Ambuluisha muanebe nsonga bua kulubuluka

1, 2. Nntatu ne masanka kayi bidi bidimu bia bunsonga mua kutuala?

KUIKALA ne nsonga ku mbelu kudi kushilangana bikole ne kuikala ne muana wa bidimu bitanu peshi mene wa bidimu dikumi. Bidimu bia bunsonga bitu bituala yabi ntatu ne abi malu, kadi bidi mua kutuala kabidi masanka ne mafutu. Bilejilu bia Yozefe, Davidi, Yosiya, ne Timote bidi bileja ne: bansonga badi mua kuenza malu bu bambudi ba majitu ne kuikala ne malanda masheme ne Yehowa. (Genese 37:2-11; 1 Samuele 16:11-13; 2 Bakelenge 22:3-7; Bienzedi 16:1, 2) Bansonga bavule lelu’eu badi benza bia muomumue. Pamu’apa udi mumanye bamue ba kudibu.

² Pabi, bua bamue bidimu bia bunsonga bitu bia dilubakana. Bansonga badi mua kuikala ne disanka anyi dibungama. Bansongalume ne bansongakaji badi mua kusua kuikala ne budikadidi buvule, ne badi mua kunyingalala bua mikalu mibatekela kudi baledi babu. Pabi, bansonga aba batshidi ne dimonamona malu dikese ne badi bakengela diambuluisha difila ne dinanga ne lutulu dia kudi baledi babu. Eyowa, bidimu bia bunsonga bidi mua kuikala bia musangelu, kadi bidi mua kuikala kabidi bilubakaji​—kudi baledi ne kudi bansonga. Mmunyi mudi bansonga mua kuambuluishibua mu bidimu ebi?

3. Mmushindu kayi udi baledi mua kupetesha bansonga babu nsombelu muimpe mu matuku abu a muoyo?

³ Baledi badi balonda mibelu ya mu Bible badi bapesha bana babu batshidi bansonga mushindu mutambe bulenga wa kutungunuka ne kulubuluka mu mateta au batangile ku dikulumpa diakanyine bua kuambula majitu. Mu matunga onso ne mu bikondo bionso, baledi ne bansonga badi batumikila pamue mêyi-maludiki a mu Bible batu babeneshibua ne dilubuluka.​—Musambu wa 119:1.

DIYUKIDILANGANA DILELELA NE DIA MUOYO UMUE

4. Bua tshinyi diyukidilangana malu mu musokoko didi ne mushinga wa pa buawu mu bidimu bia bunsonga?

⁴ Bible udi wamba ne: “Mapangadika kaatu alubuluka muaba udi kauyi kuyukidilangana kua malu a mu musokoko.” (Nsumuinu 15:22, NW) Bikala diyukidilangana malu mu musokoko divua dikengedibua pavua bana bapuekele, didi nangananga dia mushinga mu bidimu bia bunsonga​—bu mudi bansonga pamu’apa bapitshisha mêba makese ku nzubu ne mavule ne balunda ba mu tulasa anyi binabu bakuabu. Kuoku kakuyi diyukidilangana malu mu musokoko​—kakuyi diyukidilangana dilelela ne dia muoyo umue pankatshi pa bana ne baledi​—bansonga badi mua kulua benyi ku nzubu. Mmunyi mudi njila ya diyukidilangana mua kushala buashi?

5. Mmunyi mudi bansonga bakankamijibue bua kuangata tshilumbu tshia diyukidilangana ne baledi babu?

⁵ Bansonga pamue ne baledi badi ne bua kuenza tshiabu tshitupa mu bualu ebu. Bushuwa, bansonga badi mua kumona ne: mbikole bitambe bua kuyukila ne baledi babu kupita pavuabu bapuekele. Nansha nanku, uvuluke ne: ‘Kuoku kakuyi bulombodi, bantu badi badishinda panshi; kadi mu tshisumbu tshinene tshia bafidi ba meji mudi lupandu.’ (Nsumuinu 11:14) Mêyi aa mmalamika bonso, bansonga pamue ne bakulumpe. Bansonga badi bajingulula bualu ebu nebumvue ne: batshidi anu bakengela buludiki bufila ne meji, bualu badi bakama ntatu mikondakane kupita kumpala. Badi ne bua kuanyisha se: baledi babu bena kuitabuja mbakumbane bimpe bua kubapeshabu mibelu bualu badi ne dimonamona malu divule mu nsombelu ne mbaleje diditatshisha dia dinanga bua bualu buabu munkatshi mua bidimu bivule. Nunku, mu tshikondo etshi tshia muoyo wabu, bansonga bena meji kabakuela baledi babu nyima.

6. Mmuenenu kayi wa meji ne dinanga wikala baledi nende pa bidi bitangila diyukidilangana ne bana babu bansonga?

⁶ Diyukidilangana ne muoyo umue didi diumvuija se: muledi neadikoleshe bua ikale pabuipi padi nsonga ujinga kumukuatshila bualu. Biwikala muledi, ushindike ne: udi mudiakaje ne musue kuyukidilangana ne muanebe. Ebi kabiena mua kuikala bipepele. Bible udi wamba ne: kudi ‘tshikondo tshia kupuwa ne tshikondo tshia kuakula.’ (Muambi 3:7) Padi nsonga umvua se: ntshikondo tshia kuakula, bidi mua kuikala tshikondo tshiebe tshia kupuwa. Pamu’apa udi muteke tshikondo atshi ku luseke bua dilonga dia pa nkayebe, didiolola, peshi mudimu wa mu lubanza. Kadi, bikala muanebe musue kuakula nebe, utete kushintulula programe yebe ne uteleje. Tshianana, kêna mua kuteta kabidi pashishe. Vuluka tshilejilu tshia Yezu. Tshikondo kampanda, uvua mupangadije bua kuikisha. Kadi pakamunguila bantu bua kumuteleja, wakaladikija diikisha ne kutuadija kubalongesha. (Mâko 6:30-34) Bansonga bavule mbajingulule se: baledi babu badi ne bivule bia kuenza mu nsombelu, kadi badi bakengela dibajadikila se: baledi babu badiku bualu buabu dîba dionso didibu basue kusemena kudibu. Nunku, ikala mudiakaje bua kuteleja muanebe ne umumvuile.

7. Ntshinyi tshidi baledi bakengela kuepuka?

⁷ Teta kuvuluka tshiuvua pauvua nsonga, ne kulekedi diela bilele! Baledi nebasanke bua kuikala pamue ne bana babu. Dîba didi mudimu kauyiku, mmunyi mudi baledi bapitshisha dîba diabu? Bikala baledi misangu yonso basue kutumika ne dîba didibu kabayi ne midimu bua kuenza malu adi kaayi atangila dîku diabu, bana babu bansonga nebamone bualu ebu lukasa. Bikala bansonga bafike ku nkomenu wa se: balunda babu ba mu tulasa badi babangata ne mushinga muvule kupita baledi babu, badi ne tshia kupeta ntatu.

BIA KUYUKILA

8. Mmunyi mudi dianyisha mushinga wa bululame ne dienza mudimu mukole, ne bienzedi bimpe mua kuikala ne buenzeji kudi bana?

⁸ Bikala baledi kabayi banji kukuna mu meji a bana babu dianyisha bua bululame ne dikuata mudimu mukole, badi bushuwa ne bua kuenza nunku mu bidimu biabu bia bunsonga. (1 Tesalonike 4:11; 2 Tesalonike 3:10) Bidi kabidi bia mushinga mukole kudibu bua kushindika ne: bana babu mbitabe ne mutshima mujima mushinga wa kuikala ne nsombelu wa tshitembu ne mukezuke. (Nsumuinu 20:11) Muledi udi ulongesha bivule mu mianda eyi ku tshilejilu tshiende. Anu bu mudi balume bakena bena kuitabuja mua ‘kupetshibua kakuyi dîyi, ku ngikadilu wa bakaji babo,’ nunku bansonga badi mua kulonga mêyi-maludiki ku bienzedi bia baledi babu. (1 Petelo 3:1, NW.) Tshidibi, tshilejilu nkayatshi ki ntshikumbane nansha, bualu bana mbanyika ku bilejilu bibi bivule ne ku divulangana dia bilobeshi pambelu pa dîku. Nunku, baledi bena ditabalela badi bakengela kumanya mmuenenu ya bana babu pa bidibu bamona ne bumvua, ne ebi bidi bilomba diyukidilangana diondoke.​—Nsumuinu 20:5.

9, 10. Bua tshinyi baledi badi ne bua kujadika se: badi bashidimuna bana babu pa bidi bitangila malu a bitupa bia lulelu, ne mmunyi mudibu mua kuenza nunku?

⁹ Ebi bidi bia bushuwa nangananga pa bidi bitangila malu a bitupa bia lulelu. Baledi, nutu numvua binutonda bua kuyukila ne bana benu pa bidi bitangila bitupa bia lulelu anyi? Nansha bikalabi nanku, enzayi madikolela bua kuenza nunku, bualu bana benu nebalonge kabiyi mpata malu aa kudi kampanda. Bikalabu kabayi balongele kuudi, nnganyi udi mumanye mamanyisha makonyangale apetabu? Mu Bible, Yehowa kêna ubutshika malu a bitupa bia lulelu nansha, ne baledi kabena ne bua kuabutshika.​—Nsumuinu 4:1-4; 5:1-21.

¹⁰ Bia diakalenga, Bible udi ne mibelu misunguluke idi itangila ditumika ne bitupa bia lulelu, ne Société Watchtower mmupatule mamanyisha a diambuluisha divule adi aleja ne: mibelu eyi itshidi anu ne mushinga mu bulongolodi ebu bua lelu. Bua tshinyi kubenga kutumika ne diambuluisha edi? Tshilejilu, udi mua kuangata nshapita idi ikumbana ya mu mukanda wa Les jeunes s’interrogent​—Réponses pratiques, volime 1 ne 2 kuyikonkonona ne muanebe wa balume anyi wa bakaji. Bipeta biwapatula bidi mua kukukemesha ne musangelu.

11. Mmushindu kayi mupite bulenga udi baledi mua kulongesha bana babu mua kutendelela Yehowa?

¹¹ Ntshiena-bualu kayi tshia mushinga mukole tshidi baledi ne bana ne bua kuyukidilangana? Mupostolo Paulo wakatshitela pakafundaye ne: “Tungunukayi ne kukolesha [bana benu] mu mibelu ne manyoka ne buludiki bua lungenyi bia Yehowa.” (Efeso 6:4, NW) Bana badi bakengela kutungunuka ne kulonga pa bidi bitangila Yehowa. Mu mushindu wa pa buawu, badi bakengela kumanya mua kumunanga, ne badi ne bua kujinga kumusadila. Pa bualu ebu kabidi, bivule bidi mua kulongeshibua ku difila tshilejilu. Bikala bansonga bamona se: baledi babu mbanange Nzambi ‘ne mutshima wabu onso, ne anyima wabu yonso ne lungenyi luabu luonso’ ne se: ebi bidi bipatula mamuma malenga mu nsombelu ya baledi babu, badi mua kusakibua bimpe bua kuenza bia muomumue. (Matayo 22:37, NW) Bia muomumue, bikala bansonga bamona se: baledi babu badi ne mmuenenu mutshintshikila pa bintu bia ku mubidi, bateka Bukalenge bua Nzambi pa muaba wa kumpala, nebambuluishibue bua kudima ngikadilu wa muomumue mu lungenyi luabu.​—Muambi 7:12; Matayo 6:31-33.

12, 13. Mmalu kayi adi ne bua kulamibua mu lungenyi bua dilonga dia mu dîku kulubulukadi?

¹² Dilonga dia Bible dia mu dîku dia ku lumingu didi diambuluisha mu mushindu wa pa buawu bua kumanyisha bansonga ngikadilu ya mu nyuma. (Musambu wa 119:33, 34; Nsumuinu 4:20-23) Kuikala ne dilonga edi pa tshibidilu kudi ne mushinga mukole. (Musambu wa 1:1-3) Baledi ne bana babu badi ne bua kujingulula ne: malu makuabu adi ne bua kutekibua kunyima kua dilonga dia mu dîku, ki nkuteka dilonga kunyima nansha. Kabidi, mmuenenu mululame udi ne mushinga muvule bua dilonga dia mu dîku kupatuladi bipeta. Tatu kampanda wakamba ne: “Nsapi wa dipatula bipeta udi se: mulombodi akankamije nsombelu mutenduke kadi wa kanemu bua dilonga dia mu dîku​—kayi wa dîsu dikole kadi ukena wa ditanaji. Mmuenenu mujalame kêna mua kuikala misangu yonso mupepele bua kumuleja, ne bana nebakengela dilulamija mmuenenu yabu ku musangu ku musangu. Bikala malu kâyi mende bimpe musangu umue anyi ibidi, unanukile ne udianjile kutangila ku dilonga didi dilonda.” Tatu umue umue eu wakamba ne: mu disambila diende kumpala kua dilonga dionso, uvua ulomba mu mushindu musunguluke diambuluisha kudi Yehowa bua bonso bikale ne mmuenenu mululame.​—Musambu wa 119:66.

¹³ Kulombola dilonga dia mu dîku mbujitu bua baledi bena kuitabuja. Bushuwa, bamue baledi badi mua kuikala babule tshipedi tshia bulongeshi, ne bidi mua kuikala bibakolele bua kupeta mishindu ya kulengeja dilonga dia mu dîku. Nansha nanku, biwikala munange bana bebe bansonga “mu bienzedi ne mu bulelela,” neujinge kubambuluisha ne budipuekeshi ne bululame bua kulubulukabu mu nyuma. (1 Yone 3:18) Badi mua kudiabakena ku musangu ku musangu, kadi pamu’apa nebajingulule ditabalela diebe diondoke bua dikala bimpe diabu.

14. Mmunyi mudi mêyi a mu Dutelonome 11:18, 19 mua kulondibua mu diyukidilangana malu a mu nyuma ne bansonga?

¹⁴ Dilonga dia mu dîku ki ndîba dimuepele dia kumanyisha malu a mushinga a mu nyuma nansha. Udi uvuluka dîyi-dituma dia Yehowa kudi baledi anyi? Wakamba ne: “Meyi andi nnuambila aa nualame mu muoyo wenu ne mu lungenyi luenu, nuasuike ku tshianza tshienu bu tshimanyinu ne pa mpala penu bu mukaba. Nualongeshe bana benu, nubambuluilewo, nansha nuenu ku nzubu yenu nansha mu luendo, nansha nuenu balale nansha babike.” (Diyi Dielulula 11:18, 19, MMM; tangila kabidi Dutelonome 6:6, 7.) Ebi kabiena biumvuija ne: baledi badi ne bua kuyisha bana babu dîba dionso. Kadi mfumu wa dîku muena dinanga udi ne tshia kuikala mutalamuke misangu yonso bua kubabidila bikondo bia kuibaka dîku diende bua kukoladi mu nyuma.

DIBELA NE KANEMU

15, 16. (a) Dibela ntshinyi? (b) Nnganyi udi ne bujitu bua kubela, ne nnganyi udi ne bujitu bua kushindika se: nebikale mua kuteyaku ntema?

¹⁵ Dibela ndikela didi dilulamija ne didi dikongoloja diyukidilangana. Dibela didi difila lungenyi lua dilulamija kupita lua dinyoka​—nansha mudi dinyoka mua kukengedibua. Bana bebe bavua bakengela dinyoka pavuabu bapuekele, ne mpindieu mukadibu bansonga, batshidi badikengela mu munga mushindu, pamu’apa badi mene batamba kudikengela. Bansonga ba meji mbamanye se: bualu ebu mbulelela.

¹⁶ Bible udi wamba ne: “Muntu mutshimbakane udi ubenga mibelu ya tatuende, kadi muntu udi wanyisha mibelu udi mudimuke.” (Nsumuinu 15:5, MMM) Tudi tulonga bivule mu mufundu eu. Udi uleja ne: mibelu neyifidibue. Nsonga kêna mua ‘kuanyisha mibelu’ padiyi kayiyi mifidibue. Yehowa mmupeshe baledi, nangananga tatu, bujitu bua kubela ne kunyoka. Nansha nanku, bujitu bua kuteleja mibelu eyi budi kudi nsonga. Neamanye bivule ne kuenza bilema bikese bikalaye uteya ntema ku mibelu ya meji ya tatuende ne mamuende. (Nsumuinu 1:8) Bible udi wamba ne: “Muntu udi ubenga tshidibo bamulongesha neapete dikenga, bamudiwula, kadi muntu udi ulonda mibelu neapete lumu.”​—Nsumuinu 13:18, MMM.

17. Baledi badi bakengela kuipatshila kuikala ne mmuenenu kayi wa nkatshinkatshi padibu babela?

¹⁷ Padibu babela bansonga, baledi badi bakengela kuikala ne nkatshinkatshi. Badi ne bua kuepuka kumisha dîsu bikole mu mushindu udi mua kufikisha ndelanganyi yabu munda, pamu’apa banyanga mene didieyemena dia bana babu. (Kolosai 3:21) Tshidibi, baledi kabena bakengela kuikala balekeledi menemene bualu badi mua kupangisha bana babu dikela dia mushinga mukole. Dilekelela dia mushindu’eu didi mua kufikisha ku kabutu. Nsumuinu 29:17 (MMM) udi wamba ne: “Unyoke muanebe, neupete dikisha, neasankishe muoyo webe bikole.” Pabi, mvese wa 21 udi wamba ne: “Muntu wengeleka mupika wende utshidi muana, mupika awu neashale muena kadiwu.” Nansha mudi mvese eu wakula bua mupika, udi ne mushinga wa muomumue kudi muana yonso kumbelu kuabu.

18. Mibelu idi tshijadiki tshia tshinyi, ne ntshinyi tshidi tshiepukibua padi baledi bafila mibelu ikena ishintuluka?

¹⁸ Mu bulelela, mibelu miakanyine idi tshijadiki tshia dinanga dia muledi kudi muanende. (Ebelu 12:6, 11) Biwikala muledi, udi mumanye se: bidi bikole bua kutungunuka ne dibela dikena dishintuluka. Bua kulama ditalala, bidi mua kumueneka bitambe kupepela bua kulekela mupiankunde wa mutu mukole bua kuenzaye tshidiye musue. Kadi ndekelu wa bionso, muledi udi ulonda njila wa dilekelela neanowe dîku dikena kukontolola.​—Nsumuinu 29:15; Galatia 6:9.

MUDIMU NE DINAYA

19, 20. Mmunyi mudi baledi mua kupita ne tshilumbu tshia didiolola dia bana babu bansonga ne meji?

¹⁹ Mu bikondo bia kale bavua batekemena pa tshibidilu se: bana batuala diambuluisha ku midimu ya ku nzubu peshi mu madimi. Lelu’eu bansonga bavule badi ne dîba dia tshianana divule dikena dikontolola. Bua kuuja dîba adi, bulongolodi bua bungenda budi bupatula bintu bivulavulayi bia dipitshisha nabi dîba. Sakidila ku bionso ebi muanda wa se: bulongolodi ebu budi buangata mêyi-malombodi a nsombelu a mu Bible ne mushinga mukese menemene, neupeta bikebeshi bia tshinyangu.

²⁰ Nunku, muledi muena meji udi ulama bukenji bua kuangata mapangadika a ndekelu pa bidi bitangila didiolola. Nansha nanku, kupu muoyo ne: nsonga udi wenda ukola. Tshidimu tshionso, neatekemene pamu’apa bua kutamba kuangatshibua bu muntu mukole. Nunku, bidi bia meji bua muledi kutamba kushila nsonga muaba mu disungula dia didiolola padiye wenda ukola​—padi masungula aa aleja didiunda diende mutangile ku dishindama dia mu nyuma. Bimue bikondo, nsonga udi mua kuenza masungula akena a meji pa mijiki, balunda, ne bikuabu. Padibi bienzeka, udi ne tshia kuyukila ne nsonga eu bua se: enza masungula malenga mu matuku atshilualua.

21. Mmunyi mudi butshintshikidi pa bungi bua mêba a kupitshisha ku didiolola bukuba nsonga?

²¹ Ndîba bungi munyi didi ne tshia kupitshishibua ku didiolola? Mu amue matunga bansonga mbafikishibue ku ditaba ne: badi ne dianyisha dia kuikala mu manaya akena ndekelu. Nunku, mupiankunde udi mua kuenza programe wende bua se: ikale “uzaba” anu kuzaba. Baledi ke badi mua kufila dilongesha dia se: dîba didi kabidi ne bua kufidibua ku bintu bikuabu, bu mudi dîku, dilonga dia muntu pa nkayende, ditantshila bantu bashindame mu nyuma, bisangilu bia bena nkristo, ne tudimu tua ku nzubu. Ebi nebipangishe “masanka a panu” bua kaakutakaji Dîyi dia Nzambi.​—Lukase 8:11-15, MMM.

22. Didiolola didi ne bua kuakanangana ne tshinyi mu nsombelu wa nsonga?

²² Mukalenge Solomo wakamba ne: ‘Ndi mumanye ne: kakuena bualu buimpe bu kusanka ne kuenza malu mimpe matuku onso patshidi muntu ne muoyo. Muntu yonso adie biende, anue biende, asanke biende mu midimu yende yonso, bua eku nkupa kua Nzambi.’ (Muambi 3:12, 13) Eyowa, kuikala ne nsombelu wa nkatshinkatshi kudi kumvuija ki ng’anu kusangala ne kupeta masanka kadi nkuenza mudimu mukole kabidi. Bansonga bavule lelu’eu kabena bamanye disanka didi difuma ku mudimu mukole peshi didinemeka didi difuma ku diakama lutatu ne dilujikija. Bamue ki mbapete mushindu wa kuvudija dimanya dia mudimu kampanda bua kudiambuluishabu mu matuku atshilualua. Bidi lutatu lua bushuwa kudi muledi. Neujadike bua se: muanebe mmupete mushindu wa kubabidila dimanya dia mudimu anyi? Biwikala mua kufika ku dilongesha muanebe bua kuangata mudimu mukole ne mushinga ne kupeta disanka mu diwenza, neadime mmuenenu muakane watuala bipeta bimpe mu matuku ende onso a muoyo.

BIANGATSHILE KU BUNSONGA TOO NE KU BUKULUMPE

23. Mmunyi mudi baledi mua kukankamija bansonga babu?

²³ Nansha paudi upeta ntatu ne muanebe utshidi nsonga, mufundu udi amu wamba bushuwa pa kuleja ne: “Dinanga kaditu dipangila.” (1 Kolinto 13:8, NW) Kulekedi nansha kakese kuleja dinanga diudi nadi bushuwa. Udiebeje ne: ‘Ntuku ngela muana yonso ka-lumbandi padiye utshimuna imue ntatu peshi bipumbishi anyi? Ntuku mbabidila bikondo bia kuleja dinanga ne dianyisha kudi bana banyi, kumpala kua bikondo abi kupitabi anyi?’ Nansha mudi mapangakanangana pamu’apa mua kuikalaku, bikala bansonga bumvua muudi mubajadikile dinanga, badi mua kuandamuna ku dinanga adi.

24. Ndîyi-diludiki kayi dia mu Mifundu didi dia bushuwa mu dikolesha dia bana, kadi ntshinyi tshidi ne bua kulamibua mu lungenyi?

²⁴ Bushuwa, bu mudi bana benda bakola, kunyima nebikale badiangatshila mapangadika manene matambe adi abatangila. Imue misangu baledi badi mua kubenga mapangadika au. Tshia kuenza ntshinyi bikala muanabu mupangadije bua kubenga kutungunuka ne kusadila Yehowa Nzambi? Bidi mua kuenzeka. Nansha bamue bana balume ba-spiritu bine ba Yehowa bakabenga mibelu yende ne kudilejabu bantomboji. (Genese 6:2; Yuda 6) Bana kabena biamu bia ordinatere, idi mua kufundibua munda bua kuenza malu mu mushindu utudi basue. Mbifukibua bidi ne budisunguidi, bidi ne tshia kubadila Yehowa malu bua mapangadika adibi biangata. Tshidibi, Nsumuinu 22:6 (NW) udi wamba bushuwa padiye ufila dîyi dia nshindamenu edi: “Ukela muana wa balume bilondeshile njila buende yeye; nansha pakulumpeye kadiakupambukamu.”

25. Mmushindu kayi mutambe bulenga udi baledi baleja disakidila kudi Yehowa bua muabi wa buledi?

²⁵ Nunku, leja bana bebe dinanga divule. Enza muebe muonso bua kulonda mêyi-maludiki a mu Bible mu dibakolesha. Fila tshilejilu tshilenga tshia bienzedi bia buena Nzambi. Nunku neupeshe bana bebe mushindu mutambe bulenga bua kukola ne kulua bakulumpe badi bambula majitu ne batshinyi ba Nzambi. Eu mmushindu mutambe bulenga udi baledi baleja disakidila kudi Yehowa bua muabi wa buledi.