TSHIBUTSHILU TSHIA MIKANDA TSHIA KU ENTERNETE tshia Watchtower
TSHIBUTSHILU TSHIA MIKANDA TSHIA KU ENTERNETE
tshia Watchtower
Tshiluba
  • BIBLE
  • MIKANDA
  • BISANGILU
  • Bualu busokome bukuate buôwa budi busokolodibua
    Buakabuluibua—Nkomenu wabu munene ukadi pabuipi!
    • 10, 11. (a) Ntshinyi tshiakamanyisha O.N.U. mu 1986, ne kuakapatuka bipeta kayi? (b) “Mêku a bisumbu bia malu a Nzambi” avua madisangishe bungi munyi ku Assise, ku Italie, bua kusambila bua ditalala ne Nzambi wakandamuna ku masambila aa anyi? Umvuija.

      10 Mu madikolela menza bua kukankamija bantu mu matekemena abu, O.N.U. wakakobola bua 1986 ikale “Tshidimu tshia ditalala pa buloba bujima,” ne tshiena-bualu tshia “Kukuba ditalala ne muoyo wa bukua-bantu mu matuku atshivuavua.” Bakalomba matunga avua mu mvita bua kuanji kuteka bingoma ku luseke munkatshi mua tshidimu bu tshijima. Ntshinyi tshiakenzawu? Bilondeshile luapolo lua Bulongolodi bua makebulula a kuteka ditalala pa buloba bujima, bantu batue ku miliyo itanu bakashipibua bua mvita mu tshidimu tshimuepele tshia 1986! Nansha muakenzabu makuta a biamu ne timbre bia kuvuluka nabi tshidimu etshi, matunga mavule kaakenza bua nsongo nansha bumue bua kukumbaja tshipatshila etshi tshia ditalala mu tshidimu atshi. Kadi, bitendelelu bia mu bulongolodi ebu​—amu ne dijinga dikole dia kudia malanda malenga ne O.N.U.—​biakenzeja kampanye kakole bua tshidimu etshi mu mishindu kabukabu. Nenku, mu dia 1 Tshiongo 1986, Pape Jean Paul II wakasamuna mudimu muenza kudi O.N.U. ne kujidila tshidimu tshipiatshipia bu tshidimu tshia ditalala. Pashishe, mu dia 27 Kasuamansense, ku Assise, ku Italie, wakasangisha bamfumu ba bitendelelu binene bivule bua kusambila bua ditalala.

      11 Nzambi utu wandamuna ku masambila a mushindu’eu bua ditalala anyi? Tuanji kuamba mene, nNzambi kayi uvua bamfumu aba ba bitendelelu batumina masambila abu? Bu wewe mua kuebeja bena bisumbu kabukabu bia malu a Nzambi, bavua kukupesha mandamuna mashilangane. Kudiku ntempelo kampanda wa miliyo ya banzambi badi bumvua ne bandamuna ku malomba menza mishindu mishilangane nenku anyi? Bavule ba kudibo bakatendelela Busatu bua banzambi bua bena bukua-buena-nkristo.c Bena Buddha, bena Hindu ne bakuabu bakimbidija masambila matangija kudi banzambi kabayi kubala. Bionso bisanga, “mêku a bitendelelu bishilangane” 12 avua madisangishe ne avua maleja-mpala kudi bamfumu banene bu mudi muarkepiskopo wa bena anglikane wa ku Canterbury, Dalai Lama muena Buddha, muarkepiskopo wa Ekleziya ortodokse wa ku Russie, mulombodi wa tshisumbu tshia sanktuere wa bena Shinto ku Tokyo, bena Afrike batendeledi ba bintu pa kubiangata bu bantu badi ne anyima ne bena Inde babidi ba ku Amerike bâse bifulu biabu biasa nsala. Bivua tshisumbu tshia mekala mavule, tshiena-bualu tshia disanka tshia kubandila ku televizion bua bantu bavule. Tshimue tshia ku bisumbu ebi tshiakasambila munkatshi mua mêba dikumi ne abidi kabiyi kuikisha. (Fuanyikija ne Luka 20:45-47.) Kadi, dimue dia ku masambila aa diakabanda muulu kupita mavuba a mvula avua apitakana pa mitu ya aba bavua badisangishe anyi? Tòo, ne monayi tubingila:

      12. Mbua tubingila kayi buvua Nzambi mubenge kuandamuna ku masambila bua ditalala menza kudi bamfumu ba bitendelelu bia mu bulongolodi ebu?

      12 Bishilangane ne bantu badi ‘benda mu dîna dia Yehowa,’ nansha umue wa ku bamfumu aba ba bitendelelu kavua musambile Yehowa, Nzambi wa muoyo, muena dîna didi dimueneka misangu mitue ku 7 000 mu mifundu ya kale ya mu Bible. (Mika 4:5; Yeshayi 42:8, 12)d Buonso buabu, ki mbasemene kudi Nzambi mu dîna dia Yezu to, bualu bavule ba kudibo kabena mene bitabuja Yezu Kristo. (Yone 14:13; 15:16) Nansha umue wa kudibo kêna ukumbaja disua dia Nzambi bua tshikondo tshietu etshi: kumanyisha muavua Bukalenge bua Nzambi​—ki ng’O.N.U.—​kukokesha bifukibua bionso mu katupa kîpi emu, ke ditekemena dimuepele dia bukua-bantu. (Matayi 7:21-23; 24:14; Mako 13:10) Bivule bia ku bitendelelu bidibu bamfumu bitu bidibueja mu mvita idi mieleshe mashi panshi mu mianda ya bantu, pamue ne mu mvita ibidi ya pa buloba bujima ya mu bidimu bia 1900. Nzambi udi wambila bantu ba mushindu’eu ne: “Nansha binuenza masambila mavule menemene, tshiena nteleja to; bianza bienu mbiuwule tente ne mashi.”​—Yeshayi 1:15; 59:1-3.

      13. (a) Bua tshinyi kudisangisha kua bamfumu ba bitendelelu bia mu bulongolodi ebu ne O.N.U. bua kulomba ditalala kudi kusokolola bualu kampanda? (b) Bilondeshile mêyi mamanyisha kudi Nzambi, mbila ya kulomba ditalala neyishikile ne muanda kayi?

      13 Ku lukuabu luseke, kudisangisha pamue kua bamfumu ba bitendelelu bia mu bulongolodi ebu ne Matunga masanga bua kulomba ditalala mu tshikondo tshietu etshi kudi kusokolola bualu kampanda. Bushuwa, mbasue kubambidika O.N.U. bua bapeteleku disanka kampanda, nangananga lelu’eu udi bena kuitabuja babu bavule bumuka mu bitendelelu biabu. Amu bu bamfumu bapange lulamatu ba mu Izalele wa kale, badi bela mbila mikole ne: “Ditalala didiku! Ditalala didiku! ditalala padi kadiyiku.” (Yelemiya 6:14) Kabiyi mpata, nebatungunuke ne kuela mbila bua ditalala, benda babingisha dimanyisha dia ndekelu dia mupostolo Paulo wakamanyisha mu mêyi a buprofete ne: “Dituku dia Yehowa didi dilua anu bu muibi menemene munkatshi mua butuku. Anu padibo bamba ne: ‘Ditalala ne dikubibua!’ ke padi kabutu ka tshimpitshimpi kadituta diakamue kudibo amu bu bisama bia kudinyenga kua mukaji wa dîmi, ne kabakupanduka nansha kakese.”​—1 Tesalonike 5:2, 3.

      14. Lubila lua “Ditalala ne dikubibua!” ludi mua kuedibua mushindu kayi, ne ntshinyi tshidi tshikengela kuenza bua kuepuka didingibua kudilu?

      14 Mu bidimu bidi panshi ebi, bena tshididi badi bakula bua “ditalala ne dikubibua” padibu bakula bua malu a bungi adi bantu balongolole bua kuenza. Malu adi bena tshididi balongolole aa ke ntuadijilu wa dikumbana dia tshidi 1 Tesalonike 5:3 wamba anyi? Peshi Paulo uvua wakula bua bualu bua tshikuma buikala mua kukoka ntema ya bantu bonso? Bu mututu tulua kumvua bimpe malu adi Bible ulaya anu pakadiwu mamane kukumbana anyi padiwu enda akumbana, nebikengele bua kuindila bua kumona muenzekabi. Kadi bena nkristo mbamanye ne: nansha ditalala ne bupole bia mushindu kayi bidi matunga mua kumueneka bu mafile, mu bulelela kakuakuikala bualu bua nsongo buikala buenzeke to. Bualu nekuikale anu didinanga, lukinu, dienzelangana malu mabi, dinyanguka dia nsombelu mu mêku, tshiendenda, masama, tunyinganyinga ne lufu. Ke bualu kayi lubila kayi luonso lua “ditalala ne dikubibua” kaluena mua kukudinga to, wewe mushale mutabale ne wenda ukeba diumvuija dia mianda idi yenzeka pa buloba ne biwikala ulonda tshidi Dîyi dia Nzambi diamba padidi ditudimuija.​—Mako 13:32-37; Luka 21:34-36.

  • Dishipibua dia Babilone Munene
    Buakabuluibua—Nkomenu wabu munene ukadi pabuipi!
    • 1. Muanjelu udi umvuija tshinyi pa bidi bitangila nyama wa luonji wa dikala dikunze, ne bua kujingulula bimanyinu bia mu Buakabuluibua bidi bikengela meji a mushindu kayi?

      PA KUTUNGUNUKA ne kufila diumvuija pa bidi bitangila nyama wa luonji wa dikala dikunze mutela mu Buakabuluibua 17:3, muanjelu udi wambila Yone ne: “Apa ke padi pakengela lungenyi ludi ne meji: Mitu muanda-mutekete idi ileja mikuna muanda-mutekete, padi mukaji musombele ku mutu. Ne kudi bakalenge muanda-mutekete: batanu bakadi bapone, umue udiku, mukuabu ki mmuanji kulua, kadi paluaye, udi ne bua kunenga tshikondo tshîpi.” (Buakabuluibua 17:9, 10) Apa, muanjelu udi umanyisha bua meji a mu diulu, meji amuepele adi mua kufila bujinguludi bua bimanyinu bia mu Buakabuluibua. (Yakobo 3:17) Meji aa adi akenkesha bena mu kasumbu ka Yone ne benzejanganyi nabo ba mudimu pa bidi bitangila bukole bua tshikondo tshitudi mpindieu. Adi ibaka mu mitshima miena kudifila dianyisha bua malumbuluisha a Yehowa, akadi pa kukumbana, ne abuejamu ditshina dia Nzambi dipeteshi dia lupandu. Anu bu mudi Nsumuinu 9:10 wamba ne: “Kutshina kua Yehowa ke ntuadijilu wa meji, ne kumanya kua Mutambe-Bunsantu, ke tshidi lungenyi.” Nenku, ntshinyi tshidi meji a Nzambi atusokoluela pa bidi bitangila nyama eu wa luonji?

      2. Mitu muanda-mutekete ya nyama wa luonji wa dikala dikunze idi ileja tshinyi, ne mêyi aa: “Batanu bakadi bapone, umue udiku” adi umvuija tshinyi?

      2 Mitu muanda-mutekete ya nyama eu wa luonji idi ileja “mikuna” muanda-mutekete anyi “bakalenge” muanda-mutekete. Mu Mifundu miaku eyi ibidi itu yambuluisha bua kufunkuna makokeshi a mbulamatadi. (Yelemiya 51:24, 25; Danyele 2:34, 35, 44, 45) Bible udi utela makokeshi asambombo a pa buloba bujima avua ne buenzeji mu miyuki ya tshisamba tshia Nzambi: Ejipitu, Assyrie, Babilone, Medo-Perse, Grèce ne Roma. Makalenge atanu akavua makokeshe ne mamane kujimina mu tshikondo tshiakapeta Yone Buakabuluibua, kadi, Roma utshivu’amu bukokeshi bua bukole kupita makuabu pa buloba bujima. Ebi mbiumvuangane bimpe ne miaku eyi: “Batanu bakadi bapone, umue udiku.” Kadi, mbukokeshi kayi “bukuabu” buvua ne bua kulua pashishe?

      3. (a) Mmunyi muakafikabu ku diabanya Ampire wa Roma? (b) Mmianda kayi yakenzeka mu Ampire wa ku Ouest? (c) Mmushindu kayi muakanyine udi ukengedibua bua kuangata Ampire Munsantu wa bena Roma?

      3 Ampire wa bena Roma wakanenga bikole ne kutungunuka ne kudiunda mu siekele yakalonda tshikondo tshia Yone. Mu 330 B.B., Amperere Constantin wakumbusha tshimamuende wa bukalenge ku Roma e kutshituma ku Byzance, tshimenga tshiakinyikaye dîna dipiadipia dia Constantinople. Mu 395 B.B., bakabanya Ampire wa bena Roma mu bitupa bibidi: Ampire wa ku Est ne Ampire wa ku Ouest. Mu 410 B.B., Roma wakapona mu bianza bia Alaric, mukalenge wa ba Visigoths (tshisa kampanda tshia bena Germanie tshiakitaba “buena-nkristo” bua ba Arien). Bisa bivule bia bena Germanie (bivua bianyishe pabi “buena nkristo”) biakanyenga ditunga dia Espagne ne tshitupa tshinene tshia buloba bua bena Roma ku Nord-Afrike. Bivua siekele ya dikondakana dia nsombelu, bimvundu ne mashintuluka ku Mputu. Mu Ampire wa ku Ouest kuakapatuka ba-Amperere bende lumu bu mudi Charlemagne wakadia tshiovo ne Pape Léon III mu siekele wa 9, ne Frédéric II wakakokesha mu siekele wa 13. Kadi, nansha muvuabo babikila teritware wabo ne: Ampire Munsantu wa bena Roma, uvua mukese mushadile ku eu wa Ampire wa bena Roma patshivuaye uvuma mu bukole buende. Pamutu pa kuikala Ampire mupiamupia, buvu’amu diasulula peshi ntungunukilu wa bukokeshi ebu bua kale.

      4. Mmunyi muakalubuluka Ampire wa ku Sud, kadi, ntshinyi tshiakenzekela tshitupa tshinene tshia teritware ya kale ya Roma ku Nord-Afrike, ku Espagne ne ku Syrie?

      4 Ampire wa bena Roma wa ku Est, uvua ne Constantinople bu tshimamuende wa bukalenge, wakanenga pende kadi pa kuikala mu ndululu ne Ampire wa ku Ouest. Mu siekele 6, Justinien I, amperere wa ku Est, wakanyenga tshiakabidi tshitupa tshinene tshia Nord-Afrike; wakanyenga kabidi buloba bua ditunga dia Espagne ne dia Italie. Mu siekele wa 7, Justinien II wakanyenga tshiakabidi teritware ya Macédoine ikavua mu bianza bia bisa bia ba-slave. Kadi, mu siekele wa 8, tshitupa tshinene tshia teritware ya kale ya Roma ku Nord-Afrike, ku Espagne ne ku Syrie yakatekibua muinshi mua ampire mupiamupia wa Islam mivua ituadije payi kumuangalaka, e kulamunyibuayi ku bukokeshi bua Constantinople ne bua Roma.

      5. Nansha muvua tshimenga tshia Roma tshipone mu 410 B.B., bua tshinyi biakakengela siekele mivule kumpala kua bishadile bionso bia mianda ya tshididi bia Ampire wa bena Roma kujiminabi pa buloba?

      5 Tshimenga tshine tshia Constantinople tshiakanenga kupita apu. Tshiakapanduka ku mvita mitshiela ku misangu ne ku misangu kudi bena Perse, ba-Arabe, ba-Bulgare ne bena Russie bua kuvuatshi kupona pashishe mu 1203​—kabiyi mu bianza bia ba-mizilma kadi mu bia bena mvita baluatshi ba nkuruse bu tshimanyinu, bafume ku Ouest. Kadi, mu 1453, tshiakapita ku bukokeshi bua mfumu muena mizilma muena Ottoman, Mehmed II, ne matuku makese pashishe, tshiakavuijibua tshimamuende wa bukalenge tshia Ampire wa Ottoman peshi wa Turquie. Nenku, nansha muvua tshimenga tshia Roma tshipone mu 410 B.B., siekele mivule yakanji kupita kumpala kua bishadile bia mianda ya tshididi bia Ampire wa bena Roma kujiminabi pa buloba. Nansha kunyima kua dijimina diabi, buenzeji buende buvua butungunuke ku butuangaji bua nsangilu ya bitendelelu bivua bieyemene bumfumu bua ba-pape ba ku Roma peshi Ekleziya ortodokse ya ku Est.

      6. Ng’Ampire kayi mipiamipia yakenjibua, ne ku yoyi yonso, ng’udi penyi wakapeta bipeta bilenga?

      6 Kadi, mu siekele wa 15, amue matunga akakolesha ampire mipiamipia. Nansha muvua amue a ku makalenge aa mapiamapia a ba-amperere akokesha mu teritware ya kale ya Roma, kaavua ntungunukilu patupu wa Ampire wa bena Roma to. Portugal, Espagne, France ne Hollande mmatunga akadienzela Ampire minene, kadi Angleterre ke wakalubuluka bipitshidile; wakafika ku dikokesha ampire munene uvua ‘dîba kadiyi dianji kubuelela.’ Mu bikondo bishilangane bia miyuki yende, ampire eu wakalabala bikole pa kukongoloja tshitupa tshinene tshia Nord-Amerike, Afrike, Inde ne Azi wa ku sud-est, ne ku Sud-Pacifique.

      7. Mmunyi muakenjibua bukokeshi bua pa buloba bujima buenza kudi makalenge abidi, ne bilondeshile mêyi a Yone ‘mutu’ wa muanda-mutekete, bukokeshi bua pa buloba bujima, budi ne bua kunenga mutantshi bule kayi?

      7 Mu siekele wa 19, imue ya ku teritware ivua Angleterre mukokeshe ku Nord-Amerike ikavua mimane kushipa malanda ayi ne Grande-Bretagne ne mienze ditunga didikadile dia Etats-Unis d’Amérique. Mu tshididi, kuvua tshimvundu pankatshi pa ditunga edi dipiadipia ne Grande-Bretagne uvua mudikuate ku bupika. Nansha nanku, mvita ya kumpala ya buloba bujima yakasaka matunga aa abidi ku disuika dîyi dimue bua bipatshila bivua biasangishe ne ku didia malanda a pa buawu. Ke mushindu wakaledibua bukokeshi bua buloba bujima buenza kudi makalenge abidi, kudi Etats-Unis, ditunga dibanji kupita makuabu pa buloba, ne Grande-Bretagne, mukokeshi wa ampire munene kupita mikuabu pa buloba bujima. Nenku, eu ke ‘mutu’ wa muanda-mutekete, peshi bukokeshi bua pa buloba bujima, budi butungunuke ne kuikalaku too ne mu tshikondo tshia ku nshikidilu ne mu teritware yabu ke muvua Bantemu ba Yehowa ba mu tshikondo tshietu etshi batuadije mudimu wabu diambedi. Pa kuwufuanyikija ne muisambombo uvua munenge bikole, mutu wa muanda-mutekete udi ne bua kunenga amu “tshitupa tshîpi,” mbuena kuamba ne: too ne palua Bukalenge bua Nzambi kubutula mbulamatadi ya matunga wonso.

Mikanda ya mu Tshiluba (1982-2024)
Patuka
Buela
  • Tshiluba
  • Tumina bakuabu
  • Biudi musue
  • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
  • Malu a kulonda
  • Mikenji ya mua kulama malu masokoka
  • Biudi witaba bua kuenzekabi mu tshiamu
  • JW.ORG
  • Buela
Tumina bakuabu