‘Bakibaka nzubu wa Isalele’ nansha muvuabu ne lutatu
LEA uvua mumanye ne: pavua butuku butshia, bulelela buvua buedibua patoke. Yakoba uvuaye mulale nende uvua ne bua kufika ku dimanya ne: uvua mulale nende pamutu pa muakunyende wa bakaji Lakele. Pamuapa tatuende wa Lea uvua mua kuikala mumuambile bua adifuanyikije ne muakunyende ne adianjile kuya kulala pa bulula buvuabu balongoluele Lakele ne Yakoba pavua butuku buila.
Ela meji muakumvua Yakoba pakamonaye mu dinda ne: bavua bamudinge! Bua tshiji tshivuaye natshi, wakatanda ne Labana tatuende wa Lea. Pina apu, Lea uvua pende mua kuikala udiebeja tshivuaye muenze mu dishima edi ne ntatu ivuadi mua kukebesha pashishe. Muyuki wa Lea ne Lakele mmulonda wonso mujima mu Bible. Udi kabidi uleja buimpe bua kuikala ne mukaji anu umue ne bulenga bua kuikala ne lulamatu mu dibaka.
Muenyi ku tshina tshia mâyi
Bidimu 7 kumpala, Lakele wakaya lubilu kudi tatuende bua kumuambila ne: mmupetangane ne muntu mukuabu ku tshina tshia mâyi udi mumuambile ne: mmulela wabu. Kuluaye kumanya ne: muntu au uvua Yakoba, muana wa tatuende mukaji ne uvua mutendeledi wa Yehowa. Panyima pa ngondo umue, Yakoba wakambila Labana ne: nenkuenzele mudimu bidimu 7 bua nsele Lakele. Pakamona Labana mushindu uvua muana wa muanabu wenza mudimu bimpe ne bu muvuabu banyishe tshilele tshia bena muntu baselangana tshikondo atshi, wakitaba.—Genese 29:1-19.
Dinanga divua Yakoba munange Lakele kadivua dia bilele to. Bidimu 7 biakenzaye mudimu abi ‘biakadi anu bu matuku makese bualu bua dinanga diakamunangaye nadi.’ (Genese 29:20) Bu muvua Yakoba munange Lakele too ne muakafuaye bidi bileja ne: Lakele uvua ne ngikadilu mimpe.
Lea uvuaku pende mutekemene bua kusedibua kudi mutendeledi wa Yehowa anyi? Bible kêna wakula bualu ebu to. Kadi udi uleja bimpe tshivua Labana wela meji bua bualu ebu. Pakajika bidimu 7, Labana wakenzela Lakele didia dinene dia dibaka. Kadi Bible udi wamba ne: Pakila butuku, wakafila Lea kudi Yakoba, ‘yeye wakabuela nende mu nzubu.’—Genese 29:23.
Lea uvuaku mumvuangane ne tatuende bua kushimabu Yakoba anyi? Uvua mudimone muenzejibue anu bua kuenza tshivua tatuende umuambila anyi? Kadi Lakele muine uvua kuepi? Uvuaku mumanye tshivua ne bua kuenzeka anyi? Bikalabi nanku, uvua mumvue bishi? Tatuende uvua ne malu makole, mumuambile bua kuenza anu tshidiye wamba anyi? Bible kêna wandamuna nkonko eyi to. Nansha bu Lakele ne Lea bobu bamone bualu abu bishi, mu mishindu yonso tshivua tshienzeke atshi tshivua tshinyingalaje Yakoba bikole. Kabidi Yakoba kakatanda ne bana ba bakaji to, wakatanda ne Labana tatuabu wamba ne: ‘Tshiakukuatshila mudimu bualu bua Lakele anyi? Wakundinga nunku bua tshinyi?’ Labana kumuandamuna ne: ‘Kabena benza nunku mu buloba buetu, katuena tufila muana wa mukala ku dibaka diambedi mukuluende kayi muanji kuya. Ujikije lumingu ne muana eu, pashishe netukupe muana mukuabu kabidi biwankuatshila mudimu bidimu muanda mutekete bikuabu.’ (Genese 29:25-27) Ke muakafikishabu Yakoba ku disela bakaji babidi nunku, bualu ebu buakakebesha mukawu wa bungi.
Dîku dia bilumbu
Yakoba uvua munange Lakele. Pakamona Nzambi ne: Lea uvua “mubengibue,” wakamupesha lulelu ne kushiya Lakele nkumba. Kadi tshivua Lea utamba kukeba ki mbana to, uvua musue bua Yakoba amunange. Pakamonaye ne: Mbanange anu Lakele, wakanyingalala bikole. Lea uvua mutekemene ne: Yakoba neamunange bu muvuaye mulele muana wa kumpala ne mumuinyike ne: Lubena, dîna didi diumvuija ne: “Mona muana mulume.” Lea uvua muinyike muanende dîna edi wamba ne: ‘Bualu bua Yehowa wakatangila dikenga dianyi, ne katataka bayanyi neansue.’ Kadi Yakoba kakamunanga to, nansha pakamulelelayi muana mubidi. Lea kuinyika muana au ne: Shimeona, mbuena kuamba ne: “Udi umvua.” Uvua wela meji ne: ‘Bualu bua Yehowa wakumvua ne meme ndi mubengibue, nunku yeye wakumpa muana eu mukuabu.’—Genese 29:30-33.
Diumvua dia Nzambi didi dileja ne: Lea uvua usambila bua lutatu luende bikole. Bidi bimueneka ne: uvua mukaji wa lulamatu. Kadi kanyinganyinga kende kakatungunuka nansha pakalelaye muana muisatu wakapeshaye dîna dia Lewi. Lea udi umvuija mudi dîna edi diumvuija “Kulamata,” anyi “Kudisanga” wamba ne: ‘Katataka bayanyi neandamate bualu bua ngakumulelela bana ba balume basatu.’ Kadi bidi bimueneka ne: Yakoba kakamulamata nansha kakese to. Pamuapa Lea wakakolesha anu muoyo bualu dîna dia muanende muinayi kadiena dileja ne: uvua kabidi utekemena bua Yakoba amunange to. Kadi wakinyika muana au dîna dia Yuda bua kuleja dianyisha divuaye nadi kudi Nzambi. Dîna “Yuda” didi diumvuija “Mutumbishibue” anyi “Wa kutumbisha.” Lea wakamba mu tshikoso ne: “Katataka nentumbishe Yehowa.”—Genese 29:34, 35.
Bikala Lea uvua udimona ukenga, Lakele pende uvua ukenga. Wakalomba Yakoba ne: ‘Umpe bana, anyi meme nemfue.’ (Genese 30:1) Lakele uvua mumanye bimpe ne: Yakoba mmumunange, kadi uvua musue anu kulela. Lea uvua ne bana kadi uvua ukeba bua Yakoba amunange. Yonso wa kudibu uvua ukeba tshivua mukuabu natshi ne bonso kabavua ne disanka to. Bonso babidi bavua banange Yakoba ne basue kumulelela bana. Yonso wa kudibu uvua umvuila mukuende mukawu. Nsombelu uvua mubi be bua dîku edi!
Bana ba Lakele
Ku kale, bavua bamona bunkumba bu dikenga. Nzambi uvua mulaye Abalahama, Isaka ne Yakoba ne: dîku diabu divua ne bua kupatula ‘kankanunuina,’ ne ku diambuluisha diaku bisamba bionso bia pa buloba bivua ne bua kubeneshibua. (Genese 26:4; 28:14) Kadi Lakele kavua mulele to. Yakoba wakela meji ne: Anu Nzambi ke uvua mua kupesha Lakele bana bua kumonaye pende mua kupeta mabenesha aa. Kabidi, Lakele uvua ujinga kumona bualu ebu bukumbana pa lukasa. Wakambila Yakoba ne: ‘Mona Bileha, muena mudimu wanyi wa bakaji udiku, uye kudiye bua yeye andelele bana pa binu bianyi ne bua meme ngikale ne bana kudiye.’—Genese 30:2, 3.
Bidi mua kutukolela bua kumvua tshivua Lakele muenze etshi. Kadi malu a mu mabaka adibu bapete avua enzeka mu matunga a Proche-Orient kale adi aleja ne: mu bilele biabu, mukaji uvua kayi mulele uvua mua kupesha bayende muena mudimu wende bua amulelele bana.a (Genese 16:1-3) Misangu mikuabu bavua bangata bana ba mukaji muena mudimu eu bu bana ba mfumuende mukaji.
Pakalela Bileha muana, Lakele wakamba ne disanka dionso ne: ‘Nzambi wakundumbuluila, wakumvua dîyi dianyi kabidi, wakumpa muana wa balume.’ Wakamuinyika ne: Dana, mbuena kuamba ne: “Mulumbuluishi.” Lakele wakasambila pende bua lutatu luende. Pakalela Bileha muana muibidi diende Nafatale, dîna didi diumvuija ne: “Kuluangana kuanyi,” Lakele wakamba ne: ‘Ngakuluangana bibula bikole ne mukuluanyi wa bakaji, ngakumutamba bukole.’ Mêna aa adi aleja dibenga kupetangana divua pankatshi pa bakaji babidi aba.—Genese 30:5-8.
Pamuapa Lakele uvua wela meji ne: uvua wenza malu bilondeshile disambila diende pakapeshaye Yakoba Bileha, kadi eu kauvua mushindu uvua Nzambi musue kumupesha bana nansha. Tudi mua kupetela dilongesha ku bualu ebu. Katuena ne bua kuzuka patudi tuambila Yehowa bualu mu disambila to. Udi mua kuandamuna masambila etu mu mishindu ituvua katuyi batekemene ne pa dîba dituvua katuyi belela meji to.
Lea kakitaba bua bishadile muende to, kupeshaye Yakoba muena mudimu wende Zilepa. Wakalela muana wa kumpala Gada ne pashishe kulelaye Ashê.—Genese 30:9-13.
Tumuma kampanda tuvua Lubena muana wa Lea mupete tudi tuleja muvua bakaji babidi abu kabayi bapetangana. Bavua bela meji ne: tumuma atu tudi tuambuluisha bakaji bua kulela. Pakalomba Lakele ndambu wa tumuma atu, Lea wakamuandamuna ne tshiji tshionso ne: ‘Bualu budi bukese bua wakuangata bayanyi anyi? Udi musue kuangata tumuma tua muananyi kabidi anyi?’ Bamue badi bamba mudi mêyi aa aleja ne: Yakoba uvua utamba kulala kua Lakele bikole. Pamuapa Lakele wakamona ne: Lea mmuambilamu bualu wakamuambila ne: ‘Biwampa tumuma tua muanebe, Yakoba nealue kuebe butuku ebu.’ Nunku pakalukila Yakoba dilolo, Lea wakamuambila ne: ‘Buudi nabu mbua kulua kundi, bualu bua ngakakusumba ku tumuma tua muananyi.’—Genese 30:15, 16.
Lea wakalela muana muitanu ne muisambombo, Yisakâ ne Zebuluna. Pashishe kuambaye ne: ‘Katataka bayanyi neashale nanyi bualu bua meme ngakumulelela bana ba balume basambombo.’b—Genese 30:17-20.
Kadi tumuma (tua mandragores) atu katuvua tupesha bakaji lulelu to. Lakele wakalua kupeta difu ne kulela Yosefe panyima pa bidimu 6 bia dibaka bualu Yehowa “wakavuluka” Lakele ne kuandamuna ku masambila ende. Anu dîba adi ke diakamba Lakele ne: “Nzambi wakungumushila bundu buanyi.”—Genese 30:22-24.
Lufu ne bumpianyi
Lakele wakafuila pa lulelu lua muanende muibidi Benyamina. Yakoba uvua munange Lakele bikole ne ku bana bende bonso, uvua mutambe kunanga bana babidi ba Lakele. Panyima pa bidimu, pakavuaye pakufua, kavua ne tshia kuenza to, kadi wakavuluka Lakele wende uvuaye munange wakafua ne buana buonso. (Genese 30:1; 35:16-19; 48:7) Pakafua Lea, tshitudi bamanye tshidi anu tshia ne: Yakoba wakamujika mu lubuebue luvuaye musue bua bamujike pende.—Genese 49:29-32.
Pakavua Yakoba mukulakaje, wakitaba ne: nsombelu wa bena mu dîku diende uvua wa lutatu. (Genese 47:9) Kakuyi mpata, Lea ne Lakele kabavua ne disanka mu nsombelu wabu to. Nsombelu wabu udi uleja ntatu idi ifumina ku dikala ne bakaji ba bungi ne tshidi Yehowa muambile ne: Mulume udi ne bua kuikala ne mukaji anu umue. (Matayo 19:4-8; 1 Timote 3:2, 12) Mukawu utu ujuka padi mulume anyi mukaji unanga anyi ulala ne muntu mukuabu. Ke bualu kayi Nzambi mmukandike dienda dia masandi.—1 Kolinto 6:18; Ebelu 13:4.
Mu mishindu yonso, Nzambi wakatungunuka ne utshidi utungunuka ne kuenza mudimu ne bantu bapange bupuangane badi ne lulamatu bua kukumbaja disua diende. Bana ba bakaji babidi aba, bavua bena mapanga anu bu tuetu. Kadi ku diambuluisha diabu, Yehowa wakatuadija kukumbaja dilaya divuaye mulaye Abalahama. Ke bualu kayi bakamba ne: Lakele ne Lea ‘bakibaka nzubu wa Isalele.’—Luta 4:11.
[Mêyi adi kuinshi]
a Umue wa ku mikanda idibu bapete mu Nuzi, mu Iraq udi wamba ne: “Shennima wakasela Kelim-ninu. . . . Kelim-ninu yeye kayi mulele [bana], Kelim-ninu uvua ne bua kuangata mukaji kampanda [muena mudimu] wa mu buloba bua Lullu ne kumupesha Shennima.”
b Anu Dina umue wa ku bana ba Lea ke muana wa bakaji umuepele udibu batele dîna diende.—Genese 30:21; 46:7.
[Tshimfuanyi mu dibeji 9]
Lea ne Lakele bavua eu ujinga tshivua natshi mukuabu ne kabavua ne disanka
[Tshimfuanyi mu dibeji 10]
Tshisamba tshia Isalele ntshifumine ku bana 12 ba Yakoba