Ikala ne meji ne witabe dilongesha
YEHOWA NZAMBI udi Mulongeshi Munene wa bantu bende. Udi ubalongesha ki ng’anu malu adi amutangila, kadi udi kabidi ubalongesha malu adi atangila muoyo wabu. (Yeshaya 30:20; 54:13; Musambu 27:11) Tshilejilu, wakapesha tshisamba tshia Isalele baprofete, bena Lewi—nangananga bakuidi—ne bakuabu bantu bena meji bua bikale babalongesha. (2 Kulondolola 35:3; Yelemiya 18:18) Baprofete bavua balongesha bantu ngikadilu ya Nzambi ne malu avuaye mulongolole bua kuenza ne bavua babaleja njila muakane wa kulonda. Bakuidi ne bena Lewi bavua ne bujitu bua kulongesha Mikenji ya Yehowa. Ne bena meji anyi bakulu bavua bafila mibelu mimpe pa nsombelu wa ku dituku dionso.
Solomo muana wa Davidi uvua muntu wa pa buende munkatshi mua bena meji ba mu Isalele. (1 Bakelenge 4:30, 31) Mukalenge-mukaji wa mu Sheba, umue wa ku benyi ba Solomo batambe kuenda lumu, pakamonaye butumbi ne bubanji buende, wakatonda wamba ne: “Ki mbangambile nansha tshiabibidi tshia lungenyi lutue luudi nalu; meji ebe ne biuma biebe mbipite bionso bimvua ngumvua pa bule.” (1 Bakelenge 10:7, MMM) Meji a Solomo avua afumina kuepi? Pakaluaye mukalenge wa Isalele mu 1037 K.B.B., Solomo wakalomba “meji ne lungenyi.” Bu muvua dilomba edi dimusankishe, Yehowa wakamupesha lungenyi, meji ne mutshima wa meji. (2 Kulondolola 1:10-12; 1 Bakelenge 3:12) Kabiena bikemesha muakafika Solomo ku ‘diela nsumuinu binunu bisatu’! (1 Bakelenge 4:32) Imue ya kudiyi, pamue ne ‘mêyi a Agû’ ne a ‘mukalenge Lemuele,’ bakayifunda mu mukanda wa Nsumuinu udi mu Bible. (Nsumuinu 30:1; 31:1) Malu malelela adi mu nsumuinu eyi ng’a kashidi ne adi aleja meji a Nzambi. (1 Bakelenge 10:23, 24) Adi ne mushinga wa bungi bua muntu yonso udi ujinga kuikala ne disanka ne kututa diakalengele mu nsombelu lelu anu bu muvuawu pakaambabu bua musangu wa kumpala.
Mmunyi mutudi mua kututa diakalengele ne kuikala ne bikadilu bilenga?
Tshipatshila tshia mukanda wa Nsumuinu ntshiumvuija mu mêyi a mbangilu a mukanda eu ne: ‘Nsumuinu eyi mmiela kudi Solomo, muana wa Davidi, mfumu wa bena Isalele: bua bantu bapete meji, balonge malu, bajingulule miaku ya meji, bapete [dilongesha didi difila bujinguludi, buakane ne njinguluilu wa malu ne bululame, NW], bua bantu babubakane bapete lungenyi, nsongalume amanye mua kuela meji.’—Nsumuinu 1:1-4, MMM.
Ntshipatshila kayipu tshilenga tshidi natshi ‘nsumuinu ya Solomo’! Idi yambuluisha ‘bua bantu bapete meji ne balonge malu.’ Meji adi umvuija kumona malu anu mudiwu ne kuenza mudimu ne dimanya bua kujandula nshinga, kufika ku bipatshila, kuepuka anyi kuepula njiwu peshi kuambuluisha bakuabu bua kuenza bia muomumue. Mukanda kampanda udi wamba ne: “Mu mukanda wa Nsumuinu, ‘meji’ adi umvuija dimanya kuenza malu anyi bukole bua kusungula malu a meji ne kuikala ne diakalengele mu nsombelu.” Bushuwa, mbia mushinga bua kupeta meji.—Nsumuinu 4:7.
Nsumuinu ya Solomo idi kabidi ifila dilongesha. Tudiku dijinga ne dilongesha edi anyi? Mu Mifundu, kulongesha kudi kumvuija kululamija, kukanyina anyi kufila dinyoka. Bilondeshile mushikuluji kampanda wa Bible, kulongesha kudi “kumvuija kuyisha kuondo ka muoyo, kululamija muntu muena tshitshiu bua kafiki ku dienza malu a bupâle.” Patudi tudilongesha anyi padi bakuabu batulongesha, bitu bitukanda ki ng’anu ku dienza malu mabi, kadi bitu kabidi bitusaka bua kushintuluka pa kuenza malu mimpe. Bushuwa, tudi dijinga ne dilongesha bituikala basue kuikala ne bikadilu bilenga.
Nenku nsumuinu idi ne bipatshila bibidi: kufila meji ne dilongesha. Kulongesha lungenyi ne makole alu kudi kumvuija malu a bungi. Tshilejilu, bujalame ne buakane nngikadilu ya lungenyi, ne idi ituambuluisha bua kulamata ku mêyi matambe buimpe a Yehowa.
Meji ndisangisha dia bintu bia bungi bu mudi lungenyi, bujinguludi, budimu ne bukole bua kuela meji bimpe. Lungenyi mbukole budi buambuluisha bua kukonkonona bualu kampanda ne kusunguluja bitupa biabu pa kumvua diumvuangana didi pankatshi pabi ne bualu buonso bujima, ne pashishe kumvua bualu ebu. Bujinguludi butu bulomba kumanya ne kumvua bua tshinyi tshikadilu kampanda ntshiakane anyi tshibi. Tshilejilu, muntu muena lungenyi udi mua kusunguluja malu padi muntu kampanda mutangile mu njila mubi, ne udi umudimuija diakamue. Kadi bidi bimulomba bujinguludi bua kumonaye mua kumvua bua tshinyi muntu au mmuangate disangu adi ne kupeta mushindu mutambe buimpe bua kumupandisha.
Bantu badimuke batu batalame—kabatu batebelele to. (Nsumuinu 14:15) Badi badianjila kumona bubi ne badilongolola bua kubuepuka. Ne meji adi atuambuluisha bua kupeta ngenyi milenga idi itulombola bimpe mu nsombelu. Kulonga nsumuinu ya mu Bible kudi kuambuluisha muntu bikole bualu bakayifunda bua tuetu kupeta meji ne dilongesha. Nansha “bantu babubakane” badi bateya ntema ku nsumuinu nebikale ne budimu, ne “nsongalume” neapete dimanya ne bukole bua kuela meji bimpe.
Nsumuinu bua badi ne meji
Kadi nsumuinu ya mu Bible kayena anu bua bantu badi kabayi ne meji ne bua bansonga nansha. Idi kabidi bua muntu yonso udi ne meji makumbane bua yeye kuteleja. Mukalenge Solomo udi wamba ne: “Muntu wa meji ateleje nsumuinu eyi, neavudije dimanya diende, muntu wa lungenyi neapete budimu bua kuludika nabu bantu, neajingulule nsumuinu ne mianu misokome, malu a bena meji ne nshinga yabo.” (Nsumuinu 1:5, 6, MMM) Muntu ukadi mupete meji neavudije dimanya diende pa kuteya ntema ku nsumuinu, ne muntu wa lungenyi nealengeje nsombelu wende bua kupeta diakalengele.
Misangu mivule lusumuinu lutu luamba bualu bulelela bunene mu mêyi makese. Lusumuinu lua mu Bible ludi mua kuikala bu nshinga wa kujandula. (Nsumuinu 1:17-19) Imue nsumuinu itu ne malu masokome—mêyi makole adi alomba bua kuasulakaja. Lusumuinu ludi mua kuikala kabidi ne ngakuilu ya mu tshimfuanyi anyi ngakuilu mikuabu. Bua kuyumvua bidi bilomba dîba ne dielangana dia meji. Bu muvua Solomo muenze nsumuinu ya bungi, kakuyi mpata wakafika ku dijingulula tutupa tushilangane tua ngumvuilu wa lusumuinu. Udi upesha bantu badi babala mukanda wa Nsumuinu bukole ebu butu muntu wa meji ukeba.
Ntuadijilu udi ufikisha ku tshipatshila
Mmu nsombelu kayi mudi muntu utuadija kukeba meji ne dilongesha? Solomo udi wandamuna ne: ‘Ditshina dia Yehowa ntshibangidilu tshia [dimanya, NW]; bapote badi bapetula meji ne diyisha.’ (Nsumuinu 1:7) Dimanya ditu dituadija ne ditshina dia Yehowa. Kuoku kakuyi dimanya, kakuena mua kuikala meji anyi diyisha. Nenku ditshina dia Yehowa ke ntuadijilu wa meji ne dilongesha.—Nsumuinu 9:10; 15:33.
Kutshina Nzambi ki nkuikala ne buôwa budi kabuyi buakanyine nansha, kadi nkuikala ne kanemu kakole. Bikalaku kakuyi ditshina edi, kakuena mua kuikala dimanya dilelela to. Muoyo mmufumine kudi Yehowa Nzambi, ne pa nanku muoyo udi ne mushinga wa bungi bua kupeta dimanya kayi dionso. (Musambu 36:9; Bienzedi 17:25, 28) Kabidi, Nzambi wakafuka bintu bionso; nenku dimanya dionso didi nadi bantu ndishindamene pa dilonga dia bintu biakafukaye. (Musambu 19:1, 2; Buakabuluibua 4:11) Nzambi wakafundisha kabidi Dîyi diende, didi dikale ‘ne mudimu muimpe wa kuyisha bantu, ne wa kubabela, ne wa kubadimuija, ne wa kubalongesha mu buakane bua Nzambi.’ (2 Timote 3:16, 17 ) Nenku nshindamenu wa dimanya dionso dilelela n’Yehowa, ne muntu udi udikeba udi ne bua kutshina ne kutamba kunemeka Nzambi.
Padiku kakuyi ditshina dia Nzambi, dimanya dia bantu ne meji a ba pa buloba bidi ne mushinga kayi? Mupostolo Paulo wakafunda ne: ‘Muena meji udi penyi? Mufundi udi penyi? Muena mpata wa mu tshikondo etshi udi penyi? Nzambi kakavuija meji a ba pa buloba mapote anyi?’ (1 Kolinto 1:20) Bu mudiye kayi utshina Nzambi, muntu udi ne meji a panu utu wangata mapangadika adi kaayi mimpe mashindamene pa malu adiye mumanye ne utu ufika ku dikala anu bu ‘mupote.’
“Mabue a busanga a wewe kuela mu nshingu”
Pashishe mukalenge wa meji udi wambila nsonga ne: “Muananyi, uteleje tshidi tatuebe ukulongesha, kupepeji dilongesha dia kudi mamuebe; diodio nedikulengelele bu tshifulu tshia butumbi tshia kuasa ku mutu kuebe, nansha bu mudi mabue a busanga a wewe kuela mu nshingu.”—Nsumuinu 1:8, 9, MMM.
Mu Isalele wa kale, Nzambi uvua mupeshe baledi bujitu bua kulongesha bana babu balela. Mose wakabela batatu ne: “Mêyi andi nnuambila lelo aa ashale mu muoyo wenu. Nuambuluile bana benu mêyi aa, nubambilewo nansha nuenu ku nzubu yenu, nansha mu luendo, nansha balale, nansha babike.” (Dutelonome 6:6, 7, MMM) Bamamu pabu bavua ne mudimu munene. Mu mikalu ya bumfumu bua bayende, mukaji muena Ebelu uvua mua kuambuluisha bua banemeke mikenji ya mu dîku.
Bushuwa, mu Bible mujima badi baleja ne: dîku ke muaba wa nshindamenu wa kulongeshila bana. (Efeso 6:1-3) Bua bana kutumikilabu baledi babu bena kuitabuja bidi anu bu kubavuadika kafulu kimpe ka bilongo ne busanga bua mu nshingu bua lumu.
“Udi ushipesha badi nawu”
Tatu kampanda wa mu Azi wakabela muanende wa balume wa bidimu 16 kumpala kua kumutumaye ku États-Unis bua kulonga tulasa tubandile bua kayi kudibuejakaja ne bantu babi to. Mubelu eu udi umvuangana ne didimuija dia Solomo dia se: ‘Muananyi, biakuteya bantu babi, kuitabuji nansha.’ (Nsumuinu 1:10) Kadi Solomo udi uleja tshilobeshi tshidibu natshi, wamba ne: ‘Biambabu ne: Lua kutudi, tualamine muntu bua kumatshisha mashi ende panshi, tulale bu bena lusoko bua kukuata bantu badi kabayi ne bualu, tubamine patshidibu ne muoyo bu mudi muaba wa bafue wenza, patshidibu ne bukole buonso bua mubidi; bu mudi bantu bapueka mu dijimba dia bafue. Netusangane biuma bionso bia mushinga mukole, netuuje nzubu yetu tente ne bintu bitudi tunyenga. Biwaya netu, netusangishe bintu bietu bionso mu tshibutshilu tshimue.’—Nsumuinu 1:11-14.
Badi balobeshangana ne bubanji. Bua kupeta bubanji bua lukasalukasa, “bantu babi” batu balobesha bakuabu bua kubuelabu mu malu abu a tshinyangu anyi mu ngenyi yabu mibi. Bua kupeta bintu bia ku mubidi, benji ba malu mabi aba kabena belakana bua kuela mashi a bantu panshi to. Badi ‘bamina muntu udi kayi bualu, bamujimija patshidiye ne muoyo bu mudi muaba wa bafue wenza, patshidiye ne bukole bua mubidi,’ bamunyenga bintu bionso bidiye nabi, anu mutu lukita luakidila tshitalu ne bujima buatshi. Badi babikilangana bua kuenza mudimu wa dienzelangana bibi—mbasue ‘kuuja nzubu yabu tente ne bintu bidibu banyenga,’ ne badi bakeba bua muntu udi kayi ne meji ‘asangishe bintu biende bionso ne biabu.’ Edi ndidimuija ditupesha mu tshikondo tshiadi! Ba-bandi ne basumbishi ba diamba kabatu benza bia muomumue bua kubueja bakuabu mu mangumba abu anyi? Ki ndilaya bua kupeta biuma bia lukasalukasa didi dikale diteta ditu difikisha ku dienza midimu mivule idi kayiyi miakane anyi?
Mukalenge wa meji udi ubela wamba ne: “Muananyi, kuendakanyi nabo to, wepuke njila wabo. Bualu makasa abo mmatangile ku bubi, mbasue kuela mashi a bantu panshi.” Padiye umanyisha kabutu kabafikila, udi usakidila ne: “Kabatu bateya nyunyu bukondo, yeye mutangile. Bantu ba nanku badi badialamina bobo nkayabo bua kuela mashi abo panshi, badi baditeya bobo nkayabo. Ke mudi njila ya muntu yonso udi ne lukuka lua bintu bia bende; mutshima wa buivi udi ushipesha badi nawu.”—Nsumuinu 1:15-19, MMM.
“Muntu yonso udi ne lukuka lua bintu bia bende” neabutuke mu bienzedi biende. Dialamina didi bantu babi balamina bakuabu nedilue buteyi buabakuata buobu nkayabu. Benji ba malu mabi ku bukole nebashintulule bienzedi biabu anyi? Tòo. Bukondo budi mua kuikala patoke, kadi “nyunyu” itu anu ikakuatshikamu. Bia muomumue, nansha mudi bantu babi bafofomija kudi lukuka mua kutungunuka mu malu abu mabi, ku tototo nansha ku ndandanda nebakuatshike.
Nnganyi wateleja dîyi dia meji?
Benji ba malu mabi mbamanyeku ne: badi mu njila mubi anyi? Bakadiku babaleje malu abakebela bienzedi biabu anyi? Kabena ne tshia kudingila, bualu badi bamanyisha mukenji mulenga miaba yonso idi bantu.
Solomo udi wamba ne: “Meji adi ela lubila mu misesu, ela diyi dikole miaba idi bantu basangile; adi abikila badi mu mansanga a njila, ambila badi ku biibi bia tshimenga.” (Nsumuinu 1:20, 21, MMM) Ne dîyi dikole dikale diumvuika bimpe, meji adi ela lubila miaba idi bantu basangile bua bonso bumvue. Mu Isalele wa kale, bakulu bavua bafila mibelu ya meji ne balumbuluisha bilumbu ku biibi bia tshimenga. Buetu tuetu, Yehowa mmufundishe meji malelela aa mu Bible, mukanda udi mutangalake pa buloba bujima. Ne basadidi bende lelu badi ne mudimu wa kumanyisha patoke mukenji udimu miaba yonso. Bushuwa, Yehowa udi wenza bua bamanyishe bantu bonso meji.
Meji malelela adi amba tshinyi? Adi amba ne: “Nuenu balembakane, nudi basue kushala batatakane too ne ku diba kayi? Nuenu badi basekangana, nenuseke too ne ku diba kayi? . . . Ndi nnubikila, nubenga kuitaba, nnuoluela tshianza, kakuyi muntu untangila.” Bantu batatakane kabena bateleja dîyi dia meji to. Bua bualu ebu “nebadie tshimuma tshia ntupakanyi yabo.” Ne “tshitshio tshiabo netshibafikishe ku kabutu.”—Nsumuinu 1:22-32, MMM.
Kadi ntshinyi tshiafikila muntu udi muteleje dîyi dia meji? “Neasombe talalaa, neikale ne bupole, kayi utshina dikenga.” (Nsumuinu 1:33, MMM) Ukebe bua kuikala munkatshi mua bantu badi bapeta meji ne badi bitaba dilongesha pa kuteya ntema ku nsumuinu ya mu Bible.
[Tshimfuanyi mu dibeji 15]
Meji malelela mmatangalake miaba yonso