Lungenyi lua bulongolodi ebu ludi luenda lukulùnga anyi?

DIA 12 Kabitende 1990, ditayika diakenzeka mu ditanda kampanda dia mu Kazakstan. Bintu bia njiwu bidi bituma nsese biakabuela mu kapepe, kuamba kujiwula bantu 120 000 ba muaba au. Bavule ba kudibu bakaditua mu njila benda bela mbila bua mulùngu eu wa lufu.

Kadi pakaluabu kumanyisha malu makuabu a bungi, bakasokolola ne: munkatshi mua makumi a bidimu bavua basombele mu muaba wa mulùngu. Mu kupita kua bidimu, bishadile bia bintu bidi bituma nsese tone 100 000 bivua bilekela pambelu mu muaba kauyi mulama. Nansha muvua njiwu eyi mikale anu ku tshibelu, muntu nansha umue kavua muteyeku ntema. Bua tshinyi?

Dituku dionso, mu tshipalu tshia manaya tshia muaba au, banene ba mbulamatadi bavua bateka tshibadiki tshia bungi bua nsese mituma, tshivua tshisua kuleja ne: kakuvua njiwu nansha mikese. Bishiferi bivua biakane, kadi bivua bileja anu bungi bua nsese ya gamma. Nsese ya alpha, ivuabu kabayi bapime, idi mua kuikala ya lufu mene. Bamamu bavule bakabanga kujingulula bua tshinyi bana babu bavua batamba kusamasama.

Mu ngakuilu wa mu nyuma, badi kabidi mua kutulùnga ku tshiambu tshikena tshimueneka. Ne anu bu bena mu Kazakstan ba diakabi abu, bantu ba bungi ki mbamanye bua mpukapuka eyi ya lufu idiku. Bible udi uleja mulùngu eu bu “lungenyi lua bena panu,” lusonsola anu kudi Satana Diabolo nkayende. (1 Bena Korente 2:12, MMM) Mu ende mayele mabi, Muluishi eu wa Nzambi udi utumika ne lungenyi elu​—peshi mmuenenu mutangalake—​lua bulongolodi ebu bua kunyanga bulamate buetu kudi Nzambi.

Mmunyi mudi lungenyi lua bulongolodi ebu mua kujikija makanda etu a mu nyuma? Mpa kusonsola dijinga dia mêsu ne pa kupetela disanka ku budisui buetu bua ku tshilelelu. (Efeso 2:1-3; 1 Yone 2:16) Tshilejilu, netumone mishindu isatu mishilangane idi ngelelu wa meji wa bulongolodi ebu mua kutulùnga mu nyuma ku kakese ku kakese.

Tukebayi diambedi Bukalenge

Yezu wakabela bena nkristo bua ‘kukebabu diambedi Bukalenge ne buakane bua Nzambi.’ (Matayo 6:33) Ku lunga luseke, lungenyi lua bulongolodi ebu ludi mua kutufikisha ku ditua bipatshila bietu nkayetu anyi nsombelu wetu muimpe mushinga ukena muakanyine. Njiwu ya kumpala kayena mu dilekela bipatshila bionso bia mu nyuma, kadi mmu dibiteka pa muaba muibidi. Tudi mua kupepeja njiwu eyi​—anu bu muakenza bena mu Kazakstan—​bua ngumvuilu kampanda wa dishima wa bukubi. Bidimu bietu bia mudimu wa lulamatu ne dianyisha dietu bua bana betu ba mu nyuma bidi mua kutupesha ndengama mu diela meji ne: katuenaku mua kulekela njila wa bulelela. Pamu’apa bavule mu tshisumbu tshia mu Efeso bavua bela meji nanku’au.

Pabuipi ne tshidimu tshia 96 B.B., Yezu wakabapesha mubelu udi ulonda eu: “Bualu bundi mukulamine ku muoyo, mbua paudi mulekele dinanga diuvua nadi ku ntuadijilu.” (Buakabuluibua 2:4, NW) Bena nkristo aba basadile mutantshi mule bavua batantamene ntatu mivule. (Buakabuluibua 2:2, 3) Bavua babalongeshe kudi bakulu ba lulamatu, ne kudi mupostolo Paulo kabidi. (Bienzedi 20:17-21, 27) Kadi mu kupita kua bidimu, dinanga diabu dia Yehowa dikavua dikepe, ne bakajimija makanda abu a mu nyuma.​—Buakabuluibua 2:5.

Pamu’apa, bamue bena Efeso bavua ku buenzeji bua lungenyi lua bungenda ne bubanji bua mu tshimenga atshi. Bia dibungama, mmuenenu wa bantu ba lelu wa dinanga dia bintu mmupambuishe bia muomumue bamue bena nkristo. Diluijakana dipangadija bua kupeta nsombelu mubanji neditupambuishe mu mishindu yonso ku bipatshila bia mu nyuma.​—Fuanyikija ne Matayo 6:24.

Yezu wakamba mu didimuija bua njiwu eyi ne: “Muendu wa mubidi ndîsu. Nunku, pikala dîsu diebe dipepele, mubidi webe mujima neukenke; kadi pikala dîsu diebe dibi [“dia lubabu,” note kuinshi kua dibeji], mubidi webe mujima neulue mîdima.” (Matayo 6:22, 23, NW) Dîsu “dipepele” ng’edi didi dituishila pa tshintu tshimue mu nyuma, ndîsu didi ditangija ku Bukalenge bua Nzambi. Ku lunga luseke, dîsu “dibi” anyi “dia lubabu” kadiena dimona kule, didi dituishila anu pa majinga a ku mubidi adiku. Bipatshila bia mu nyuma ne mafutu a matuku atshilualua bidi kule menemene ne lumonu luadi.

Yezu wakamba mu mvese udi kumpala ne: “Kudi biuma biebe, ke kuikala mutshima webe kabidi.” (Matayo 6:21, NW) Mmunyi mutudi mua kumanya bikala mutshima wetu mushindamene pa malu a mu nyuma anyi a ku mubidi? Pamu’apa miyuki yetu ke idi mua kutamba kutuludika bimpe, bualu ‘mukana mudi muamba anu malu adi matambe kuvulangana mu mutshima.’ (Luka 6:45) Bituikala misangu yonso tuakula anu malu adi atangila bintu bia ku mubidi peshi malu menza a mu bulongolodi ebu, ntshijadiki tshia se: mutshima wetu mmuabuluke, ne se: lumonu luetu lua mu nyuma ndunyanguke.

Carmen,a muanetu wa bakaji muena Espagne, wakaluangana ne muanda eu. Udi umvuija ne: “Mvua mukolesha mu bulelela, kadi pankavua ne bidimu 18, ngakenza kanyi kalasa ka bana bakese. Bidimu bisatu pashishe meme kupeta bena mudimu banayi, ne mudimu eu uvua wenda uya kumpala, ne mvua mpeta mfranga ya bungi. Kadi, tshivua pamu’apa tshitamba kunsankisha bikole tshivua tshia se: mvua ne budikadidi mu malu a mpetu, ne mvua ‘ndubuluka.’ Bua kuamba bulelela, mutshima wanyi uvua mu mudimu wanyi​—ke kuvua dinanga dianyi ditambe bunene.

“Mvua ngela meji ne: mvua anu mua kushala Ntemu eku mpitshisha dîba dianyi divule mu bipatshila bia mudimu wanyi wa mfranga. Ku lunga luseke, mvua kabidi ngumvua misangu yonso ne: mvua mua kuenza bivule bua kusadila Yehowa. Tshilejilu tshia balunda babidi bavua bampanda-njila ke tshiakansaka ndekelu wa bionso bua kuteka bipatshila bia Bukalenge pa muaba wa kumpala. Umue wabu, Juliana, uvua mu tshisumbu tshietu. Kakangenzeja ku bukole bua meme kulua mpanda-njila, kadi miyuki yende ne disanka divuaye upeta patoke mu mudimu wende biakangambuluisha bua kutangilula malu anyi a mu nyuma a mushinga.

“Dikuabu dîba pashishe, pamvua mu diikisha ku États-Unis, mvua kua Gloria, muanetu wa bakaji udi mpanda-njila. Uvua ufuma ku difuisha bayende, ne uvua ukuba muanende wa bakaji wa bidimu bitanu ne mamuende uvua ne disama dia kansere. Pabi uvua wenza bumpanda-njila. Tshilejilu tshiende ne dianyisha diende dia mudimu wetu ne muoyo mujima biakandenga ku muoyo. Matuku anayi patupu angakenza kuende akampesha dipangadika dia kupesha Yehowa bintu bianyi bitambe bulenga. Bangabanga ngakalua mpanda-njila wa pa tshibidilu, ne bidimu bikese pashishe, bakatubikila meme ne bayanyi bua kusadila ku Betele. Meme kulayangana ne mudimu wanyi au​—tshipumbishi ku dilubuluka dianyi dia mu nyuma—​ne mpindieu ndi mmona nsombelu wanyi muikale ulubuluka ku mêsu kua Yehowa, bushuwa ke tshidi ne mushinga.”​—Luka 14:33.

Dilonga mua “kujadika malu a mushinga wa bungi,” bu muakenza Carmen, nedituambuluishe bua kuangata mapangadika a meji adi atangila mudimu wetu wa ku mubidi, tulasa, muaba wa kulala, ne nsombelu wetu. (Filipoi 1:10, NW) Kadi tudiku kabidi tujadika malu a mushinga wa bungi pa bidi bitangila didiolola anyi? Eu ke mushindu mukuabu udi lungenyi lua bulongolodi ebu luikale ne buenzeji bukole.

Tekayi dijikija lutetuku pa muaba wadi

Ne budimu buonso lungenyi lua bulongolodi ebu ludi luenda mushinga ne dijinga dia bantu dia ku tshifukilu dia kuikisha ne kujikija lutetuku. Bu mudi bantu ba bungi kabayi ne ditekemena dilelela bua matuku atshilualua, mbiumvuike se: badi ne bua kukeba mua kuuja matuku abu ne dijikija lutetuku ne diikisha. (Fuanyikija ne Yeshaya 22:13; 1 Kolinto 15:32.) Tudiku tudimona tutamba kuangata dijikija lutetuku ne mushinga wa bungi anyi? Atshi tshidi mua kuikala tshimanyinu tshia se: ngelelu wa meji wa bulongolodi ebu udi wenda ufumba mmuenenu wetu.

Bible udi udimuija ne: “Muntu udi munange masanka [“dijikija lutetuku,” Lamsa] neabuele mu dikenga.” (Nsumuinu 21:17, MMM) Kuela bilele ki nkubi, kadi dikunanga, anyi dikupesha mushinga wa bungi nedifikishe ku dikenga dia mu nyuma. Dijinga dietu dia kudia bintu bia mu nyuma nedikepele mu mishindu yonso, ne netuikale ne dîba dikese bua kuyisha lumu luimpe.

Bua kabingila aka, Dîyi dia Nzambi didi ditubela bua tuetu ‘kuteka meji etu ku mudimu, ne kuikala batabale.’ (1 Petro 1:13, MMM) Bidi bikengela didikanda bua kuelela dîba dietu dia dijikija lutetuku mikalu mitshintshikila. Diteka meji ku mudimu didi diumvuija kuikala mudiakaje bua mudimu wa mu nyuma, nansha bikalawu dilonga, bisangilu anyi mudimu wa budimi.

Netuambe tshinyi bua diikisha didi dikengedibua? Tudiku ne bua kudiumvua bapile mu diangata dîba bua kuikisha anyi? Kabiena nanku to. Diikisha didi ne mushinga, nangananga mu bulongolodi ebu bua ntatu mikole. Nansha nanku, bu mutudi bena nkristo baditshipe katuena mua kulekela nsombelu wetu ushindamena anu pa dijikija lutetuku. Dijikija lutetuku dipite bungi didi mua kutupa ndengama pa kuenza anu kakese menemene mudimu wa mushinga. Didi mua kukepesha mmuenenu wetu wa mitalu, ne didi mene mua kukankamija didilekelela. Nenku, mmunyi mutudi mua kuikala ne mmuenenu wa nkatshinkatshi pa bidi bitangila diikisha?

Bible udi ulomba bua kuangataku dianza dia diikisha pamutu pa kunekesha mu dienza mudimu mukole​—nangananga padi mudimu wa ku mubidi kauyi ne dikuatshisha. (Muambi 4:6) Nansha mudi diikisha diambuluisha mibidi yetu bua kupetulula makanda, mpokolo wa makanda a mu nyuma mbukole buenzeji bua Nzambi. (Yeshaya 40:29-31) Tudi tupeta spiritu munsantu eu mu midimu yetu ya Buena-nkristo. Didilongela didi dipesha mitshima yetu biakudia ne disonsola majinga makane. Dibuela mu bisangilu didi dikolesha dianyisha bua Mufuki wetu. Didifila mu mudimu wetu wa Buena-nkristo didi dikolesha nyanji yetu bua bakuabu. (1 Kolinto 9:22, 23) Bushuwa anu bu muakumvuija Paulo, “nansha bikala buntu buetu butudi nabu mpindiewu mu mubidi ewu buikale bubutuka kakese kakese, ku dituku ku dituku buntu buetu bua mu muoyo budi buenda bulua bupiabupia.”​—2 Kolinto 4:16, Muanda Mulenga Lelu.

Ileana, mamu wa bana basambombo ne mukaji wa mulume udi kayi muena kuitabuja, udi ne bia bungi bia kuenza. Udi ne majitu a mu dîku diende yeye muine ne bakuabu balela bavule. Ebi bidi biumvuija ne: utu misangu yonso umueneka mulubakane. Nansha nanku, udi ufila kabidi tshilejilu tshia kutemba ku bantu mu diyisha ne mu dilongolola bisangilu. Mmunyi mudiye mua kuenza midimu bungi nunku?

“Bisangilu ne mudimu wa budimi bidi bushuwa bingambuluisha bua kukumbaja majitu anyi makuabu,” ke mudi Ileana umvuija. “Tshilejilu, kunyima kua diyisha, ntu ne malu a bungi a kuelela meji pandi ngenza mudimu wanyi wa mu nzubu. Ntu ngimba misambu mu dienza mudimu eu. Ku lunga luseke, pandi mupumbishe tshisangilu kampanda anyi tshiyi muenze bivule mu mudimu wa budimi, midimu ya mu nzubu idi ilua bujitu bua bushuwa.”

Ndishilangana kayipu ne mushinga munekesha mutua ku dijikija lutetuku!

Bulengele bua mu nyuma budi busankisha Yehowa

Tudi mu bulongolodi budi butamba kuditatshisha bua mmuenekelu wa mubidi. Bantu badi batula mishiki ya mfranga bua midimu milongolola bua kulengeja mmuenekelu wabu ne kukepesha bimanyinu bia bukulakaje. Ebi bidi bikonga diashisha nsuki ne diyilaba mekala, ditamisha mabele, ne diumbushisha minyengu. Bantu miliyo mivule badi babuela mu miaba idibu bakepeshila bujitu, nzubu ya dibidijila mubidi, ne malonga a dieyakana bimpe (aerobike), anyi badi basumba tusete tua video tudi tuleja mishindu ya didibidija, ne mikanda ya ndiilu mimpe. Bena bulongolodi ebu badi mua kutuitabijija ne: mmuenekelu wa mubidi wetu ke nsapi wa disanka, ne se: “tshimfuanyi” tshietu ke tshidi ne mushinga.

Mu États-Unis, dikonkonona kampanda dienza kudi tshikandakanda tshia Newsweek diakaleja ne: bansonga 90 pa lukama batoke ba mu Amerike kabavua “ne disankishibua bua mibidi yabu.” Dikeba patupu tshimuenekelu tshia nsongo didi mua kunyanga makanda etu a mu nyuma. Dora uvua nsongakaji Ntemu wa Yehowa uvua umvua bundu bua mmuenekelu wa mubidi wende bualu uvua umueneka muase tshibidibidi. Udi umvuija ne: “Pamvua nya bua kusumba bintu, mvua ne lutatu bua kupeta bilamba bilenga bia bunene buanyi. Bivua bimueneka se: bilamba bilengele bivua bienza anu bua tunsongakaji tukese tua mfiondo. Kadi bipite bubi, bavua bangamba bibi bua bunene buanyi, ke bivua bimbungamija bikole, nangananga pavuabi bifumina kudi bana betu ba mu nyuma, balume ne bakaji.

“Bu tshipeta, meme kubanga kuditatshisha bikole bua mmuenekelu wanyi, mu mushindu wa se: malu a mu nyuma a mushinga akatuadija kuangata muaba muibidi mu nsombelu wanyi. Bivua anu bu se: diakalenga dianyi divua dilonda bunene bua tshimono tshianyi. Bidimu bivule bikadi bipite, ne mpindieu unkadi mukole bu mukaji ne bu muena nkristo, ndi mmona malu mu mushindu mukuabu. Nansha mundi ntabalela mmuenekelu wanyi, ndi mumanye se: bulengele bua mu nyuma ke budi ne mushinga wa bungi, ne ke budi bumpesha disankishibua ditambe bunene. Pangakajingulula bualu ebu, ngakamona mua kuteka bipatshila bia Bukalenge pa muaba wabi mubiakanyine.”

Sara uvua mukaji wa lulamatu wa mu tshikondo tshia kale uvua ne mmuenenu eu wa nkatshinkatshi. Nansha mudi Bible wakula bua bulengele bua mubidi wende pakavuaye ne bidimu bipite pa 60, udi ukoka ntema nangananga ku ngikadilu yende milenga​—muntu musokome wa mu mutshima. (Genese 12:11; 1 Petelo 3:4-6) Uvua uleja lungenyi luimpe ne lupuekele, ne uvua utumikila bayende ne umukokela. Sara kavua mu mushindu ukena muakanyine uditatshisha bua kumanya muvua bakuabu bamumona. Nansha muvuaye mufumine mu ditunga dia bubanji, ku budisuile wakasombela mu ntenta munkatshi mua bidimu bipite pa 60. Ne bupuekele buonso ne kayi ne budisui, wakambuluisha bayende; uvua mukaji muena ditabuja. Atshi ke tshiakamuvuija bushuwa mukaji mulengele.​—Nsumuinu 31:30; Ebelu 11:11.

Bu mutudi bena nkristo, tudi tuditatshisha bua kulengeja bulengele buetu bua mu nyuma, bulengele buadiunda ne buanenga, bituabudima misangu yonso. (Kolosai 1:9, 10) Tudi mua kutabalela mmuenekelu wetu wa mu nyuma mu mishindu minene ibidi.

Tudi tutamba kulua balengele ku mêsu kua Yehowa patudi tudifila mu mudimu wetu udi upandisha mioyo. (Yeshaya 52:7; 2 Kolinto 3:18–​4:2) Kabidi, patudi tulonga mua kuleja ngikadilu ya Buena-nkristo, bulengele buetu budi bukola. Kudi mishindu mivule itudi mua kuakaja bulengele buetu bua mu nyuma: ‘Nunangangane, muntu ne muntu; mu bunême muntu ne muntu ateke mukuabu kumpala. . . . Nuikale ne lukunukunu mu mitshima yenu. . . . Nusankidile benyi misangu yonso. . . . Nusanke ne badi basanka; nudile ne badi badila. . . . Kualukijidi muntu bubi ku bubi buende. . . . Nuikale ne bantu bonso ditalala.’ (Lomo 12:10-18) Didima mmuenenu ya nunku nedituangatshishe ne mushinga kudi Nzambi ne kudi bantu netu, ne nedikepeshe mmuenekelu mubi wa nginyikilu yetu mipiana ya mpekatu.​—Galatia 5:22, 23; 2 Petelo 1:5-8.

Tudi mua kuluisha lungenyi lua bulongolodi ebu!

Mu mishindu mivule mitambe ya budimu, lungenyi lua mulùngu lua bulongolodi ebu ludi mua kutekesha muoyo-mutoke wetu. Ludi mua kutuvuija katuyi ne disankishibua bua bitudi nabi ne kutusumpakeja bua kuteka majinga ne bipatshila bietu nkayetu kumpala kua bia Nzambi. Peshi ludi mua kutufikisha ku diela meji a bantu pamutu pa a Nzambi, pa kupesha dijikija lutetuku anyi mmuenekelu wa mubidi mushinga udi kauyi mubiakanyine.​—Fuanyikija ne Matayo 16:21-23.

Satana mmupangadije bua kubutula bumuntu buetu bua mu nyuma, ne lungenyi lua bulongolodi ebu ludi tshimue tshia ku bia-mvita biende binene. Vuluka ne: Diabolo udi mua kushintulula ngenzelu yende kulekela ya nyama wa ntambue udi ukungula kutangila ku ya nyoka wa budimu. (Genese 3:1; 1 Petelo 5:8) Ku misangu, bulongolodi ebu butu butshimuna muena nkristo pa kumukengesha ne tshikisu, kadi misangu ya bungi budi bumulùnga bitekete bitekete. Paulo uvua mutambe kutabalela njiwu eyi ya ndekelu: “Bu muvua nyoka mudinge Eva ne dishima diende, ndi ntshina bua meji enu kaanyanguki, kanupangi kulamata Kristo ne bupuekele buenu.”​—2 Bena Korente 11:3, MMM.

Bua tuetu kudikuba ku budimu bua nyoka, tudi ne bua kujingulula ngenyi mitangalake idi ‘mifume ku bulongolodi ebu’ ne kuyibenga ne bukole buonso. (1 Yone 2:16, NW) Kabena ne bua kutudinga bua kuitabuja ne: ngelelu wa meji wa bulongolodi ebu kêna ne bualu bubi. Kapepe ka mulùngu ka ndongoluelu wa Satana nkasakane kuonso.​—Efeso 2:2.

Diakamue patudi tujingulula ngelelu wa meji wa bulongolodi ebu, tudi mua kumuluisha pa kuuja bieledi bietu bia lungenyi ne mitshima yetu ne dilongesha dipeluke dia Yehowa. Anu bu Mukalenge Davidi, tuambe ne: “Yehowa, ummanyishe bienzedi biebe! Unyishe n[j]ila yebe. Undombole biebe mu bulelela buebe, unyishe; bualu bua wewe udi Nzambi wa lu[p]andu luanyi.”​—Musambu 25:4, 5.

[Mêyi adi kuinshi]

[Tshimfuanyi mu dibeji 26]

Diluijakana bua kupeta nsombelu mubanji didi mua kutupambuisha ku bipatshila bia mu nyuma