TSHIBUTSHILU TSHIA MIKANDA TSHIA KU ENTERNETE tshia Watchtower
TSHIBUTSHILU TSHIA MIKANDA TSHIA KU ENTERNETE
tshia Watchtower
Tshiluba
  • BIBLE
  • MIKANDA
  • BISANGILU
  • Yehowa udi ‘Musokolodi wa malu masokoka’
    Tshibumba tshia Nsentedi—2012 | 15 ngondo 6
    • Yehowa udi ‘Musokolodi wa malu masokoka’

      ‘Bulelela, Nzambi webe udi Nzambi wa nzambi yonso. Mukalenge wa bakalenge, Musokolodi wa malu masokoka.’​—DAN. 2:47.

      NEWANDAMUNE MUNYI?

      Mmalu kayi a matuku atshilualua adi Yehowa mutusokoluele?

      Mitu isambombo ya kumpala ya nyama wa luonji idi ileja tshinyi?

      Ndiumvuangana kayi didi pankatshi pa nyama wa luonji ne lupingu luvua Nebukadenesâ mumone?

      1, 2. Mmalu kayi adi Yehowa mutuleje? Bua tshinyi?

      PIKALA Bukalenge bua Nzambi ne bua kulua kubutula makalenge a bana ba bantu, mmakalenge kayi ikala akokesha buloba? Tudi ne diandamuna bualu bakadi batupeshadi kudi Yehowa, ‘Musokolodi wa malu masokoka.’ Mmutuambuluishe bua kumanya makalenge au ku diambuluisha dia malu avua muprofete Danyele ne mupostolo Yone bafunde.

      2 Yehowa uvua muleje bantu aba mu bikena-kumona dilondangana dia nyama kampanda. Uvua kabidi muleje Danyele diumvuija dia lupingu lua tshiamu luvua mukalenge Nebukadenesâ mumone mu tshilota. Yehowa wakafundisha malu aa mu Bible bua atuambuluishe. (Lomo 15:4) Wakaafundisha bua kukolesha ditekemena dietu dia ne: Bukalenge bua Nzambi nebubutule makalenge onso a bana ba bantu.​—Dan. 2:44.

      3. Bua kumvua milayi ya mu Bible bimpe tudi ne bua kuanji kumvua mulayi kayi? Bua tshinyi?

      3 Patudi tusangisha malu adi Danyele ne Yone bafunde, tudi tumona ne: kaena aleja anu makalenge anyi makokeshi a bana ba bantu muanda mukulu to, kadi adi aleja kabidi muvua makalenge au ne bua kulondangana. Bua tuetu kumvua milayi eyi bimpe tudi ne bua kuanji kumvua tshidi mulayi wa kumpala wa mu Bible umvuija. Bua tshinyi? Bualu dikumbana dia mulayi au ke bualu bunene budibu bakuila mu Bible mujima. Tudi mua kuamba mu mêyi makuabu ne: milayi yonso ya mu Bible mmisuikakaja ku mulayi eu.

      KANKANUNUINA KA NYOKA NE NYAMA WA LUONJI

      4. Mbanganyi badi benza kankanunuina ka mukaji? Kankanunuina aka nekenze tshinyi?

      4 Pavua Adama ne Eva batombokele Yehowa, Yehowa wakalaya ne: ‘mukaji’ kampanda uvua ne bua kupatula ‘kankanunuina.’a (Bala Genese 3:15.) Kankanunuina aka kavua ne bua kuboza nyoka anyi Satana ku mutu. Yehowa wakalua kuleja ne: kankanunuina aka kavua ne bua kufumina mu ndelanganyi ya Abalahama. Kavua ne bua kuikala ka mu tshisamba tshia Isalele, mu tshisa tshia Yuda, mu dîku dia Davidi. (Gen. 22:15-18; 49:10; Mus. 89:3, 4; Luka 1:30-33) Yezu ke tshitupa tshia kumpala tshia kankanunuina aka. (Gal. 3:16) Tshitupa tshibidi ntshienza ne bena Kristo bela manyi. (Gal. 3:26-29) Yezu ne bela manyi badi benza Bukalenge bua Nzambi. Yehowa neakuate nabu mudimu bua kubutula Satana.​—Luka 12:32; Lomo 16:20.

      5, 6. a) Danyele ne Yone bavua bakule bua makalenge manene bungi kayi? b) Mitu ya nyama wa luonji wa mu Buakabuluibua idi ileja tshinyi?

      5 Mulayi uvua Yehowa mufile mu Edene uvua uleja kabidi ne: Satana uvua ne bua kupatula ‘kankanunuina’ kavua ne bua kuluisha anyi kukina kankanunuina ka mukaji. Kankanunuina ka nyoka nkenza ne banganyi? Nkenza ne bantu bonso badi bakine Nzambi ne baluisha batendeledi bende anu bu Satana. Munkatshi mua bidimu bia bungi, Satana mmulongolole kankanunuina kende mu mishindu mishilangane ya malu a tshididi anyi a makalenge. (Luka 4:5, 6) Kadi, anu makalenge a bana ba bantu makese ke avua menzele batendeledi ba Yehowa mmumue ne: tshisamba tshia Isalele anyi bena Kristo bela manyi malu kampanda manene. Bua tshinyi bualu ebu budi ne mushinga? Bualu budi butuambuluisha bua kumvua bua tshinyi bikena-kumona bia Danyele ne Yone bidi biakula anu bua makalenge manene muanda mukulu.

      6 Yezu wakaleja Yone bikena-kumona bia dikema ku ndekelu kua bidimu lukama bia kumpala, dîba adi ukavua mubike ku lufu. (Buak. 1:1) Mu tshimue tshia kudibi, Yone wakamona dragon udi tshimfuanyi tshia Diabolo muimane ku muelelu wa mbuu munene. (Bala Buakabuluibua 13:1, 2.) Yone uvua mumone kabidi nyama mukuabu upatuka mu mbuu ne Diabolo umupesha bukokeshi bua bungi. Muanjelu kampanda wakalua kuambila Yone ne: mitu muanda mutekete ya nyama wa dikala dikunze udi tshimfuanyi tshia nyama wa luonji udibu batele mu Buakabuluibua 13:1, idi ileja ‘bakalenge muanda mutekete’ anyi makalenge muanda mutekete. (Buak. 13:1, 14, 15; 17:3, 9, 10) Pavua Yone ufunda malu aa, bakalenge batanu bakavua bapone, umue utshivua ukokesha ne mukuabu ‘kavua muanji kulua.’ Mmushindu kayi utudi mua kumanya makalenge aa? Tukonkononayi mutu wonso wa nyama wa mu Buakabuluibua eu. Netumone kabidi muvua malu avua Danyele mufunde bidimu bia bungi kumpala kua makalenge a pa buloba bujima aa kumueneka atuambuluisha bua kuamanya bimpe.

      MUTU WA KUMPALA NE MUIBIDI: EJIPITU NE ASHÛ

      7. Mutu wa kumpala udi uleja tshinyi? Bua tshinyi?

      7 Mutu wa kumpala wa nyama wa luonji udi uleja bukalenge bua Ejipitu. Bua tshinyi? Bualu Ejipitu ke bukokeshi bua kumpala bua bukole buvua buluishe batendeledi ba Nzambi. Ndelanganyi ya Abalahama ivua mua kupatula kankanunuina ka mukaji yakavulangana mu Ejipitu. Ke bena Ejipitu kutuadijabu kukengesha bena Isalele. Satana uvua musue kujimija batendeledi ba Nzambi kumpala kua kankanunuina kumueneka. Mushindu kayi? Wakasaka Palô bua kushipa bana ba balume bavua bena Isalele balela. Yehowa wakakanda tshienzedi etshi ne kupatula tshisamba tshiende mu bupika mu Ejipitu. (Ekes. 1:15-20; 14:13) Pashishe wakabueja bena Isalele mu Buloba bulaya.

      8. Mutu muibidi udi uleja tshinyi? Mutu eu wakajinga bua kuenza tshinyi?

      8 Mutu muibidi wa nyama wa luonji udi uleja bukalenge bua Ashû. Bukalenge bua bukole ebu buakateta bua kubutula bantu ba Nzambi. Bushuwa, Yehowa wakakuata mudimu ne bena Ashû bua kunyoka bukalenge bua Isalele buvua buenza ne bisa dikumi bualu bavua bamutombokele ne batendelela mpingu. Kadi, bena Ashû bakalua kuela Yelushalema mvita. Satana uvua mua kuikala ukeba kubutula ndelanganyi ya bakalenge ivua mua kufikisha kudi Yezu. Yehowa kavua mulongolole bua mvita ayi yenzeke to, wakasungila mu tshishima bantu bavua bamulamate pa kubutula bena Ashû.​—2 Bak. 19:32-35; Yesh. 10:5, 6, 12-15.

      MUTU MUISATU: BABULONA

      9, 10. a) Yehowa wakalekela bua bena Babulona benze tshinyi? b) Bua mulayi au kukumbanawu, bivua bikengela malu kayi enzeke?

      9 Mutu muisatu wa nyama uvua Yone mumone udi uleja bukalenge buvua tshimenga tshia Babulona tshikale tshimamuende wa bukalenge. Yehowa wakalekela bena Babulona babutula Yelushalema ne baya ne bantu bende mu bupika. Kumpala kua Yehowa kulekelaye bualu ebu buenzeka, ukavua mudimuije bena Isalele bavua bamutombokele ne: bavua ne bua kupeta dikenga edi. (2 Bak. 20:16-18) Ukavua muleje ne: bavua ne bua kumbusha ndelanganyi ya bakalenge bavua basomba mu “nkuasa wa Yehowa” mu Yelushalema. (1 Kul. 29:23) Kadi Yehowa ukavua mulaye kabidi ne: muntu wa mu ndelanganyi ya mukalenge Davidi uvua ‘muakanangane ne bukalenge,’ uvua ne bua kulua ne kuangata bukokeshi.​—Yeh. 21:25-27.

      10 Mulayi kampanda uvua muleje ne: bena Yuda bavua mua kutungunuka ne kutendelela Nzambi mu ntempelo mu Yelushalema pavua Masiya anyi Muela manyi mua kufika. (Dan. 9:24-27) Mulayi mukuabu uvuabu bafunde kumpala kua bena Isalele kuyabu mu bupika mu Babulona ukavua muambe ne: bavua ne bua kulela Masiya mu Betelehema. (Mika 5:2) Bua milayi eyi kukumbanayi, bena Yuda bavua ne bua kumbuka mu bupika, kupingana mu buloba buabu ne kuibakulula ntempelo. Kadi bena Babulona kabavua ne tshilele tshia kulekela bapika babu to. Mmunyi muvua bena Yuda mua kupatuka mu bupika? Yehowa wakambila baprofete bende tshivua ne bua kuenzeka.​—Amo. 3:7.

      11. Mmu mishindu kayi ibidi mudibu bakula bua bukalenge bua Babulona? (Bala note.)

      11 Muprofete Danyele uvua pende munkatshi mua bantu bavua mu bupika mu Babulona. (Dan. 1:1-6) Yehowa wakakuata nende mudimu bua kumanyisha dilondangana dia makalenge avua ne bua kumueneka panyima pa bukalenge buvuaku tshikondo atshi. Yehowa wakamanyisha malu masokoka aa ku diambuluisha dia bimfuanyi bishilangane. Tshilejilu, wakaleja Nebukadenesâ mukalenge wa bena Babulona mu tshilota lupingu lunene luvua luenza ne biamu bishilangane. (Bala Danyele 2:1, 19, 31-38.) Yehowa wakambila Danyele ne: mutu wa or wa lupingu uvua uleja bukalenge bua Babulona.b Bukalenge buvua ne bua kukokesha buloba bujima panyima pa bukalenge bua Babulona buvua buleja kudi tshiadi ne maboko bia argent. Mbukalenge kayi abu? Mmalu kayi avuabu mua kuenzela bantu ba Nzambi?

      MUTU MUINAYI: MADAI NE PELASA

      12, 13. a) Ntshinyi tshivua Yehowa muambe bua dikuluka dia Babulona? b) Bua tshinyi mbikumbane bua kufuanyikija mutu muinayi wa nyama wa luonji ne bukalenge bua Madai ne Pelasa?

      12 Bidimu bipite pa lukama kumpala kua Danyele kuledibua, Yehowa wakaleja muprofete Yeshaya malu avua atangila bukokeshi buvua ne bua kutshimuna Babulona. Yehowa kavua anu muleje mushindu uvuabu mua kukuata tshimenga tshia Babulona to, kadi wakamba too ne dîna dia mfumu wa basalayi bavua mua kukuata Babulona. Mfumu eu uvua Kolesha, muena Pelasa. (Yesh. 44:28–45:2) Danyele wakamona bikena-kumona bikuabu bibidi bivua bileja bukalenge bua Madai ne Pelasa buvua ne bukokeshi pa buloba bujima. Mu tshimue tshia kudibi, mbafuanyikije bukalenge ebu ne nyama wa ours mulale kabese uvuabu bambile bua ‘kudia munyinyi.’ (Dan. 7:5) Mu tshikuabu, Danyele wakamona bukalenge buvua buenza ne bisamba bibidi ebu buleja kudi tshimpanga tshia mukoko tshivua ne nsengu ibidi.​—Dan. 8:3, 20.

      13 Yehowa wakakuata mudimu ne bukalenge bua Madai ne Pelasa bua kukumbaja mulayi wa dikuluka dia Babulona ne dipingana dia bena Isalele mu buloba buabu. (2 Kul. 36:22, 23) Kadi bukalenge ebu buakajinga musangu kampanda bua kubutula bantu ba Nzambi. Mukanda wa Esetê udi wakula bua tshifufu tshivua Hamana muntu muibidi mu bukokeshi bua bena Pelasa muelele bena Yuda. Wakalongolola bua kushipa bena Yuda bonso bavua basombele mu misoko ivua ku bukokeshi bua bukalenge bua Pelasa ne wakakosa too ne dituku dia kubashipa. Anu Yehowa ke uvua mulame bantu bende bua kabalu kubabutula kudi kankanunuina ka nyoka. (Ese. 1:1-3; 3:8, 9; 8:3, 9-14) Nunku mbikumbane bua kufuanyikija bukalenge bua Madai ne Pelasa ne mutu muinayi wa nyama wa mu Buakabuluibua.

      MUTU MUITANU: GRÈCE

      14, 15. Mmalu kayi avua Yehowa musokolole bua bukalenge bua Grèce wa kale?

      14 Mutu muitanu wa nyama wa luonji wa mu Buakabuluibua udi tshimfuanyi tshia bukalenge bua Grèce. Anu mukavua Danyele muleje pavuaye umvuija tshilota tshia Nebukadenesâ, bukalenge ebu mbuleja kabidi kudi difu ne bibelu bia lupingu bia tshiamu tshia mitaku. Danyele wakamona kabidi bikena-kumona bibidi bivua bileja malu a pa buawu avua aleja muikala bukalenge abu ne muikala mukalenge wabu wa kumpala.

      15 Mu tshikena-kumona tshia kumpala, Danyele wakamona bukalenge bua Grèce bufuanyikija ne: nkashama muikale ne mapuapua anayi; bileja ne: bukalenge ebu buvua ne bua kutshimuna makalenge makuabu ne lukasa lua bungi. (Dan. 7:6) Mu tshikuabu, Danyele wakamona mbuji wa mpumbu uvua ne lusengu lumue lunene ushipa ne lukasa tshimpanga tshia mukoko tshivua ne nsengu ibidi, mmumue ne: bukalenge bua Madai ne Pelasa. Yehowa wakambila Danyele ne: mbuji wa mpumbu au uvua tshimfuanyi tshia bukalenge bua Grèce ne lusengu luende lunene luvua luleja umue wa ku bakalenge babu. Danyele wakaleja kabidi muvua lusengu lunene mua kutshibuka ne nsengu mikese inayi mua kutoloka pa muaba walu. Nansha muvuabu bafunde mulayi eu bidimu bia bungi kumpala kua bukalenge bua Grèce kutumba, malu onso avuabu baleje akakumbana. Alexandre Munene mukalenge wa Grèce uvua mutumbe bikole ke uvua muye kuela bena Madai ne bena Pelasa mvita. Lusengu elu kaluakanenga to, luakatshibuka bualu mukalenge Alexandre Munene wakafua tshikondo tshivuaye mutumbe bikole; utshivua anu ne bidimu 32. Pashishe basalayi bende banayi bakakosolola bukalenge buende mu bitupa binayi.​—Bala Danyele 8:20-22.

      16. Antiyokuse muinayi wakenza tshinyi?

      16 Pavua bukalenge bua Grèce butshimune bukalenge bua Pelasa, buakatuadija kukokesha buloba buvua bantu ba Nzambi basombele. Tshikondo atshi, bena Yuda bakavua bapingane mu Buloba bulaya ne bibakulule ntempelo mu Yelushalema. Nzambi utshivua anu ubangata bu bantu bende ne ntempelo uvuabu bibakulule utshivua anu ne mushinga mu ntendelelu mulelela. Kadi, mu bidimu bia lukama kumpala kua Yezu, bukalenge bua Grèce buvua mutu muitanu wa nyama wa luonji buakela bantu ba Nzambi mvita. Umue wa ku basalayi bavua babanyangane bukalenge bua Alexandre diende Antiyokuse muinayi wakasa tshioshelu tshia nzambi wa dishima mu lubanza lua ntempelo mu Yelushalema ne uvua ukosela muntu yonso uvua ulonda ntendelelu wa bena Yuda tshibawu tshia lufu. Bualu ebu buvua buleja lukinu ludi nalu kankanunuina ka Satana. Kadi matuku makese pashishe, bukalenge bukuabu buakadiata bukokeshi bua Grèce pa buloba bujima. Mutu muisambombo wa nyama wa luonji uvua mua kuleja bukalenge kayi?

      MUTU MUISAMBOMBO UVUA ‘UKUATSHISHA BANTU BUÔWA NE UVUA NE LUONJI LUKOLE’: LOMO

      17. Mutu muisambombo uvua muenze tshinyi bua mulayi udi mu Genese 3:15 kukumbanawu?

      17 Pavua Yone mupete tshikena-kumona tshia nyama wa luonji, bukalenge bua Lomo ke buvua butumbe bikole. (Buak. 17:10) Mutu muisambombo eu wakenza bua mulayi udi mu Genese 3:15 ukumbane. Satana wakakuata mudimu ne bakokeshi bena Lomo bua kuenzela kankanunuina ka mukaji bibi bua katupa kîpi, mbuena kuamba ne: kukasuma “ku tshikankanyi.” Mushindu kayi? Bakashiminyina Yezu muvuaye upambuisha bantu ne kumushipabu. (Mat. 27:26) Kadi mputa au wakuma ne lukasa bualu Yehowa wakamubisha ku lufu.

      18. a) Ntshisamba kayi tshipiatshipia tshivua Yehowa musungule? Bua tshinyi? b) Mmushindu kayi uvua kankanunuina ka nyoka katungunuke ne kuluisha kankanunuina ka mukaji?

      18 Bamfumu ba bitendelelu ba mu Isalele bakakuata ku tshia bena Lomo bua kuluisha Yezu ne bantu ba bungi bakamubenga. Nunku Yehowa wakabenga bena Isalele ba ku mubidi; kabatshivua kabidi bantu bende to. (Mat. 23:38; Bien. 2:22, 23) Wakasungula tshisamba tshipiatshipia, ‘Isalele wa Nzambi.’ (Gal. 3:26-29; 6:16) Tshisamba atshi tshivua tshienza ne bena Kristo bela manyi bena Yuda ne bantu ba bisamba bia bende. (Ef. 2:11-18) Panyima pa Yezu mumane kubishibua, kankanunuina ka Satana kakatungunuka ne kuluisha kankanunuina ka mukaji. Misangu ya bungi, bena Lomo bavua anu bakeba kubutula tshisumbu tshia bena Kristo bela manyi badi benza tshitupa tshibidi tshia kankanunuina.c

      19. a) Danyele udi wamba tshinyi bua bukalenge buisambombo? b) Netukonkonone malu kayi mu tshiena-bualu tshidi tshilonda?

      19 Mu tshilota tshia Nebukadenesâ tshivua Danyele mumumvuije, bukalenge bua Lomo buvua buleja kudi mikolo ya tshiamu tshifike. (Dan. 2:33) Mu tshikena-kumona tshikuabu, Danyele kavua mumone anu bukalenge bua Lomo nkayabu to, kadi wakamona kabidi bukalenge bukuabu buvua mua kukokesha buloba buvua bufumina mu bukalenge bua Lomo. (Bala Danyele 7:7, 8.) Munkatshi mua bidimu bia bungi, baluishi ba bukalenge bua Lomo bavua babumona ‘bukuatshisha bantu buôwa, buikale ne luonji lukole ne bupite bukole.’ Kadi, mulayi ukavua muleje ne: “nsengu dikumi” ivua mua kupatukila mu bukalenge ebu ne lusengu lumue luvua mua kutumba kupita mikuabu. Nsengu dikumi eyi idi ileja tshinyi? Kadi lusengu lukese ludi luleja palu tshinyi? Ndiumvuangana kayi didi pankatshi pa lusengu lukese ne diumvuija dia lupingu lunene luvua nebukadenesâ mumone? Tshiena-bualu tshidi mu dibeji dia 14 netshiandamune nkonko eyi.

      [Mêyi adi kuinshi]

      a Mukaji eu mbulongolodi bua Yehowa budi buenza ne banjelu mu diulu ne budi bu mukajende wa mu tshimfuanyi.​—Yesh. 54:1; Gal. 4:26; Buak. 12:1, 2.

      b Badi bafuanyikija bukalenge bua Babulona ne mutu wa lupingu lua mu mukanda wa Danyele ne babufuanyikija kabidi ne mutu muisatu wa nyama wa luonji udibu bakuile mu Buakabuluibua. Tangila tablo udi mu dibeji dia 12-13.

      c Nansha muvua bena Lomo babutule Yelushalema mu 70 panyima pa Yezu, bualu abu kabuvua bubuela mu dikumbana dia mulayi wa mu Genese 3:15 to. Tshikondo atshi, bena Isalele ba ku mubidi kabatshivua kabidi tshisamba tshisungula tshia Nzambi to.

  • Yehowa udi usokolola malu ‘enzeka mu katupa kîpi emu’
    Tshibumba tshia Nsentedi—2012 | 15 ngondo 6
    • Yehowa udi usokolola malu ‘enzeka mu katupa kîpi emu’

      ‘Buakabuluibua bua Yezu Kristo buakamupa Nzambi bua kulejaye bapika bende malu mene adi ne bua kulua mu katupa kîpi emu.’​—BUAK. 1:1.

      NEWANDAMUNE MUNYI?

      Bukokeshi bua Grande-Bretagne ne États-Unis mbuleja kudi tshitupa kayi tshia lupingu?

      Mmunyi mudi Yone uleja diumvuangana didi pankatshi pa bukokeshi bua Grande-Bretagne ne États-Unis ne Bulongolodi bua matunga masanga?

      Mmushindu kayi udi Danyele ne Yone baleje muvua bukokeshi bua bana ba bantu ne bua kujika?

      1, 2. a) Milayi ya Danyele ne Yone idi ituambuluisha mushindu kayi? b) Mitu isambombo ya kumpala ya nyama wa luonji idi ileja makalenge kayi?

      MILAYI ya muprofete Danyele ne mupostolo Yone idi ipetangana mu mushindu udi utuambuluisha bua kumvua bimpe diumvuija dia malu adi enzeka lelu ne enzeka matuku atshilualua. Patudi tufuanyikija tshikena-kumona tshia Yone tshia nyama wa luonji, tshia nyama wa nsengu dikumi udi ukuatshisha bantu buôwa uvua Danyele mumone ne diumvuija diende dia lupingu lunene, ndilongesha kayi ditudi tupeta? Tuetu bumvue tshidi milayi eyi yumvuija nebitusake ku dienza tshinyi?

      2 Tukonkonone tshikena-kumona tshia Yone tshia nyama wa luonji. (Buak. nshap. 13) Anu mutuvua bamone mu tshiena-bualu tshishale, mitu isambombo ya kumpala ya nyama wa luonji idi ileja bukalenge bua Ejipitu, bua Ashû, bua Babulona, bua Madai ne Pelasa, bua Grèce ne bua Lomo. Makalenge onso aa avua makine kankanunuina ka mukaji. (Gen. 3:15) Bukalenge bua Lomo buvua mutu muisambombo buakashala ne bukole bidimu bia bungi panyima pa Yone mumane kufunda tshikena-kumona etshi. Ndekelu wa bionso, mutu wa muanda mutekete uvua ne bua kuangata muaba wa Lomo. Mutu wa muanda mutekete eu uvua uleja bukalenge kayi? Uvua ne bua kuenzela kankanunuina ka mukaji malu mushindu kayi?

      GRANDE-BRETAGNE NE ÉTATS-UNIS BADI BAPATUKA BUA KUKOKESHA

      3. Nyama wa nsengu dikumi udi ukuatshisha buôwa udi uleja bukalenge kayi? Nsengu dikumi idi ileja tshinyi?

      3 Tudi mua kumanya mutu wa muanda mutekete wa nyama wa luonji wa mu Buakabuluibua nshapita wa 13 patudi tufuanyikija tshikena-kumona tshia Yone ne tshia Danyele tshia nyama wa nsengu dikumi udi ukuatshisha bantu buôwa.a (Bala Danyele 7:7, 8, 23, 24.) Nyama uvua Danyele mumone udi uleja bukalenge bua Lomo buvua ne bukole pa buloba bujima. (Tangila tablo udi mu dibeji dia 12-13.) Mu bidimu bia 400 panyima pa Yezu, bukalenge bua Lomo buakatuadija kukosoloka. Nsengu dikumi ivua mitoloke pa mutu wa nyama udi ukuatshisha bantu buôwa idi ileja makalenge akapatukila mu bukalenge bua Lomo.

      4, 5. a) Lusengu lukese luakenza tshinyi? b) Mutu wa muanda mutekete wa nyama wa luonji udi uleja bukalenge kayi?

      4 Badi bakula mu mushindu wa pa buawu bua nsengu inayi (anyi makalenge anayi) ya ku ivua mipatuke ku mutu kua nyama wa luonji. “Lusengu lukese” luakatula nsengu isatu ya ku inayi eyi. Bualu ebu buakakumbana pavua Grande-Bretagne uvua tshitudilu tshikese tshia kale tshia bukalenge bua Lomo mutumbe. Too ne mu bidimu bia 1600, Grande-Bretagne kavua muanji kuikala ne bukole bua bungi to. Provense mikuabu isatu ya mu bukalenge bua Lomo mbuena kuamba ne: Espagne, Pays-Bas ne France ivua ne bukole bua bungi. Grande-Bretagne wakayikulula ku umue ku umue, kuyipuekeshaye milongo. Munkatshi mua bidimu bia 1700, Grande-Bretagne ukavua wenda ulua bukokeshi bua bukole bua bungi pa buloba bujima. Kadi kavua muanji kulua mutu wa muanda mutekete wa nyama wa luonji to.

      5 Nansha muvua Grande-Bretagne mulue bukokeshi bua bukole, matunga a mu Amérique wa ku Nord avuaye mukuate ku bupika akumbuka ku bukokeshi buende. Nansha nanku, États-Unis wakapeta bukole bua bungi bualu bavua bamuambuluisha kudi biluilu bia pa mâyi bia mu Grande-Bretagne. Pakatuadija dituku dia Mukalenge mu 1914, bukalenge bua Grande-Bretagne bukavua budiunde bikole kupita makalenge makuabu a kale, ne États-Unis ukavua ditunga divua ne biapu bia bungi pa buloba bujima.b Mu mvita ya kumpala ya buloba bujima, États-Unis ne Grande-Bretagne bakumvuangana bua bikale benza malu pamue. Mutu wa muanda mutekete wa nyama wa luonji wakamueneka ne: uvua bukalenge bua Angleterre ne États-Unis. Mutu eu uvua ne bua kuenzela kankanunuina ka mukaji malu mushindu kayi?

      6. Mutu wa muanda mutekete uvua muenzele bantu ba Nzambi tshinyi?

      6 Matuku makese panyima pa dituku dia Mukalenge dimane kutuadija, mutu wa muanda mutekete wakela tshisamba tshia Nzambi mmumue ne: bana babu ne Kristo batshivua pa buloba mvita. (Mat. 25:40) Yezu ukavua muleje ne: mu tshikondo tshia dikalaku diende, bashadile ba kankanunuina bavua ne bua kuikala bamuenzela mudimu pa buloba. (Mat. 24:45-47; Gal. 3:26-29) Bukokeshi bua bukole bua pa buloba bujima bua Angleterre ne États-Unis buakela bansantu aba mvita. (Buak. 13:3, 7) Mu Mvita ya kumpala ya buloba bujima, bakakengesha bantu ba Nzambi, kukandika imue mikanda yabu ne kuela baleji-mpala ba mupika wa lulamatu ne wa budimu mu buloko. Mutu wa muanda mutekete wa nyama wa luonji uvua anu bu uvua muimanyike mudimu wa buambi bua tshikondo kampanda. Yehowa ukavua muleje Yone bualu buvua buenzeke abu. Nzambi uvua kabidi muambile Yone ne: tshitupa tshibidi tshia kankanunuina tshivua ne bua kutuadijilula mudimu watshi ne kuwenza kabidi bikole. (Buak. 11:3, 7-11) Malu adi menzekele Bantemu ba Yehowa ba lelu adi aleja muvua malu aa makumbane.

      BUKALENGE BUA GRANDE-BRETAGNE NE ÉTATS-UNIS NE MAKASA A TSHIAMU TSHIFIKE TSHISAMBAKAJA NE DÎMA

      7. Ndiumvuangana kayi didi pankatshi pa mutu wa muanda mutekete wa nyama wa luonji ne lupingu lunene?

      7 Ndiumvuangana kayi didi pankatshi pa mutu wa muanda mutekete wa nyama wa luonji ne lupingu lunene? Grande-Bretagne ne États-Unis bakapatukila mu bukalenge bua Lomo. Kadi makasa a lupingu adi aleja tshinyi? Badi baleja ne: mmenza ne tshiamu tshifike tshisambakaja ne dîma. (Bala Danyele 2:41-43.) Diumvuija edi didi dipetangana ne tshikondo tshivua mutu wa muanda mutekete mmumue ne: bukokeshi bua bukole bua pa buloba bujima bua Angleterre ne États-Unis mua kutumba. Anu mutu tshiamu tshifike tshisambakaja ne dîma katshiyi tshikole bu tshiamu tshifike nkayatshi, nunku bukokeshi bua Angleterre ne États-Unis kabutu ne bukole bu muvua bukalenge bua Lomo to. Mmushindu kayi uvua mutu eu ne bua kutumba?

      8, 9. a) Mmunyi muvua bukokeshi bua muanda mutekete buleje bukole buabu bu bua tshiamu tshifike? b) Dîma didi ku makasa a lupingu didi dileja tshinyi?

      8 Imue misangu mutu wa muanda mutekete wa nyama wa luonji utu muenze amue malu ne bukole bu bua tshiamu tshifike. Tshilejilu, wakaleja mudiwu ne bukole pavuawu mutshimune Mvita ya kumpala ya buloba bujima. Mu Mvita mibidi ya buloba bujima, bukole bua mutu wa muanda mutekete budi bu bua tshiamu tshifike buakamueneka kabidi.c Pakajika mvita ayi, mutu wa muanda mutekete wakatungunuka ne kuleja bukole bu bua tshiamu tshifike mu bimue bikondo. Kadi katshia anu mutu eu wamueneka, tshiamu tshifike tshikavua tshisambakane ne dîma.

      9 Batendeledi ba Yehowa mbakebe munkatshi mua matuku a bungi diumvuija dia makasa a lupingu. Danyele 2:41 udi uleja mudi tshiamu tshifike tshisambakaja ne dîma bienza anu ‘bukalenge’ bumue. Nunku, dîma didi dileja malu adi enzeka mu mishindu mishilangane mu matunga adi ku buenzeji bua bukalenge bua buloba bujima bua Angleterre ne États-Unis, adi enza ne: bukalenge ebu kabuikadi ne bukole bu buvua nabu bukalenge bua Lomo. Badi bafuanyikija dîma ne ‘ndelanganyi ya bana ba bantu’ anyi bantu ba tshianana. (Dan. 2:43, NW) Mu bukokeshi bua Angleterre ne États-Unis, bantu badi bajukila kulu bua kuakuila manême abu ku diambuluisha dia tumpanye tua manême a bantu, bisumbu bia bantu badi bakuila bena mudimu anyi bakeba budikadidi. Bantu ba tshianana badi bapangisha bukokeshi bua Angleterre ne États-Unis bua kuenza malu ne bukole bu bua tshiamu tshifike. Kabidi, nansha bamfumu badi bende lumu kabena anu mua kukumbaja malu onso adibu balongolole bua kuenza to bualu ki mbantu bonso bavua babasungule ne kabidi badi ne bua kuenza mudimu pamue ne bena tshididi bakuabu badi kabayi ba mu tshisumbu tshiabu. Danyele ukavua muambe ne: ‘Bukalenge abu nebuikale tshitupa ne bukole, tshitupa ne butekete.’​—Dan. 2:42; 2 Tim. 3:1-3.

      10, 11. a) Tshienzekela “makasa” mu matuku atshidi alua kumpala eku ntshinyi? b) Tudi mua kuamba tshinyi bua bungi bua bana ba nkasa?

      10 Mu bidimu bia 2000 ebi, Grande-Bretagne ne États-Unis mbatungunuke anu ne kuenza malu pamue mu malu adi enzeka pa buloba. Milayi idi itangila lupingu lunene ne nyama wa luonji idi ileja ne: bukalenge bukuabu bua pa buloba kabuakupingana pa muaba wa bukokeshi bua Angleterre ne États-Unis to. Nansha mudi bukokeshi bua ndekelu ebu kabuyi ne bukole bu bua bukalenge budi buleja kudi mikolo ya tshiamu tshifike, kabuakudibutukila nkayabu to.

      11 Bungi bua bana ba nkasa budiku ne diumvuija kampanda anyi? Tukonkononayi bualu ebu. Mu bikena-kumona bikuabu, Danyele udi utela bungi busunguluke bua nsengu ivua ku mitu ya nyama mishilangane. Bungi ebu budi ne diumvuija kampanda. Kadi, padiye wakulua bua lupingu kena utela bungi bua bana ba nkasa to. Nunku, bidi bimueneka ne: bungi bua bana ba nkasa kabuena ne diumvuija kampanda anu mudi bungi bua maboko, bianza, minu, mikolo ne makasa kabuyi pabu ne diumvuija. Danyele mmuleje anu ne: bana ba nkasa mbenza ne tshiamu tshifike tshisambakaja ne dîma. Bilondeshile mudiye umvuija lupingu, tudi mua kuamba ne: bukokeshi bua pa buloba bua Angleterre ne États-Unis ke buikala anu bukokesha palua “dibue” didi dileja Bukalenge bua Nzambi kukuma ku makasa a lupingu.​—Dan. 2:45.

      BUKOKESHI BUA GRANDE-BRETAGNE NE ÉTATS-UNIS NE NYAMA WA LUONJI WA NSENGU IBIDI

      12, 13. Nyama wa luonji wa nsengu ibidi udi uleja tshinyi? Ntshinyi tshidi tshimufikila?

      12 Nansha mudi bukokeshi bua Angleterre ne États-Unis buenza ne tshiamu tshifike tshisambakaja ne dîma, Yezu ukavua muleje Yone mu bikena-kumona ne: bukokeshi ebu buvua ne bua kuikala ne mudimu munene mu matuku a ku nshikidilu. Mushindu kayi? Yone uvua mumone mu tshikena-kumona tshikuabu nyama wa luonji mukuabu muikale ne nsengu ibidi ne wakula anu bu dragon. Nyama mukuabu eu udi uleja tshinyi? Bu mudiye ne nsengu ibidi, bidi bileja ne: bukokeshi ebu mbuenza ne makalenge abidi. Yone udi kabidi umona mudi bukokeshi bua pa buloba bua Angleterre ne États-Unis buikale ne mudimu wa pa buawu.​—Bala Buakabuluibua 13:11-15.

      13 Nyama wa luonji eu udi ukankamija dienza dia tshimfuanyi tshia nyama wa luonji wa mitu muanda mutekete. Yone uvua muleje muvua tshimfuanyi tshia nyama wa luonji mua kumueneka, kujimina ne kulua kumueneka kabidi. Ke tshivua tshienzekele bulongolodi buvua Grande-Bretagne ne États-Unis benze bua busangishe makalenge onso a pa buloba ne buikale buleja mpala wawu.d Bulongolodi ebu buakamueneka panyima pa Mvita ya kumpala ya buloba bujima, bavua babubikila ne: Nsangilu wa matunga. Bulongolodi ebu buakajimina pakatuadija Mvita mibidi ya buloba bujima. Mu mvita ayi, bantu ba Nzambi bakamba ne: bilondeshile mulayi wa mu Buakabuluibua, tshimfuanyi tshia nyama wa luonji tshivua ne bua kumueneka kabidi. Bushuwa, tshiakalua kumueneka mu dîna dia Bulongolodi bua matunga masanga.​—Buak. 17:8.

      14. Mmu mushindu kayi mudi tshimfuanyi tshia nyama wa luonji tshikale ‘mukalenge wa muanda mukulu’?

      14 Yone wakaleja ne: tshimfuanyi tshia nyama eu tshidi tshileja ‘mukalenge wa muanda mukulu.’ Mushindu kayi? Kabena baleja ne: tshimfuanyi tshia nyama wa luonji wa mitu muanda mutekete mmutu wa muanda mukulu wa nyama eu to. Ntshimfuanyi tshiende tshianana. Bukole bonso buditshi nabu budi bufumina kudi matunga adibu batshienze nawu, nangananga kudi bukokeshi bua Angleterre ne États-Unis buvua butshienze. (Buak. 17:10, 11) Tshidi tshipeta bukole bua kuenza malu bu mukalenge bua kukumbaja tshipatshila kampanda tshisunguluke tshidi tshifikisha ku dishintulula malu adi enzeka pa buloba.

      TSHIMFUANYI TSHIA NYAMA WA LUONJI TSHIDI TSHIBUTULA NDUMBA MUNENE

      15, 16. Ndumba munene udi uleja tshinyi? Tshidi tshienzekela bantu bende ntshinyi?

      15 Yone udi uleja ne: mukaji wa ndumba mmusombe panyima pa nyama wa luonji wa dikala dikunze udi tshimfuanyi tshia nyama wa luonji wa mitu muanda mutekete ne udi umukokesha. Udi ne dîna dia “Babulona munene.” (Buak. 17:1-6) Ndumba eu udi uleja bitendelelu bionso bia dishima, nangananga bitendelelu bia mu bukua-buena Kristo. Bitendelelu mbibeneshe tshimfuanyi tshia nyama wa luonji ne bidi bitshisaka bua kuenza malu adibi bisue.

      16 Kadi, mu dituku dia Mukalenge emu, Babulona munene mmumone mudi mâyi ende enda akama, mmumue ne: bantu badi mu bitendelelu bia dishima benda babilekela. (Buak. 16:12; 17:15) Tshilejilu, pavua tshimfuanyi tshia nyama wa luonji tshimueneke bua musangu wa kumpala, bitendelelu bia mu bukua-buena Kristo mmumue ne: tshitupa tshinene tshia Babulona munene, bivua ne buenzeji bua bungi mu matunga a ku Mputu ne a mu Amérique. Lelu, bantu ba bungi kabatshitu banemeka ne bakuatshisha bitendelelu ne bamfumu babi to. Bantu ba bungi badi bitaba ne: bitendelelu bitu bikebesha mvita. Bamanyi ba mukanda ba bungi ba ku Mputu ne mu Amérique mbasue bua bitendelelu kabikadi kabidi ne buenzeji kudi bantu.

      17. Tshiafikila bitendelelu bia dishima mu katupa kîpi emu ntshinyi? Bua tshinyi?

      17 Bitendelelu bia dishima kabiakujimija buenzeji buabi buonso musangu umue to, kadi ndumba eu neikale anu ne bukole, ukeba bua kukoka bakalenge bua benze disua diende too ne pela Nzambi mu mitshima ya bakalenge aba lungenyi lua kumubutula. (Bala Buakabuluibua 17:16, 17.) Mu katupa kîpi emu, Yehowa neasake bamfumu ba malu a tshididi ba mu bulongolodi bua Satana ebu badi benza Bulongolodi bua matunga masanga bua kubutula bitendelelu bia dishima. Nebajimije buenzeji buende ne nebapawule bubanji buende. Kumpala, bivua bimueneka ne: bualu bua nunku kabuvua mua kuenzeka to. Kadi lelu, ndumba udi musombe panyima pa nyama wa luonji mukunze kunzuu ukadi pa kukuluka. Nansha nanku, kakukuluka ku kakese ku kakese to. Neakuluke bibi bitambe, anu musangu umue.​—Buak. 18:7, 8, 15-19.

      NYAMA IDI ITUA KU NDEKELU KUAYI

      18. a) Nyama wa luonji neenze tshinyi? Bualu ebu nebufikishe ku tshinyi? b) Danyele 2:44 udi wamba ne: Bukalenge bua Nzambi nebubutule makalenge kayi? (Tangila kazubu kadi mu dibeji dia 17.)

      18 Pabutulabu bitendelelu bia dishima, nyama wa luonji, mmumue ne: makokeshi a tshididi a Satana adi pa buloba neasakibue bua kuluisha Bukalenge bua Nzambi. Bu muikala bakalenge ba pa buloba kabayi mua kufika mu diulu, nebajikijile bantu badi batua Bukalenge bua Nzambi nyama ku mikolo tshiji tshiabu. Nzambi neenzele bakalenge aba tshia musangu umue. (Buak. 16:13-16; 17:12-14) Danyele udi umvuija bumue bua ku malu enzeka mu mvita ya ndekelu eyi. (Bala Danyele 2:44.) Nebabutule nyama wa luonji udibu batele mu Buakabuluibua 13:1, tshimfuanyi tshiende ne nyama wa luonji wa nsengu ibidi.

      19. Tudi bashindike ne: Nzambi neenze malu kayi? Mpindieu tudi tshikondo tshia kuenza tshinyi?

      19 Tudi mu tshikondo tshidi mutu wa muanda mutekete ukokesha. Kabakusakidila mitu mikuabu ku mitu ya nyama wa luonji eu too ne mualuabu kumubutula. Bukokeshi bua Angleterre ne États-Unis nebuikale anu bukokesha buloba pabutulabu bitendelelu bia dishima. Milayi ya Danyele ne Yone yonso mmikumbane ne mu katoba. Tudi bashindike ne: kabutu ka bitendelelu bia dishima ne mvita ya Armagedone nebituadije mu katupa kîpi emu. Nzambi ukavua muleje kumpala kua dîba malu onso ikala mua kuenzeka. Netuteyaku ntema ku malu adi baprofete bambe bua kutudimuija anyi? (2 Pet. 1:19) Mpindieu ke tshikondo tshia kusungula bua kuikala ku luseke lua Yehowa ne kutua Bukalenge buende nyama ku mikolo.​—Buak. 14:6, 7.

      [Mêyi adi kuinshi]

      a Mu Bible, nomba dikumi utu misangu ya bungi uleja bungi bukumbane bua tshintu anyi bantu. Muaba eu, udi uleja makalenge onso avua mapatukile ku bukalenge bua Lomo.

      b Nansha mukavua makalenge abidi adi enza bukalenge bua muanda mutekete mikalaku katshia mu bidimu bia 1700, Yone uvua muleje ne: bukalenge bua muanda mutekete buvua ne bua kumueneka ku ntuadijilu kua dituku dia Mukalenge. Bushuwa, bikena-kumona bidi mu mukanda wa Buakabuluibua bidi bikumbana mu ‘dituku dia Mukalenge.’ (Buak. 1:10) Makalenge adi enza mutu wa muanda mutekete kaavua manji kutuadija kukokesha buloba pamue kumpala kua Mvita ya kumpala ya buloba bujima to.

      c Danyele ukavua mumone tshinyangu tshivua mukalenge wa muanda mutekete mua kukebesha mu mvita ayi. Wakamba ne: ‘Yeye neavuije dibutuka didi ditambe bukole.’ (Dan. 8:24) Tshilejilu, États-Unis wakakebesha tshinyangu tshitu katshiyi tshianji kuenzeka pavuaye mutayishe bombe ibidi minene mu buloba bua muluishi wende yeye ne wa Angleterre.

      d Bala mukanda wa Buakabuluibua nkomenu wabu munene ukadi pabuipi!, dibeji dia 240, 241 ne dia 253.

      [Kazubu mu dibeji 17]

      ‘MAKALENGE AA ONSO’ MMAKALENGE KAYI?

      Danyele 2:44 udi wamba ne: Bukalenge bua Nzambi ‘nebutshibule makalenge aa onso bitupa bitupa.’ Mulayi eu udi utangila anu makalenge adi maleja kudi bitupa bishilangane bia lupingu.

      Kadi netuambe tshinyi bua makalenge makuabu onso a bana ba bantu? Mulayi mukuabu udi upetangana nawu udi mu Buakabuluibua udi ufila diumvuija dialabale. Udi wamba ne: ‘bakalenge ba pa buloba bonso’ nebadisangishe bua kuluisha Yehowa mu “dituku dinene dia Nzambi Wa Bukole Buonso.” (Buak. 16:14; 19:19-21) Nunku, ki nganu makalenge adi maleja kudi lupingu ikala mua kubutudibua ku Armagedone to, kadi nebabutule kabidi makalenge makuabu onso a bana ba bantu.

  • Bakalenge 8 badi bamanyika
    Tshibumba tshia Nsentedi—2012 | 15 ngondo 6
    • Bakalenge 8 badi bamanyika

      Mu mukanda wa Danyele ne wa Buakabuluibua kabena bakula anu bua bakalenge anyi makokeshi a bantu muanda mukulu patupu to; kadi, badi kabidi baleja mushindu uvuabu mua kulondangana. Tudi mua kujingulula tshidi milayi eyi yamba patudi tumvua bimpe mulayi wa kumpala wa mu Bible.

      Katshia ku kale, Satana mmulongolole kankanunuina kende mu mishindu mishilangane ya malu a tshididi anyi makalenge. (Luka 4:5, 6) Kadi, anu makalenge a bana ba bantu makese ke avua menzele bantu ba Nzambi, mmumue ne: tshisamba tshia Isalele anyi bena Kristo bela manyi malu manene. Tshikena-kumona tshia Danyele ne tshia Yone bidi biakula bua makokeshi a bukole muanda mukulu tshianana.

      [Tablo/​Bimfuanyi mu mabeji 12, 13]

      (Bua kumona malu bimpe, tangila mu mukanda)

      MILAYI YA MU MUKANDA WA DANYELE

      MILAYI YA MU MUKANDA WA BUAKABULUIBUA

      1. Ejipitu

      2. Ashû

      3. Babulona

      4. Madai ne Pelasa

      5. Grèce

      6. Lomo

      7. Grande-Bretagne ne États-Unisa

      8. Nsangilu wa matunga ne Bulongolodi bua matunga masangab

      BANTU BA NZAMBI

      2000 kumpala kua Yezu

      Abalahama

      1500

      Tshisamba tshia Isalele

      1000

      Danyele

      500

      Kumpala kua Yezu/​Panyima pa Yezu

      Yone

      Isalele wa Nzambi

      500

      1000

      1500

      2000 panyima pa Yezu

      [Mêyi adi kuinshi]

      a Bakalenge bonso babidi badiku mu matuku a ku nshikidilu. Tangila dibeji dia 19.

      b Bakalenge bonso babidi badiku mu matuku a ku nshikidilu. Tangila dibeji dia 19.

      [Bimfuanyi]

      Lupingu lunene (Dan. 2:31-45)

      Nyama inayi ivua mipatuke mu mbuu (Dan. 7:3-8, 17, 25)

      Tshimpanga tshia mukoko ne mbuji wa mpumbu (Dan. nshap. 8)

      Nyama wa luonji wa mitu muanda mutekete (Buak. 13:1-10, 16-18)

      Nyama wa luonji wa nsengu ibidi udi ukankamija dienza dia tshimfuanyi tshia nyama wa luonji (Buak. 13:11-15)

      [Mêyi a dianyisha]

      Dianyisha bua foto: Ejipitu ne Lomo: ne dianyisha dia British Museum; Madai ne Pelasa: ne dianyisha dia Musée du Louvre, Paris

  • Nkonko ya babadi
    Tshibumba tshia Nsentedi—2012 | 15 ngondo 6
    • Nkonko ya babadi

      Ndîba kayi divua bukokeshi bua pa buloba bujima bua Grande-Bretagne ne États-Unis bulue bukokeshi bua muanda mutekete bukavua Bible mulaye?

      ▪ Lupingu lunene luvua mukalenge Nebukadenesâ mumone kaluena luleja makalenge onso a pa buloba bujima to. (Dan. 2:31-45) Ludi luleja anu makalenge atanu avua menzele bantu ba Nzambi malu kampanda manene kutuadijila ku tshikondo tshia Danyele too ne lelu.

      Mushindu uvua Danyele mumvuije lupingu udi uleja ne: bukokeshi bua pa buloba bujima bua Grande-Bretagne ne États-Unis buvua ne bua kufumina ku bukokeshi bua Lomo; kadi, kabuvua mua kulua kubutshimuna to. Bilondeshile muvua Danyele mumone, tshiamu tshifike tshivua tshiumbukila ku mikolo tshiya ku makasa too ne ku bana ba nkasa ba lupingu. (Makasa ne bana ba nkasa bivua bienza ne tshiamu tshifike tshisambakaja ne dîma.)a Diumvuija edi didi dileja ne: bukokeshi bua Grande-Bretagne ne États-Unis mbufumine ku mikolo ya tshiamu tshifike. Malu avua menzeke kale adi ajadika bualu ebu. Grande-Bretagne uvua tshitupa tshia bukalenge bua Lomo wakatuadija kutumba ku ndekelu kua bidimu bia 1700. Pashishe, wakalua kudisangisha ne États-Unis. Kadi, bukokeshi bua muanda mutekete buvua Bible mulaye kabuvua buanji kumueneka to. Bua tshinyi? Bualu bukokeshi bua Grande-Bretagne ne bua États-Unis kabuvua buanji kutuadija kuenza malu manene pamue to. Buakatuadija kuenza malu aa pamue mu Mvita ya kumpala ya buloba bujima.

      Tshikondo atshi, ‘bana ba bukalenge’ bavua benzela Nzambi mudimu nangananga mu États-Unis mu Brooklyn mu tshimenga tshia New York, muaba udi biro biabu bia pa buloba bujima. (Mat. 13:36-43) Bela manyi bavua bayisha ne tshisumi mu matunga avua ku bukokeshi bua Grande-Bretagne. Mu Mvita ya kumpala ya buloba bujima, Grande-Bretange ne États-Unis bakadisangisha bua kuluangana ne matunga avua abaluisha. Bua dinanga dinekesha dia ditunga divua nadi bantu mu tshikondo tshia mvita atshi, matunga abidi aa akaluisha bantu bavua benza tshitupa tshia kankanunuina ka ‘mukaji’ wa Nzambi, kukandika mikanda yabu ne kuela bavua balombola mudimu wa buambi mu buloko.​—Buak. 12:17.

      Bilondeshile milayi ya mu Bible, bidi bimueneka ne: bukokeshi bua muanda mutekete kabuvua butuadije ku ndekelu kua bidimu bia 1700 dîba divua Grande-Bretagne mubange kutumba to. Kadi, buakatuadija kukokesha ku ntuadijilu kua dituku dia Mukalenge.b

      [Mêyi adi kuinshi]

      a Dîma didi disambakane ne tshiamu tshifike didi dileja malu adi enzeka mu matunga adi ku buenzeji bua bukalenge bua buloba bujima bua Grande-Bretagne ne États-Unis budi buleja kudi tshiamu tshifike. Mu kupita kua matuku, dîma edi ndienze bua bukokeshi ebu kabuikadi ne bukole bu bua tshiamu tshifike.

      b Diumvuija edi didi diakaja tshidibu bambe mu mukanda wa Mulayi wa Danyele, mu dibeji dia 57 tshikoso tshia 24 ne mu tablo udi mu dibeji dia 56 ne dia 139.

      [Tshimfuanyi mu dibeji 19]

      Bana betu muanda mukulu ba ku biro bietu bia pa buloba bujima bavuabu bele mu buloko mu ngondo muisambombo mu 1918

Mikanda ya mu Tshiluba (1982-2024)
Patuka
Buela
  • Tshiluba
  • Tumina bakuabu
  • Biudi musue
  • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
  • Malu a kulonda
  • Mikenji ya mua kulama malu masokoka
  • Biudi witaba bua kuenzekabi mu tshiamu
  • JW.ORG
  • Buela
Tumina bakuabu