Enza bua tshibidilu tshiudi natshi tshikuambuluishe
MUNTU mukuabu uvua musombe bidimu 12 mu musoko wa pa mpenga pa tshimenga tshia Athènes. Dituku dionso uvua ne tshibidilu tshia kulonda anu njila umue-umue au pavuaye ufuma ku mudimu. Kunyima wakamuangala kuyaye kusombela ku luseke lukuabu lua tshimenga etshi. Dimue dituku pakajikijaye mudimu, wakamata mu njila mutangile ku nzubu. Wakalua kumanya ne: uvua mupambuke anu pakadimonaye ukadi mu kartshie muvuaye kumpala. Bua tshibidilu tshikavuaye nashi, wakakuata njila kuya mutangile kuende kua kale!
Kabiena bikemesha to bua mudi imue misangu tshibidilu tshitukadi bapete tshitamba kutusaka bua kuenza amue malu kabiyi bikengela anu bua tuetu kuanji kuela meji. Nunku, tudi mua kufuanyikija bibidilu bitudi nabi ne kapia. Kapia kadi mua kutokesha mu muaba wa mîdima, mubidi wetu udi mua kukuota ne kabidi kadi mua kutuambuluisha bua kulamba anyi kubabaja biakudia. Kapia kadi mua kuikala kabidi bu muluishi udi ubutula mioyo ya bantu ne bintu biabu. Ke mutubi kabidi bua bibidilu kampanda bikadi muntu mupete. Tuetu bikale ne bibidilu bimpe, bidi mua kutuambuluisha bikole. Kadi biobi kabiyi bimpe, bidi mua kutuenzela bibi.
Bua muntu utudi batele ku ntuadijilu eku, tshibidilu tshiakamujimijila dîba bualu wakanji kushala muimane mutantshi mule muindile mashinyi avua mapate mu njila. Bua bidi bitangila malu adi ne mushinga wa bungi, bibidilu bietu bidi mua kutuenzela bimpe anyi kutukebela diakabi. Tangila bilejilu bikese bia malu malelela avua menzeke bidibu bafunde mu Bible bidi bileja mushindu udi bibidilu mua kuambuluisha anyi kutupangisha bua kutungunuka ne mudimu utudi tuenzela Nzambi ne malanda atudi badie nende.
Bilejilu bia mu Bible bia bibidilu bimpe ne bibi
Noa ne Yobo ne Danyele, buonso buabu bakapeta diakalenga dia kuikala mu malanda mashême ne Nzambi. Bible udi ubatua makumbu “bua buakane buabo.” (Yehezekele 14:14, MMM) Bulelela, nsombelu wa bantu bonso basatu aba wakaleja ne: bavua ne bibidilu bimpe.
Nzambi wakambila Noa bua kuenza buatu, mazuwa a mâyi avua mapite tshipalu tshia ndundu ku bunene ne male mapite nzubu wa bisasa bitanu. Mudimu munene wa buena eu uvua ne bua kuikala mutshiokeshe muenji wa matu yonso wa mu bikondo bia kale. Noa ne bantu muanda-mutekete ba mu dîku diende bakenza buatu ebu kabayi ne biamu bia mudimu bia buena bidiku lelu’eu to. Noa wakatungunuka kabidi ne kuyisha bantu ba mu tshikondo tshiende. Tudi mua kuamba ne dishindika ne: uvua kabidi ukumbaja majinga a mu nyuma ne a ku mubidi a dîku diende. (2 Petelo 2:5) Bua kukumbaja bionso ebi, Noa uvua ne bua kuikala ne bibidilu bimpe pavuaye wenza mudimu au. Noa mmumanyike kabidi mu miyuki ya malu a mu Bible bu muntu ‘wakenda ne Nzambi. Noa wakenza mianda yonso yakamuambila Nzambi.’ (Genese 6:9, 22; 7:5) Bu mudibu bamubikila mu Bible ne: “muakane tshishiki,” uvua ne bua kuikala mutungunuke ne kuenda ne Nzambi kunyima kua Mvula wa kabutu ne kabidi nansha kunyima kua ditombokela Yehowa dimane kujuka mu Babele. Kadi Noa yeye wakatungunuka ne kuenda ne Nzambi too ne pakafuaye ne bidimu 950.—Genese 9:29.
Bibidilu bimpe bia Yobo biakamuvuija muntu “wa mutshima mutoke ne wa malu makane.” (Yobo 1:1, 8; 2:3) Pa tshibidilu uvua bu muakuidi wa dîku diende pavuaye ulambula milambu bua bana bende kunyima kua difesto dionso divuabu benza, pavuabu mua kuikala ‘benze malu mabi [anyi] bapende Nzambi mu mitshima yabu. Yobo wakadi wenza nunku misangu yonso.’ (Yobo 1:5; tuetu mbadi baladike maleta.) Kakuyi mpata, mu dîku dia Yobo, bibidilu bivua bimanyine pa ntendelelu wa Yehowa ke bivua pa muaba wa kumpala.
Danyele wakasadila Yehowa “ku dituku ku dituku” munkatshi mua matuku onso mavule a muoyo wende. (Danyele 6:16, 20) Kadi mbibidilu bimpe kayi bia mu nyuma bivua nabi Danyele? Tshilejilu, uvua ne tshibidilu tshia kusambila Yehowa. Nansha muvua mukalenge muele mukenji uvua ukandika tshibidilu tshiende etshi, Danyele ‘wakadi utua binu biende panshi misangu isatu ku dituku ku dituku, ulomba Nzambi wende, umusakidila bu muakadiye wenza diambedi.’ (Danyele 6:10; tuetu mbadi baladike maleta.) Kavua mua kulekela tshibidilu tshiende tshia kusambila Nzambi, nansha pavuabi biteka muoyo wende mu njiwu. Kakuena mpata bua se: tshibidilu etshi tshiakambuluisha Danyele bua kushalaye ne lulamatu lukole kudi Nzambi. Bidi bimueneka ne: Danyele uvua kabidi ne tshibidilu tshimpe tshia kulonga ne kuelangana meji bikole bua milayi milenga ya Nzambi. (Yelemiya 25:11; Danyele 9:2) Bushuwa, bibidilu bimpe ebi biakamuambuluisha bua kunanukila too ne ku ndekelu, bua kunyemaye lubilu ne lulamatu bua kupeta muoyo too ne ku ndekelu kualu.
Kadi tshibidilu tshibi tshia Dina tshiakamukebela lutatu lunene. Yeye uvua ‘[“ne tshibidilu,” NW] tshia kuya kumona bakaji ba mu buloba abu.’ (Genese 34:1) Tshibidilu etshi tshivua tshimueneka katshiyi ne bualu bubi tshiakakebesha dikenga dinene. Tshia kumpala, bakalala nende ku bukole kudi Shekeme, nsongalume uvua ne ‘butumbi butambe bua bantu bonso ba mu nzubu wa tatuende.’ Pashishe, bana babu ba balume babidi bakadisombuela, kushipabu balume bonso ba mu tshimenga atshi. Ndiakabi kayipu edi!—Genese 34:19, 25-29.
Mmunyi mutudi mua kujadika ne: bibidilu bietu nebituambuluishe ne kabiakutukebela lutatu to?
Kuata mudimu ne bibidilu biebe
Muena nkindi mukuabu wakafunda ne: “Muntu utu ne bibidilu bidibu bamane kumufundila.” Pabi kabiena ne bua kuikala nanku to. Bible udi uleja bimpe ne: tudi mua kuitaba bua kushintulula bibidilu bietu bibi ne kupeta bidi bimpe.
Padi muena Kristo muikale ne bibidilu bimpe, udi umanya mua kuenza malu mimpe a bungi ne utungunuka bipepele ne kuenza midimu yende kayi upungila. Alex, muanetu muena Kristo wa mu ditunga dia Grèce udi wamba ne: “Tshibidilu tshia kuenza midimu kabukabu bilondeshile programe tshidi tshingambuluisha bua kubenga kujimija dîba.” Theophilus, mukulu muena Kristo, udi uleja ne: tshibidilu tshia kudianjila kulongolola bia dienza tshidi tshimuambuluisha bua kukumbaja malu ende biakane. Udi wamba ne: “Ndi mutuishibue bikole bua se: tshivua mua kukumbaja midimu yanyi ya bena Kristo biakane bu meme tshiyi ne tshibidilu tshia kulongolola malu a kuenza bimpe to.”
Bu mutudi bena Kristo, badi batubela bua ‘kulonda amu njila wa muomumue.’ (Filipoi 3:16, MMM; tuetu mbadi baladike maleta.) Njila eu udi umvuija tshibidilu tshia kuenza malu kampanda mu mushindu mulongolola. Bibidilu bimpe bia nunku bidi bituambuluisha bualu katuakujimija dîba dia kuela meji bua bualu buonso butudi ne bua kuenza nansha, bualu tshikadi tshilue tshibidilu tshietu. Malu atudi tutamba kuenza pa tshibidilu atu bu akadi adivuila wowu nkayawu. Anu mutu kuendesha mashinyi bimpe mua kuambuluisha kanyemesha bua kuangata diakamue mapangadika adi mua kumupandisha kumpala kua njiwu mu njila, bibidilu bimpe bidi mua kutuambuluisha bua kuangata mapangadika makane ne lukasa patudi munkatshi mua njila wetu wa bena Kristo.
Jeremy Taylor mufundi wa mu ditunga dia Angleterre wakamba ne: “Bibidilu bitu bifumina ku bienzedi.” Bibidilu bietu biobi bimpe, tudi mua kuenza malu mimpe kakuyi lutatu lua bungi to. Tshilejilu, bu mutudi benji ba mudimu wa bena Kristo, tuetu bikale ne tshibidilu tshia kuenza mudimu wa kuyisha, bidi bilua bipepele ne bidi bitusankisha bikole bua kuya kuwenza. Pa bidi bitangila bapostolo, tudi tubala ne: ‘Ku dituku ku dituku, mu ntempelo ne mu nzubu yabu, kabakalekela kuyisha bantu ne kubambila lumu luimpe ne: Yezu udi Kristo.’ (Bienzedi 5:42; 17:2; tuetu mbadi baladike maleta.) Kadi, bituikala tuyisha anu mu mpukapuka, tudi mua kubanga kumvua muoyo muneme bujitu, ne bidi mua kutulomba matuku a bungi bua tuetu kushisha kudiumvua bapepele mu mudimu eu wa bena Kristo wa mushinga mukole.
Ke mudibi kabidi bua malu makuabu atu bena Kristo ne bua kuenza misangu yonso. Bibidilu bimpe bidi mua kutuambuluisha bua kuikala ne tshibidilu tshia ‘kubala Dîyi dia Nzambi munya ne butuku.’ (Yoshua 1:8; Musambu 1:2) Muanetu muena Kristo mukuabu utu ne tshibidilu tshia kubala Bible minite 20 anyi 30 kumpala kua yeye kulala. Nansha patuye mupungile bikole, utu umona ne: yeye mubande pa bulalu kayi mubale Bible, kêna upeta tulu to. Utu ujuka ne ukumbaja dijinga diende dia mu nyuma edi. Tshibidilu tshilenga etshi ntshimuambuluishe kabidi bua kubala Bible mujima tshidimu tshionso munkatshi mua bidimu bia bungi.
Yezu Kristo Tshilejilu tshietu uvua ne tshibidilu tshia kubuela mu bisangilu muvuabu babala Bible ne bamumvuija. ‘Wakabuela mu nsunagoga dituku dia lumingu lua Bayuda bu muakadi tshilele tshiende, wakimana bua kubala mukanda.’ (Luka 4:16) Bua Joe, udi muikale mukulu ne tatu wa dîku dinene udi ne mudimu wa bianza utu umuangata mêba a bungi, tshibidilu ntshimupeshe dijinga dia kuikala kubuela mu bisangilu misangu yonso. Udi wamba ne: “Tshibidilu etshi tshidi tshingambuluisha bua kutungunuka ne kuya kumpala, tshimpesha bukole bua mu nyuma bua bungi bua meme kuenza midimu mikole ne kujandula nshinga bimpe.”—Ebelu 10:24, 25.
Bibidilu ebi bidi ne mushinga wa bungi mu lubilu lua bena Kristo. Luapolo lua mu dimue ditunga muvuabu bakengeshe Bantemu ba Yehowa ludi luleja ne: “Aba badi ne bibidilu bimpe bia mu nyuma ne badi banyisha bulelela bikole kabena ne lutatu bua kushala bakole padi ntatu ibavuila to, kadi aba badi bapumbisha bisangilu mu “tshikondo tshimpe” badi bayisha batupika ngondo, bapidia ditabuja diabu bua tualu tukese ne misangu mivule batu balenduka padibu mu diteta ‘dia kapia.’”—2 Timote 4:2, MML.
Epuka bibidilu bibi, ikala ne bidi bimpe
Batu bamba ne: ‘muntu udi ne bua kupeta anu bibidilu bidiye musue bua bikale bu mfumu wende.’ Pabi bibidilu bibi bitu anu bu mfumu wa tshikisu. Nansha nanku, kudi mushindu wa kubilekela.
Kumpala, Stella uvua mutangidi wa TV wa kalanda musenga. Udi wamba ne: “Tshibidilu tshionso tshibi tshindi mupete tshiena mutshipete ne meji mabi to.” Ke muvuabi nunku kabidi bua tshibidilu tshiende tshia kutangila TV kunekesha. Uvua udiambila mundamunda ne: uvua ne bua kutangila TV anu bua “kujikija lutetuku kakese” anyi bua “kushintululaku lungenyi.” Kadi tshibidilu tshiende etshi tshiakamupita makanda, kubangaye kutangila televizion munkatshi mua mêba mapite bungi. Udi wamba ne: “Tshibidilu tshibi etshi tshiakampangisha bua kudiunda mu nyuma.” Wakadienzeja bikole, ndekelu wa bionso yeye kukepesha bungi bua mêba avuaye utangila TV ne kubangaye kusungula bia kutangila ne bivua kabiyi bia kutangila. Udi wamba kabidi ne: “Ntu anu muvuluke tshintu mulekele tshibidilu etshi, ne ndi ngeyemena Yehowa bua angambuluishe bua kukumbaja dipangadika dianyi dikole edi to.”
Muanetu mukuabu muena Kristo diende Charalambos udi uleja ne: diladika malu ke tshibidilu tshibi tshiakamupangisha bua kuya kumpala mu nyuma. Udi wamba ne: “Pangakamona ne: tshibidilu tshia kuladikija malu tshivua tshibi, ngakabanga kuluangana bua kushintuluka. Pamvua ndifundila malu kampanda a meme kuenza, mvua ndongolola dîba ne mushindu mujalame wa kutuadija kuakumbaja. Dikumbaja misangu yonso mapangadika ne malu amvua mudifundile ke diakanshintulula, ne ke tshibidilu tshimpe tshindi mushale natshi too ne lelu’eu.” Bushuwa, bibidilu bimpe ke bidi bikengela kupingaja pa muaba wa bibidilu bibi.
Balunda betu badi kabidi mua kutufikisha ku dikala ne bibidilu bimpe peshi bibi. Bibidilu bimpe bitu biambulukilangana anu mutu bibidilu bibi biambulukilangana pabi. Anu mudi ‘malunda mabi anyanga malu makane a bantu,’ balunda bimpe badi mua kutupesha bilejilu bia bibidilu bilenga bia tuetu kuidikija. (1 Kolinto 15:33) Bualu bua mushinga wa bungi mbua se: bibidilu bidi mua kukolesha anyi kutekesha malanda etu ne Nzambi. Stella udi wamba ne: “Bibidilu bietu biobi bimpe, bidi bitupepejila mvita itudi tuluangana bua kusadila Yehowa. Kadi biobi bikale bibi, bidi bitutshiamakana kumpala mu bionso bitudi tuenza.”
Ikala ne bibidilu bimpe, ne bilekele bikulombole. Nebikuambuluishe bikole.
[Tshimfuanyi mu dibeji 19]
Anu bu kapia, bibidilu bidi mua kuambuluisha anyi kubutula muntu
[Tshimfuanyi mu dibeji 21]
Yezu uvua ne tshilele tshia kuya mu nsunagoga dia Nsabatu bua kubala Dîyi dia Nzambi
[Bimfuanyi mu dibeji 22]
Bibidilu bilenga bia mu nyuma bidi bikolesha malanda etu ne Nzambi