Muaba mulelela wa ntendelelu wa Yehowa mu nsombelu yetu
“Nenkubeneshe dituku dijima, ne nensamune dîna diebe bua bikondo bikena bijadikibue, eyowa bua kashidi.”—MUSAMBU WA 145:2, NW.
1. Pa bidi bitangila ntendelelu, ntshinyi tshidi Yehowa utulomba?
“MEME Yehowa Nzambi webe ndi Nzambi udi ulomba lulamatu lundeja anu meme nkayanyi.” (Ekesode 20:5, NW) Mozese wakateleja mêyi aa mukana mua Yehowa, ne pashishe kuambuluilaye ditunga dia Izalele. (Dutelonome 5:9) Mu lungenyi lua Mozese kamuvua mpata nansha mikese ya se: Yehowa mmutekemene bua bamusadidi Bende bamutendelele amu yeye nkayende.
2, 3. (a) Ntshinyi tshiakenzeja bena Izalele bua kutuishibuabu ne: tshiakenzeka pabuipi ne Mukuna wa Sinayi tshivua muanda wa dikema? (b) Nnkonko kayi ituakonkonona pa bidi bitangila ntendelelu wa bena Izalele ne wa basadidi ba Nzambi lelu’eu?
2 Pakatudilabu pabuipi ne Mukuna wa Sinayi, bena Izalele ne “tshisumbu tshinene tshia bakuabo bantu” bakumbukabu nabu mu Ejipitu bakadimuena tshintu kampanda tshia pa buatshi. (Ekesode 12:38, NW) Katshivua tshifuanangane ne ditendelela dia nzambi ya bena Ejipitu, ivua mimane kufuishibua bundu kudi biyole dikumi, anyi bipupu. Pakaleja Yehowa tshimanyinu tshia dikalaku diende kudi Mozese, muanda mukuate buôwa wakenzeka: makubakuba, mikenyi, ne tshiona tshikole tshitambe tshia mpungi tshiakazakeja kamponyi kajima. Pashishe, kuakalua kapia ne muishi pavua mukuna uzakala. (Ekesode 19:16-20; Ebelu 12:18-21) Bu muena Izalele kayi yonso uvua ukengela tshijadiki tshia pa mutu bua kutuishibua se: muanda uvua muenzeke uvua wa dikema, muanda awu uvua ne bua kulua mu katupa kîpi. Uvua mua kumona tshijadiki tshia pa mutu kudi Mozese pavuaye utuluka ku mukuna kunyima kua yeye mumane kupeta bua musangu muibidi mikenji ya Nzambi. Bilondeshile muyuki eu muenzeja ku spiritu wa Nzambi, “dikoba dia mpala wa [Mozese] divua ditua nsesa ne [bena tshisamba] bakakuatshika buôwa bua kusemena pabuipi nende.” Bushuwa, bakamona muanda wa dikema ukena kupua muoyo!—Ekesode 34:30, NW.
3 Bua tshisamba tshia Nzambi atshi tshia tshitembelu, kakuvua mpata ya kuela pa bidi bitangila mushinga uvua nawu ntendelelu wa Nzambi. Uvua Mubapikudi wabu. Mioyo yabo ivua mu bianza Biende. Uvua kabidi Mubeledi wabo wa mikenji. Nansha nanku, bakatungunukaku ne kuteka ntendelelu wa Yehowa pa muaba wa kumpala anyi? Ne netuambe tshinyi bua basadidi ba Nzambi ba lelu’eu? Mmuaba kayi udi nawu ntendelelu wa Yehowa mu nsombelu yabo?—Lomo 15:4.
Ntendelelu wa Izalele wa Yehowa
4. Nngibakilu kayi uvua nende kamponyi ka bena Izalele pavuabo batudila mu tshipela, ne ntshinyi tshivua munkatshi mua kamponyi?
4 Bu wewe mua kumuena muulu bu nyunyu bena Izalele bavua batudila mu tshipela, ntshinyi tshiuvua mua kumona? Uvua mua kumona kamponyi kalabale, kadi kalongolola bimpe ne kenza ne nzubu ya ntenta miasa mu milongo muvua bantu batue ku miliyo isatu anyi kupita apu, baditeka mu bisumbu bilondeshile diditapulula dia bisa bisatu ku nore, ku sude, ku este ne ku weste. Pawudi utapa dîsu pabuipi menemene, udi kabidi mua kumona tshikuabo tshisumbu tshia nzubu pabuipi ne munkatshi mua kamponyi. Mu tusumbu tunayi etu tukese tua nzubu ya ntenta muvua tshisa tshia Lewi. Munkatshi menemene mua kamponyi, ku muaba mukosolola ne tshimanu tshia tshilamba, kuvua kuasa nzubu wa pa buende. Nzubu eu uvua “ntenta wa bisangilu,” anyi tabernakle, uvua “bena meji” ba bena Izalele bibake bilondeshile plan wa kudi Yehowa.—Nomba 1:52, 53; 2:3, 10, 17, 18, 25; Ekesode 35:10.
5. Tabernakle uvua ne dikuatshisha kayi mu Izalele?
5 Ku tshitudilu tshionso tshia ku bitudilu bitue ku 40 bia mu luendu luabo mu tshipela, bena Izalele bavua bashimika tabernakle, ne wakalua muaba wa nshindamenu bua kamponyi kabo. (Nomba nshapita wa 33) Mu mushindu muakanyine, Bible udi uleja Yehowa bu udi musombe munkatshi mua tshisamba tshiende pa muaba wa nshindamenu wa kamponyi kabo. Butumbi buende buvua bûja tabernakle tente. (Ekesode 29:43-46; 40:34; Nomba 5:3; 11:20; 16:3) Mukanda wa Our Living Bible udi umvuija se: “Nzubu eu wa tshijila uvua ne mushinga muvule, bualu uvua muaba wa nshindamenu wa bisangilu bua bena bisa. Nenku, muaba awu uvua ubasangisha pa tshibidilu munkatshi mua bidimu bivule bia diendakana mu tshipela ne uvua ubapetesha mushindu wa kuenza malu mu buobumue.” Kupita abi, bavua batumika ne tabernakle bu tshivuluiji tshia ku musangu ne ku musangu tshia se: ntendelelu wa bena Izalele muenzela Mubafuki wabo uvua ne muaba munene mu nsombelu yabo.
6, 7. Nnzubu kayi bua ntendelelu wakapingana pa muaba wa tabernakle, ne mmunyi muakambuluishaye bena Izalele?
6 Kunyima kua bena Izalele bamane kufika mu Buloba Bulaya, tabernakle wakatungunuka ne kuikala mpuila mambu wa ntendelelu wa bena Izalele. (Yoshua 18:1; 1 Samuele 1:3) Pashishe, Mukalenge Davidi wakapangadija bua kuibaka nzubu uvua ne bua kunenga. Bushuwa, tshivua ntempelo, wakashiibua kunyima kudi muanende wa balume Solomo. (2 Samuele 7:1-10) Mu dimubanjija, divuba diakatuluka bua kuleja se: Yehowa uvua muanyishe nzubu awu. “Meme ngakuibakidi nzubu mutumbuke,” ke muakasambila Solomo, “muaba mushindame bua wewe kusomba bua bikondo bikena bimanyike.” (1 Bakalenge 8:12, 13; 2 Kulondolola 6:2, NW) Ntempelo mupiamupia awu muasa wakalua muaba wa nshindamenu bua masambila a bena ditunga.
7 Misangu isatu ku tshidimu, mulume yonso muena Izalele uvua uya ku Yeruzaleme bua kubuela mu bibilu bisankishi mu ntempelo bua kuleja dianyisha bua dibeneshibua dia kudi Nzambi. Biakanyine menemene, bisangilu ebi bivua bibikidibue bu “bikondo bia tshibilu tshia Yehowa,” bishindamene pa ntendelelu wa Nzambi. (Lewitiki 23:2, 4) Bakaji badilambule bavua babuelamu pamue ne bakuabo bena dîku.—1 Samuele 1:3-7; Luka 2:41-44.
8. Mmunyi mudi Musambu wa 84:1-12 ujadika mushinga udi nawu ntendelelu wa Yehowa?
8 Bafundi ba misambu benzeja kudi spiritu wa Nzambi bavua bakula ne mêyi masheme pavuabu baleja dianyisha bua mushindu uvua ntendelelu ne bua kuikala ne muaba munene mu nsombelu yabu. “Mbulenga kayipu budi nabu tabernakle webe munene, O Yehowa wa biluilu!” ke muakimba bana ba balume ba Kore. Bushuwa, kabavua batumbisha nzubu wa patupu to. Bishilangane, bakabandisha mêyi abo mu ditumbisha Yehowa Nzambi, bamba ne: “Mutshima wanyi ne mubidi wanyi bidi biela mbila ya disanka kudi Nzambi wa muoyo.” Bena Lewi mudimu wabo uvua ubatuadila disanka dinene. “Bena disanka ng’aba badi basomba mu nzubu muebe!” ke muakambabu. “Badi batungunuka ne dikutumbisha.” Bushuwa, muena Izalele yonso uvua mua kuimba ne: “Bena disanka mbantu badi bukole buabo mu wewe, badi mu mutshima muikale njila minene. . . . Nebendele ku bukole batangile ku bukole; yonso udi udileja ku Siona wa Nzambi.” Nansha muvua luendu lua muena Izalele bua kuya ku Yeruzaleme luikale lule ne lutshiokesha, uvua upetulula makanda pavuaye ufika mu kapitale. Mutshima wende uvua uula tente ne disanka pavuaye utumbisha disanka diende dia mudimu dia kutendelela Yehowa: “Bualu dituku dimue mu lubanza luebe nditambe tshinunu muaba mukuabu. Ngasungudi bua kuimana ku tshiibi tshia nzubu wa Nzambi wanyi, pamutu pa kuendakana mu ntenta ya bubi. . . . O Yehowa wa biluilu, muena disanka, mmuntu udi ukueyemena.” Mêyi a mushindu’eu adi asokolola muvua bena Izalele bateka ntendelelu wa Yehowa pa muaba wa kumpala.—Musambu wa 84:1-12, NW.
9. Ntshinyi tshiakenzekela ditunga dia Izalele pakabengabu kutungunuka ne kuteka ntendelelu wa Yehowa pa muaba wa kumpala?
9 Bia dibungama, Izalele kakatungunuka ne kuteka ntendelelu mulelela pa muaba wa kumpala to. Bakalekela bua didifila kudi nzambi ya dishima dinyange tshisumi tshiabo bua Yehowa. Bu tshipeta, Yehowa wakabashiya mu bianza bia baluishi babo, kulekela bua kuyabu nabu mu bupika ku Babilone. Pakabapingajabu tshiakabidi mu ditunga diabo kunyima kua bidimu 70, Yehowa wakapetesha Izalele mibelu idi isaka ku dienza ku butuangaji bua ba-profete ba lulamatu Hagayi, Zakariya, ne Malaki. Muakuidi Ezela ne Ngovena Nehemiya bakasaka tshisamba tshia Nzambi bua kuibakulula ntempelo ne kutekulula ntendelelu mulelela muaba awu. Kadi, mu kupita kua siekele, ditunga kadiakateka kabidi ntendelelu mulelela pa muaba wa kumpala to.
Mitalu ya mu siekele wa kumpala bua ntendelelu mulelela
10, 11. Mmuaba kayi uvua nawu ntendelelu wa Yehowa mu nsombelu wa bena lulamatu ba patshivua Yezu pa buloba?
10 Mu tshikondo tshijadika kudi Yehowa, Masiya wakamueneka. Bantu bena lulamatu bavua batekemena lupandu lua kudi Yehowa. (Luka 2:25; 3:15) Evanjeliyo wa Luka udi uleja mu mushindu musunguluke Ana mukamba wa bidimu 84 bu “eu uvua kayi utupisha mu ntempelo, ukumbaja mudimu wa tshijila butuku ne munya mu bijila ne milombo.”—Luka 2:37, NW.
11 “Tshianyi tshiakudia,” ke muakamba Yezu, “nkuenza disua dia eu udi muntume ne kujikija mudimu wende.” (Yone 4:34, NW) Vuluka muakenza Yezu pakatuilanganaye ne bashintuludi ba mfranga mu ntempelo. Wakatonkola mesa abu ne bibasa bia bapanyishi ba nkudimba. Mâko udi ulonda ne: “[Yezu] kavua witaba bua muntu kukosoluela ne tshintu mu ntempelo, kadi uvua anu ubalongesha ne wamba ne: ‘Ki mbafundepu ne: “Nzubu wanyi nebamubikile nzubu wa masambila bua matunga wonso anyi”? Kadi nuenu nuamuenji lubinga lua bivi.’” (Mâko 11:15-17, NW) Eyowa, Yezu kavua nansha wanyisha bua muntu kukosoluela mu lubanza lua ntempelo pavuaye uya ne bintu kampanda ku lukuabo luseke lua tshimenga. Bienzedi bia Yezu biakashindika mubelu wakadianjilaye kufila ne: “Nunku, tungunukayi ne kukeba diambedi bukalenge ne buakane [bua Nzambi].” (Matayi 6:33, NW) Yezu mmutushile tshilejilu tshia tuyayi tukamona tshia ditendelela anu Nzambi nkayende. Bushuwa, uvua utumikila malu avuaye ulongesha.—1 Petelo 2:21.
12. Mmunyi muakaleja balongi ba Yezu muvuabo bateke ntendelelu wa Yehowa pa muaba wa kumpala?
12 Yezu wakashiya kabidi tshitembelu tshivua balongi bende ne bua kulonda ku mushindu uvuaye ukumbaja mudimu wende mumutumina dîyi bua kusulakaja bena Yuda bavua bakengeshibua, bena lulamatu ku bilele bia bujitu bia bitendelelu bia dishima. (Luka 4:18) Mu ditumikila dîyi-dituma dia Yezu dia kuenza balongi ne kubatambuisha, bena nkristo ba kumpala bakamanyisha ne bukitu buonso disua dia Yehowa pa bidi bitangila Mukalenge wabo mubiishe ku lufu. Kakuyi mpata, Yehowa uvua usanka bua muvuabo bateke ntendelelu Wende pa muaba wa kumpala. Ke bualu kayi, muanjelo wa Nzambi wakapikula mu tshishima bapostolo Petelo ne Yone mu buloko ne kubashidimuna pa kubambila ne: “Ndayi, ne panuikala mu ntempelo, nuambile bantu malu wonso adi mambibue pa bidi bitangila muoyo eu.” Bamane kupetulula makanda, bakatumikila. Dituku dionso, mu ntempelo wa Yeruzaleme ne ku nzubu ne ku nzubu, “bakatungunuka kabayi balekela kulongesha ne kumanyisha lumu luimpe pa Kristo, Yezu.”—Bienzedi 1:8; 4:29, 30; 5:20, 42, NW; Matayi 28:19, 20.
13, 14. (a) Katshia mu tshikondo tshia bena nkristo ba kumpala, ntshinyi tshidi Satana uteta bua kuenzela basadidi ba Nzambi? (b) Ntshinyi tshidi basadidi ba Nzambi ba lulamatu batungunuka ne kuenza?
13 Bu muvua buluishi ku bumanyishi buabo buenda buvula, Nzambi wakalombola basadidi bende ba lulamatu bua kufunda mibelu miakanyine tshikondo atshi. “Upuila [Yehowa] kanyinganyinga kebe kuonso, bualu udi ukukuba,” ke muakafunda Petelo katupa kîpi kunyima kua bidimu bia 60 B.B. “Lamayi nkatshinkatshi, nuikale batabale. Muluishi wenu, Diabolo, anu bu ntambue udi ukungula, utambakana ukeba muntu wa kudiaye. Kadi, numutantamene, bakole mu ditabuja, eku bamanye se: pa bidi bitangila makenga, malu a muomumue adi enzekela nsangilu mujima wa bana benu pa buloba bujima.” Kakuyi mpata, bena nkristo ba kumpala bakakankamijibua kudi mêyi awu. Bavua bamanye se: kunyima kua buobo bamane kukenga katupa kîpi, Nzambi uvua ne bua kujikija dibidijibua diabo. (1 Petelo 5:7-10, NW) Mu matuku awu a ndekelu wa ndongoluelu wa malu wa bena Yuda, bena nkristo balelela bakabandisha ntendelelu wa Yehowa ku dimusamuna.—Kolosai 1:23.
14 Anu bu muakamanyisha mupostolo Paulo, butontolodi, diela nyima ku ntendelelu mulelela, buakenzeka. (Bienzedi 20:29, 30; 2 Tesalonike 2:3) Kumbukila ku makumi a bidimu a ndekelu wa siekele wa kumpala, bujadiki mbuvudije bishindiki bia malu aa. (1 Yone 2:18, 19) Satana wakafika ku dikuna bena nkristo ba tshidingishilu munkatshi mua bena nkristo balelela, e kukolesha disunguluja “bisosa bibi” ku bena nkristo bafuanangane ne blé. Pabi, mu dipita dia siekele, bamue bantu bakateka ntendelelu wa Nzambi pa muaba wa kumpala, nansha bu buobo mua kujimija mioyo yabo. Kadi Nzambi wakasangishilula basadidi bende bua kubandisha ntendelelu mulelela anu ku ndekelu kua makumi a bidimu a “tshikondo tshijadikibue tshia matunga.”—Matayi 13:24-30, 36-43; Luka 21:24.
Ntendelelu wa Yehowa mutumbula lelu’eu
15. Bituadijile mu 1919, mmunyi mudi milayi ya Yeshaya 2:2-4 ne Mika 4:1-4 mikumbajibue?
15 Mu 1919, Yehowa wakapetesha bashadile ba ku bela manyi bukole bua kuenza ne bukitu buonso kampanye ka buambi pa buloba bujima kavua ne bua kutumbula ntendelelu wa Nzambi mulelela. Ne dikukila dia “mikoko mikuabo” ya mu tshimfuanyi kumbukila mu 1935 too ne lelu’eu, dipongoloka dia bantu badi mu ngumvuilu wa mu nyuma babanda ku “mukuna wa nzubu wa Yehowa” badi benda bavula anu kuvula. Mu tshidimu tshia mudimu tshia 1993, Bantemu ba Yehowa 4 709 889 bakamusamuna pa kubikila bakuabo bantu bua kudisanga kudibo mu ntendelelu wende mutumbuke. Ndishilangana kayipu ne ngikadilu wa mu nyuma mubole udi nende “mikuna” ya tusumbusumbu tua malu a Nzambi tua mu nsangilu wa bukokeshi bua bitendelelu bia dishima pa buloba bujima, nangananga bena mu Bukua-buena-nkristo!—Yone 10:16; Yeshaya 2:2-4; Mika 4:1-4.
16. Ntshinyi tshidi basadidi buonso ba Nzambi ne bua kuenza mu diumvuangana ne bidi bimanyishibue mu Yeshaya 2:10-22?
16 Bena bitendelelu bia dishima badi bangata bitendelelu biabo ne katedrale yabo ne nansha bamfumu babo ba malu a Nzambi bu “batambe kutumbuka,” babapa mianzu minene ne butumbi. Kadi, mona tshiakamanyisha Yeshayi: “Mesu a diambu a bantu neimanshibue, dihetu dia bantu banene nedihuekeshibue ne Yehowa nkayandi neatumbishibue mu dituku adi.” Ndîba kayi dienzekabi? Nebienzeke mu tshikondo tshia dikenga dinene dikadi pabuipi “pabutudibua butubutu nzambi ya tshianana.” Pa kumona disemena pabuipi dia tshikondo etshi tshikuate buôwa, yonso wa ku basadidi ba Nzambi udi ne bua kudikonkonona menemene bua kujingulula muaba udi nawu ntendelelu wa Yehowa mu nsombelu wende.—Yeshaya 2:10-22.
17. Mmunyi mudi basadidi ba Yehowa ba lelu’eu baleja mudibo bateka ntendelelu wa Yehowa pa muaba wa kumpala?
17 Bu buena-muntu bua bukua-matunga, Bantemu ba Yehowa mbamanyike bimpe bua tshisumi tshiabu mu dimanyisha Bukalenge. Ntendelelu wabo ki mmalu a Nzambi a mu lupitapita, malamina anu dîba pabuipi ne dimue ku lumingu to. Tòo, udi nsombelu wabo mujima. (Musambu wa 145:2) Bushuwa, tshidimu tshiapitshi, Bantemu bapite pa 620 000 bakadiakaja bua kudifila mu mudimu wa bena nkristo wa ku dîba ne ku dîba. Ki nkuamba ne: bakuabo bavua balengulule ntendelelu wa Yehowa to. Udi pa muaba wa kumpala mu mayukidilangana abo ne mu buambi buabo bua patoke bua ku dituku dionso, nansha bikengedibua bua kutamba kuenza midimu ya ku mubidi bua mêku abo.
18, 19. Tela bilejilu bia dikankamijibua biudi mua kuikala mumane kubala mu miyuki idi yakula bua nsombelu ya Bantemu.
18 Miyuki ya nsombelu ya Bantemu mipatula mu Tshibumba tshia Nsentedi itu ileja patoke mishindu mishilashilangane itu bana betu balume ne bakaji batungunuka ne kuteka ntendelelu wa Yehowa pa muaba wa kumpala mu nsombelu yabo. Muanetu kampanda wa bakaji wakalambula muoyo wende kudi Yehowa patshivuaye ne bidimu bisambombo wakadifundila mudimu wa bu-misionere bu tshipatshila tshiende. Nuenu bana betu bansongalume ne bansongakaji, ntshipatshila kayi tshinudi mua kusungula tshianuambuluisha bua kutungunuka ne kuteka ntendelelu wa Yehowa pa muaba wa kumpala mu nsombelu yenu?—Tangila tshiena-bualu “Dipatshila tshipatshila tshidifundila ne bidimu bisambombo,” mu Tshibumba tshia Nsentedi tshia 1 Luabanya 1992, mabeji a 26-30.
19 Muanetu kampanda wa bakaji mukamba mununu udi ufila tshikuabo tshilejilu tshilenga tshia diteka ntendelelu wa Yehowa pa muaba wende mulelela. Wakapetela dikankamijibua dinene bua kunanukila kudi aba bakambuluishaye bua kumanya bulelela. Bavua “dîku” diende. (Mâko 3:31-35) Biwikala ne nsombelu ya muomumue, udiku mua kuanyisha dikuatshisha ne diambuluisha dia bansonga mu tshisumbu anyi? (Mona muakamba muanetu wa bakaji Winifred Remmie mu tshiena-bualu tshia “Ngakandamuna mu tshikondo tshia dinowa,” tshipatula mu Tshibumba tshia Nsentedi tshia mu dia 1 Kashipu 1992, mabeji a 21-23.) Nuenu basadidi ba ku dîba ne ku dîba, lejayi se: ntendelelu wa Yehowa udi pa muaba wa kumpala mu nsombelu yenu pa kusadila ne budipuekeshi buonso kuonso kudibo banutuma bua kusadila, nukokele buludiki bua teokrasi ku budisuile. (Tangila tshilejilu tshia muanetu wa balume Roy Ryan, bu muditshi tshilonda mu tshiena-bualu tshia “Dilamata bulongolodi bua Nzambi,” mu Tshibumba tshia Nsentedi tshia mu dia 1 Tshisua-munene 1991, mabeji a 24-27.) Vuluka se: patudi tuteka ntendelelu wa Yehowa pa muaba wa kumpala, tudi ne dishindika dia se: neatukube. Katuditatshishi bua kumanya kuafumina bintu bia mu nsombelu bidi bikengedibua. Mianda yakamona bana betu ba bakaji Olive ne Sonia Springate idi ibijadika.—Tangila tshiena-bualu tshia “Tuakakeba diambedi Bukalenge,” mu Tshibumba tshia Nsentedi tshia mu dia 1 Luishi 1994, mabeji a 20-25.
20. Nnkonko kayi mimpe itudi ne bua kudiebeja mpindieu?
20 Nenku, muntu pa nkayende, katuenaku mua kudiebeja nkonko eyi mimpe anyi? Mmuaba kayi udi ntendelelu wa Yehowa mu nsombelu wanyi? Ndiku nkumbaja diditshipa dianyi bua kuenza disua dia Nzambi muanyi muonso anyi? Mu nsombelu kayi mmundi mua kudiakaja? Dikonkonona dimpe dia tshiena-bualu tshidi tshilonda nedituambuluishe bua kuleja mushindu utudi tutumika ne mabanji etu mu diumvuangana ne disungula dietu ditudi tuteka pa muaba wa kumpala mu nsombelu—ntendelelu wa Mukalenge Munene Yehowa, Tatu wetu wa dinanga.—Muambi 12:13; 2 Kolinto 13:5.
Diambulula
◻ Pa bidi bitangila ntendelelu, ntshinyi tshidi Yehowa utulomba?
◻ Nku tshinyi kuvua tabernakle wambuluisha bu tshivuluiji?
◻ Mu siekele wa kumpala B.B., mbanganyi bavua bilejilu bidi bilenga ku muoyo bia tshisumi bua ntendelelu mulelela, ne mmunyi?
◻ Bituadijile mu 1919, mmunyi muakatumbudibua ntendelelu wa Yehowa?