Dilonda bilejilu bimpe diakampetesha masanka a bungi

Mbandelele mu tshimenga tshia Québec, mu provense wa Québec mu Canada mudibu bakula Mfualansa. Tatuanyi Louis ne mamuanyi Zélia bavua bankoleshe ne dinanga dia bungi. Tatuanyi uvua muena lumamamama ne munange kubala. Mvua munange kufunda ne mvua nkeba kulua kamona kamba dimue dituku.

Pangakakumbaja bidimu bitue ku 12, muena mudimu wa ba tatu diende Rodolphe Soucy ne mulunda wende bakalua kuetu. Bavua Bantemu ba Yehowa. Tshivua mumanye Bantemu bimpe to, ne tshivua ntamba kudifila ku malu abu to. Kadi mushindu muimpe uvuabu bandamuna nkonko ne Bible wakansankisha bikole. Nansha baledi banyi biakabasankisha bikole, ke tuetu kuitaba bua kuikala kulonga Bible.

Tshikondo atshi, mvua ndonga mu tulasa tua bena Katolike. Kuvua misangu imvua nyukila ne balongi betu malu amvua ndonga mu Bible. Balongeshi betu bavua bamumpere bakalua kumanya bualu abu. Umue wa kudibu wakalua mu kalasa ketu ungamba kumpala kua balongi mumvua ntomboji, kayi nansha umpisha ne Bible to, umpisha yeye ne mukana. Nansha muvuabi bintonde bikole, bualu abu buakangambuluisha bua kumona ne: malongesha a mu Katolike avuabu batulongesha mu kalasa kaavua apetangana ne Bible to. Ngakamona ne: tshivua nkumbana kabidi kulonga mu tulasa atu to. Baledi banyi bakanganyishila bua kushintulula tulasa.

MUMVUA MULONGE BUA KUNANGA MUDIMU WA BUAMBI

Ngakatungunuka ne kulonga Bible, kadi mvua nya kumpala ne majetete bualu mvua ntshina mudimu wa kuyisha ku nzubu ne ku nzubu. Tshitendelelu tshia Katolike tshivua ne buenzeji bua bungi mu bantu ne tshiluisha mudimu wetu wa kuyisha bikole menemene. Maurice Duplessis (ministre kavula mbedi wa mu Québec) uvua muena dia bena Katolike. Wakitabila bantu bua kutatshisha Bantemu, bobu kubabunda ne kubabunda. Bivua bilomba dikima dilelela bua kuyisha dîba adi.

Muanetu uvua mungambuluishe bua kujikija buôwa uvua John Rae; uvua muenze kalasa ka 9 ka Gilada. Uvua muntu uvua ne dimanya dia bungi, muena bupole, muena budipuekeshi, ne wa kukuatshila malu. Kavua utamba kumbela buludiludi to, kadi tshilejilu tshiende tshiakandongesha malu a bungi. John uvua utata bua kuyisha mu Mfualansa, nunku mvua mmufila mu buambi ne mmuambuluisha bua kuyimanya. Disomba nende diakangambuluisha bua kulua Ntemu. Bidimu dikumi meme mumane kupetangana ne Bantemu, ngakabatijibua mu dia 26/5/1951.

Tshisumbu tshietu tshia mu tshimenga tshia Québec tshivua ne bantu bakese. Ba bungi bavua bampanda-njila. Tshilejilu tshiabu tshimpe tshiakansaka bua kulua mpanda-njila. Dîba adi, tuvua tuyisha ku nzubu ne ku nzubu anu ne Bible tshianana. Bu mutuvua katuyi ne mikanda, tuvua ne bua kumanya mua kuyisha ne Bible bimpe menemene. Nunku, mvua nditatshisha bua kumanya mvese ya bungi ya mu Bible bua kuakuila bulelela. Kadi bantu ba bungi bavua babenga kubala too ne Bible yeye kayi ne miaku ivua ileja ne: ngua bena Katolike.

Mu 1952, ngakasela Simone Patry, muanetu wa lulamatu lukole wa mu tshisumbu tshietu. Tuakaya ku Montréal, ne mu tshidimu tshimue, tuakalela muana wa bakaji diende Lise. Nansha mumvua mulekele bumpanda-njila matuku makese kumpala kua kusela Simone, tuvua tuditatshisha bua kuikala ne nsombelu wa kudipangisha bimue bintu bua dîku dietu dimone mua kudifila bikole mu buambi ne mu midimu ya tshisumbu.

Ngakalua kuelulula meji bikole bua kuvudija mudimu wanyi wa buambi panyima pa bidimu dikumi. Mu 1962, ngakabuela mu Kalasa ka mudimu wa Bukalenge ka bakulu ku Betele wa mu Canada kavua kenze ngondo mujima, bobu kututeka mu nzubu umue ne muanetu Camille Ouellette. Tshisumi tshivuaye natshi mu buambi tshiakansankisha bikole, nangananga muvuaye tatu wa dîku. Tshikondo atshi, bivua bikole bua kumvua ne: mu Québec muvua muntu mpanda-njila muikale ne muana; kadi ke tshipatshila tshivua natshi Camille. Patuvua tusomba nende, uvua unkankamija bua kuelangana meji a nsombelu wanyi. Ngondo mikese pashishe, ngakamona ne: mvua mua kupingana kabidi mu bumpanda-njila. Bantu bakuabu bavua bamba ne: tshivua muangate dipangadika dimpe to, kadi tshiakalukila tshianyima to. Mvua mutuishibue ne: Yehowa uvua mua kubenesha bionso bimvua ngenza bua kuyisha bikole.

TUDI TUPINGANA MU TSHIMENGA TSHIA QUÉBEC BAMPANDA-NJILA BA PA BUABU

Mu 1964 bakatuteka bampanda-njila ba pa buabu ne Simone mu tshimenga tshietu tshia Québec. Tuakenzamu mudimu bidimu bia bungi. Dîba dituakapingana adi, kabatshivua kabidi batutatshisha bikole mu buambi to, kadi bamue bantu batshivua anu batuluisha.

Dimue edi mu Disambombo mu mapingaja, bakangela tshianza mu mikaba mu katshimenga ka Sainte-Marie kavua pabuidi ne Québec. Mpulushi wakaya nanyi ku kazubu ka bampulushi, kungelaye mu buloko bualu mvua nyisha ku nzubu ne ku nzubu kabayi banganyishile. Bakalua kuya nanyi kudi nzuji kampanda diende Baillargeon. Uvua muntu uvua wenzangana buôwa. Wakangambila bua nkebe uvua mua kundumbuluila ku kabadi. Pangakatela dîna dia Glen Howa (mulumbuluidi wa Bantemu uvuabu bamanye bikole), wakamba ne: “Too! Au to!” Bavua bamanye Glen How bikole bua muvuaye wakuila Bantemu ku tubadi tshikondo atshi. Kabadi kakalua kungambila ne: kabavua ne bua kundumbuluisha kabidi to.

Buluishi bua mudimu wetu mu Québec buvua butupangisha kabidi bua kufutshila miaba ya kutekela bisangilu. Muaba umuepele uvua tshisumbu tshietu tshipete uvua anu tshitekelu tshia mashinyi tshia kale tshivua ne mashika a katshia. Bana betu bavua batemesha kamu kampanda ka luya tshikondo tshia mashika makole. Tuvua ne tshibidilu tshia kusomba ku kamu aku mêba makese kumpala kua bisangilu, tulondelangana malu bua kukoleshangana.

Bidi bikemesha bikole bua kumona mudi mudimu wa buambi muye kumpala bidimu bionso ebi. Kale mu bidimu bia 1960, kuvua anu bisumbu bibala ku minu bivua ne bantu bakese mu tshimenga tshia Québec, mu tshitupa tshia Côte-Nord, ne mu tshitupa tshia buloba tshia Gaspé bionso bisanga. Lelu, kukadi bijengu bipite pa bibidi muntu muonso amu, ne bana betu badi badisangishila mu Nzubu ya Bukalenge mimpe.

BADI BATUTUMA MU MUDIMU WA BUTANGIDI BUENA NGENDU

Bakatutuma ne Simone mu mudimu wa butangidi bua tshijengu mu 1970. Pashishe mu 1973, meme kulua mutangidi wa distrike. Mu bidimu bionso abi, ngakalongela malu a bungi kudi bana betu bavua ne dimanya dia bungi bu mudi Laurier Saumurb ne David Splane.c Bavua pabu mu mudimu wa butangidi buena ngendu. Panyima pa mpuilu yonso, meme ne David tuvua tupeshangana ngenyi ya mua kulengeja ndongeshilu wetu. Ndi mvuluka dimue dituku divua David mungambile ne: “Léonce muyuki webe wa ndekelu uvua munsankishe be! Uvua muimpe, kadi buanyi meme, bionso biudi muakule abi mvua mua kuenza nabi miyuki isatu!” Mvua ne tshilele tshia kujinga kuamba malu mapite bungi mu miyuki yanyi. Bivua bikengela mmanye bua kuamba malu mu tshikoso.

Bavua bateke batangidi ba distrike bua kukankamija batangidi ba bijengu. Kadi bamanyishi ba bungi ba mu Québec bavua bammanye. Bavua batamba kujinga bua nyishe nabu pamvua nkumbula batangidi ba bijengu. Nansha muvuabi binsankisha patuvua tuyisha nabu, tshivua mpitshisha dîba dia bungi ne batangidi ba bijengu to. Dimue dituku, mutangidi kampanda wa tshijengu wa dinanga wakangambila ne: “Ki mbibi paudi upitshisha dîba ne bana betu to, kadi wavuluka ne: udi munduile meme lumingu elu. Ndi panyi dijinga ne dikankamija!” Mubelu muimpe eu wakangambuluisha bua kuikala ne nkatshinkatshi.

Mu 1976, bualu kampanda bubi buvua kabuyi buelela meji buakenzeka. Simone, mukajanyi munanga wakasama bikole, kufuaye. Didifila diende bua bakuabu ne dinanga diende dia Yehowa bivua bimuvuije muena dianyi wa dikema. Didifila bikole mu mudimu wa kuyisha diakangambuluisha bua kupita bimpe ne lufu luende, ne ndi ngela Yehowa tuasakidila bua muvuaye munkuatshishe ne dinanga dionso mu lutatu alu. Pashishe ngakasela Carolyn Elliott, mpanda-njila wa tshisumi uvua wakula Anglais. Uvua mulue mu Québec bua kuambuluisha muaba uvuabu dijinga ne bamanyishi ba bungi. Carolyn mmukaji wa kukuatshila malu ne udi utabalela bakuabu ne muoyo umue, nangananga badi ne bundu anyi badi badimona kabayi ne wa kukuatshila bualu. Mmungambuluishe bikole bua kutungunuka ne mudimu wa butangidi buena ngendu.

TSHIDIMU TSHIA PA BUATSHI

Ngondo wa 1/1978 bakangambila bua kulongesha mu Kalasa ka bampanda-njila ka kumpala ka mu Québec. Mvua anu bu wa kubuela mu buloba, bualu ni mmeme ni mbalongi katuvua banji kulonga mukanda wa bampanda-njila to. Diakalenga, kalasa ka kumpala kamvua mulongeshe kavua ne bampanda-njila ba kale ba bungi. Nansha mumvua mulongeshi, ngakalongela malu a bungi kudi balongi!

Ku ndekelu kua 1978, tuakabuela mu mpungilu wa bantu bafume mu matunga a bungi wa “La foi victorieuse” (Ditabuja didi ditshimuna); uvua muenzekele mu tshipalu tshia manaya a olempike mu Montréal. Uvua mpungilu munene uvua kayi muanji kuenzeka mu Québec, muikale ne bantu 80 000 ne bia mu njila. Bavua bantume mu Tshibambalu tshia ngumu. Mvua ngakula ne bakamona kamba ne mvua ne disanka dia bungi bua muvuabu bafunda malu mimpe a bungi adi atutangila. Bakatuela nkonko ku TV ne ku bisanji; mêba onso masanga avua mapite pa 20. Bakapatula kabidi bikandakanda bia bungi bivua biakula bua owu malu au. Tshivua bumanyishi bua dikema!

BADI BATUTUMA MU TERITWARE MUKUABU

Bualu bunene buakangenzekela mu 1996. Meme mumane kuenza mudimu mu Québec mutubu bakula Mfualansa katshia ngabatijibua, bakantuma mu distrike dia mu Toronto mutubu bakula Anglais. Tshivua ndimona mukumbane to; ne pamvua ngela meji ne: nengenze miyuki mu Anglais yanyi ya mikuatakaja ayi mvua anu bu wa kusukuila mu bilamba. Bivua bikengela ngikale nsambila bikole ne ngeyemena Yehowa bikole menemene.

Nansha mumvua mutuadije mudimu mu distrike adi ne buôwa bua bungi, lelu ndi mua kuamba tshiyi ndia tshibanga ne: ndi muenzamu mudimu muimpe wa dikema bidimu bibidi. Carolyn wakangambuluisha ne lutulu luonso bua kuakula Anglais mudilekelele, ne bena Kristo nanyi mbangambuluishe ne mbankankamije bikole. Tuakapeta balunda bakuabu ba bungi pa lukasa.

Pa kumbusha malu makuabu avua atangila mpungilu kampanda amvua ngenza ne dilongolola mpuilu au, mvua ne tshibidilu tshia kuyisha ku nzubu ne ku nzubu dîba dimue mu Ditanu ku dilolo lumingu lua mpuilu. Bakuabu bantu bavua mua kudikonka ne: ‘Bua tshinyi kuya mu buambi anu dia muladilu wa mpuilu?’ Kadi ngakamona ne: kuyukila bimpe ne bantu mu buambi kuvua kumpeshilula bukole. Nansha lelu, kuya mu buambi kutu kunsulakaja.

Mu 1998 bakatupingaja mu Montréal bampanda-njila ba pa buabu ne Carolyn. Munkatshi mua bidimu bia bungi, mudimu wanyi uvua wa kulongolola buambi bua pa buabu miaba ivua bantu ba bungi ne kuyukila ne bena ku tudiomba ne bapatudi ba malu a mu bikandakanda ne a ku Enternete bua kulongolola ngumvuilu mubi uvua nende bantu bua Bantemu ba Yehowa. Lelu, meme ne Carolyn tutu basue kuyisha bantu batshidi baluilaku mu Canada ne badi nangananga ne muoyo wa kulonga malu a bungi a mu Bible.

Pandi ntangila bidimu 68 bia katshia ngabatijibua, ndi mmona ne: Yehowa mmumbeneshe menemene. Ndi ne disanka dia bungi bua mundi mulonge bua kunanga mudimu wa kuyisha ne kuambuluisha ba bungi bua kumanya bulelela. Pakavua muananyi Lise ne bayende bakoleshe bana, bakangata bumpanda-njila bua pa tshibidilu. Pandi mmumona ne tshisumi mu buambi, bidi binsankisha bikole. Ndi ntamba kuela bena Kristo nanyi tuasakidila bualu tshilejilu tshiabu tshimpe ne mibelu yabu mimpe mbingambuluishe bua kukolesha malanda anyi ne Nzambi ne kukumbaja midimu mishilashilangane ya mu bulongolodi buetu. Ndi mumone ne: bua muntu kushala ne lulamatu mu mudimu kampanda, anu yeye mueyemene nyuma wa Yehowa. (Mis. 51:11) Ndi ntungunuka ne kuela Yehowa tuasakidila bua mudiye mumpeshe diakalenga dia pa buadi dia kutumbisha dîna diende!​—Mis. 54:6.