemene, kupu muoyo nansha musangu umue ne: udi musadidi wa Nzambi wa muoyo. Pa kuenza nanku, bienzedi biebe nebipeteshe Yehowa disanka. (Nsumuinu 27:11) Nnsombelu webe akupetesheku disanka mpindieu ne muoyo wa kashidi mu bulongolodi butshilualua!