TSHIBUTSHILU TSHIA MIKANDA TSHIA KU ENTERNETE tshia Watchtower
TSHIBUTSHILU TSHIA MIKANDA TSHIA KU ENTERNETE
tshia Watchtower
Tshiluba
  • BIBLE
  • MIKANDA
  • BISANGILU
  • bt nshap. 16 dib. 141-150
  • “Luaku mu Makedonia”

Kakuena filme nansha umue mu tshitupa etshi to.

Tshilema ntshienzeke mu diambula dia filme.

  • “Luaku mu Makedonia”
  • ‘Fila bumanyishi buonso menemene’ bua Bukalenge bua Nzambi
  • Tumitu tua bualu
  • Bintu bia muomumue
  • “Nzambi uvua mutubikidishe” (Bienzedi 16:6-15)
  • “Musumba wa bantu wakabajukila kuulu” (Bienzedi 16:16-24)
  • “Bakabatijibua kakuyi dijingakana” (Bienzedi 16:25-34)
  • “Mpindieu badi batupatula mu musokoko anyi?” (Bienzedi 16:35-40)
  • Lidiya—Mutendeledi wa Nzambi muakididianganyi
    Tshibumba tshia Nsentedi tshidi tshimanyisha Bukalenge bua Yehowa—1996
  • Sila—Mpokolo wa dikankamija
    Tshibumba tshia Nsentedi tshidi tshimanyisha Bukalenge bua Yehowa—1999
  • ‘Ditalala dia Nzambi didi dipita dijingulula dionso dia malu’
    Tshibumba tshia Nsentedi tshidi tshimanyisha Bukalenge bua Yehowa (Tshia kulonga)—2017
  • Mulami wa buloko udi upeta bulelela
    Malongesha audi mua kupeta mu Bible
Tangila bikuabu
‘Fila bumanyishi buonso menemene’ bua Bukalenge bua Nzambi
bt nshap. 16 dib. 141-150

NSHAPITA WA 16

“Luaku mu Makedonia”

Masanka a ditaba mudimu ne ditantamena dikengeshibua ne disanka

Bienzedi 16:6-40

1-3. a) Mmunyi muvua nyuma muimpe mulombole Paulo ne bavuaye nabu? b) Mmalu kayi atuamona?

TSHISUMBU tshia bantu bakaji tshidi tshiumbuka mu tshimenga tshia Filipoyi mu Makedonia. Panyima pa matuku makese, badi bafika ku kamusulu ka Gangitès. Bilondeshile tshilele tshiabu, badi basombela ku kamusulu aku bua kusambila Nzambi wa Isalele. Yehowa mmubamone.​—2 Kul. 16:9; Mis. 65:2.

2 Dîba dimue dimue adi, tshisumbu tshia bantu balume tshidi tshifuma ku Luseta lua ku sud kua Galatiya, muaba wa kilometre mipete pa 800, ku est kua Filipoyi. Panyima pa matuku, badi bafika mu tshibeba tshia bena Lomo tshivua tshiya lua ku ouest mu tshimenga tshivua ne bantu ba bungi tshia distrike dia Asia. Bantu balume abu ke Paulo, Sila, ne Timote. Badi ne dijinga dikole dia kupueka ne tshibeba atshi bua baye mu tshimenga tshia Efeso ne mu bimenga bikuabu muvua bantu binunu bia bungi bajinga kuteleja malu a Kristo. Kadi kumpala kua kutuadijabu luendu, nyuma muimpe udi ubakanda mu mushindu udi kawuyi mumanyike, ne ubabengela bua kuyisha mu Asia. Bua tshinyi? Yezu Kristo udi ulombola Paulo ne bavuaye nabu ku diambuluisha dia nyuma muimpe wa Nzambi, bapitshila mu Asia Mukese, basabuka Mbuu wa Égée, ne ubafikisha ku kamusulu kakese ka Gangitès aku.

3 Mushindu uvua Yezu mulombole Paulo ne bavuaye nabu mu luendu lua dikema alu too ne mu Makedonia udi utupetesha malongesha mimpe lelu. Nanku, tumonayi amue malu avua menzeke pavua Paulo mu luendu luibidi lua bumisionere, luakatuadija bu mu 49 P.Y.

“Nzambi uvua mutubikidishe” (Bienzedi 16:6-15)

4, 5. a) Ntshinyi tshivua tshienzekele Paulo ne bavuaye nabu pabuipi ne Bitunia? b) Ndipangadika kayi divua bayidi bangate? Diakapatula bipeta kayi?

4 Bu muvuabu bakande Paulo ne bavuaye nabu bua kuyisha mu Asia, bakaya kuyisha mu bimenga bia mu Bitunia uvua lua ku nord. Bua kufikamu, bavua mua kuikala benze matuku a bungi mu njila mibi ivua ituangaja bimenga bia bantu ba bungi bia mu Fugia ne Galatiya. Kadi pakafikabu pabuipi ne Bitunia, Yezuwakabapangisha kabidi bua kuyishamu kupitshila kudi nyuma muimpe. (Bien. 16:6, 7) Dîba adi, bivua mua kuikala bibasamishe mutu. Bavua bamanye malu a kuyisha ne mushindu wa kuyisha, kadi kabavua bamanye muaba wa kuyisha to. Bavua ne muoyo wa kuya kuyisha mu Asia, kadi bavua bababengele. Bavua bajinga kuya mu Bitunia, bababengela kabidi! Nansha nanku, Paulo uvua anu mudisuike bua kumanya kuvuaye mua kuyisha. Ke bobu kuangata dipangadika divua mua kuikala dimueneka bu kadiyi dimpe to. Bakangata disangu dia ku ouest, kuendabu kilometre 550, bapita bimenga bungi tshianana too ne muakafikabu ku tshisabu tshia ku Toa, muaba uvua bantu basabukila bua kuya mu Makedonia. (Bien. 16:8) Kuine aku ke kuakabanyishila nyuma muimpe bua kuyisha.

5 Luka mufundi wa Evangeliyo wakalua kupetangana ne Paulo ku tshisabu tshia mu Toa. Udi wamba tshiakenzeka ne: “Butuku, Paulo wakamona tshikena kumona etshi: muena Makedonia kampanda uvua muimane umusengelela wamba ne: ‘Luaku mu Makedonia, utuambuluishe.’ Diakamue pakamonaye tshikena kumona etshi, tuakakeba bua kuya ku Makedonia, tudiambila ne: Nzambi uvua mutubikidishe bua kubambila lumu luimpe.”a (Bien. 16:9, 10) Ndekelu wa bionso, Paulo kumanya muaba uvuabu mua kuyisha. Paulo uvua ne bua kuikala musanke bikole bua muvuaye kayi mulekele luendu munkatshi mupingane kumbelu! Ke bantu 4 abu kusabukabu diakamue kabayi bajingakana.

Mupostolo Paulo ne Timote bimane mu mazuwa. Timote ufunkuna tshintu pa bule padi eku bendeshi ba mazuwa mu mudimu.

“Nunku tuakangata mazuwa ku Toa.”​—Bienzedi 16:11

6, 7. a) Malu avua menzeke pavua Paulo mu luendu adi atulongesha tshinyi? b) Malu avua menzekele Paulo adi atupetesha dishindika kayi?

6 Bualu ebu budi butulongesha tshinyi? Mona ne: anu pavua Paulo muase luendu mutangile ku Asia ke pavua nyuma wa Nzambi mutuadije kumuludika, anu pavua Paulo musemene pabuipi ne Bitunia ke pavua Yezu mumulombole, ne anu pavua Paulo mufike ku Toa ke pavua Yezu mumulombole ku Makedonia. Bu mudi Yezu Mutu wa tshisumbu, udi mua kutuenzela petu malu mu mushindu wa muomumue. (Kolos. 1:18) Tshilejilu, pamuapa tudi tujinga kulua bampanda-njila anyi kuya muaba udibu dijinga ne bamanyishi ba bungi. Kadi bidi mua kuenzeka ne: anu patudi tubanga kuenza malu bua kukumbaja tshipatshila tshietu, ke patuadija Yezu kutulombola ku diambuluisha dia nyuma wa Nzambi. Bua tshinyi? Mona tshilejilu etshi: Muendeshi wa mashinyi udi mua kuludika mashinyi ende ku dia balume anyi ku dia bakaji anu padiwu enda. Bia muomumue, Yezu udi mua kutuludika bua kualabaja mudimu wetu wa buambi anu patudi tuya kuyisha, mmumue ne: anu patudi tudienzeja ne muoyo mujima bua kuwalabaja.

7 Kadi tshia kuenza ntshinyi tuetu badienzeje nanku kadi bipeta bimpe kabiyi bimueneke diakamue? Netulekele, tuamba ne: nyuma wa Nzambi kena utulombola anyi? Tòo. Tuvuluke ne: Paulo uvua pende mutuilangane ne malu avua mamutekeshe. Kadi wakasuminyina too ne pakapetaye mushindu wa kuyisha. Bia muomumue, tuikale bashindike ne: tuetu batungunuke ne kukeba “tshiibi tshinene tshidi tshifikisha ku mudimu,” netupete petu mabenesha.​—1 Kol. 16:9.

8. a) Umvuija muvua tshimenga tshia Filipoyi. b) Mbualu kayi buimpe buakenzeka pavua Paulo muyishe “muaba wa kusambila”?

8 Paulo ne bavuaye nabu bamane kufika mu distrike dia Makedonia, bakaya ku Filipoyi, tshimenga tshia bena lutambishi bavua ne bukenji bua kuikala bena Lomo. Basalayi bena Lomo bakavua bangate pansio bavuamu bavua bamona Filipoyi bu Lomo wa mu bukese muikale mu Makedonia. Paulo ne bavuaye nabu abu bakapeta muaba pambelu pa tshiibi tshia tshimenga pabuipi ne musulu, muaba uvuabu bela meji ne: uvua “muaba wa kusambila.”b Bakapuekaku mu dituku dia Nsabatu, bobu kupetaku bakaji bavua badisangishe bua kutendelela Nzambi. Bayidi abu bakasomba kuyukilabu nabu. Mukaji mukuabu diende Ludia “uvua uteleja, ne Yehowa wakunzulula muoyo wende bikole.” Malu avua bamisionere abu bambe akasaka Ludia ne ba mu nzubu muende bua kubatijibua. Ke yeye kulomba Paulo ne bavuaye nabu bua baye kusombela kuende.c​—Bien. 16:13-15.

9. Mmunyi mudi ba bungi lelu bidikija Paulo? Mbapete masanka kayi?

9 Fuanyikijabi muvua bantu basanke bua dibatijibua dia Ludia! Paulo uvua ne bua kuikala ne disanka dia muvuaye muitabe dibikila dia ‘kuya mu Makedonia’ ne bua muvua Yehowa muandamune masambila a bakaji bavua batshina Nzambi abu ku diambuluisha diende ne dia bavuaye nabu. Lelu, bena Kristo netu ba bungi, bakole ne bana, bajike ne badi mu mabaka, batu pabu baya muaba udibu dijinga ne bamanyishi. Bushuwa, badi batuilangana ne ntatu, kadi kayena ne bua nsongo ndolo patudi tuyifuanyikija ne masanka adibu bapeta padibu batuilangana ne bantu badi bitaba bulelela bua mu Bible anu bu Ludia to. Udiku pebe mua kuakaja malu bua “kuya” kuambuluisha muaba udibu dijinga ne bamanyishi anyi? Neupete masanka a bungi. Tuakulayi bua Aaron muanetu wa balume udi ne bidimu 20 ne bia mu njila. Uvua muye mu dimue ditunga dia mu Amerique Centrale. Udi pende wamba anu bu bana betu ba bungi ne: “Kuenzela Yehowa mudimu ku babende nkuenze bua ndie bulunda bukole ne Yehowa ne nsemene pabuipi menemene nende. Mudimu wa buambi mmuimpe wa katshia, ndi ne balongi ba Bible 8!”

Bana betu ba bakaji babidi bayisha muntu mukaji mu njila. Nsongalume mubatangile bua kumanya tshidibu bakula.

Mmunyi mutudi mua ‘kuya ku Makedonia’ lelu?

“Musumba wa bantu wakabajukila kuulu” (Bienzedi 16:16-24)

10. Mmunyi muvua demon musake bantu ku diluisha mudimu wa buambi wa Paulo ne bavuaye nabu?

10 Satana uvua bushuwa ne tshiji tshikole bua muvua lumu luimpe lutuadije kuvula muaba uvua bantu ba bungi benza malu ku buenzeji buende yeye ne bua bademon. Nanku kabiena bikemesha bua muvua demon musake bantu ku diluisha mudimu wa buambi wa Paulo ne bavuaye nabu to! Pavuabu anu baya muaba wa kusambila, nsongakaji mukuabu muena mudimu uvua ne demon, uvua upetesha bamfumu bende makuta pavuaye wamba malu atshivua alua, wakatungunuka ne kulonda Paulo ne bavuaye nabu wela mbila ne: “Bantu aba mbapika ba Nzambi Mutambe Bunene ne badi banumanyisha njila wa lupandu.” Pamuapa demon ke uvua usaka nsongakaji au ku diamba mêyi au bua bimueneke bu ne: mêyi ende ne malongesha a Paulo avua afumina muaba umue. Dîba adi, bateleji bavua bumbusha meji abu kudi bayidi balelela ba Kristo. Kadi Paulo wakapuwisha nsongakaji au, kupatulaye demon uvua munda muende.​—Bien. 16:16-18.

11. Ntshinyi tshiakenzelabu Paulo ne Sila pavua Paulo mumbushe nsongakaji demon?

11 Pakamona bamfumu ba nsongakaji muena mudimu au ne: kuvuabu bapetela makuta bipepele kuvua kujimine, bakamba kutayika ne tshiji. Bakapulumuna Paulo ne Sila, kuyabu nabu muaba wa tshisalu uvua bakokeshi baleji mpala ba Lomo bakosela bilumbu bia bena mu tshisalu. Bakasaka bakokeshi abu ku kansungansunga ka buena muabu, bienze anu bu bavua babambila ne: ‘Bena Yuda aba badi bajudija tshimvundu tshikole, balongeshangana bilele bitudi tuetu bena Lomo katuyi tuitabuja to.’ Tshiakenzeka diakamue ntshinyi? “Musumba wa bantu [uvua muaba wa tshisalu] wakabajukila kuulu pamue [tuambe ne: kujukilawu Paulo ne Sila],” banene ba mbulamatadi bakatuma dîyi “bua kubela nkodi.” Pashishe bakela Paulo ne Sila mu buloko. Mulami wa buloko wakabela mu buloko bua munda, kubuejaye makasa abu mu bikunyi nansha muvuabu ne mputa mubidi mujima. (Bien. 16:19-24) Pakakanga mulami wa buloko au tshiibi, mîdima ya mu buloko abu ivua mikole ipangisha too ne Paulo ne Sila ku dimonangana bimpe. Nansha nanku, Yehowa uvua mumone.​—Mis. 139:12.

12. a) Mmunyi muvua bayidi ba Kristo bamona dikengeshibua? Bua tshinyi? b) Satana ne bena mudimu bende badi batuluisha mu mushindu kayi?

12 Bidimu ndambu kumpala, Yezu ukavua muambile bayidi bende ne: “Nebanukengeshe.” (Yone 15:20) Nanku, pavua Paulo ne bena diende baye mu Makedonia, bakavua badilongolole bua buluishi abu. Pakabakengeshabu, kabakamona ne: Yehowa uvua mubabenge to, kadi bakamona ne: Satana ke uvua nabu tshiji. Malu avua menzeke mu Filipoyi au ke atu bena mudimu ba Satana benza lelu. Baluishi betu batu batushiminyina malu mu tulasa nansha ku midimu, bisaka bantu ku dituluisha. Mu amue matunga, bamfumu ba bitendelelu batu batushiminyina malu ku tubadi, bienze anu bu badi bamba pabu ne: ‘Bantemu aba badi bajudija tshimvundu tshikole, balongeshangana bilele bitudi tuetu “balondi ba bilele” katuyi tuitabuja to.’ Mu imue miaba badi batuta bena Kristo netu ne babela mu maloko. Nansha nanku, Yehowa mmumone.​—1 Pet. 3:12.

“Bakabatijibua kakuyi dijingakana” (Bienzedi 16:25-34)

13. Ntshinyi tshivua tshisake mulami wa buloko ku diebeja ne: “Ngenze tshinyi bua kupandishibua?”

13 Paulo ne Sila bavua ne bua kuikala dijinga ne ndambu wa dikisha bua muvuabu babakume dituku adi. Kadi bu mukavuabu bimpe munda nkulu, “bavua basambila ne batumbisha Nzambi ne misambu.” Diakamue dikanka dia buloba diakenzeka, kutenkakajadi buloko! Pakabika mulami wa buloko, wakamona biibi bia buloko bikanguke, yeye kutshina ne: bena buloko bavua banyeme. Bu muvuaye mumanye ne: bavua ne bua kumunyoka bua muvua bena buloko banyeme, “wakatula muele wende, ukeba kudishipa.” Kadi Paulo wakela dîyi dikole ne: “Kudienzedi bibi to, bualu tuetu bonso tudi muaba eu!” Ke yeye kubebeja ne: “Bakalenge, ngenze tshinyi bua kupandishibua?” Paulo ne Sila kabavua mua kumupandisha to, anu Yezu. Nanku, bakamuandamuna ne: “Itabuja Mukalenge Yezu, nunku neupandishibue.”​—Bien. 16:25-31.

14. a) Mmunyi muvua Paulo ne Sila bambuluishe mulami wa buloko? b) Mmabenesha kayi akapeta Paulo ne Sila bua muvuabu batantamene dikengeshibua ne disanka?

14 Mulami wa buloko au uvua muele lukonko alu ne muoyo mujima anyi? Paulo kakela muoyo wende mutoke mpata to. Uvua muntu wa bisamba bikuabu uvua kayi muibidilangane ne Mifundu to. Kumpala kua kuluaye muena Kristo, bivua bikengela amanye malongesha manene a mu Bible ne aitabe. Nanku, Paulo ne Sila bakangata dîba bua kumuambila “dîyi dia Yehowa.” Bu muvuabu baditue mu dimulongesha Mifundu, pamuapa kabatshivua batuma meji ku disama dia mikumu ivuabu bapete to. Kadi mulami wa buloko au wakamona milengu ya mputa pa nyima pabu, ke kutuadija kuyisukula. Pashishe, yeye ne ba mu nzubu muende “bakabatijibua kakuyi dijingakana.” Bu muvua Paulo ne Sila batantamene dikengeshibua ne disanka, bakapeta mabenesha a katshia!​—Bien. 16:32-34.

15. a) Mmunyi mudi Bantemu ba bungi bidikija Paulo ne Sila lelu? b) Bua tshinyi tudi ne bua kutungunuka ne kutangila bena mu teritware yetu?

15 Anu bu Paulo ne Sila, Bantemu ba bungi mbayishe lumu luimpe pavuabu mu buloko, bapatule ne bipeta bimpe. Tuakulabi bua tshivua tshienzeke mu dimue ditunga muvuabu bakandike midimu yetu. Tshimue tshikondo, bia pa lukama 40 bia Bantemu bonso bavua mu ditunga adi bavua balonge Bible pavuabu mu buloko! (Yesh. 54:17) Tumanye kabidi ne: mulami wa buloko au wakalomba diambuluisha anu panyima pa dikanka dia buloba adi. Bia muomumue, kudi bantu lelu batu kabayi basue kuteleja mukenji wetu wa Bukalenge to; kadi badi mua kulua kuwuteleja anu panyima pa nsombelu mubi mubafikile. Nanku tuetu tutungunuka ne kutangila bena mu teritware yetu, netuikale pabuipi bua kubambuluisha dîba dikalabu badiakaje bua kututeleja.

“Mpindieu badi batupatula mu musokoko anyi?” (Bienzedi 16:35-40)

16. Mmunyi muakashintuluka nsombelu dituku dimue panyima pa Paulo ne Sila bedibue mfimbu?

16 Pakatshiabu, banene ba mbulamatadi bakatuma dîyi bua balekele Paulo ne Sila. Kadi Paulo wakamba ne: “Bavua batuele nkodi kumpala kua bantu kabayi batupishe, petu bikale bena Lomo, ne batuele mu buloko. Mpindieu badi batupatula mu musokoko anyi? Tòo, nansha kakese! Balue bobu nkayabu kutupatula.” Pakamanya banene ba mbulamatadi abu ne: Paulo ne Sila bavua bena Lomo, ‘bakumvua buôwa bua bungi,’ bualu bavua badiatakaje manême abu.d Nsombelu wakakudimuka. Bavua batute bayidi kumpala kua bantu; mpindieu banene ba mbulamatadi abu bavua ne bua kubalomba luse kumpala kua bantu. Bakasengelela Paulo ne Sila bua kumbuka mu Filipoyi. Bobu kuitaba, kadi anu pakakankamijabu tshisumbu tshia bayidi bapiabapia tshivuamu ke pakashishabu kumbukamu.

17. Ndilongesha kayi dia mushinga divua bayidi bapiabapia bapete pavuabu bamone dinanukila dia Paulo ne Sila?

17 Bu bobu banemeke manême a Paulo ne Sila, kabavua mua kubela mfimbu to. (Bien. 22:25, 26) Dîba adi bayidi ba mu Filipoyi bavua mua kuela meji ne: Paulo ne Sila bavua batume manême abu kumpala bua kabakengi bua Kristo to. Bualu abu buvuaku mua kukolesha ditabuja dia bayidi bavua kabayi bena Lomo anyi? Mu kuamba kuimpe, mikenji ayi kayivua mua kubakuba bua kababedi mfimbu to. Nunku, bu muvua Paulo ne Sila bitabe bua babatute, bavua baleje bayidi bapiabapia abu ku tshilejilu ne: bayidi ba Kristo badi ne mushindu wa kutantamena dikengeshibua. Kupita apu, bu Paulo ne Sila balombe bua banemeke manême abu, bavua mua kuenzeja banene ba mbulamatadi abu bua bitabe kumpala kua bantu ne: bavua bashipe mikenji. Tshienzedi atshi tshivua mua kulua kubapangisha bua kukengesha bana babu ne Paulo mu ditabuja, ne dîba adi mikenji ya mbulamatadi ivua ilua bukubi kudibu mu matuku atshivua alua.

18. a) Mmunyi mudi balami bena Kristo bidikija Paulo? b) Mmunyi mutudi ‘tuakuila lumu luimpe ne tulujadika kumpala kua bakokeshi’ lelu?

18 Lelu, balami badi mu tshisumbu badi balongesha ku tshilejilu tshiabu. Tshionso tshidibu bindile bua bena Kristo nabu benze, bobu bine badi banji batshienza. Bia muomumue, anu bu Paulo, tudi ne bua kumanya mua kulomba bua banemeke manême etu ne dîba dia kulomba bua baanemeke. Biobi bikumbana, tudi tulomba kabadi ka muaba utudi, ka mu ditunga dietu, anyi ka ku babende bua katukube bua tutungunuke ne malu a ntendelelu wetu. Tshipatshila tshietu ki ntshia kushintulula malu mu matunga to, kadi ntshia ‘kuakuila lumu luimpe ne kulujadika kumpala kua bakokeshi,’ anu muvua Paulo mufundile tshisumbu tshia mu Filipoyi bidimu bu 10 panyima pa dimuelamu mu buloko. (Filip. 1:7) Kadi nansha tubadi atu tukose bilumbu bietu mushindu kayi, anu bu Paulo ne bavuaye nabu, tudi petu badisuike bua kutungunuka ne ‘kuamba lumu luimpe’ kuonso kudi nyuma wa Nzambi utulombola bua kuluamba.​—Bien. 16:10.

LUKA KE MUFUNDI WA MUKANDA WA BIENZEDI

Kumbukila mu Bienzedi nshapita wa kumpala too ne mu nshapita wa 16 mvese wa 9, mbafundamu malu avua bantu bakuabu bambe ne benze. Kadi kutuadijila mu nshapita wa 16 mvese wa 10 ne wa 11, mfundilu mmushintuluke. Tshilejilu, mu mvese wa 11, mufundi mmuambe ne: “Tuakangata mazuwa ku Toa, tuetu kuya musangu umue ku Samotaka.” Ke muaba udi mufundi Luka, utuadija kudibueja mu malu adiye mufunde. Kadi bu mudi dîna dia Luka kadiyi muaba nansha umue mu mukanda wa Bienzedi mujima, ntshinyi tshidi tshileja ne: yeye ke uvua muwufunde bushuwa?

Luka musombe ku mêsa, wenda ufunda mu muvungu.

Diandamuna didi mu mêyi a ntuadijilu a mukanda wa Bienzedi ne a Evanjeliyo wa Luka. “Teofilo” ke uvuabu baafundile. (Luka 1:1, 3; Bien. 1:1) Mêyi a ntuadijilu a mu Bienzedi adi amba ne: “Teofilo wetu, mu mukanda wa kumpala mvua mufunde malu onso avua Yezu mutuadije kuenza ne kulongesha.” Bu mudi bakokeshi ba ku kale bitaba ne: Luka ke uvua mufunde “mukanda wa kumpala,” tuambe ne: Evanjeliyo, yeye ke uvua mufunde kabidi mukanda wa Bienzedi.

Katuena bamanye malu a bungi a Luka to. Mbatele dîna diende anu misangu isatu patupu mu Bible. Mupostolo Paulo udi ubikila Luka ne: “munganga munangibue” ne umue wa ku ‘benzejanganyi nende ba mudimu.’ (Kolos. 4:14; Filem. 24) Bu mudi Luka uditela mu bantu badiye mufunde bualu buabu mu mukanda wa Bienzedi, bidi bimueneka ne: uvua mufile mupostolo Paulo kumbukila ku Toa too ne ku Filipoyi bu mu 50 P.Y.; kadi pavua Paulo mumbuke mu Filipoyi, Luka katshivua kabidi nende to. Bakalua kupetangana kabidi mu Filipoyi bu mu 56 P.Y., bobu kuenza luendu ne bana betu ba balume bakuabu 7 bumbuka ku Filipoyi baya ku Yelushalema, kuakayabu kukuata Paulo. Panyima pa bidimu bibidi, Luka wakaya ne Paulo, utshivua muena buloko, bumbuka ku Kaisalia baya ku Lomo. (Bien. 16:10-17, 40; 20:5–21:17; 24:27; 27:1–28:16) Pakajingulula Paulo uvua mu buloko bua musangu muibidi mu Lomo ne: bakavua pa kumushipa, uvua “anu ne Luka.” (2 Tim. 4:6, 11) Bidi bimueneka ne: Luka wakenza ngendu ya ntanta mile ne uvua mudisuike bua kukenga bua bualu bua lumu luimpe.

Luka ki mmuambe ne: uvua mudimuenene malu a Yezu avuaye mufunde to. Kadi tshivuaye muambe ntshia ne: uvua mudienzeje “bua kusangisha ne kufunda muyuki wa malu” avua “bamonyi” bambe. Bualu bukuabu, uvua ‘mulondolole malu onso kubangila ku ntuadijilu ne bujalame buonso ne muafunde malondangane.’ (Luka 1:1-3) Mudimu mukole uvua Luka muenze udi uleja ne: uvua mukebuludi wa malu wa kalanda musenga. Pamuapa uvua muele Elizabeta, mamuende wa Yezu, Mariya, ne bantu bakuabu nkonko bua kupeta malu akafundaye. Malu a bungi adiye mufunde adi anu mu Evanjeliyo wende nkayende.​—Luka 1:5-80.

Paulo uvua muambe ne: Luka uvua munganga, malu adi doktere ufunda atu aleja mudiye utabalela babedi. Monayi bimue bilejilu: Luka uvua mufunde ne: pavua Yezu muondope muntu uvua ne demon, demon au “wakapatuka munda muende kayi mumuenzele bibi”; kuambaye kabidi ne: “mamuende muenu wa Simona uvua usama mubidi kapia mukole”; kabidi ne: mukaji uvua Yezu muambuluishe bakavua bamutatshishe kudi “nyuma wa butekete bidimu 18; uvua mukobame nyima, kayi ne mushindu wa kololoka nansha.”​—Luka 4:35, 38; 13:11.

Mbimueneke patoke ne: Luka uvua muteke “mudimu wa Mukalenge” pa muaba wa kumpala. (1 Kol. 15:58) Tshipatshila tshiende, katshivua tshia kutungunuka ne mudimu wa bumunganga anyi mudimu mukuabu wa lumu to, kadi tshivua tshia kuambuluisha bantu bua bamanye Yehowa ne bamuenzele mudimu.

LUDIA UVUA MUPANYISHI WA BILAMBA BIKUNZUBILE

Ludia uvua mu Filipoyi, tshimenga tshiende lumu tshia mu Makedonia. Uvua wa mu Tuatila, tshimenga tshivuabu babikila ne: Ludia tshivua lua ku ouest kua Asia Mukese. Ludia wakamuangala, kusabukaye Mbuu wa Égée bua kuya kuenda mushinga wa bilamba bikunzubile. Pamuapa bivua bilamba bikunzubile bia mishindu ya bungi, bu mudi tapi, bilamba bia kuela mu nzubu, bilamba bikuabu, ne mekala. Imue mifundu ivuabu bapete mu tshimenga tshia Filipoyi ivua ileja ne: muvua tshisumbu tshia bapanyishi ba bilamba bikunzubile.

Ludia ulejangana tshilamba.

Bu muvua Ludia “mutendeledi wa Nzambi,” uvua pamuapa muitabuje buena Yuda. (Bien. 16:14) Uvua mua kuikala mumanyine ntendelelu wa Yehowa mu tshimenga tshiabu, bualu muvua muaba uvua bena Yuda batendelela Yehowa. Kadi kabivua nanku mu Filipoyi to. Kudi bantu badi bamba ne: bavua bamutue dîna dia Ludia mu Filipoyi; dîna adi divua diumvuija ne: “mukaji wa mu Ludia.” Nansha nanku, kudi malu mafunda adi aleja ne: Ludia divua kabidi dîna divuabu binyika bantu.

Katshia mu matuku a Homère, mu bidimu bia 800 anyi bia 700 K.Y., bena mu Ludia ne mu misoko ya pa mpenga bavua bende lumu bua bilamba bikunzubile bivuabu batela. Bushuwa, mâyi a mu Tuatila avua mamanyike bua muvuawu apatula “mekala a matuile avua anenga bikole ku bintu.”

Anu babanji ke bavua mua kusumba bilamba bikunzubile abi. Nansha muvua bantu bamanye mishindu ya bungi ya mua kupeta bilamba bikunzubile, bia bimpe menemene ne bia mushinga mukole bivuabu benza nabi line wa muimpe menemene, bivua bifumina ku malandi anyi nyonga ya mu Mbuu wa Mediterane. Bu muvua nyonga umue upatula mâyi makese a mekala avuabu bela ku bilamba, bivua bilomba nyonga ayi 8 000 bua kushisha kupeta grame umue tshianana wa mâyi a mimpe au; nanku tshilamba tshia mushindu au tshivua tshia mushinga mukole menemene.

Bu muvua mudimu uvua Ludia wenza ulomba makuta a bungi ne muikale ne nzubu munene muvuaye muakidile bantu balume 4 aba: Paulo, Sila, Timote, ne Luka, bidi bimueneka ne: uvua mubanji ne mudimu wende uvua upatula makuta. Kutela “ba mu nzubu muende” kudi pamuapa kuleja ne: balela bende bavua basombele kuende, pamuapa kudi kabidi kuleja ne: uvua mua kuikala ne bapika ne bena mudimu. (Bien. 16:15) Bualu bukuabu budi ne: bu muvua Paulo ne Sila bapetangane ne bana betu bakuabu kua Ludia mukaji tshipapayi au kumpala kua kumbukabu mu tshimenga atshi, bidi bileja ne: kuende ke kuvua bena mu tshisumbu tshia kumpala tshia mu Filipoyi benzela bisangilu.​—Bien. 16:40.

Pavua Paulo mutumine tshisumbu tshia mu Filipoyi mukanda bidimu bu 10 pashishe, kakatelamu Ludia to. Malu ende adi mu Bienzedi nshapita wa 16 ke onso adi amutangila atudi bamanye.

a Tangila kazubu ka “Luka ke mufundi wa mukanda wa Bienzedi.”

b Pamuapa bavua babengele bena Yuda bua kuikala ne nsunagoga mu tshimenga atshi bua tshikadilu tshia basalayi ba mu Filipoyi. Peshi mu tshimenga atshi kamuvua balume bena Yuda bobu bakese 10, bungi bulomba bua kuteka nsunagoga to.

c Tangila kazubu ka “Ludia uvua mupanyishi wa bilamba bikunzubile.”

d Mikenji ya bena Lomo ivua yamba ne: muena Lomo ki mmuntu wa kunyoka kumpala kua bantu pavuabu kabayi bamulumbuluishe ne bamupishe to.

    Mikanda ya mu Tshiluba (1982-2024)
    Patuka
    Buela
    • Tshiluba
    • Tumina bakuabu
    • Biudi musue
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Malu a kulonda
    • Mikenji ya mua kulama malu masokoka
    • Biudi witaba bua kuenzekabi mu tshiamu
    • JW.ORG
    • Buela
    Tumina bakuabu