Badi baluisha Nzambi kabakutshimuna!
‘Nebaluangane nebe, kadi kabena bakupita bukole; bualu bua meme ndi nebe bua kukupandisha.’—YELEMIYA 1:19.
1. Mmudimu kayi uvua Yehowa mupeshe Yelemiya, ne mudimu eu wakatungunuka too ne mu tshikondo kayi?
YEHOWA wakatuma nsonga Yelemiya bua kuikalaye muprofete wa bisamba bia bantu. (Yelemiya 1:5) Bivua mu tshikondo tshivua Yoshiya Mukalenge muimpe ukokesha mu Yuda. Yelemiya wakatungunuka ne kuenza mudimu wende wa buprofete mu tshikondo tshia ndululu kumpala kua Babulona kutshimunaye Yelushalema ne too ne pakayabu ne bantu ba Nzambi mu bupika.—Yelemiya 1:1-3.
2. Mmunyi muvua Yehowa mukoleshe Yelemiya, ne kuluisha muprofete au kuvua kumvuija tshinyi?
2 Manyoka avua Yelemiya ne bua kumanyisha avua ne bua kumukebela buluishi mu mishindu yonso. Ke bua tshinyi Nzambi wakamukolesha bua malu avua mamuindile. (Yelemiya 1:8-10) Tshilejilu, Yehowa wakakolesha muprofete eu ne mêyi aa: ‘Nebaluangane nebe, kadi kabena bakupita bukole; bualu bua meme ndi nebe bua kukupandisha.’ (Yelemiya 1:19) Muntu uvua udidinga uluisha Yelemiya uvua uluisha Nzambi. Lelu, Yehowa udi ne tshisumbu tshia basadidi bende badi bu baprofete ne badi bamuenzela mudimu mufuane wa Yelemiya. Anu muakenza muprofete eu, badi bamanyisha dîyi dia Nzambi dia mulayi ne dikima. Mukenji eu udibu bamanyisha udi ulenga bantu bonso ne matunga onso, ubasaka ku dienza malu mimpe ta mabi bilondeshile mudibu bawakidila. Anu muvuabi mu tshikondo tshia Yelemiya, lelu kudi bantu badi baluangana ne Nzambi pa kuluisha basadidi bende ne midimu idiye mubapeshe.
Badi baluisha basadidi ba Yehowa
3. Bua tshinyi badi baluisha basadidi ba Yehowa?
3 Badi baluisha bantu ba Yehowa katshia ku ntuadijilu kua lukama lua bidimu lua 20. Mu matunga a bungi, bantu ba muoyo mubi mbakebe mua kupumbishisha peshi mene mua kulekesha dimanyisha dia lumu luimpe lua Bukalenge bua Nzambi. Mbabasake kudi Muluishi wetu munene Diabolo, udi “wendakana bu nyama wa ntambue udi ukungula, ukeba bantu ba kudieye.” (1 Petelo 5:8) Pakajika ‘tshikondo [tshijadika] tshia bisamba bia bende’ mu 1914, Nzambi wakateka Muanende Mukalenge mupiamupia wa buloba, kumuambilaye ne: “Ukokeshe biebe munkatshi mua badi n’ebe lukuna.” (Luka 21:24; Musambu 110:2) Ku diambuluisha dia bukokeshi buende ebu, Yezu wakipata Satana mu diulu ne kumuelaye ku mutumba wa buloba. Mpindieu Diabolo udi ujikijila bena Kristo bela manyi ne balunda babu tshiji bualu mmumanye ne: matuku ende mmashale makese. (Buakabuluibua 12:9, 17) Mvita eyi ya munanunanu idibu batuele kudi bantu badi baluisha Nzambi mmienze malu kayi?
4. Mmateta kayi avua bantu ba Yehowa bapete mu tshikondo tshia Mvita ya Kumpala ya Buloba bujima, kadi ntshinyi tshiakenzeka mu 1919 ne mu 1922?
4 Basadidi bela manyi ba Yehowa bakapeta mateta a bungi a ditabuja mu tshikondo tshia Mvita ya Kumpala ya Buloba bujima. Bakabaseka, bakabashiminyina malu, bakabalondakaja kudi bantu bena tshinyangu ne bakabakuma. Anu mukavua Yezu muleje, ‘bisamba bionso bivua nabu lukuna.’ (Matayo 24:9) Mu tshikondo atshi tshia mvita, baluishi ba Bukalenge bua Nzambi bakenza anu muvua bantu benze bua kuluisha Yezu Kristo. Bakashiminyina bantu ba Yehowa malu bamba muvuabu batombolangana, ne bakaluisha too ne nshindamenu muine wa bulongolodi bua Nzambi budi bumueneka ne mêsu. Mu ngondo muitanu wa tshidimu tshia 1918, bakakuata Joseph Rutherford uvua ulombola Société Watch Tower ne binende muanda-mutekete bavuaye wenza nabu mudimu. Bakafundila bantu aba muanda-mukulu bibawu binene bia buloko ne bakabatuma mu buloko bua mu Atlanta, ku Géorgie (États-Unis). Bakabalekela kunyima kua ngondo tshitema. Mu ngondo muitanu 1919, tubadi tushilangane tuakaleja ne: kabavua bakose tshilumbu atshi bimpe to, nenku bakashintulula dipangadika dikavuabu bangate. Bakatuma tshilumbu atshi ku kabadi kakuabu. Kadi kunyima mbulamatadi wakatshilekesha. Pashishe bakaleja ne: Muanetu Rutherford ne binende kabavua benze bualu bubi nansha bumue to. Bana betu aba bakabangulula midimu yabu, ne mpungilu yakenzeka ku Cedar Point, mu provense wa Ohio, mu 1919 ne mu 1922, yakakankamija bantu bua kutuadijilulabu ne bukole mudimu wa diyisha Bukalenge.
5. Mmunyi muvua Bantemu ba Yehowa ba mu Allemagne wa bena Nazi batantamene ntatu?
5 Makalenge a ba-tshikokesha-nkaya akatuadija mu bidimu bia 1930, ne ditunga dia Allemagne, dia Italie ne dia Japon akasangisha makole awu. Ku ntuadijilu kua bidimu abi, bakakengesha bantu ba Nzambi ne tshikisu tshikole, nangananga mu Allemagne wa bena Nazi. Ndekelu wa bionso bakabakandika. Bakakalakasa mu nzubu yabu ne kukuatabu bonso bavuamu. Bakela binunu bivule mu maloko manene bualu bakashala balamate ku ditabuja diabu. Bavua baluisha Nzambi ne bantu bende ne tshipatshila tshia kujimija Bantemu ba Yehowa mu ditunga adi divuabu balombola kudi tshikokesha-nkaya.a Pakaya Bantemu ku tubadi mu Allemagne bua kuluangena manême abu, Tshibambalu tshia malu a Tubadi tshia ditunga edi tshiakalongolola malu a bungi a kubapisha nawu. Tshiakamba ne: “Tubadi katuena ne bua kupangila bua malu adi amueneka patupu bu adi alonda mikenji to; kadi [tubadi] tudi ne bua kukeba ne kupeta mishindu ya kuenza midimu yatu idi ne mushinga wa bungi nansha mudi bakokeshi bikale ne ntatu.” Mêyi aa avua aleja ne: kabavua ne bua kulonda buakane nansha. Bena Nazi bakasuminyina bamba ne: midimu ya Bantemu ba Yehowa ivua mibi ne ivua ‘inyanga nsombelu wa bena mu ditunga.’
6. Mmadikolela kayi akenzabu bua kukanga mudimu wetu mu tshikondo tshia Mvita Mibidi ya Buloba bujima ne panyima payi?
6 Mu Mvita Mibidi ya Buloba bujima, bakakandika ne kukanga midimu ya bantu ba Nzambi mu ditunga dia Australie, dia Canada ne mu matunga makuabu adi enza bulongolodi bua Commonwealth. Bakabakandika kabidi mu Afrike, mu Asia ne mu bidiila bia Antilles ne bia Pasifike. Mu États-Unis, baluishi ba bukole ne bantu bavuabu bashime bakatukebela ‘malu mabi [avua] alonda mikenji.’ (Musambu 94:20) Bilumbu bia dibenga kusekelela dibendele ne bia mikenji ivua ikandika buambi bua ku nzubu ne ku nzubu bakabikosa ku tubadi, ne mapangadika mimpe akangatabu mu États-Unis akalua nshindamenu mukole wa budikadidi bua ntendelelu. Ku diambuluisha dia Yehowa, malu avua baluishi abu bakeba kutuenzela kaakakumbana to. Pakajika mvita ku Mputu, bakakangula midimu ya Bantemu ba Yehowa. Nansha muakalekelabu Bantemu binunu ne binunu bavua mu maloko manene, mvita itshivua anu mitungunuke. Diakamue kunyima kua Mvita Mibidi ya Buloba bujima, Mvita ya Muinshi-muinshi yakatuadija payi. Matunga a ku Mputu wa ku Est akakebela bantu ba Yehowa ntatu mikuabu. Mbulamatadi yakalongolola bua kupangisha ne kulekesha midimu yetu ya diamba lumu luimpe, ya dipatula mikanda idi yumvuija Bible ne bua kukandika bua kashidi mpuilu yetu ya patoke. Bakatuma Bantemu ba bungi mu maloko ne mu miaba ivuabu benzejangana midimu mikole.
Badi bajukuluka ne mudimu wa buambi!
7. Mmalu kayi adi mafikile Bantemu ba Yehowa bidimu bishale ebi mu ditunga dia Pologne, dia Russie ne mu matunga makuabu?
7 Kunyima kua bidimu bia bungi, mudimu wa diyisha Bukalenge wakabanga tshiakabidi. Nansha mutshivua ditunga dia Pologne ku bukokeshi bua ba-Koministe, diakanyisha bua tuetu kuenza mpungilu ya dituku dimue mu 1982. Mpungilu ya bantu bafumine mu matunga a bungi yakenzekamu mu 1985. Mpungilu minene ya bantu bafumine mu matunga a bungi yakalonda mu 1989, ne bantu binunu bivule bafume mu Russie ne mu Ukraine bakabuelamu. Tshidimu atshi ditunga dia Hongrie ne dia Pologne akanyisha Bantemu ba Yehowa ku mikanda ya mbulamatadi. Patukavua batangile ku ndekelu kua 1989, bakupula Tshimanu tshia Berlin. Kunyima kua ngondo mikese, bakatuanyisha ku mikanda ya mbulamatadi mu Allemagne wa ku Est, ne katupa kakese pashishe mpungilu wa bantu bafumine mu matunga a bungi wakenzeka mu tshimenga tshia Berlin. Ne pakashalaku bidimu dikumi bua kufika ku ndekelu kua lukama lua bidimu lua 20, tuakenza madikolela bua kumonangana ne bana betu ba mu ditunga dia Russie. Tuakamonangana ne bamue banene ba mbulamatadi ba mu tshimenga tshia Moscou, ne mu 1991 bakanyisha Bantemu ba Yehowa ku mikanda ya mbulamatadi. Kubangila anu pinapu mudimu wetu mmuye kumpala bikole mu Russie ne mu matunga makuabu a U.R.S.S. wa kale.
8. Ntshinyi tshiakenzekela Bantu ba Yehowa mu bidimu 45 bia kunyima kua Mvita Mibidi ya Buloba bujima?
8 Pavuabu balekela ditukengesha mu imue miaba, mu mikuabu divua dienda divula. Mu bidimu 45 bia kunyima kua mvita mibidi ya buloba bujima, matunga a bungi akabenga bua kuanyisha Bantemu ba Yehowa ku mikanda ya mbulamatadi. Kabidi, bakakanga midimu yetu mu matunga 23 a mu Afrike, matunga 9 a mu Asia, 8 a ku Mputu, 3 a mu Amerike Latine ne 4 a mu bimue bidiila.
9. Ntatu kayi yakapeta basadidi ba Yehowa ba mu Malawi?
9 Bakakengesha bikole Bantemu ba Yehowa ba mu ditunga dia Malawi ku ntuadijilu kua tshidimu tshia 1967. Bu muvuabu bena Kristo balelela, bena kuitabuja netu ba mu ditunga adi kabavua mua kubuelakana mu malu a tshididi pa kusumba tuarte tua bisumbu bia tshididi nansha. (Yone 17:16) Kunyima kua tshisangilu tshia Parti du Congrès mu Malawi tshiakenzeka mu 1972, bakatuadija kabidi kukisa Bantemu. Bakipata bana betu ku nzubu yabu ne ku mudimu. Bakuabu binunu bivule bakanyema mu ditunga bua kababashipi. Kadi baluishi aba ba Nzambi ne ba tshisamba tshiende bakatshimuna anyi? Nansha kakese! Pakashintuluka malu, bamanyishi ba Bukalenge 43 767 bakafila luapolo lua mudimu wa buambi mu Malawi mu 1999, ne bantu bapite pa 120 000 bakabuela mu mpungilu ya distrike yakenzekamu. Mbase biro bipiabipia bia filiale mu tshimenga tshikulu tshia ditunga edi.
Badi bakeba bualu bua kutubanda nabu
10. Anu muakenzelabu Danyele, ntshinyi tshidibu benze kudi badi baluisha bantu ba Nzambi lelu’eu?
10 Batontolodi ba bulelela, bamfumu ba bitendelelu ne bakuabu bantu kabena mua kukimina mukenji wetu wa mu Dîyi dia Nzambi nansha. Bu mudibu babasaka kudi balombodi ba bitendelelu bia dishima, baluishi badi bakeba pa kulambakena mu mikenji ya mbulamatadi bua kumonabu mua kubingisha mvita idibu batuluisha. Mbinganyi bidibu benza nabi mudimu imue misangu? Ntshinyi tshiakenza bena mukoso bakaluisha muprofete Danyele? Tudi tubala mu Danyele 6:4, 5 ne: ‘Ba-gouverneur ne milopo bakakeba bualu bua kubanda nabu Danyele bua muanda wa mu dikokesha diende dia bukalenge, kadi kabakamusangana ne bualu anyi dipanga, bualu bua yeye wakamanya mua kueyemenyibua, ne kabakasangana ditupakana anyi dipanga munda muende. Pashishe, bantu aba bakamba ne: Katuena tusangana bualu bua kubanda nabu Danyele eu, anu bituabukeba mu mikenji ya Nzambi wende.’ Lelu, baluishi badi bakeba kabidi bualu bua kutubanda nabu. Badi bela mbila bua “bisumbu bia njiwu” ne bakeba bua kubueja Bantemu ba Yehowa mu mulongo eu. Badi baluisha ntendelelu wetu ne batuluisha bua mutudi balamate mêyi makane pa kuambila bantu malu kaayi malelela pa bidi bitutangila, batubanda muinshi-muinshi ne batudingila malu.
11. Mmalu kayi a mafi adibu bambe kudi bamue bantu badi baluisha Bantemu ba Yehowa?
11 Mu amue matunga, bena bitendelelu ne bena tshididi badi babenga bua kuitaba ne: tudi mu “ntendelelu udi mukezuke ne kayi katoba ku mmuenenu wa Nzambi wetu.” (Yakobo 1:27, NW) Nansha mudi midimu yetu ya bena Kristo yenzeka mu matunga 234, baluishi badi bamba ne: “tshitendelelu tshietu ki ntshimanyike” to. Matuku makese kumpala kua mpungilu wa bantu bafumine mu matunga a bungi kuenzekaye mu 1998, tshikandakanda kampanda tshia mu tshimenga tshia Athènes tshiakatela mêyi a balombodi ba tshitendelelu tshia Ortodokse wa bena Greke a se: “[Bantemu ba Yehowa] ki ‘ntshitendelelu tshimanyike to,’” nansha mukavua Kabadi ka ku Mputu ka Manême a Bantu kakose tshilumbu etshi mushindu mukuabu. Kunyima kua matuku makese, tshikandakanda tshikuabu tshia mu tshimenga tshine atshi tshiakatela mêyi a munga muleji-mpala wa ekeleziya a se: “[Bantemu ba Yehowa] kabenaku mua kuikala ‘tshisumbu tshia bena Kristo to,’ bualu kabatu bitabuja Yezu Kristo nansha.” Muanda eu udi utukemesha bikole bualu kakuena tshitendelelu tshikuabu tshidi tshitamba kukankamija bantu bua kuidikija Yezu kupita mudi Bantemu ba Yehowa benza!
12. Ntshinyi tshitudi ne bua kuenza patudi tuluangana mvita ya mu nyuma?
12 Tudi tukeba bua kubingisha ne kujadika lumu luimpe ku diambuluisha dia malu onso adibu balongolole mu mikenji. (Filipoi 1:7) Kabidi, katuakupingana tshianyima anyi kukepesha lulamatu lutudi nalu bua mêyi a Nzambi a buakane. (Tito 2:10, 12) Anu muakenza Yelemiya, tudi ‘tusuika mukaba mu bimono bietu ne tuamba mêyi onso adi Yehowa utuambila,’ katuyi tutshina bantu badi baluisha Nzambi nansha kakese. (Yelemiya 1:17, 18) Dîyi Dinsantu dia Yehowa ndituleje njila muakane utudi ne bua kulonda. Katuena basue kueyemena “maboko a bantu” adi matekete anyi kukeba “tshisokomenu tshia mu mundidimbi wa Ejipitu,” mmumue ne: bukua-panu ebu nansha. (2 Kulondolola 32:8; Yeshaya 30:3; 31:1-3) Patudi tuluangana mvita ya mu nyuma, tudi ne bua kutungunuka ne kueyemena Yehowa ne muoyo mujima, kumulekela ulombola bidia bietu ne kubenga kueyemena lungenyi luetu tuetu. (Nsumuinu 3:5-7) Yehowa yeye kayi utuambuluisha ne kayi utukuba, mudimu wetu wonso newikale ‘patupu.’—Musambu 127:1.
Bakabakengesha, kadi kabakapingana tshianyima
13. Bua tshinyi tudi mua kuamba ne: mvita ivua Satana muele Yezu yakapangila?
13 Tshilejilu tshimpe menemene tshia muntu wakashala mulamate Yehowa ntshia Yezu, wakabandabu ne: uvua utombola bantu ne ujudija bimvundu mu ditunga. Kunyima kua Pilato mumane kukonkonona tshilumbu tshia Yezu, wakasua kumulekela. Kadi bantu, basaka kudi bamfumu ba bitendelelu, bakela mbila bua bashipele Yezu pa mutshi nansha muvuaye kayi muenze bualu bubi. Pamutu pa kumulekela yeye, bakalomba bua babalekele Balaba, muntu uvuabu bele mu buloko bualu uvua utombola bantu ne ushipangana! Pilato wakateta kabidi bua kukudimuna lungenyi lua baluishi abu kabayi meji, kadi ndekelu wa bionso wakitaba tshivua bantu abu bamba. (Luka 23:2, 5, 14, 18-25) Nansha muakafua Yezu pa mutshi, mvita ya lukinu ivua Satana muele Muana wa Nzambi (uvua kayi muenze bualu bubi) yakapangila mu mishindu yonso, bualu Yehowa wakabisha Yezu ku lufu ne kumubandisha ku tshianza Tshiende tshia balume. Ne ku butuangaji bua Yezu eu mupesha butumbi, Yehowa wakapumuna spiritu munsantu mu dituku dia Pentekoste wa mu 33 B.B. bua kujadika tshisumbu tshia bena Kristo tshivua tshikale “tshifukibua tshipiatshipia.”—2 Kolinto 5:17, MMM; Bienzedi 2:1-4.
14. Ntshinyi tshiakenzeka pavua bena bitendelelu baluisha bayidi ba Yezu?
14 Kunyima kua matuku makese, bena bitendelelu bakafunyina bapostolo, kadi bayidi ba Kristo abu kabakalekela kuakula malu avuabu bamone ne bumvue nansha. Bakasambila ne: “Mfumu [Yehowa], monaku mudibo batufunyina ne anyishaku bena mudimu bebe bua kumanyishabo diyi diebe ne dikima dionso.” (Bienzedi 4:29, MML) Yehowa wakandamuna disambila diabu pa kubuuja tente ne spiritu munsantu ne pa kubakolesha bua batungunuke ne buambi kabayi batshina. Mutantshi kaunengi, bakakandika kabidi bapostolo bua kabayishi, kadi Petelo ne bapostolo bakuabu kuandamunabu ne: ‘Butudi nabu mbua kutumikila mêyi a Nzambi kumpala kua mêyi a bantu.’ (Bienzedi 5:29) Difunyina bapostolo, dibakuata ne dibela mfimbu kadivua mua kubapangisha bua kualabaja mudimu wabu wa Bukalenge to.
15. Gamaliele uvua nganyi, ne mmubelu kayi wakapeshaye bena bitendelelu bavua baluisha bayidi ba Yezu?
15 Ntshinyi tshiakumvua bamfumu ba bitendelelu? ‘Tshiji tshikole tshiakabakuata; bakasua kushipa bapostolo.’ Kadi muaba au uvua mulongeshi wa Mikenji diende Gamaliele, uvua kabidi Mufalese, ne bantu bonso bavua bamunemeka. Panyima pa yeye mumane kupatuisha bapostolo pambelu pa Sanhedrine bua tshitupa tshîpi, wakabela baluishi bena bitendelelu abu ne: ‘Nuenu bena Isalele, nudimuke bua bualu bunukadi pa kuenzela bantu aba. Ndi nnuambila ne: Epukayi kudi bantu aba, kanubenzedi bualu; bualu bua bikala lungenyi elu anyi mudimu eu bia bantu, nebijimine; kadi bikala bualu ebu bua Nzambi, kanuena bamanye mua kubupumbisha; nunku nebanusangane nuluisha Nzambi mvita.’—Bienzedi 5:33-39.
Kakuena tshia-mvita tshiatuenzela bualu
16. Mu mêyi ebe nkayebe, umvuija malu adi Yehowa ujadikila bantu bende.
16 Mubelu wa Gamaliele uvua muimpe, ne tutu tuanyisha bikole padi bamue bantu batuakuila. Tudi tuitaba kabidi ne: banzuji kabayi kansungasunga bakatuambuluisha bua kupeta budikadidi bua ntendelelu mu bilumbu biakakosabu ku tubadi. Kadi dilamata dietu dia Dîyi dia Nzambi didi ditonda balombodi ba bitendelelu bia mu Bukua-buena-Kristo ne banene bakuabu ba mu Babulona Munene, nsangilu wa buloba bujima wa bitendelelu bia dishima. (Buakabuluibua 18:1-3) Nansha mudibu buobu ne bantu badibu basaka bua kutukengesha batuluisha, Yehowa udi utujadikila ne: “Tshiamu tshidibo bafula bua kukuluisha natshio katshiakutua. Muntu wakufunda ku tshilumbu, neumufuishe bundu. Ke tshidi tshienzekela basadidi ba [Yehowa]; ndi mbambuluisha bua kutshimunabo baluishi. Ke mudi [Yehowa] wamba nanku.”—Yeshaya 54:17, MMM.
17. Bua tshinyi tudi ne dikima nansha mudi bantu batuluisha?
17 Tudi anu ne dikima nansha mudi bantu batuluisha kakuyi bualu. (Musambu 109:1-3) Katuakuitaba bua bantu badi bakine mukenji wetu wa mu Bible batufikishe ku dilekela ditabuja dietu to. Nansha mutudi bajadike ne: mvita eyi ya mu nyuma itudi tuluangana neikole, tudi bamanye mushindu wajikayi. Anu bu Yelemiya, netumone muakumbana mêyi a mulayi eu: ‘Nebaluangane nebe, kadi kabena bakupita bukole; bualu bua meme ndi nebe bua kukupandisha.’ (Yelemiya 1:19) Bushuwa, tudi bamanye bua se: badi baluisha Nzambi kabakutshimuna!
[Mêyi adi kuinshi]
a Tangila tshiena-bualu tshia: “Bakashala ne lulamatu ne dikima pavua bena Nazi babakengesha,” mabeji 24-28.
Newandamune munyi?
• Bua tshinyi badi baluisha basadidi ba Yehowa?
• Mmu mishindu kayi mudi bena lukuna baluishe bantu ba Yehowa?
• Bua tshinyi tudi mua kuikala bashindike ne: badi baluisha Nzambi kabakutshimuna?
[Tshimfuanyi mu dibeji 17]
Yehowa wakajadikila Yelemiya ne: uvua ne bua kuikala nende
[Tshimfuanyi mu dibeji 18]
Bantu bakapanduka mu buloko bunene
[Tshimfuanyi mu dibeji 18]
Bena tshimvundu baluisha Bantemu ba Yehowa
[Tshimfuanyi mu dibeji 18]
J. F. Rutherford ne binende
[Tshimfuanyi mu dibeji 21]
Bantu bavua baluisha Nzambi kabakatshimuna Yezu to