‘Lupandu ludi lufuma kudi Yehowa’
MU TSHIKONDO tshitu ndululu mu ditunga ne bimvundu pa buloba bujima, bantu batu batekemena mbulamatadi yabu bua kubakubayi. Mbulamatadi payi itu ilongolola amue malu ne itekemena bua bantu bonso bayitue nyama ku mikolo. Padi malu aa afikisha bantu ku dinanga dinekesha dia ditunga diabu, badi babanga kuenza bibilu bia malu a ditunga pa tshibidilu ne musangelu wonso.
Dîba ditu tshipupu kampanda tshienzeka mu ditunga, tshisumi tshitu natshi bena ditunga tshitu misangu ya bungi tshibapesha bukole ne lungenyi lua kuikala mu buobumue, ne tshisumi etshi tshidi mua kubapesha meji a kuikala kueleshangana diboko ne kukumbaja majinga a bena ditunga diabu. Kadi, tshiena-bualu tshia mu tshikandakanda tshikuabu tshidi tshiamba ne: “Dinanga dia ditunga didi ne njiwu anu bu mudi meji makuabu onso,” bualu “padibu anu badileja, didi mua kumuenekela mu malu matambe bubi menemene.” (The New York Times Magazine) Mishindu ya kuleja dinanga dia ditunga idi mua kulua kutuadija kutatshisha bamue bena ditunga bua kuikala ne budikadidi mu nsombelu wabu, ne kubatatshisha kabidi bua kuikala ne budikadidi mu malu a ntendelelu. Nangananga bena Kristo balelela ke batubu balua kusaka ku bukole bua kabalondi malongesha abu. Ntshinyi tshitubu benza padi nsombelu wa mushindu’eu utangalaka muaba wonso udibu? Mmêyi kayi a mu Mukanda wa Nzambi adi abambuluisha bua kuenza malu ne meji ne bua kushala balamate Nzambi?
“Kubinaminyi”
Imue misangu, kukosela dibendele dia ditunga mpala ngumue wa mishindu idi bantu baleja mudibu banange ditunga diabu. Kadi misangu mivule mabendele atu ne bimfuanyi bia bintu bia mu diulu, bu mudi mitoto, ne bintu bia pa buloba kabidi. Nzambi wakaleja mushindu udiye wangata dinamina bintu ebi pakelelaye bantu bende mukenji ne: ‘Kudisonguedi lupingu anyi tshifuanyikiji tshia tshintu tshia mu diulu anyi tshia tshintu tshia panshi pa buloba anyi tshia tshintu tshia mu mâyi adi muinshi mua buloba. Kubinaminyi, kubitendeledi, bua meme Yehowa, Nzambi webe, ndi bianyi Nzambi wa mukawu.’—Ekesode 20:4, 5.
Dikosela dibendele mpala anyi ditua binu kumpala kuadi didi dileja Mbulamatadi didiku dibengangana menemene ne dîyi didi Yehowa Nzambi mutume bua kumulamata anu yeye nkayende anyi? Bena Isalele wa kale bavua ne ‘mabendele’ anyi bimanyinu, ne bavua basangileku kudi bitupa biabu bia bisa bisatu pavuabu batudile mu tshipela. (Nomba 2:1, 2) Tshibungu kampanda tshia McClintock ne Strong tshidi tshiumvuija miaku ya tshiena-Ebelu idi yakula bua bimanyinu ebi ne: “Kakuena muaku nansha umue wa kudiyi udi ufila diumvuija didi ‘tshimanyinu’ tshifila mu lungenyi luetu, mbuena kuamba ne: dia dibendele nansha.” (Cyclopedia) Kabidi, bena Isalele kabavua bangata mabendele avuabu nawu bu bintu bia tshijila nansha, ne kabavua benzelaku musekelelu nansha umue to. Mabendele au avua patupu ambuluisha bu bimanyinu, aleja bantu muaba wa bobu kudisangishila.
Bimfuanyi bia bakeluba bivua mu ntenta wa kusambakena ne mu ntempelo wa Solomo bivua tshia kumpala bileja bakeluba ba mu diulu. (Ekesode 25:18; 26:1, 31, 33; 1 Bakelenge 6:23, 28, 29; Ebelu 9:23, 24) Bimfuanyi bia bakeluba abu kabavua ne bua kubinemekela to, bualu bantu bonso kabavuaku banji kubimona to, ne banjelu bine ki mbakutendelela to.—Kolosai 2:18; Buakabuluibua 19:10; 22:8, 9.
Angata kabidi tshilejilu tshia nyoka wa tshiamu tshia mitaku uvua muprofete Mose muenze pavua bena Isalele mu tshipela. Nyoka eu uvua tshimanyinu ne uvua ne diumvuija dia tshiprofete. (Nomba 21:4-9; Yone 3:14, 15) Kabavua batshikukuila anyi batshitendelela to. Kadi bidimu bia bungi kunyima kua matuku a Mose, bena Isalele bakabanga kutendelela tshimfuanyi atshi, batshioshela ne kamonya. Ke bualu kayi Hezekiya Mukalenge wa Yuda wakatuma dîyi bua kutshikosololabu tutupa tutupa.—2 Bakelenge 18:1-4.
Mabendele a matunga adiku patupu bimanyinu bidi ne mushinga kampanda anyi? Adi tshimanyinu tshia tshinyi? Mufundi Paul Williams wakamba ne: “Dibendele ke tshimanyinu tshinene tshia dinanga dia ditunga didi bantu balamate ne ke tshintu tshitubu batendelela.” Tshibungu tshikuabu tshidi tshiamba ne: “Dibendele ntshintu tshia tshijila anu mudi nkuruse.” (The Encyclopedia Americana) Dibendele ntshimanyinu tshia Mbulamatadi. Ke bualu kayi, kudinamina anyi kudikosela mpala mbualu budibu benza bu ntendelelu bua kunemekela Mbulamatadi. Kuenza nunku nkuleja mudi lupandu lufumina kudi Mbulamatadi ne kakuena kupetangana ne tshidi Bible wamba bua tshilumbu tshia ditendelela mpingu to.
Mukanda wa Nzambi udi uleja patoke ne: ‘Lupandu ludi lufuma kudi Yehowa.’ (Musambu 3:8) Katuena mua kuamba mudi lupandu lufumina kudi malongolodi a bantu anyi bimanyinu biawu to. Mupostolo Paulo wakabela bena Kristo nende ne: ‘Nyemayi kutendelela kua mpingu.’ (1 Kolinto 10:14) Bena Kristo ba kumpala kabavua babuelakana mu ntendelelu wa Mbulamatadi to. Daniel Mannix udi wamba mu mukanda wende ne: “Bena Kristo bavua babenga bua . . . kulambula mfumu wa bena [Lomo] milambu, bidi lelu bikale muomumue ne dibenga kukosela dibendele mpala.” (Those About to Die) Ke tshidi bena Kristo balelela benza lelu’eu. Bua kumona mua kulamata anu Yehowa nkayende, badi babenga kukosela dibendele mpala. Padibu babenga kuenza bualu ebu, badi bateka Nzambi pa muaba wa kumpala, kadi bikale banemeka mbulamatadi ne bamfumu bayi. Bushuwa, badi bitaba bujitu buabu bua kukokela “bakokeshi badi ku mutu” kua mbulamatadi. (Lomo 13:1-7) Kadi ntshinyi tshidi Mukanda wa Nzambi wamba bua dimba misambu ya matunga?
Misambu ya matunga ntshinyi?
Tshibungu tshikuabu tshidi tshiamba ne: “Misambu ya matunga mmishindu ya kuleja dinanga dia ditunga ne itu misangu mivule ne mêyi a dilomba Nzambi bua alombole ne akube bantu anyi bamfumu babu.” (The Encyclopedia Americana) Nunku, musambu wa ditunga nkasala anyi disambila dienzela ditunga. Mu musambu eu batu balomba misangu ya bungi bua ditunga dikale ne bubanji ne ditungunuke kashidi. Bena Kristo balelela badiku ne bua kuenza pabu masambila a buena aa anyi?
Muprofete Yelemiya uvua musombele munkatshi mua bantu bavua bamba muvuabu basadila Nzambi. Nansha nanku Yehowa wakamuambila ne: ‘Kulombedi bantu aba Nzambi nansha, kubeledi dîyi anyi kubalombedi bua kubakuatshisha, kubakuidi kundi nansha, bualu bua tshiena nkumvuila.’ (Yelemiya 7:16; 11:14; 14:11) Bua tshinyi Yehowa wakambila Yelemiya mêyi aa? Bualu bena mu tshikondo tshiende bavua badine mu buivi, dishipangana, masandi, dienza mitshipu ya dishima ne mu ditendelela dia mpingu.—Yelemiya 7:9.
Yezu Kristo wakashiya tshilejilu pakambaye ne: ‘Tshiena ndombela ba pa buloba, ndi ndombela anu bawakumpa.’ (Yone 17:9) Mukanda wa Nzambi udi wamba ne: ‘Ba pa buloba bonso badi balala mu bubi’ ne ‘buloba budi bujimina ne lukuka luabu.’ (1 Yone 2:17; 5:19) Nunku mmunyi mudi bena Kristo balelela mua kusambila ne muoyo mujima bua nsombelu wa panu kuikalaye wa bubanji ne bua ikalaku wa kashidi?
Bushuwa, mu misambu yonso ya matunga kabatu balomba Nzambi malu to. Tshibungu tshikuabu tshidi tshiamba ne: “Ngenyi itu mu misambu ya matunga mmishilangane, idi mua kuikala masambila menzela mukalenge, idi mua kuvuluija mvita anyi bimvundu bikole bitu bienzeke mu ditunga . . . peshi idi mua kuikala mêyi adi aleja dinanga dia ditunga.” (Encyclopædia Britannica) Kadi aba badi bakeba bua kusankisha Nzambi badiku ne bua kutumbisha mvita ne mashintuluka a ditunga kampanda anyi? Yeshaya wakamanyisha bua batendeledi balelela ne: ‘Nebafule nkasu ya kudima nayi ku miele yabu ya mvita, nebafule miele ya kukosa nayi matamba mafubidile a mitshi ku mafuma abu.’ (Yeshaya 2:4) Mupostolo Paulo wakafunda ne: ‘Bua patudi tuendakana mu mubidi, katuena tuluangana bu mudi mvita ya mubidi, bualu bua bintu bietu bia mvita kabiena bia mubidi.’—2 Kolinto 10:3, 4.
Mu misambu ya bungi ya matunga mutu lungenyi lua diditambisha bua ditunga anyi didimona bapite bakuabu. Mmuenenu wa mushindu’eu kêna ne nshindamenu mu Mukanda wa Nzambi to. Mu muyuki wakenza mupostolo Paulo ku Aleopago, wakamba ne: ‘[Yehowa Nzambi] wakafuka bisamba bionso bia bantu, bafume mu muntu umue, bua kuikalabu pa buloba buonso.’ (Bienzedi 17:26) Mupostolo Petelo wakamba ne: ‘Nzambi kêna ne kansungansunga, kadi udi yeye witabuja wa mu tshisamba tshionso udi umutshina, udi wenza malu makane.’—Bienzedi 10:34, 35.
Ba bungi batu badiangatshila dipangadika dia kubenga kukosela dibendele mpala ne kuimba misambu ya ditunga bua malu a mu Bible adibu bamanye. Kadi ntshinyi tshidibu benza padibu mu nsombelu idi ibateka kumpala kua malu aa?
Ubenge ne kanemu konso
Bua kukolesha buobumue bua bukalenge buende, Nebukadenesâ Mukalenge wa Babulona wa kale wakasa lupingu lunene lua or mu mpata wa Dula. Pashishe wakalongolola difesto dia kubanjija nadi lupingu elu, kubikilaye tupita, milopo, ba-nguvena, balumbuluishi ne banene bakuabu ba mbulamatadi. Pavuabu bumvua muadi wa mijiki, bonso bavua basangile muaba au bavua ne bua kutua mpala panshi ne kukukuila lupingu alu. Munkatshi mua aba bavua ne bua kuikalapu muvua bansonga bena Ebelu basatu: Shadalaka, Meshaka ne Abedenego. Mmunyi muakalejabu ne: kabavua babuelakane mu musekelelu eu wa ntendelelu? Pakabanga mijiki ne aba bavua basangile kutuabu mpala panshi kumpala kua lupingu alu, bena Ebelu basatu abu bakashala buobu bimane kulu.—Danyele 3:1-12.
Lelu, batu pa tshibidilu bakosela mabendele mpala ne diboko diolola anyi ne tshianza tshiteka pa mpala anyi pa tshiadi. Minga misangu, bitu bikengela kuimana mu mushindu kampanda musunguluke. Mu amue matunga, batu bambile bana balongi bua kutua tshinu panshi ne kutua dibendele mishiku. Bena Kristo balelela buobu bimana bapuwe padi bakuabu bakosela dibendele mpala, badi baleja patoke ne: badi babandidi bena kanemu.
Kadi ntshinyi tshitudi mua kuenza pikalabu benza musekelelu wa dibendele udi dimana kulu tshianana dileja ne: tudi babuelakanemu? Tshilejilu, fuanyikijabi ne: mbasungule mulongi umue mu tshilongelu kampanda bua kuimanyinaye tshilongelu tshijima, mulongi eu udi ukosela dibendele mpala pambelu muaba udibu badiase, eku balongi bakuabu bashale bimane balulame munda mua kalasa. Dimana patupu kulu dîba dia nunku didi dileja ne: tudi bitabe bua mulongi udi pambelu au kutuimanyinaye bua kukosela dibendele mpala. Dimana anu kulu patupu nedileje dîba adi ne: tudi babuelakane mu musekelelu udibu benza au. Dîba dia nunku, aba badi basue kuikala babandidi bena kanemu badi ne bua kushala basombe talalaa. Kadi tshia kuenza ntshinyi pikala balongi bakavua bamane kuimana kulu padi musekelelu eu utuadija? Biobi bienzeke nanku, katuena babuelakanemu to tuetu bashale bimane kulu.
Fuanyikijabi ne: ki mbalombe muntu bua kukosela dibendele mpala to, kadi mbamulombe anu bua kudikuata mu luendu lua mindololotshi, mu kalasa peshi muaba mukuabu, bua bantu bakuabu badikosele mpala. Etshi ki ‘ndinyema kutendelela kua mpingu’ bu mudi Mukanda wa Nzambi ulomba to, kadi nkuikala munkatshi menemene mua musekelelu. Ke mudibi kabidi bua dienza ngendu ya mindololotshi ya ditunga. Bu mudi diambula dibendele nunku mua kumvuija ditua tshidibu batumbisha mu mindololotshi eyi nyama ku mikolo, bena Kristo balelela badi babenga babengelamu bua kudiambula.
Patubu bimba misambu ya matunga, pa tshibidilu dimana kulu ke tshionso tshidi muntu ne bua kuenza bua kuleja mudiye witaba malu adibu bimba mu musambu au. Dîba dia nanku, bena Kristo batu bashala basombe. Kadi bikalabu bakadi bimane kulu padibu bimba musambu wa ditunga, kabiena ne mushinga bua kuditatshishabu bua kusomba to. Kabiena bileja ne: bavua basungule bua kuimana kulu anu bua musambu wa ditunga nansha. Ku luseke lukuabu, bikalabi bikengela bua bantu kampanda kuimana kulu bua kuimba musambu eu, kuimana kulu tshianana bua kanemu kuyi wimba kakuakuleja ne: udi witaba bidibu bimba mu musambu au nansha.
‘Nuikale ne kuondo ka muoyo kimpe’
Kunyima kua mufundi wa Misambu mumane kuleja mudi bintu ne mpingu idi bantu batendelela kabiyi ne dikuatshisha, wakamba ne: ‘Bayenji badi bafuanangana nayi, bulelela, bonso badi bayeyemena badi nunku.’ (Musambu 115:4-8) Nunku, mudimu wonso udibu benza buludiludi ne bintu bidi bantu batendelela, pamue ne mabendele a matunga kawakuikala muimpe bua batendeledi ba Yehowa to. (1 Yone 5:21) Malu makuabu adi atangila mudimu adi mua kujuka kabidi padi bena Kristo baleja ne kanemu konso ne: badi batendelela anu Yehowa, kadi ki ndibendele anyi tshididi dileja nansha.
Tshilejilu, mfumu wa mudimu udi mua kuambila muena mudimu wende bua kubandisha anyi kupuekesha dibendele. Kuitaba anyi kubenga kuitaba mbualu budi butangila mushindu udi muntu ne muntu umona malu. Bikala dibandisha anyi dipuekesha dibendele dikale badienza ne musekelelu kampanda wa pa buawu, ne bantu bimane balulame kabayi banyunga anyi bakosela dibendele mpala, nanku dibandisha anyi dipuekesha dibendele nunku didi mumue ne kubuelakana mu musekelelu eu.
Ku lunga luseke, bikalaku kakuena musekelelu kampanda udibu babandishila anyi bapuekeshila dibendele, nanku dienza malu aa didi mumue ne dilongolola nzubu bua bantu kubuelamu, dikangula ne dikanga biibi, anyi dikangula ne dikanga madidishi. Mu nsombelu ya mushindu eu, dibendele didi patupu tshimanyinu tshia ditunga, ne kudibandisha anyi kudipuekesha anu bu midimu mikuabu ya ku dituku ne ku dituku ntshilumbu tshidi tshitangila dipangadika dia muntu nkayende didiye wangata bilondeshile kuondo kende ka muoyo kalongesha kudi Bible. (Galatia 6:5) Kuondo ka muoyo ka muntu kadi mua kumusaka bua kulomba mfumuende wa mudimu bua asungule muena mudimu mukuabu bua kuikalaye ubandisha ne upuekesha dibendele. Munga muena Kristo udi mua kumvua ne: kuondo kende ka muoyo nekamuanyishile bua kubandisha anyi kupuekesha dibendele bualu kakuena musekelelu udibu benza to. Nansha batendeledi balelela buobu bangate dipangadika kayi, badi ne bua ‘kuikala ne [kuondo ka muoyo kimpe]’ kumpala kua Nzambi.—1 Petelo 3:16.
Mukanda wa Nzambi kawena ukandika bua kuenza mudimu mu mbulamatadi bu mudi ku nzubu ya bajimi ba tupia, ku biro bia komine ne mu bilongelu, miaba itubu babandisha dibendele. Dibendele didi mua kuikala kabidi pa tembre ya ku poste, pa bilata bia nimero ya mashinyi, anyi pa bintu bikuabu bienza kudi mbulamatadi. Dikuata mudimu ne bintu ebi kadiena divuija bantu babitendeledi nansha. Tshidi ne mushinga muaba eu ki ndikalaku dia dibendele anyi tshimfuanyi tshiadi to, kadi mmalu adi muntu wenza kumpala kuadi.
Pa tshibidilu batu bela anyi bazola mabendele ku madidishi, ku biibi, ku vuatire, pa bibasa, anyi pa bintu bikuabu. Muntu udi kabidi mua kusumba tshilamba tshizola dibendele. Mu amue matunga, mbulamatadi mmukandike bua kuvuala bilamba bia nunku. Nansha bikala divuala bilamba ebi kadiyi dishipa mukenji wa mbulamatadi, ntshinyi tshikalabi mua kuleja pa bidi bitangila luseke ludi muntu mulamate mu malu a panuapa? Yezu Kristo wakamba bua bayidi bende ne: ‘Bobu kabena ba pa buloba, bu mundi meme tshiyi wa pa buloba.’ (Yone 17:16) Katuena ne bua kulengulula tshidi bualu ebu mua kuenzela bena Kristo netu to. Budiku mua kubungamija kuondo ka muoyo ka bamue anyi? Budiku mua kutekesha dipangadika diabu dia kushala bakole mu ditabuja anyi? Paulo wakabela bena Kristo ne: ‘Nujadike malu adi makane; ne bua nuenu nuikale ne mitshima mitoke, kanuyi balenduishi ba bakuabu.’—Filipoi 1:10.
“Umvuangana ne bantu bonso”
Bu mudi nsombelu wenda unyanguka pa buloba mu bikondo ebi bia “malu makole”, dinanga dia ditunga didi dimueneka padi dienda dikola. (2 Timote 3:1) Aba badi banange Yehowa kabena ne bua kupua muoyo bua se: lupandu ludi lufuma anu kudi Yehowa. Mmuakanyine bua kumulamata anu yeye nkayende. Pakambilabu bapostolo ba Yezu bua kuenza bualu buvua bubengangane ne disua dia Yehowa, bakandamuna ne: ‘Butudi nabu mbua kutumikila mêyi a Nzambi kumpala kua mêyi a bantu.’—Bienzedi 5:29.
Mupostolo Paulo wakafunda ne: “Musadidi wa Mfumu pende kena ne bua kutandangana, apo ikale umvuangana ne bantu bonso.” (2 Timote 2:24, MMM) Nunku, bena Kristo badi badienzeja bua kuikala bena ditalala, bena kanemu, bumvuangana ne bakuabu, eku bikale beyemene kuondo kabu ka muoyo kalongesha kudi Bible padibu bangata mapangadika adi atangila dikosela dibendele mpala ne dimba musambu wa ditunga.
[Tshimfuanyi mu dibeji 23]
Bena Ebelu basatu bakapangadika bua kusankisha Yehowa ne muoyo mukole ne kanemu
[Tshimfuanyi mu dibeji 24]
Ntshinyi tshidi muena Kristo ne bua kuenza mu musekelelu kampanda wa ditunga?