Ne bulamatshi buonso, tubingishayi Dîyi dia Nzambi dienzeja ku spiritu
“Tudi balekele malu a muinshimuinshi adi afuisha bundu, katuyi tuenda ne budimu, nansha tushintulula dîyi dia Nzambi.”—2 KOLINTO 4:2, NW.
1. (a) Ntshinyi tshidi tshilombibue bua kukumbaja mudimu muleja mu Matayo 24:14 ne 28:19, 20? (b) Mmu bualabale kayi muvua Bible umueneka mu miakulu ya bantu pakatuadija matuku a ku nshikidilu?
MU MULAYI wende munene udi utangila tshikondo tshia dikalaku diende mu bumfumu ne tshia nkomenu wa ndongoluelu eu wa malu wa kale, Yezu Kristo wakadianjila kuamba ne: “Lumu luimpe elu lua bukalenge neluyishibue pa buloba buonso buasa bu bumanyishi kudi matunga onso; ne pashishe nshikidilu nealue.” Wakatumina kabidi balondi bende dîyi ne: ‘Nuvuije ba bisamba bionso bayidi, . . . nubayishe mua kuenza malu onso angakanuambila.’ (Matayo 24:14, NW; 28:19, 20) Dikumbana dia milayi eyi didi diumvuija mudimu wa bungi wa dikudimuna ne dituta dia Bible ku biamu, wa dilongesha bantu malu adiye wamba, ne wa dibambuluisha bua kuatumikilabu mu nsombelu yabu. Ndibenesha kayipu dia kuenza mudimu bu eu! Pabuipi ne 1914, Bible peshi bimue bia ku bitupa biende, ukavua mumane kupatuka mu miakulu 570. Kadi katshia tshine tshikondo atshi, mbasakidile miakulu mikuabu ne tu-miakulu bungi kabuyi kubala, ne mbapatule nkudimuinu ya bungi mu miakulu mivule.a
2. Mbipatshila kayi bishilangane bidi bikale ne buenzeji pa mudimu wa bakudimunyi ne bapatudi ba Bible?
2 Mmudimu mukole bua mukudimunyi yonso kuangata ngenyi mu muakulu kampanda ne kuyivuija miumvuike kudi aba badi babala ne bumvua muakulu mukuabu. Bamue bakudimunyi ba Bible mbenze mudimu wabu ne ntema ya se: tshivuabu bakudimuna tshivua Dîyi dia Nzambi. Bakuabu mbakoka patupu kudi ngikadilu mulenga bua mudimu eu wa bushikuluji. Badi mua kuikala bamone bidi mu Bible anu bu bumpianyi bua dimanya dia bantu didi ne mushinga. Bua bamue, tshitendelelu mmushinga wabu udibu benda, ne kuditua mu dituta mukanda kampanda ku biamu udi ne dîna diabu bu bakudimunyi anyi bapatudi mmushindu wa kupeta mfranga. Bipatshila biabu mbimueneke patoke bikale ne buenzeji pa mushindu udibu benza mudimu wabu.
3. Mmunyi muvua Komite wa Bible wa Traduction du monde nouveau muangate mudimu wende?
3 Tshiambilu tshienza kudi Komite wa Bible wa Traduction du monde nouveau tshidi ne mushinga wa bungi: “Kukudimuna Mifundu Minsantu kudi kumvuija kuandamuna mu muakulu mukuabu ngenyi ne malu mamba kudi Yehowa Nzambi . . . Abi bidi bieleshisha meji bikole. Bakudimunyi ba mukanda eu, badi batshina ne bananga Nzambi Mufundishi wa Mifundu Minsantu, badi badiumvua ne bujitu bua pa buabu ku mêsu kuende bua kusambuluja ngenyi yende ne mamanyisha ende bikale anu bijalame. Badi kabidi badiumvua bena dibanza kudi babadi bakebuludi badi bashindamene pa nkudimuinu wa Dîyi dienzeja ku spiritu dia Nzambi Mutambe Bunene bua lupandu luabu lua kashidi. Bikale ne ngumvuilu bu eu wa bujitu bunene, nenku mu bidimu bia bungi komite eu muenza ne balume baditshipe mmupatule New World Translation of the Holy Scriptures.” Tshipatshila tshia komite eu tshivua tshia kuikala ne nkudimuinu wa Bible uvua mua kuikala mutoke ne muikale umvuika ne uvua mua kulamata bikole ku tshiena-Ebelu ne tshiena-Greke bia ku ntuadijilu, mu mushindu wa se: uvua mua kufila tshishimikidi tshia didiunda mu dimanya dijalame.
Ntshinyi tshidi tshienzekele dîna dia Nzambi?
4. Mmushinga kayi udi nawu dîna dia Nzambi mu Bible?
4 Tshimue tshia ku bipatshila binene bia Bible ntshia kuambuluisha bantu bua bamanye Nzambi mulelela. (Ekesode 20:2-7; 34:1-7; Yeshaya 52:6) Yezu Kristo wakalongesha balondi bende bua kusambilabu bua dîna dia Tatuende “disantuishibue,” badimone bu dia tshijila, anyi badiangate bu dinsantu. (Matayo 6:9, NW) Nzambi wakenzeja bua kuelabu dîna diende mu Bible misangu mipite pa 7 000. Mmusue bua bantu bamanye dîna adi ne ngikadilu ya Eu udi muenadi.—Malaki 1:11.
5. Mmunyi mudi bakudimunyi kabukabu baleje dîna dia Nzambi?
5 Bakudimunyi bavule ba Bible mbaleje kanemu ka bushuwa bua dîna dia Nzambi ne mbatumike nadi misangu ne misangu mu mudimu wabu. Bamue bakudimunyi badi banyisha Yahweh. Bakuabu mbasungule mushindu wa dîna dia Nzambi udi mupetangane ne muakulu wabu kadi muikale ufuanangana ne udi umueneka mu mifundu ya tshiena-Ebelu, pamu’apa mushindu udi mumanyike bikole bua ditumika nawu mutantshi mule. Les Saintes Écritures—Traduction du monde nouveau udi utumika ne “Yehowa” misangu 7 210 mu mifundu yende minene.
6. (a) Mu bidimu bishale ebi, ntshinyi tshidi bakudimunyi benze ne mvese idi yakula bua dîna dia Nzambi? (b) Mmunyi mudi tshilele etshi tshitangalake?
6 Mu bidimu bishale ebi, nansha mudi bakudimunyi ba Bible balame mêna a nzambi ya bampangano bu mudi Baala ne Moleke, mbatangile kumpala benda bumbusha dîna disunguluke dia Nzambi mulelela mu nkudimuinu ya Dîyi diende dienzeja ku spiritu. (Ekesode 3:15; Yelemiya 32:35) Mu mvese bu mudi Matayo 6:9 ne Yone 17:6, 26, nkudimuinu kampanda muabanya bikole wa tshiena-Albanie udi wandamuna patupu tshiambilu tshia mu Greke “dîna diebe” (mmumue ne: dîna dia Nzambi) ne: “wewe,” bienze bu se: mvese eyi ki mmiakulaku bua dîna kampanda. Mu Musambu 83:18, nkudimuinu wa The New English Bible ne wa Today’s English Version yonso ibidi mmiumbushe dîna disunguluke dia Nzambi ne mêyi onso adi aleja ne: Nzambi udi ne dîna. Nansha muvua dîna dia Nzambi dimueneka mu nkudimuinu ya kale ya Mifundu ya tshiena-Ebelu mu miakulu ya bungi, nkudimuinu mipiamipia idi yumbusha misangu mivule dîna edi anyi iditela anu mu tu-note tua ku muelelu. Ke mudibi mu Anglais, pamue ne mu miakulu mivule ya ku Mputu, mu Afrike, mu Amerike wa ku Sud, mu Inde, ne mu bidiila bia mu Pasifike.
7. (a) Mmunyi mudi bakudimunyi ba imue Bible ya mu Afrike benza ne dîna dia Nzambi? (b) Mmunyi muudi umvua bua bualu abu?
7 Bakudimunyi ba Bible mu imue miakulu ya mu Afrike badi benda bela tshidia tshikuabu. Pamutu pa kupingaja nansha mêna a mu Mifundu bu mudi Nzambi anyi Mfumu pamutu pa dîna dia Nzambi, badi babuejamu mêna mangata mu mitabuja a bitendelelu bia mu muaba au. Mu The New Testament and Psalms in Zulu (nkudimuinu wa mu 1986), mbatumike ne dîna Nzambi (uNkulunkulu), badishintakaja ne dîna disunguluke (uMvelinqangi) didi bena Zulu bangata bua kuleja ‘nkambua munene udibu batendelela ku butuangaji bua bankambua ba bantu.’ Tshiena-bualu kampanda mu tshikandakanda tshia The Bible Translator tshia mu Kasuamansense 1992, tshiakamba ne: mu dilongolola Bible wa mu muakulu wa Chichewa udibu ne bua kubikila ne: Buku Loyera, bakudimunyi bavua batumika ne Chauta bu dîna disunguluke bua kuangatadi muaba wa Yehowa. Tshiena-bualu atshi tshiakumvuija ne: Chauta udi “Nzambi utubu bamanye ne batendelele kuonso aku.” Pabi, bavule ba ku bantu aba badi kabidi batendelela tshidibu bitabuja bu spiritu ya bafue. Mbulelela se: bikala bantu batuma masambila kudi “Muntu udi ku mutu,” nenku dîna dionso diatumikabu nadi bua “Muntu udi ku mutu” eu didi ne mushinga wa muomumue ne dîna disunguluke dia Yehowa, kakuyi ditangila tshintu tshikuabu tshidi ntendelelu wabu mua kumvuija anyi? Nansha kakese! (Yeshaya 42:8; 1 Kolinto 10:20) Kumbusha dîna disunguluke dia Nzambi ne kupingajapu tshinga tshintu tshidi tshisaka bantu ku diela meji ne: mitabuja abu a kabukulu mmalelela kakuena kubambuluisha bua kusemena pabuipi ne Nzambi mulelela nansha.
8. Bua tshinyi dilongolola dia Nzambi dia kumanyisha dîna diende ki ndipangile?
8 Bionso ebi kabiena nansha bishintulule peshi bipangishe dilongolola dia Yehowa dia kumanyisha dîna diende. Mu miakulu ya ku Mputu, mu Afrike, mu matunga a ku Amerike, ku Orient, ne mu bidiila bia mbuu, mutshidi Bible mivule idi ne dîna dia Nzambi. Kudi kabidi didiunda divule dia Bantemu ba Yehowa 5 400 000 mu matunga 233 ne teritware mivule badi, mu tshi-bungi bapitshisha mêba mapite muliyare mujima ku tshidimu mu diambila bakuabu pa bidi bitangila dîna ne dilongolola dia Nzambi mulelela. Badi batuta ku biamu ne babanya Bible—idi ne dîna dia Nzambi—mu miakulu ya bantu batue ku 3 600 000 000 badi pa buloba bujima, kuelamu Anglais, tshiena-Chine, tshiena-Russie, tshiena-Espagne, tshiena-Portugal, Mfualansa, ne tshiena-Hollande. Badi kabidi batuta ku biamu mikanda idi yambuluisha bua kulonga Bible mu miakulu idi mimanyike kudi tshi-bungi tshia bantu badi pa buloba. Mu tshitupa tshîpi emu Nzambi nkayende neadijukile kuulu mu mushindu wikala mua kukumbaja kakuyi mpata dimanyisha diende dia se: bisamba ‘nebimanye ne: yeye udi Yehowa.’—Yehezekele 38:23.
Padi mitabuja a muntu nkayende alombola nkudimuinu
9. Mmunyi mudi Bible uleja bujitu bunene budi pambidi pa aba badi batumika ne Dîyi dia Nzambi?
9 Bujitu bunene budi pambidi pa aba badi bakudimuna Dîyi dia Nzambi ne aba badi badilongeshangana. Mupostolo Paulo wakamba bua mudimu wende ne wa binende ne: “Tudi balekele malu a muinshimuinshi adi afuisha bundu, katuyi tuenda ne budimu, nansha tushintulula dîyi dia Nzambi, kadi pa kuleja bulelela patoke, tudianyishisha ku kuondo kuonso ka muoyo ka muntu ku mêsu kua Nzambi.” (2 Kolinto 4:2, NW) Kushintulula kudi kumvuija kunyanga pa kusambakaja ne tshintu tshienyi anyi tshishadile. Mupostolo Paulo kavua bu balami bapange lulamatu ba mu Izalele mu matuku a Yelemiya, bavua Yehowa mukanyine bualu bavua bayisha ngenyi yabu nkayabu pamutu pa tshivua Nzambi wamba. (Yelemiya 23:16, 22) Kadi ntshinyi tshidi tshienzeke mu bikondo bietu ebi?
10. (a) Mmunyi mudi tubingila tudi katuyi bulamatshi kudi Nzambi tuikale ne buenzeji kudi bamue bakudimunyi mu bikondo bietu ebi? (b) Mmudimu kayi uvuabu benza mu mushindu udi kauyi muakanyine?
10 Mu tshikondo tshia Mvita Mibidi ya Buloba bujima, komite kampanda wa bena teoloji ne bampasata wakumvuangana ne mbulamatadi wa bena Nazi mu Allemagne, bua kupatula “Dipungila Dipiadipia” difundulula diakumbusha mvese yonso idi ibingisha bena Yuda ne tumanyinu tuonso tua se: bankambua ba Yezu Kristo mbena Yuda. Mu matuku ashadi aa, bakudimunyi badi bapatule The New Testament and Psalms: An Inclusive Version bakapuka mu dinga disangu, pa kudienzeja bua kumbusha tumanyinu tuonso tuvua tuleja bujitu buvua bena Yuda bambule pa bidi bitangila lufu lua Kristo. Bakudimunyi abu bakumvua kabidi ne: babadi babingishi ba bakaji bavua mua kuikala ne disanka dia bungi bu buobu mua kuakula bua Nzambi, ki mbu Tatu, kadi bu Tatu-Mamu, ne bu buobu mua kuamba bua Yezu ne: ki m’Muana wa balume (Fils) wa Nzambi, kadi m’Muanende (Enfant) patupu. (Matayo 11:27) Pavuabu badifile mu muanda eu, bakumbusha dîyi-diludiki dia dikokela dia bakaji kudi babayabu ne butumike bua bana kudi baledi. (Kolosai 3:18, 20) Mu mushindu mutoke, bapatudi ba nkudimuinu ayi kabavua ne dipangadika dia mupostolo Paulo dia kubenga ‘kushintulula dîyi dia Nzambi.’ Bavua bapua muoyo mudimu wa mukudimunyi, bangata muaba wa mufundi, bapatula mikanda ivua itumika ne lumu lua Bible bu mushindu wa kubingisha mmuenenu yabu nkayabu.
11. Mmunyi mudi malongesha a Bukua-buena-nkristo abengangana ne tshidi Bible wamba pa bidi bitangila anyima ne lufu?
11 Pa tshibidilu ekleziya ya Bukua-buena-nkristo idi ilongesha ne: anyima wa muntu nspiritu, ne: udi ushiya mubidi ku lufu, ne se: katu ufua. Kadi mbibengangane, bualu nkudimuinu ya Bible ya kale mu miakulu mivule idi yamba patoke ne: bantu badi anyima, ne: nyama idi anyima, ne se: anyima udi ufua. (Genese 12:5; 36:6; Nomba 31:28; Yakobo 5:20, NW) Abi mbishiye bamfumu ba bitendelelu mu dielakana.
12. Mmu mushindu kayi mudi imue nkudimuinu ya mpindieu ibuitshidija malelela a nshindamenu a mu Bible?
12 Mpindieu imue nkudimuinu mipiamipia idi ibuitshidija malelela aa. Mmushindu kayi? Idi yepuka patupu bua kukudimuna buludiludi muaku wa tshiena-Ebelu neʹphesh (anyima) mu imue mvese. Mu Genese 2:7, badi pamu’apa bamba ne: muntu wa kumpala “wakalua ne muoyo” (pamutu pa “kuluaye anyima wa muoyo”). Anyi badi mua kufunda “tshifukibua” pamutu pa “anyima” pa bidi bitangila muoyo wa nyama. (Genese 1:21) Mu mvese bu mudi mu Yehezekele 18:4, 20, badi bakula bua “muntu” (pamutu pa “anyima”) bu utu ufua. Mukudimunyi udi pamu’apa ubingisha ngandamuinu ya mushindu’eu. Kadi ndiambuluisha kayi didiyi ipesha mukebi wa bulelela ne muoyo umue muena ngelelu wa meji mumana kukudimuna kudi malongesha a Bukua-buena-nkristo adi kaayi a mu Mifundu?b
13. Nku diambuluisha dia tshinyi kudi imue nkudimuinu ya Bible misokoke dilongolola dia Nzambi didi ditangila buloba?
13 Mu dienza madikolela bua kubingisha ditabuja dia se: bantu bimpe bonso badi baya mu diulu, bakudimunyi—anyi bena teoloji badi bafundulula mikanda yabu—badi kabidi mua kuenza muabu muonso bua kusokoka tshidi Bible wamba pa bidi bitangila dilongolola dia Nzambi bua buloba. Mu Musambu 37:11, nkudimuinu mivule idi yamba ne: bena bupuekele nebapiane “ditunga.” “Ditunga” ng’umue mushindu udiku wa dikudimuna muaku (ʼeʹrets) mutumika nawu mu mifundu ya tshiena-Ebelu. Kadi, Today’s English Version (udi mufile nshindamenu bua nkudimuinu mivule mu miakulu mikuabu ya bungi) udi uya kule. Nansha mudi nkudimuinu eu wandamuna misangu 17 muaku wa tshiena-Greke ge bu “buloba” mu Evanjeliyo wa Matayo, mu Matayo 5:5 udi umbusha “buloba” upingajapu tshiambilu etshi: “tshidi Nzambi mulaye.” Bena ekleziya pa tshibidilu batu bela meji bua diulu. Ki mbabalongeshe mu bululame buonso ne: mu Muyuki wende wa pa Mukuna, Yezu Kristo wakamba ne: bapole-malu, bena bupuekele, anyi badi ne mitshima mipuekele ‘nebapiane buloba.’
14. Ntshipatshila kayi tshia budisui tshidi tshimueneka mu imue nkudimuinu ya Bible?
14 Imue nkudimuinu ya Mifundu mmiumvuija bushuwa mu miaku idi ne tshipatshila tshia kuambuluisha bayishi bua kupetabu difutu dibandile. Mbulelela se: Bible udi wamba ne: ‘Muena mudimu udi muakanyine bua kuangataye difutu diende.’ (1 Timote 5:18) Kadi mu 1 Timote 5:17 (NW), mudibu bamba ne: bakulu badi balombola mu mushindu mulenga badi ne bua “kubadibua bakanyine lumu misangu ibidi,” lumu ludi bamue ba kudibu bamone bu luakanyine kutela ludi anu lua mfranga. (Fuanyikija ne 1 Petelo 5:2.) Nenku, The New English Bible udi wamba ne: bakulu aba “badi ne bua kubadibua bakanyine mfranga misangu ibidi,” ne Mukanda wa Mvidi Mukulu udi wamba ne: “mbakanyine mua kupeta mafutu abidi.”
Ne bulamatshi buonso, tubingishayi Dîyi dia Nzambi
15. Mmunyi mutudi mua kujadika nkudimuinu ya Bible ya kutumika nayi?
15 Ntshinyi tshidi bionso ebi biumvuija bua mubadi wa Bible pa nkayende ne bua aba badi batumika ne Bible bua kulongesha bakuabu? Mu miakulu ya bungi mitumika nayi bikole, kudi nkudimuinu ya Bible mivule ya kusungula. Leja busunguluji mu disungula dia Bible uudi utumika nende. (Nsumuinu 19:8) Bikala nkudimuinu kampanda kayi mululame pa bidi bitangila bumuntu bua Nzambi muine—umbusha dîna diende mu Dîyi diende dienzeja ku spiritu bua tshidingishilu kayi tshionso—bakudimunyi kabenaku mua kuikala bashintulule bikuabu bitupa bia mifundu ya mu Bible anyi? Paudi ne dielakana pa bidi bitangila bujalame bua nkudimuinu, dienzeja bua kumufuanyikija ne nkudimuinu ya kale. Biwikala mulongeshi wa Dîyi dia Nzambi, tamba kutuma kumpala nkudimuinu idi milamate bikole ku tshidi mu mifundu ya ntuadijilu ya tshiena-Ebelu ne tshiena-Greke.
16. Mmunyi mutudi mua kuleja muntu pa nkayende bulamatshi mu ditumika dietu ne Dîyi dia Nzambi dienzeja ku spiritu?
16 Buonso buetu muntu pa nkayende tudi ne bua kuikala bena bulamatshi ku Dîyi dia Nzambi. Tudi tuenza nanku pa kutabalela mu mushindu mukumbane bidi munda muende, bua se: pikalaku mushindu, tuikale tupitshisha tshikondo kampanda dituku dionso tubala Bible. (Musambu 1:1-3) Tudi tuenza nanku pa kutumikila tshishiki tshidiye wamba mu nsombelu yetu, tulonga mua kuenza mudimu ne mêyi-maludiki ne bilejilu biende bu nshindamenu wa diangata mapangadika a meji. (Lomo 12:2; Ebelu 5:14) Tudi tuleja ne: tudi babingishi bena bulamatshi ba Dîyi dia Nzambi pa kudiyisha bakuabu ne lukunukunu. Tudi kabidi tuenza nanku bu balongeshi pa kutumika ne Bible ne lubatshi luonso, katuyi tumukonyangaja anyi tualabaja kupitshisha tshidiye wamba bua kukumbaja ngenyi yetu. (2 Timote 2:15) Tshidi Nzambi mudianjile kuamba netshienzeke anu kuenzeka. Mmuena bulamatshi mu dikumbaja dia Dîyi diende. Tuikalayi bena bulamatshi mu dibingisha Dîyi edi.
[Mêyi adi kuinshi]
a Mu 1997, Société Misanga ya Bible yakabala miakulu pamue ne tu-miakulu 2 167 mudibu bapatule Bible mujima anyi tshitupa. Tshishiferi etshi tshidi tshikonga tu-miakulu tuvule tua mu imue miakulu.
b Muyuki eu mmushindamene pa miakulu idi ne mushindu wa kutokesha tshilumbu etshi kadi bakudimunyi kabayi basue bua kuenza nanku. Miaku idiku idi yelela bakudimunyi mikalu pa bidibu mua kuenza mu imue miakulu. Nenku, balongeshi ba mu bitendelelu bena muoyo mululame badi bumvuija ne: nansha mudi mukudimunyi mutumike ne miaku mishilangane anyi nansha bikalaye mutumike ne muaku udi kauyi umvuangana ne Mifundu, muaku wa mu muakulu wa ku ntuadijilu, neʹphesh, mbatumike nawu bua bantu ne nyama, ne udi uleja tshintu kampanda tshidi tshieyela, tshidia, ne tshidi mua kufua.
Udi muvuluke anyi?
◻ Ntubingila kayi tudi tuikale ne buenzeji pa mudimu wa bakudimunyi ba Bible mu bikondo bietu ebi?
◻ Bua tshinyi malu matangalake mu nkudimuinu ya mpindieu kaena mapangishe dilongolola dia Nzambi didi ditangila dîna diende?
◻ Mmunyi mudi imue nkudimuinu ibuitshidija malelela a mu Bible adi atangila anyima, lufu, ne buloba?
◻ Mmu mishindu kayi mutudi mua kuleja ne: tudi tubingisha Dîyi dia Nzambi ne bulamatshi buonso?
[Tshimfuanyi mu dibeji 16]
Nnkudimuinu kayi wa Bible uudi ne bua kutumika nende?