-
Bululame butshidi ne mushinga anyi?Tshibumba tshia Nsentedi (Tshia bantu bonso)—2016 | No. 1
-
-
TSHIENA-BUALU TSHINENE | BUA TSHINYI KUIKALA MUENA BULULAME?
Bululame butshidi ne mushinga anyi?
Hitoshi uvua wenza mudimu mu biro bia dibala makuta mu tshibambalu tshia midimu tshia mu Japon. Pavuabu bakonkonona malu a makuta, mfumuende wakamuambila ne: uvua wela meji ne: uvua mua kuenza luapolo lua mafi. Hitoshi wakumvuija ne: kondo kende ka muoyo kakavua kamuanyishila bua kuenza mudimu uvua kawuyi ne bululame to. Nunku, mfumu wa mudimu wakakanyina Hitoshi ne ndekelu wa bionso wakajimija mudimu wende.
Mu ngondo ya kalonda, Hitoshi wakateketa mu mikolo bikole bua malu a midimu. Tshilejilu, musangu kampanda pavuabu bela Hitoshi nkonko bua mudimu, wakaleja ne: kavua mua kuenza mudimu udi kauyi ne bululame to. Muntu uvua umuela nkonko wakamuambila ne: “Mushindu uudi wela meji udi unkemesha bikole!” Bena mu dîku dia Hitoshi ne balunda bende bakamukankamija bua kushalaye anu mulamate ku dipangadika diende dia kuikala muena bululame, kadi wakatuadija kuelakana. Tshilejilu, wakamba ne: “Ndi ndiebeja ni mbimpe kuikala ne bululame bua malu andi ngitabuja.”
Muyuki wa Hitoshi udi welesha meji bikole bualu bantu bonso kabena bangata bululame ne mushinga to. Nunku, bantu bakuabu badi mene bamona kuikala ne bululame bu kudi kukebesha bilumbu, nangananga mu malu a bungenda-mushinga. Muntu mukaji kampanda udi wenza mudimu mu Afrique du Sud wakamba ne: “Ndi munkatshi mua bantu badi kabayi ne bulululame ne imue misangu badi bansaka bikole bua kuikala anu bu bobu.”
Dishima ngumue mushindu wa dipanga bululame udi mutangalake bikole lelu. Kukadi bidimu bipite, Robert Feldman mulongeshi wa malu a bikadilu bia bantu wa mu Iniversite wa Massachusetts Amherst mu États-Unis wakamba ne: mu muyuki wonso wa minite dikumi, bantu bakole 60 pa 100 badi bashima musangu umue. Robert udi wamba ne: “Bualu ebu buakakemesha bikole. Katuvua bamanye ne: mafi adi mu bantu bungi nunku to.” Kabitu bikemesha bantu patubu babashima to, bualu ba bungi batu bashima.
Bua tshinyi dishima, buivi ne mishindu mikuabu ya dipanga bululame mmiule tente mu bantu lelu eu? Mmunyi mudi dipanga bululame ne buenzeji mu bukua bantu? Bualu bukuabu, mmunyi mutudi mua kuepuka dibuelakana mu malu a dipanga bululame aa?
-
-
Mudi dipanga bululame ne buenzeji kuudiTshibumba tshia Nsentedi (Tshia bantu bonso)—2016 | No. 1
-
-
TSHIENA-BUALU TSHINENE | BUA TSHINYI KUIKALA MUENA BULULAME?
Mudi dipanga bululame ne buenzeji kuudi
Samantha wa mu Afrique du Sud udi wamba ne: “Kutu anu imue nsombelu mikole itu ikengela bua muntu apange bululame ndambu.”
Udiku witaba bualu ebu anyi? Anu bu Samantha, bonso buetu tukadi bapete nsombelu mikole dituku kampanda anyi kansanga. Mushindu utudi tuenza malu patudi mu nsombelu idi itusaka bua kupanga bululame udi mua kuleja malu atudi tuanganta ne mushinga. Tshilejilu, tuetu tumona lumu lutudi nalu bu ludi ne mushinga wa bungi kupita malu makuabu onso, tudi mua kumona dipanga bululame bu didi ne mushinga mukole. Kadi padi bantu bakuabu balua kumanya tshidi bulelela, dipanga bululame didi mua kututuadila malu mabi. Tunkonkononayi malu adi alonda aa.
DIPANGA BULULAME DIDI DIPANGISHA BAKUABU BUA KUTUEYEMENA
Bulunda buimpe budi bulomba kueyemenangana. Padi bantu babidi beyemenangana badi badimona mu bukubi. Kadi bantu kabatu beyemenangana musangu umue to. Batu beyemenangana patubu bapitshisha dîba dia bungi kaba kamue, bambilangana malu patoke ne benza malu kabayi batangila anu diakalenga diabu. Kadi muntu yeye muenze bualu nansha bumue budi kabuyi bululame, kabakumueyemena kabidi to. Ne pakadibu kabatshiyi bakueyemena, mbikole menemene bua kulua kukueyemenabu kabidi.
Bakadiku bakuele mâyi ku makasa kudi muntu uuvua umona bu mulunda muimpe anyi? Biobi nanku, uvua mumvue bishi? Pamuapa bivua bikutonde bikole menemene. Kakuyi mpata, tudi tumvua bua tshinyi bivua bikutonde. Tudi bajadike ne: dipanga bululame didi mua kunyanga bulunda bua mushinga mukole buudi mudie ne bantu.
DIPANGA BULULAME DITU NE TSHIAMBU
Panyima pa Robert Innes mulongeshi wa malu a mpetu mu Iniversite wa mu Californie muenze dilonga kampanda wakamona ne: “Dipanga bululame ditu ne tshiambu.” Nunku tudi mua kudifuanyikija ne kishi ka disama, mumue ne: wewe utamba kusomba ne muntu udi kayi ne bululame, udi mu njiwu minene ya “kuikala” pebe wenza malu ne dipanga bululame.
Ntshinyi tshiudi mua kuenza bua kubenga kukuluka mu buteyi bua dipanga bululame? Bible udi mua kukuambuluisha. Suaku ukonkonone amue mêyi manene a mu Bible adi mu tshiena-bualu tshidi tshilonda.
-
-
Mudi kuikala muena bululame ne mushingaTshibumba tshia Nsentedi (Tshia bantu bonso)—2016 | No. 1
-
-
TSHIENA-BUALU TSHINENE | BUA TSHINYI KUIKALA MUENA BULULAME?
Mudi kuikala muena bululame ne mushinga
“Tudi ne dishindika dia kuikala ne kondo ka muoyo kalulame, bualu tudi basue kuenda mu bululame mu malu onso.”—Ebelu 13:18.
Muaku wa mu tshiena Greke udibu bakudimuna imue misangu mu Bible ne: “bululame” udi umvuija ku muaku ku muaku “tshintu kampanda tshimpe menemene.” Udi kabidi mua kuikala umvuija tshintu kampanda tshitudi mua kuangata mu mushindu muimpe.
Bena Kristo badi balonda mêyi a mupostolo Paulo mafundisha ku nyuma wa Nzambi aa: “Tudi basue kuenda mu bululame mu malu onso.” Abi bidi bikongoloja malu kayi?
MVITA IDI MUNDA MUETU
Bantu ba bungi batu baditangila mu lumuenu mu dinda dionso kumpala kua kupatuka. Bua tshinyi? Bualu mbasue bikale ne tshimuenekelu tshimpe. Kadi kudi tshikuabu tshintu tshidi ne mushinga wa bungi kupita kukosesha nsuki ne kuvuala bilamba bia mushinga mukole. Bushuwa, tshitudi munda muetu tshidi mua kunyanga tshimuenekelu tshietu anyi kutshilengeja.
Dîyi dia Nzambi didi ditujadikila ne: meji etu adi atusaka anu bua kuenza malu mabi. Genese 8:21 udi wamba ne: ‘Bantu badi ne meji mabi mu mitshima yabu patshidibu bitende.’ Nunku, bua kuikala bena bululame tudi ne bua kuluangana mvita ne mpekatu yetu ya ku tshilelelu. Mupostolo Paulo wakumvuija mushindu uvuaye uluangana ne mpekatu yende, wakamba ne: “Ndi nsanka bua mikenji ya Nzambi bilondeshile tshindi munda muanyi, kadi ndi mmona mu mubidi wanyi mukenji mukuabu uluangana ne mukenji wa mu meji anyi, uya nanyi ku bupika bua mukenji wa bubi udi mu bitupa bia mubidi wanyi.”—Lomo 7:22, 23.
Tshilejilu, muoyo wetu wowu utusaka bua kuenza malu mabi ne tumvua dijinga dikole dia kuenza malu katuyi ne bululame, katuena benzejibue bua kulonda tshidi mioyo yetu itusaka bua kuenza to. Tutshidi anu ne tshia kuenza mu bualu ebu. Tuetu bumbushe ngenyi mibi, tudi mua kushala bena bululame nansha bantu badi batunyunguluke bobu benza malu adi kaayi malulame.
MUA KUTSHIMUNA MVITA EYI
Bua kuikala bena bululuma tudi dijinga ne mikenji mikole ya bikadilu. Bia dibungama, bantu ba bungi badi bapitshisha dîba dia bungi bua kuangata mapangadika a mushindu udibu mua kuvuala pamutu pa kuela meji bua mikenji ya bikadilu bilenga. Bu tshipeta, badi badibingisha ne: dipanga diabu dia ndambu wa bululame didi dilondesha nsombelu wikalabu nende. Mukanda wa (Bululame) Bulelela pa bidi bitangila dipanga bululame wa mu Anglais udi umvuija wowu ne: “Tudi mua kuibila mu mushindu udi bantu kabayi mua kututandula.” Kadi, kudiku mikenji ya kueyemena idi mua kutuambuluisha bua kumona ne: dipanga bululame ki ndimpe mu mishindu yadi yonso anyi? Diakalenga, mikenji ayi idiku.
Pa buloba bujima bantu miliyo mbamone ne: Bible udi ujikija tshilumbu etshi bimpe menemene. Bible udi ne mikenji ya bikadilu idi kayiyi kufuanyikija ne mikenji kayi yonso. (Musambu 19:7) Udi ufila buludiki bua kueyemena mu malu bu mudi: nsombelu wa mu dîku, mudimu wa kuenza, malu a bikadilu ne malu adi atangila malanda etu ne Nzambi. Bible mmuleje mudiye mukanda wa kueyemena kukadi bidimu bia bungi. Mikenji idimu ne mêyi manene bidi bua bantu ba mu matunga onso, makoba onso, bisa bionso ne bantu bonso. Tuetu tukonkonona malu adi mu Bible, tuelangana meji mu malu au ne tutumikila mibelu idimu, tudi mua kulongesha muoyo wetu bua kuikalawu ne bululame ne buakane.
Bushuwa, pa kumbusha kutshimuna mvita ya dipanga bululame ne kupeta dimanya dijalame dia malu adi mu Bible, kudi malu makuabu a bungi a kuenza. Nansha nanku, tudi mu bulongolodi bunyanguke budi butusaka bua kuitaba mikenji yabu mibi. Ke bua tshinyi tudi ne bua kusambila Nzambi bua atuambuluishe ne atukuatshishe. (Filipoyi 4:6, 7, 13) Tuetu tuenza nunku, tudi mua kupeta dikima dia kulamata anu ku malu adi makane ne kuikala bena bululame mu malu onso.
DIFUTU DIA KUIKALA BENA BULULAME
Hitoshi utuvua batele mu tshiena-bualu tshia ntuadijilu, wakapeta masanka a bungi bualu uvua mumanyike bu muena mudimu uvua ne bululame. Mpindieu mfumuende wa mudimu udi umuanyisha bua bululame buende ku mudimu. Udi wamba ne: “Ndi ne dianyisha bua mundi mupete mudimu udi umpesha mushindu wa kulama kondo kanyi ka muoyo katoke.”
Bantu bakuabu mbamone ne: tshidi Hitoshi muambe etshi ntshilelela. Tukonkononayi bimue bilejilu bia bantu bakuabu bavua bapete malu mimpe pavuabu batumikile dîyi dinene dia “kuenda mu bululame mu malu onso.”
Kondo ka muoyo katoke
“Ngakalekela kalasa pamvua ne bidimu 13 bua kuenza mudimu ne bivi. Nunku, pa bintu lukama bimvua nabi, 95 bivua bipeta mu njila mibi ya dipanga bulululame. Pashishe, pakanselabu, meme ne bayanyi tuakatuadija kulonga Bible ne Bantemu ba Yehowa. Tuakalonga ne: Yehowaa Nzambi utu mukine bienzedi bidi kabiyi ne bululame, nunku tuakangata dipangadika dia kunshintulula nsombelu wetu. Mu 1990 tuakalambula mioyo yetu kudi Yehowa ne tuakatambula kulua Bantemu ba Yehowa.”—Nsumuinu 6:16-19.
“Kumpala, nzubu wanyi uvua muule tente ne bintu biiba, kadi mpindieu kamuena tshintu nansha tshimue tshia nunku to, bualu ebu mbumpeshe kuondo ka muoyo katoke. Pandi ngela meji bua bidimu bimvua muenze malu avua kaayi malulame, ndi ngela Yehowa tuasakidila bua luse luende lunene. Bidi bimpesha disanka dia bungi bua kulala tulu mujadike ne: ndi sankisha Yehowa.”—Cheryl, wa mu Irlande.
“Pavua mfumuanyi wa mudimu mumone ne: mvua mubenge nkosa mishinku ya muntu kampanda uvua usua kulua kiliya, wakamba ne: ‘Nzambi wenu udi uvuija bantu balua bantu ba kueyemena! Bushuwa ndibenesha dinene dia kuikala nebe mu nkumpanyi wetu.’ Kuikala ne bululame mu malu onso kudi tukupetesha kondo ka muoyo katoke kumpala kua Yehowa Nzambi. Bidi bimpesha mushindu wa kuambuluisha bena mu dîku dianyi ne bantu bakuabu bua kuenzabu malu a muomumue.”—Sonny, wa mu Hong Kong.
Ditalala dia mu lungenyi
“Ndi ngenza mudimu munene wa bukua matunga. Mu tshiapu etshi, kuikala ne biuma bia bungi kudi ne mushinga wa bungi kupita kuikala ne bululame. Lungenyi ludi lutangalake ndua ne: ‘Tshilumbu tshidi penyi wewe ne kadishima kakese kadi kakuambuluisha bua kupeta makuta ne kualama?’ Kadi pandi ne bululame ndi ne ditalala dia mu lungenyi. Ndi muangate dipangadika dia kushala ne bululame ne kutantamena nansha malu kayi wowu mua kunduila. Bamfumu banyi ba mudimu mbamanye ne: ntshiena mua kubashima anyi kushima bua bualu buabu to.”—Tom, wa mu États-Unis.
Kudiangata ne mushinga
“Mfumuanyi wa mudimu wakangambila bua kushima bua bimue bintu bia ku mudimu bivua kabiyiku, kadi ngakabenga. Ndekelu wa bionso pakakuatabu bivi, mfumuanyi wakangela tuasakidila bua mumvua ne bululame. Kuikala ne bululame mu bulongolodi budi kabuyi ne bululame ebu kudi kulomba dikima. Kadi ku ndekelu, bantu nebatueyemene ne nebatunemeke.”—Kaori, wa mu Japon.
Kondo ka muoyo katoke, ditalala dia mu lungenyi, kudiangata ne mushinga, ke difutu didi dileja ne: kuikala ne bululame nkuimpe. Ki mmuomu anyi?
a Bible udi uleja ne: Yehowa ke dîna dia Nzambi.
-