Nshapita wa 22
Diakabi dia kumpala—Mpasu
1. Mbanganyi badi basangisha abu mêyi ku a banjelu badi bela mpungi, ne ntshinyi tshidi muadi wa mpungi muitanu umanyisha?
MUANJELU muitanu udi udilongolola bua kuela mpungi. Miadi ya mpungi inayi ya mu diulu ikadi mimane kudila, ne midianjile kumanyisha bipupu binayi biakadituta pa tshia-bisatu tshia buloba tshidi Yehowa utangila bu tshia kudiwula bipitshidile—bukua-buena-nkristo. Biakasokolodibua ne: buine ebu budi busama disama dia lufu. Padi banjelu bela mpungi, bantu batuadi ba mukenji mbatungunuke ne kusangisha diabu dîyi pa buloba bujima. Mpungi muitanu wa muanjelu ukadi mpindieu pa kumanyisha diakabi dia kumpala, didi dikuatshisha buowa kupita ne bivua bimane kuenzeka kumpala kuadi. Dikenga edi ndisuikakane ne tshipupu tshikole tshia mpasu. Kadi, diambedi, tuanji kukonkonona mvese mikuabu yatuambuluisha bua kujingulula bimpe diumvuija dia tshipupu etshi.
2. Mmukanda kayi wa mu Bible udi wakula bua tshipupu tshia mpasu tshifuane tshidi Yone umona, ne tshipupu etshi tshivua ne buenzeji kayi pa Izalele wa kale?
2 Mukanda wa mu Bible wa Yoele, mufunda mu siekele wa 9 K.B.B., udi wakula bua tshipupu tshia bîshi, pamue ne mpasu, tshifuane tshidi Yone umona. (Yoele 2:1-11, 25)a Tshipupu etshi tshivua ne bua kutuadila Izalele mutontolodi ntatu mivule, kadi, tshivua kabidi ne bua kufikisha bamue, bena Yuda, ku dinyingalala ne ku dipetulula dianyishibua dia kudi Nzambi. (Yoele 2:6, 12-14) Nunku, Yehowa uvua ne bua kumuangalaja spiritu wende pa “mubidi wa mishindu yonso,” eku bimanyinu bidi bikuatshisha buowa ne milowo idi isumpakaja bidianjila kumanyisha dilua dia “dituku dia Yehowa, dinene ne didi dikuatshisha buowa.”—Yoele 2:11, 28-32.
Tshipupu mu siekele wa kumpala
3, 4. (a) Ndîba kayi ne mmunyi muvua mulayi wa mu Yoele nshapita 2 mupete dikumbana diawu? (b) Mmunyi muvua tshipupu tshifuane tshia divuba dia mpasu tshienzeke mu siekele wa kumpala, ne tshiakanenga matuku bungi munyi?
3 Mulayi mufunda mu Yoele nshapita 2 wakakumbana mu siekele wa kumpala. Dituku dia Pentekoste wa tshidimu tshia 33, Yehowa wakamuangalaja spiritu wende munsantu pa bena nkristo ba kumpala bakedibua manyi ne kupeta bukokeshi bua kuakula “malu malengele a Nzambi” mu miakulu mivule. Bu tshipeta, musumba munene wakadisangisha. Utuadija kuakula ne babandidi aba bavua bakemeshibue bikole, mupostolo Petelo wakatela Yoele 2:28, 29 ne kubumvuija ne: bavua bantemu ba dikumbana dia mufundu eu. (Bienzedi 2:1-21) Kadi, kakuena tshidi tshileja se: kuvua kuenzeke mu tshikondo atshi tshipupu tshia bîshi tshilelela tshivua tshituadile bamue makenga ne tshisake bakuabu ku dinyingalala to.
4 Kuvuaku kuenzeke tshipupu tshia mu tshimfuanyi mu matuku awu anyi? Eyowa kabiyi mpata! Tshiakafuma ku bumanyishi bukole bua bena nkristo bapiabapia bela manyi.b Ku butuangaji buabu, Yehowa wakabikila bena Yuda bavua bateleja bua kunyingalala ne kulabula mabenesha ende. (Bienzedi 2:38-40; 3:19) Aba bakanyisha dibikila edi bakapeta mabenesha manene matambe. Kadi, bua aba bakabenga, bena nkristo ba kumpala bakalua bu musumba wa mpasu miatudi. Kumbukila ku Yeruzaleme, bakatangalaka mu Yudeya muonso ne mu Samariya. Ne lukasa, bavua miaba yonso, benda batatshisha bena Yuda babule ditabuja pa kumanyisha patoke dibiishibua dia Yezu ne bionso bivua bisuikakaja ku muanda eu. (Bienzedi 1:8; 4:18-20; 5:17-21, 28, 29, 40-42; 17:5, 6; 21:27-30) Tshipupu etshi tshiakanenga too ne ku ‘dituku didi dikuatshisha buowa,’ mu 70 K.B.B., pakasaka Yehowa biluilu bia bena Roma bua kulua kuluisha Yeruzaleme ne kumubutula. Anu bena nkristo bavua babila ne ditabuja dîna dia Yehowa ke bakapanduka.—Yoele 2:32; Bienzedi 2:20, 21; Nsumuinu 18:10.
Tshipupu mu siekele wa 20
5. Mmushindu kayi udi mulayi wa Yoele ukumbana katshia ku 1919?
5 Ne mabingila majalame, tudi mua kutekemena dikumbana dia ndekelu dia mulayi wa Yoele mu tshikondo tshia ku nshikidilu. Ke muakenzekabi! Mu mpuilu wa Balongi ba Bible ku Cedar Point, mu Etats-Unis, mu dia 1-8 Kabitende 1919, Yehowa wakamuangalaja spiritu wende mu mushindu wa dikema pa basadidi bende bua kubasaka ku dilongolola mudimu wa buambi pa buloba bujima. Ku aba buonso bavua badiamba bena nkristo, anu buobo nkayabu ke bavua bitaba se: Yezu uvua mubanjija mu diulu ne bavua benza madikolela mavule bua kumanyisha lumu luimpe elu. Mu diumvuangana ne mulayi eu, bumanyishi buabu kabuyi diikisha buakalua tshipupu tshituadi tshia makenga pa bukua-buena-nkristo butontolodi.—Matayi 24:3-8, 14; Bienzedi 1:8.
6. (a) Ntshinyi tshidi Yone umona padi muanjelu muitanu wela mpungi? (b) “Mutoto” eu udi tshimfuanyi tshia nganyi, ne mbua tshinyi?
6 Buakabuluibua buvua bufundibue bidimu bitue ku 26 kunyima kua kabutu ka Yeruzaleme, budi buakula pabu bua tshipupu etshi. Ntshinyi tshidibu busakidila ku diumvuija dia Yoele? Tukonkonone muyuki wa Yone: “Ne muanjelu muitanu wakela mpungi. Ne meme kumona mutoto uvua mupone ufuma mu diulu pa buloba, ne bakawupesha nsapi wa ku tshiina tshia dijimba.” (Buakabuluibua 9:1) “Mutoto” eu ki mmufuane eu ùvuà Yone mumone ne mulonde dipona diawu mu Buakabuluibua 8:10 nansha. Udi umona “mutoto uvua mupone ufuma mu diulu” ne udi ne bukenji bua kukumbaja pa bidi bitangila buloba. Udi uleja spiritu kampanda anyi muntu wa ku mubidi anyi? Yone udi uleja pashishe mu muyuki wende se: muena “nsapi wa ku tshiina tshia dijimba” udi ukupa Satana mu “dijimba.” (Buakabuluibua 20:1-3) Nunku, udi ne bua kuikala muntu wa mu nyuma wa bukole bua bungi. Mu Buakabuluibua 9:11, Yone udi utumanyisha ne: mpasu idi ne “mukalenge umue, muanjelu wa dijimba.” Mvese eyi ibidi idi ne bua kufunkuna anu muntu umue, bualu muanjelu udi ne nsapi wa ku dijimba, mbiumvuike se: udi ne bua kuikala muine muanjelu wa dijimba. Mutoto udi ne bua kuikala tshimfuanyi tshia Mukalenge muteka kudi Yehowa, bualu bena nkristo bela manyi mbamanye anu muanjelu umuepele bu Mukalenge: Yezu Kristo.—Kolosai 1:13; 1 Kolinto 15:25.
7. (a) Ntshinyi tshidi tshienzeka padi “tshiina tshia dijimba” tshiunzuludibua? (b) “Dijimba” ntshinyi, ne mbanganyi bavua bashalamu bua tshikondo tshîpi?
7 Muyuki udi utungunuka nunku: “Ne wakunzulula tshiina tshia dijimba, ne muîshi wakabanda ufuma mu tshiina muenz’amu bu muîshi wa tshikutu tshinene tshia kapia, ne dîba diakafikishibua, ne kapepa kabidi, kudi muîshi wa mu tshiina. Ne mu muîshi muakapatuka mpasu pa buloba, ne bakayipesha bukokeshi, bukokeshi bua mumue ne budi nabu tuminyiminyi tua pa buloba.” (Buakabuluibua 9:2, 3) Mu Mifundu, muaku “dijimba” udi uleja muaba wa dipanga kuenza mudimu, pamu’apa mene ndufu. (Fuanyikija ne Lomo 10:7; Buakabuluibua 17:8; 20:1, 3.) Ku ndekelu kua mvita ya kumpala ya buloba bujima (1918-19), kasumbu kakese ka bana babu ne Yezu kakashala munkatshi mua lupolo lukese lua dîba mu “dijimba” dia mushindu’eu dia dipanga kuenza mudimu ditshintshikila. Kadi, pakitshikija Yehowa spiritu wende pa basadidi bende banyingaladi, mu 1919, buonso bakaditua ne lukasa luonso ku dijikija mpata ya dikumbaja mudimu uvua mubindile.
8. Mmu ngumvuilu kayi mudi dipatuka dia mpasu dienzeka ne “muîshi” muvule?
8 Anu mudi Yone ùbìbandila, dipatuka dia mpasu didi dienzeka ne muîshi muvule, bienz’amu bu “muîshi wa tshikutu tshinene tshia kapia.”c Ke tshiakalejibua patoke mu 1919. Mu tshidimu atshi, nsombelu wa bukua-buena-nkristo ne wa bantu mu tshibungi tshiabu wakafikuluka. (Fuanyikija ne Yoele 2:30, 31.) Dipikudibua dia mpasu eyi, bena kasumbu ka Yone, divua bushuwa ditshimunyibua bua bamfumu ba bukua-buena-nkristo bavua bele tshifufu tshia kubutula bua kashidi mudimu wa Bukalenge ne bavua mpindieu babenga Bukalenge bua Nzambi. Tshibuikilu tshia muîshi tshiakatuadija kujika bukua-buena-nkristo butontolodi pakapeta kasumbu aka ka mpasu bukokeshi kudi Nzambi ne katuadija kutumika nabu pa kumanyisha mikenji mikole ya dilumbuluisha. “Dîba” dia bukua-buena-nkristo, butoke buabu bua tshidingishilu buakajikibua, “kapepa” kakanema bujitu ne mamanyisha a dilumbuluisha dia Nzambi, bu mudi disokolola dia se: nzambi wa bukua-buena-nkristo udi’anu “mfumu wa bukokeshi bua kapepa” ka mu bulongolodi ebu.—Efeso 2:2; Yone 12:31; 1 Yone 5:19.
Mpasu idi ikengesha bantu!
9. Mmibelu kayi idi mpasu mipete bua mvita?
9 Mmibelu kayi ya mvita idi mpasu eyi ipeta? Yone udi ulonda ne: “Ne bakayambila bua kubenga kuenzela bukua-mitshi ya pa buloba bibi, nansha tshisosa tshibishi kayi tshionso, nansha mutshi kayi wonso, kadi anu bantu badi kabayi ne tshitampi tshia Nzambi pa mpala yabu. Ne bakapesha mpasu bukenji, ki mbua kubashipa, kadi mbua bakengeshibue munkatshi mua ngondo itanu, ne dikenga divuabu bumvua divua bu dikenga dikeba kudi kaminyiminyi padiku kasuma muntu. Mu matuku awu, bantu nebakebe lufu, kadi kabakulupeta nansha kakese, ne nebajinge kufua, kadi lufu ludi lutungunuka ne kubanyema.”—Buakabuluibua 9:4-6.
10. (a) Tshipupu ntshitangija nangananga kudi banganyi, ne tshidi ne tshipeta kayi kudibu? (b) Ndikengeshibua dia mushindu kayi didibu bakula apa? (Tangila kabidi note kuinshi kua dibeji.)
10 Tshipupu etshi ki ntshitangija nangananga kudi bantu mu tshi-bungi tshiabu anyi kudi banene ba munkatshi muabu—‘bukua-mitshi ya pa buloba.’ (Fuanyikija ne Buakabuluibua 8:7.) Mpasu idi ne bua kuenzela anu aba badi kabayi ne tshitampi tshia Nzambi pa mpala yabu bibi, kudi aba badi, mu bukua-buena-nkristo, badibala mudibu batua tshitampi, kadi bienzedi bileja dishima dia budiambi buabu. (Efeso 1:13, 14) Ke bua tshinyi mamanyisha makole a mpasu ya mu tshikondo tshietu etshi avua matangija diambedi kudi bamfumu ba bukua-buena-nkristo. Mmushindu kayipu uvua bantu aba baditumbishi bua tshidibu bakengeshibue pa kubumvua bamba patoke ne: ki mbapangile anu mua kufikisha bena kuitabuja babu mu diulu, kadi buobo bine kabidi kabakuyamu!d Mbafuanangane bushuwa ne ‘bampofo badi balombola bampofo nabu’!—Matayi 15:14.
11. (a) Mpasu mmipesha bukenji bua kukengesha baluishi ba Nzambi munkatshi mua matuku bungi munyi, ne bua tshinyi ki ntshikondo tshîpi bushuwa? (b) Dikengeshibua didi difila bisama anyi?
11 Dikengeshibua didi dinenga ngondo itanu. Ntshikondo tshîpi menemene anyi? Tòo, kabiena nanku bua mpasu, bualu matuku a muoyo wa tshishi etshi adi bungi abu mene. Kadi, mpasu ya mu tshikondo tshietu etshi idi itungunuka ne kusuma bena lukuna ba Nzambi mu matuku wonso a muoyo wayi. Kabidi, dikenga didiyi ibakebela didi dipita kusamisha, bifikisha bantu ku dikeba mua kufua. Bushuwa, katuena banji kumvua bamba ne: kunyima kua disumibua kudi mpasu, bamue bakakeba mua kufua. Kadi, diumvuija edi didi dituambuluisha bua kutshinka bukole bua dikenga dine, dikenga difuane edi didi tuminyiminyi mua kukeba pa kusuma ku musangu ne ku musangu. Ebi bidi bituvuluija makenga avua Yelemiya muambile bena Izalele babule lulamatu: bavua ne bua kumuangalajibua kudi bena Babilone bajingidi ba bimenga, ne buabu buobo, lufu neluikale luimpe kupita muoyo.—Yelemiya 8:3; tangila kabidi Muambi 4:2, 3.
12. Bua tshinyi mpasu mmipesha bukenji bua kukengesha bamfumu ba bitendelelu bia bukua-buena-nkristo, mu ngumvuilu wa mu nyuma, kadi kabiyi bua kubashipa?
12 Bua tshinyi mpasu mmipesha bukenji bua kukengeshangana mu ngumvuilu wa mu nyuma, ne kubenga kushipa? Idi ikeba dikenga dia kumpala pa kutandula mashimi ne mapanga bia bukua-buena-nkristo, kadi ngikadilu wabu wa lufu lua mu nyuma neamanyishibue patoke anu ku shòò munkatshi mua dituku dia Mukalenge. Mu dikenga dibidi ke muikala tshia-bisatu tshia bantu ne bua kushipibua.—Buakabuluibua 1:10; 9:12, 18; 11:14.
Mpasu mmivuadika bua mvita
13. Mpasu idi ne tshimuenekelu kayi?
13 Mpasu eyi idi ne tshimuenekelu tshia dikema. Yone udi uyileja mushindu’eu: “Ne tshimuenekelu tshia mpasu tshivua tshifuane tshia tubalu tulongolola bua mvita; ne pa mitu payi pavua tshivua bu bifulu bia butumbi bifuane ngolo, ne mpala yayi ivua bu mpala ya balume, kadi ivua ne nsuki bu nsuki ya bakaji. Ne mênu ayi avua bu mênu a ntambue; ne ivua ne bibuikilu bia pa tshiadi bu bibuikilu bia tshiamu tshia fer. Ne mutoyi wa mapuapua ayi uvua bu mutoyi wa matempu masuika tubalu tua bungi tudi tunyema tutangile ku mvita.”—Buakabuluibua 9:7-9.
14. Bua tshinyi diumvuija difila kudi Yone pa bidi bitangila mpasu ndikumbanyine menemene kasumbu ka bena nkristo bavua bapingajibue ku muoyo mu 1919?
14 Edi ndiumvuija didi dikumbanyine biakane kasumbu ka bena nkristo balamatshi ba mikenji bavua bapingajibue ku muoyo mu 1919. Anu bu tubalu, bavua badilongolole bua mvita, ne mitshima kulukulu bua kuluangana bua [kubingisha] bulelela mushindu mumvuija kudi mupostolo Paulo. (Efeso 6:11-13; 2 Kolinto 10:4) Yone udi umona pa mitu yabu tshidi bu bifulu bia butumbi bifuane bia ngolo. Ki mbikumbanyine bua buobo kuluata bifulu bilelela bia butumbi bualu kabena batuadija kukokesha patshidibu pa buloba nansha. (1 Kolinto 4:8; Buakabuluibua 20:4) Kadi mu 1919, bakavua bamane kupeta tshimuenekelu tshia butumbi. Bavua bana babu ne Mukalenge ne bifulu biabu bia butumbi bia mu diulu bivua bibalamina anu biashalabu ne lulamatu too ne ku nshikidilu.—2 Timote 4:8; 1 Petelo 5:4.
15. Ndiumvuija kayi diudi ufila padibu bamba bua mpasu ne: (a) idi ne bibuikilu bia pa tshiadi bia tshiamu tshia fer? (b) idi ne mpala bu ya balume? (c) idi ne nsuki bu ya bakaji? (d) idi ne mênu bu a ntambue? (e) idi yenza mutoyi wa bungi?
15 Bilondeshile tshikena-kumona, mpasu mmiluate bibuikilu bia pa tshiadi bia tshiamu tshia fer, bidi bileja buakane buabu bukena-bukoseka. (Efeso 6:14-18) Badi kabidi ne mpala ya balume, ebi bidi bileja ne: badi ne ngikadilu wa dinanga, bualu mulume wakafukibua ku tshimfuanyi tshia Nzambi udi dinanga. (Genese 1:26; 1 Yone 4:16) Nsuki yabu mmile amu bu ya mukaji, ke tshidi tshileja bimpe bitambe dikokela diabu kudi Mukalenge wabu, muanjelu wa dijimba. Bua kujikija, mênu abu mmafuane a ntambue, nyama udi utumika ne mênu ende bua kupanda munyinyi bipese. Kubangila ku 1919, kasumbu ka Yone nkapuite tshiakabidi biakudia bikole bia mu nyuma, nangananga malelela adi atangila Bukalenge bua Nzambi bulombola kudi “Ntambue udi wa mu tshisa tshia Yuda,” Yezu Kristo. Anu bu mudi ntambue tshimfuanyi tshia dikima, nunku bivua bikengela dikima dia bungi kudi bena nkristo aba bua kulonga ne kushindika mukenji eu mupandi wa mitshima, kuwupatula mu mikanda ne kuyabanya pa buloba bujima. Mpasu eyi ya mu tshimfuanyi idi yenza mutoyi mukole, amu bu “mutoyi wa matempu masuika tubalu tua bungi tudi tunyema tutangile ku mvita.” Pa kulonda tshilejilu tshishiya kudi bena nkristo ba mu siekele wa kumpala, kayena ne lungenyi lua kushala kayiyi yenza mudimu nansha.—1 Kolinto 11:7-15; Buakabuluibua 5:5.
16. Mpasu idi ne “mikila ne mianga bifuane bia tuminyiminyi,” abi bidi biumvuija tshinyi?
16 Mudimu wa bumanyishi wa mpasu kawena ushikila anu ku dimuangalaja dia mukenji ne mishiku nansha. “Ne idi ne mikila ne mianga bifuane bia tuminyiminyi; ne mu mikila yayi mudi bukokeshi bua kuenzela bantu bibi munkatshi mua ngondo itanu.” (Buakabuluibua 9:10) Bidi mua kumvuija tshinyi menemene? Mu dikumbaja dia mudimu wa Bukalenge, Bantemu ba Yehowa badi bayisha ne mukana ne mikanda bua kumanyisha malu a mu Dîyi dia Nzambi. Malu adibu bayisha adi asuma bu tuminyiminyi, bualu adi amanyisha dituku dia didisombuela dia Yehowa dikadi mpindieu pabuipi. (Yeshayi 61:2) Kumpala kua kufikayi ku ndekelu wa muoyo wayi, tshipungu tshia mpindieu tshia mpasu ya mu nyuma netshikale tshijikije mudimu udi Nzambi mutshifundile, wa kumanyisha malumbuluisha a Yehowa—tshikengesha nunku bapendi ba Nzambi buonso bena tshitu.
17. (a) Anu muvuabu babimanyishe balongi ba Bible mu mpuilu wa mu 1919, ntshinyi tshiakamanyishibua bua kukolesha ne kualabaja bumanyishi buabu? (b) Mmunyi muvua bamfumu ba bitendelelu bakengeshibue, ne bu diandamuna, ntshinyi tshiakenzabu?
17 Mu mpuilu uvua muenzeke mu 1919, kasumbu aka ka mpasu kavua ne disanka pakakamanyishabu dipatuka dia tshibejibeji tshipiatshipia tshia L’Age d’Or. Tshibejibeji etshi, tshivuabu bapatula musangu umue ku mbingu yonso ibidi tshivua tshifundila dikolesha ne dialabaja dia bumanyishi buabu.e Nimero wa 27, wa mu dia 29 Kabitende 1920, uvua utandula ngikadilu wa mpala ibidi wa bafumu ba bitendelelu, bavua bakengeshe Balongi ba Bible ku Etats-Unis mu 1918-19. Mu bidimu biakatuadija mu 1920 ne mu 1930, L’Age d’Or wakakengesha bamfumu ba bitendelelu pa kupatula bimfuanyi bizola ne kunekesha ne biena-bualu bidi bisuya bivua bitandula didibueja diabu dia mifintshifintshi mu mianda ya tshididi, ne nangananga mumvuangana matua biala pankatshi pa bamfumu ba katolike ne ba-tshikokesha-nkaya ba fasciste ne bena Nazi. Bu diandamuna, bamfumu ba bitendelelu ‘bakapangadija malu mabi pa kutumika bibi ne mikenji’ ne pa kusaka bisumbu bia bantu ku diluisha basadidi ba Nzambi ne tshikisu.—Musambu wa 94:20.
Mukenji udi utangila balombodi ba bulongolodi ebu
18. Mmudimu kayi uvua mpasu ne bua kuenza, ne ntshinyi tshiakenzeka bu diandamuna ku muadi wa mpungi muitanu?
18 Mpasu ya mu tshikondo tshietu etshi ivua ne mudimu wa kukumbaja: kuamba kua lumu luimpe lua Bukalenge, kutandula mashimi ne kukeba mikoko mijimine. Pavuayi yenda ikumbaja mudimu eu, bantu bavua benzejibue bua kukema bua nkuatshilu wayi wa mudimu. Pa kutumikila miadi ya mpungi ya banjelu, kasumbu ka Yone kakatungunuka ne kutandula se: bukua-buena-nkristo mbukumbanyine malumbuluisha a dipiishibua a kudi Yehowa. Bu diandamuna ku mpungi muitanu, balongi ba Bible bakazangika tshitupa tshia pa buatshi tshia malumbuluisha aa ku mpuilu wakenzabu ku Londres mu dia 25-31 Lumungulu 1926. Bakangatamu dipangadika divua ne tshiena-bualu etshi: “Bumanyishi kudi balombodi ba bulongolodi ebu” ne ku nzubu wa manaya wa Royal Albert Hall, bakateleja muyuki wa patoke uvua ne tshiena-bualu tshia se: “Bua tshinyi makalenge a bulongolodi ebu adi atenkakana?—Luondapu.” Makelela, tshikandakanda tshitumbe tshia bena Londres tshiakapatula dipangadika ne mêyi a muyuki wa patoke mu kabujima kabi. Pashishe, tshisumbu tshia mpasu tshiakabanya pa buloba bujima miliyo 50 ya trakte ivua ne dine dipangadika edi. Nkukengakana kayipu bua bamfumu ba bitendelelu! Bidimu bivule pashishe, batshivua bakula kabidi bua dimanyisha edi didi disuya mu ditunga dia Angleterre.
19. Ntshiamu kayi tshikuabu tshivua mpasu ya mu tshimfuanyi mipete bua kutumika natshi bua mvita, ne uvua wamba tshinyi bua dipangadika dimanyisha ku Londres?
19 Mu mpuilu eu, mpasu ya tshimfuanyi yakapeta tshiamu tshipiatshipia tshia kutumika natshi bua mvita, ke mukanda wa Deliverance (Dipikudibua). Uvua ukonkonona tshimanyinu tshia mu Bible tshidi tshijadika se: ‘muana wa balume’ mbulamatadi anyi Bukalenge bua mu diulu bua Kristo, wakaledibua mu 1914. (Matayi 24:3-14; Buakabuluibua 12:1-10) Mukanda eu uvua utela kabidi dipangadika dipatula ku Londres mu 1917 ne ditua biala kudi bamfumu muanda-mukulu ba bitendelelu baleja bu “badi munkatshi mua balongeshi banene ba pa buloba bujima” ne bavua baleji-mpala ba Ekleziya minene ya bena mishonyi: Baptiste, congrégationaliste, présbytérienne, épiscopale ne méthodiste. Dipangadika edi divua dimanyisha ne: “dikondakana dia mianda dia mpindieu didi dijadika ndekelu wa bikondo bia bantu ba bisamba bia bende,” kabidi ne: “tudi mua kuindila disokolodibua dia Mukalenge mu tshitupa tshîpi.” Bamfumu ba bitendelelu aba bavua bajingulule tshimanyinu tshia dikalaku dia Yezu, kadi bavuaku bajinga kuenza tshintu kampanda bua kudimanyisha anyi? Mukanda wa Deliverance udi utumanyisha ne: “Tshitupa tshia dikema tshia muanda tshidi se: bine bantu aba bavua bafunde mukanda bakawuvila pashishe ne kubenga tshimanyinu tshidi tshijadika se: tudi ku nshikidilu wa bulongolodi ebu ne mu dituku dia dikalaku dia tshiakabidi dia Mukalenge.”
20. (a) Bamfumu ba bitendelelu bakenza disungula kayi pa bidi bitangila kasumbu ka mpasu ne Mukalenge wayi? (b) Bilondeshile Yone, nnganyi udi ku mutu kua tshisumbu tshia mpasu, ne dîna diende nnganyi?
20 Pamutu pa kumanyisha Bukalenge bua Nzambi bukadi pabuipi, bamfumu ba bukua-buena-nkristo bakasungula bua kushala ku luseke lua bulongolodi bua Satana. Ki mbasue kuikala mu buobumue ne tshisumbu tshia mpasu peshi ne Mukalenge wayi, muena bualu budi Yone ujadika mpindieu ne: “Idi ne Mukalenge ku mutu kuayi, muanjelu wa dijimba. Dîna diende didi Abaddon [“Kabutu”] mu tshiena-Ebelu, kadi mu tshiena-Greke, udi ne dîna dia Apollyon [“Mubutudi”].” (Buakabuluibua 9:11) Bu mudiye “muanjelu wa dijimba” ne “Mubutudi,” Yezu mmutute bushuwa bukua-buena-nkristo ne dikenga. Kadi, ki nkujike to.
[Mêyi adi kuinshi]
a Fuanyikija Yoele 2:4, 5, 7 (mudi bîshi bifuanyikija ne tubalu, ne tshisamba ne bantu badi benza mutoyi bu wa ditempu) ne Buakabuluibua 9:7-9; fuanyikija kabidi Yoele 2:6, 10 (udi uleja bipeta bia dikenga dikeba kudi tshipupu tshia bîshi) ne Buakabuluibua 9:2, 5.
b Tangila tshiena-bualu tshia “Tous unis contre les nations dans la vallée de la Décision”, tshipatuke mu La Tour de Garde wa mu dia 1 Lumungulu 1962.
c Mvese eu kêna mua kuambuluisha bua kushindika se: kuvua kapia mu dijimba, bienze bu ne: dijimba edi didi inferno kampanda wa kapia. Kadi, Yone udi wamba ne: wakamona muîshi muvule muenze “bu,” anyi mufuane, muîshi wa tshikutu tshinene tshia kapia. (Buakabuluibua 9:2) Kêna wamba mudiye umona ndimi ya kapia milelela mu dijimba nansha.
d Muaku wa tshiena-Greke mutumika nawu apa udi ufuma ku muaku wa pa muanda ba·sa·niʹzo, misangu mikuabu, udi uleja dikengeshibua diena-dîna. Kadi, muaku eu udi kabidi mua kumvuija dikengeshibua dia mu lungenyi. Tshilejilu, mu 2 Petelo 2:8, tudi tubala ne: Lota “uvua ukengesha anyima wende muakane” bua malu mabi avuaye umona enzeka mu Sodomo. Bamfumu ba malu a Nzambi ba mu tshikondo tshia bapostolo bavua bumvue dikengeshibua dia mu nyuma, nansha muvuadi difuma kukuabu.
e Tshibejibeji etshi tshivua tshibikidibua ne: Consolation mu 1937 ne Réveillez-vous! mu 1946.
[Tshimfuanyi mu dibeji 143]
Diela dia mpungi muitanu didi dimanyisha dia kumpala dia ku makenga a diakabi asatu
[Tshimfuanyi mu dibeji 146]
Miketa yebe idi misompoke mu mutshima wa bena lukuna ba mukalenge. (Musambu wa 45:5) Tshimfuanyi etshi tshivua tshipatuke ne miaku ituabadi eyi, ntshimue tshia ku bimfuanyi bivule bivua, mu bidimu biakatuadija mu 1930, bisume “bantu bavua kabayi ne tshitampi tshia Nzambi”
[Bimfuanyi mu dibeji 147]
Nzubu wa Royal Albert Hall, muvuabu baleje mukanda wa Deliverance ne bangate dipangadika divua ne tshiena-bualu tshia se: “Bumanyishi kudi baludiki ba bulongolodi ebu”