TSHIBUTSHILU TSHIA MIKANDA TSHIA KU ENTERNETE tshia Watchtower
TSHIBUTSHILU TSHIA MIKANDA TSHIA KU ENTERNETE
tshia Watchtower
Tshiluba
  • BIBLE
  • MIKANDA
  • BISANGILU
  • w13 15/2 dib. 13-16
  • Basalayi balami badi bapeta bulelela

Kakuena filme nansha umue mu tshitupa etshi to.

Tshilema ntshienzeke mu diambula dia filme.

  • Basalayi balami badi bapeta bulelela
  • Tshibumba tshia Nsentedi tshidi tshimanyisha Bukalenge bua Yehowa—2013
  • Tumitu tua bualu
  • Bintu bia muomumue
  • MUPOSTOLO UDI UYISHA “KAKUYI TSHIVUA TSHIMUPANGISHA”
  • PAULO UDI UYISHA BANENE NE BAKESE
  • ‘KUAKULA DÎYI DIA NZAMBI KAKUYI DITSHINA’
  • ‘Fila bumanyishi buonso menemene’
    ‘Fila bumanyishi buonso menemene’ bua Bukalenge bua Nzambi
Tshibumba tshia Nsentedi tshidi tshimanyisha Bukalenge bua Yehowa—2013
w13 15/2 dib. 13-16

Basalayi balami badi bapeta bulelela

Tudi mu tshidimu tshia 59 panyima pa Yezu. Tshisumbu tshia bena buloko tshidi tshibuelela ku tshiibi tshivuabu babikila ne: Porta Capena tshia mu Lomo balama kudi basalayi bakavua batshioke bua bule bua luendu. Pa Mukuna wa Palatin pavua nzubu wa amperere Néron mulama kudi basalayi bende bikale ne miele miela mu bizubu biayi.a Yuliyo uvua kamanda ka masalayi lukama udi upitshila ne bena buloko bende pa muaba wa tshilumbuluidi wa mu Lomo ne ubanda nabu ku Mukuna wa Viminal. Badi bapitshila mu budimi buvua ne bioshelu bia bungi bia nzambi ya bena Lomo ne bapitshila kabidi muaba uvua basalayi badibidija bua malu a mvita.

Tshimfuanyi tshia basalayi ba mukalenge tshiangata ku Mushete wa Claudius, muenza mu 51

Mu bena buloko aba mudi mupostolo Paulo. Ngondo ya bungi kumpala pavua Paulo mu mazuwa a mâyi avuabu batenkesha kudi tshipepele tshikole, muanjelu wa Nzambi wakamuambila ne: “Udi ne bua kuimana kumpala kua Kaisa.” (Bien. 27:24) Paulo ukadiku pa kuenza bualu ebu anyi? Padiye ukudimuka bua kutangila tshimenga tshikulu tshia Lomo, kakuyi mpata udi uvuluka mêyi avua Mukalenge Yezu mumuambile ku Tshibumba tshia Antonia tshia mu Yelushalema. Yezu wakamuambila ne: “Ikala ne dikima! Bualu anu bu muudi mumanyishe bimpe menemene malu adi antangila mu Yelushalema, nunku udi ne bua kuamanyisha kabidi ku Lomo.”​—Bien. 23:10, 11.

Pamuapa Paulo wakashala mutangile tshibumba tshinene tshivua tshinyunguluke musoko tshivua tshia bimanu bia tushola tukunze tshivuabu babikila ne: Castra Praetoria. Pa mutu pa bimanu ebi bavua basapu tubumba tua balami. Munda amu muvua basalayi balami bavua benza mudimu wa kulama amperere ne muvua kabidi bampuluishi ba mu tshimenga. Kuvua bisumbub 12 bia bia basalayi balami ne bisumbu bia basalayi bakuabu ba bungi ba mu tshimenga bavua bimane muaba au, ne muomu munda amu ke muvua basalayi binunu bia bungi too ne bavua bendela pa tubalu basombele. Tshibumba etshi tshidi tshivuluija muaba uvua bukole bua bukalenge bufumina. Bu muvua musalayi mulami wa amperere utangila bena buloko ba mu provense, Yuliyo wakalombola tshisumbu tshia bena buloko bende ku tshimue tshia biibi binene. Panyima pa yeye mumane kuenza luendu lua njiwu munkatshi mua ngondo ya bungi, ndekelu wa bionso, wakafika ne bena buloko bende muaba uvuaye ne bua kubafikisha.​—Bien. 27:1-3, 43, 44.

MUPOSTOLO UDI UYISHA “KAKUYI TSHIVUA TSHIMUPANGISHA”

Pavuabu mu luendu, Paulo wakapeta tshikena kumona tshivua tshimuleja ne: bantu bonso bavua mu muzuwa bavua ne bua kupanduka pavuawu ne bua kutshibuka. Nansha muvua nyoka wa lulengu mumusume, kavua mumuenzele bibi to. wakuondopa bantu bavua basama mu tshidiila tshia Melita, ne bantu ba muaba au bakatuadija kuamba ne: uvua nzambi. Lumu lua malu aa luvua mua kuikala lufike ne kudi musalayi mulami wa mukalenge uvua ne meji mabi.

Paulo ukavua mumonangane ne bena Kristo ba mu Lomo ‘bakalua too ne ku Tshisalu tshia Apiyo ne ku Nzubu Isatu ya Tshilala benyi bua kusambakena nende.’ (Bien. 28:15) Kadi bu muvuaye muena buloko, mmunyi muvuaye mua kukumbaja dijinga diende dia kuyisha lumu luimpe mu Lomo? (Lomo 1:14, 15) Bamue bavua bela meji ne: bavua ne bua kuikala bafile bena buloko aba mu bianza bia kapita ka basalayi balami. Bikalabi nanku, bavua mua kuikala bafile Paulo kudi Afranius Burrus uvua mulombodi wa basalayi balami uvua pamuapa tshindondi tshia amperere.c Nansha nanku, pamutu pa kulamabu Paulo kudi tshisumbu tshia basalayi lukama, bavua bamulame kudi musalayi uvua kayi ne muanzu. Bakanyishila Paulo bua kusombelaye mu kende kazubu ne kumuitabilabu bua kuakidila bantu bavua balua kumutangila ne bua kubayisha “kakuyi tshivua tshimupangisha.”​—Bien. 28:16, 30, 31.

Musalayi mulami wa mu matuku a Néron

Bimanyinu bivua nabi basalayi mu bidimu lukama bia kumpala

Basalayi bavua baditshipe bua kulama amperere ne dîku diende. Pavuabu mu kampanye bavua baluata bilamba biabu bia pa tshibidilu bivua biasa mpeta uvua ne mpala wa amperere ne bavuale bia mvita. Bavua balamike pa bilamba biabu bimfuanyi bia tuminyiminyi ne mutoto uvua tshimanyinu tshia Tibeliyo Kaisa. Bu muvuabu babalombola kudi biluilu bia bena Lomo ne bamfumu ba basalayi, bavua kabidi balama bantu dîba divua manaya enzeka ne bambuluisha bena midimu ya dijima midilu. Basalayi balami aba bavua benza mudimu bua bidimu 16. Difutu diabu divua misangu isatu kupita dia basalayi bakuabu bavua benza bobu mudimu mu bidimu 25, bavua kabidi bapeta bintu bikuabu bia pa mutu bia bungi ne babapesha bintu bia bungi pavua mudimu wabu ujika. Balami aba bavua kabidi ne mudimu wa kukengesha ne kushipa bena buloko. Panyima pa bamane kukuata Paulo musangu muibidi, bavua mua kuikala bamushipe kudi basalayi ba buena bavuaye mujinge bua kusungila.​—2 Tim. 4:16, 17.

Ne dianyisha dia Classical Numismatic Group, Inc./​cngcoins.com

PAULO UDI UYISHA BANENE NE BAKESE

Bimanu bia lupangu lua Castra Praetoria lelu

Pavua Burrus ulumbuluisha mupostolo Paulo, uvua mua kuikala mumuele nkonko pamuapa ku nzubu wa mukalenge anyi mu kamponya ka basalayi balami kumpala kua kuyaye ne tshilumbu kudi Néron. Paulo wakakuata mudimu ne mpunga uvuaye mupete au bua ‘kumanyisha kumpala kua banene ne bakese.’ (Bien. 26:19-23) Nansha muvua Burrus mua kuikala mukonkonone Paulo mushindu kayi, wakamuela mu buloko mu kamponya ka basalayi balami.d

Nzubu uvua Paulo ufutshila uvua mukumbane bua yeye kuakidila “banene ba bena Yuda bonso” ne bua kubayisha bobu ne ‘bantu bakuabu bapite bungi bavua balue muaba uvuaye musombele.’ Kuvua kabidi muena buloko uvuabu balame kudi basalayi uvua umuteleja pavuaye ‘uyisha bikole’ bena Yuda bua Bukalenge ne bua Yezu, “kubangila ku dinda too ne ku dilolo.”​—Bien. 28:17, 23.

Basalayi bakumvua muvua Paulo wamba malu a kufunda mu mikanda

Bavua bashintulula bisumbu bia basalayi bavua balama ku nzubu wa amperere dituku dionso panyima pa mêba muanda mukulu. Bavua bashintulula pa tshibidilu musalayi uvua ulama Paulo. Munkatshi mua bidimu bibidi bivuabu bakuate mupostolo, basalayi bakumvua muvuaye wamba malu a kufunda mu mikanda ya kutumina bena Kristo ba mu Efeso, ba mu Filipoyi, ba mu Kolosayi ne ba mu Ebelu ne bamumone pavuaye ufundila muena Kristo kampanda diende Filemona. Pavua Paulo mu buloko, wakaditatshisha bua Onezimo mupika uvua munyeme mfumuende ‘uvuaye mulue tatuende mu buloko,’ ne kumupingajaye kudi mfumuende. (Filem. 10) Kakuyi mpata Paulo uvua kabidi uditatshisha bikole bua basalayi bavua bamulame. (1 Kol. 9:22) Tudi mua kufuanyikija muvua Paulo mua kuikala muele musalayi nkonko bua kumuambilaye bia mvita bishilashilangane ne pashishe kuenzaye mudimu ne malu avuabu bamuambile au bu tshilejilu tshiakanyine pakafundaye.​—Ef. 6:13-17.

‘KUAKULA DÎYI DIA NZAMBI KAKUYI DITSHINA’

Dikuatshibua dia Paulo ndiambuluishe bua “kutantshisha lumu luimpe” kudi basalayi balami bonso ne bantu bakuabu. (Filip. 1:12, 13) Bantu ba mu Castra Praetoria bavua mu malanda mimpe ne bukalenge bua Lomo kabidi ne amperere ne bena mu nzubu muende. Bena mu nzubu mua amperere bavua bena mu dîku diende, bena mudimu ne bapika, bamue ba kudibu bakalua bena Kristo. (Filip. 4:22) Bu muvua Paulo uyisha ne dikima, bena Kristo ba mu Lomo bakapeta dikima “dia kuakula dîyi dia Nzambi kabayi batshina.”​—Filip. 1:14.

Nansha tuetu mu nsombelu kayi, tudi anu mua kupeta bantu badi batuambuluisha mu midimu mishilashilangane

Mushindu uvua Paulo uyisha mu Lomo udi kabidi utukolesha patudi ‘tuyisha dîyi mu bikondo bimpe ne mu bikondo bikole.’ (2 Tim. 4:2) Bamue ba kutudi mbatshibukile panshi, badi mu nzubu ya bakulakaje anyi mu mpitadi, bakuabu mene badi mu maloko bua ditabuja dietu. Nansha tuetu mu nsombelu kayi, tudi anu mua kupeta bantu badi balua kututangila, pamuapa batuela nshinga peshi batuambuluisha mu midimu mishilashilangane. Patudi tuyisha ne dikima mu tshikondo tshionso, tudi tudimuena mudi ‘dîyi dia Nzambi kadiyi mua kusuikibua.’​—2 Tim. 2:8, 9.

Sextus Afranius Burrus

Mifundu idi ne dîna dia Sextus Afranius Burrus

Bavua mua kuikala balele Burrus mu tshimenga tshia Vaison-la-Romaine tshidi mpindieu ku Sud kua France muvuabu bapetele mifundu ivua ne dîna diende mu 1884 panyima pa Yezu. Mu 51 panyima pa Yezu, bakamupesha anu muanzu wa mulombodi wa basalayi balami kudi Agrippine uvua mukaji wa Kaisa Claude ne muikale muana wa muanabu. Agrippine wakakebela Néron muanende wa balume balongeshi babidi bua kumulongololabu bua kuluaye amperere. Umue wa kudibu uvua Burrus musalayi munene uvua umulongesha malu a busalayi. Muibidi uvua Seneca uvua muena malu a nkindi uvua mulongeshe Néron bua kuikala ne lungenyi lua bungi. Pakakumbana tshikondo, Agrippine wakalunga bayende. Kumpala kua lumu lua lufu lua Claude kumuangalakalu, Burrus wakaya ne Néron mu lupangu lua Castra Praetoria, kuenzaye bua basalayi balami bamanyishe muvuaye mulue amperere ne kubenzeja bua bitabe tshivuaye muambe kayi nansha witaba bua bobu kufila wabu mmuenenu to. Pakashipabu mamuende wa Néron mu 59 panyima pa Yezu, Burrus wakasokoka bualu abu. Suetonius ne Cassius bamanyi ba malu a kale ba mu Lomo bavua bela meji ne: bavua balunge Burrus kudi Néron mu 62 panyima pa Yezu.

Musée Calvet Avignon

a Bala kazubu kadi ne tshiena-bualu tshia ne: “Musalayi mulami wa mu matuku a Néron.”

b Tshisumbu tshimue tshivua tshienza ne basalayi ba bena Lomo 1 000.

c Bala kazubu kadi ne tshiena-bualu tshia ne: “Sextus Afranius Burrus.”

d Ke mu buloko muvuabu bele Helode Agipa kudi Tibeliyo Kaisa mu 36 anyi mu 37 bua muvuaye musue bua Caligula alue diakamue amperere. Pakasomba Caligula mu nkuasa, wakapesha Helode bukalenge bu difutu.​—Bien. 12:1.

    Mikanda ya mu Tshiluba (1982-2024)
    Patuka
    Buela
    • Tshiluba
    • Tumina bakuabu
    • Biudi musue
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Malu a kulonda
    • Mikenji ya mua kulama malu masokoka
    • Biudi witaba bua kuenzekabi mu tshiamu
    • JW.ORG
    • Buela
    Tumina bakuabu