Watchtower LAYIBULALI YAHAINTANETI
Watchtower
LAYIBULALI YAHAINTANETI
Lunda
  • BAYIBOLU
  • NYIKANDA
  • KUPOMPA
  • bt kapetulu 3 mafu 20-27
  • “Enzeli Naspiritu Yajila”

Vidiyo yimwatonda hosi.

Atwanakeniku mwani, vidiyo yakañanya kwenzunuka.

  • “Enzeli Naspiritu Yajila”
  • “Kushimuna Chikupu Wunsahu” haWanta waNzambi
  • Tunyitu Twanyanya
  • Nsañu Yinadifwani
  • “Ejima Adiña Heluña Dimu” (Yilwilu 2:1-4)
  • “Muntu-hiMuntu Watiyileña . . . Iwu Mwidimi Dindi, Iwu Mwidimi Dindi.” (Yilwilu 2:5-13)
  • “Petulu Wemeni” (Yilwilu 2:14-37)
  • “Muntu-hiMuntu Amupapatishi” (Yilwilu 2:38-47)
  • Kupapatishewa Mwijina daTata nidaMwana nidaSpiritu Yajila
    2010 Kaposhi Kakutalila Kanakubidika Wanta wa Yehova
  • ‘Katataka Mwekala Dehi Antu jaNzambi’
    2014 Kaposhi Kakutalila Kanakubidika Wanta wa Yehova
  • Atumbanji Anatambwili Spiritu Yajila
    Yuma Yimunateli Kudiza muBayibolu
“Kushimuna Chikupu Wunsahu” haWanta waNzambi
bt kapetulu 3 mafu 20-27

KAPETULU 3

“Enzeli naSpiritu Yajila”

Yuma yamwekeni hanyima yakwichila spiritu yajila haPentekosta

Kushindamena haYilwilu 2:1-47

1. Lumbululenu yuma chiyidi hachawija chaPentekosta.

ANTU amavulu anakuhita munyikwakwa muYerusalema anazañalali chikupu.a Wishi hakameña mutembeli wunakufutumuka hampinji yinakwimbawu Alevi Aleluya (Isamu 113 kushika ku 118), hampinji yinakwimba mazanvu awaAlevi ayedi nakuditambwila. Antu amavulu anakuhita munyikwakwa anenzi. Anafumi kumaluña amalehi, adi neyi Elami, Mesopotamiya, Kapadosiya, Pontu, Ejipitu nikuRoma.b Ichi hichidikanyi? HiPentekosta, yatenañawu cheñi nawu ifuku “danyikaabu yinasambili kuha.” (Kuch. 28:26) Ichi chawija chahachaaka chekalileñaku hakukuma kwakumuna bali nawa kumatachikilu akumuna tidiku. Hiifuku damuzañalu.

Mapu yinakumwekesha kwafumini antu atiyili nsañu yayiwahi hapentekosta 33 C.E. 1. Maluña: Libiya, Ejipitu, Etiyopiya, Bitiniya, Pontu, Kapadosiya, Yudeya, Mesopotamiya, Babiloni, Elami, Mediya, niPalatiya. 2. Nyisumba yaRoma, Alesanderiya, Memfisi, Antiyoki (wakuSiriya), Yerusalema, niBabiloni. 3. Majiya amenji: Kaluñalwiji kaMeditereniyani, Kaluñalwiji Keyila, Kaluñalwiji Kachinana, Kaluñalwiji kaSipaniya, Nfuuña yaPeresi.

YERUSALEMA—MWADIFUKWILILEÑAWU AYUDEYA

Yuma yayivulu yashimunawu mukapetulu katachi kaYilwilu yamwekeni muYerusalema. Iwu musumba wekala hatupidi twekala hajimpidi jaYudeya, makilomita 55 kumusela waKaluñalwiji kaMeditereniyani. Mu 1070 B.C.E., Mwanta Davidi wemikili mushindu nawa watambwili mpwembu jaMpidi yaZiyona, jekala henaha, nawa musumba watoheli nakunyeñumuka kwindo-o nawa didekalili iluña deneni damuza waIsarela wakushankulu.

Kukamwihi naMpidi yaZiyona kudi Mpidi yaMoriya, kwesekeja nachisemwa chawaYudeya, ahoshaña nawu dikwakeñeleleñayi Abarahama kumulambula Isaka, henohu kunashali yaaka 1,900 nayuma yashimunawu mumukanda waYilwilu. Mpidi Moriya yekalili chibalu chamusumba hampinji yatuñulwiliyi Solomoni tembeli yaYehova hewulu dayu. Idi itala deneni dimwatachikililiwu aYudeya kwililawu yuma yejima nikudifukwilamu.

Mwadiña mutembeli yaYehova mwapompeleleñawu aYudeya amulemesheleña Nzambi kufuma kumaluña ashiyashana nakwinza nakulambula, kudifukula nikwanuka yawija yayilaaka. Ovwahilileña lushimbi lwaNzambi lwakwila nawu: “Kapampa kasatu muchaaka, amayala eyi ejima atela kuya kumesu aYehova Nzambi yeyi kwiluña dakatondayi.” (Kuhit. 16:16) Yerusalema cheñi mwadiña Sanihedirini Yeneni, chota cheneni chawaYudeya niayilolu amuza.

2. Chumanyi chakuhayamisha chinamwekani haPentekosta 33 C.E.?

2 Himpinji ya 9 koloku, hanidi ifuku hikunachi chiwahi nampinji yantetemena 33 C.E., kunamwekani chuma chakuhayamisha chakanukañawu hadi yaaka yayivulu. Hohenohu kunatiyakani “lushindu neyi lwampepela yinakukunka nañovu.” (Yilw. 2:2; International Standard Version) Lushindu lwatiyakana lunenzali mwitala mudi atumbanji 120. Kuhiñahu kunamwekani chuma chakuhayamisha. Anatachiki kumona madimi anakumwekana neyi kesi, nawa anatentami hanyitu yawatumbanji ejima.c Kuhiñahu atumbanji “[anenzali] naspiritu yajila” nawa anatachiki kuhosha madimi acheñi. Atumbanji chinakufumawu mwitala, añenji anakubulakanawu munyikwakwa yaYerusalema anahayami nankashi, muloña atumbanji anakuhanjeka nawu. Eña, muntu nimuntu nakutiya “anakuhosha iwu mwidimi dindi, iwu mwidimi dindi.”—Yilw. 2:1-6.

3. (a) Muloñadi chitukuhoshela netu Pentekosta 33 C.E. yalema chikupu mukudifukula kwalala? (b) Yuma yahosheliyi Petulu yinakundami ñahi kukuzatisha “nsapi jaWanta”?

3 Nsañu yakuhayamisha yinakulumbulula nsañu yalema chikupu mukudifukula kwalala dihatachikili muza waIsarela wakuspiritu, chipompelu chawakaKristu awayishewa. (Ñal. 6:16) Kwadiña cheñi yuma yikwawu. Petulu chahanjekeliyi nezaza hanidi ifuku, wazatishili nsapi yatachi ‘hansapi jisatu,’ nawa nsapi hinsampi yakenzununa kukoleka kudi antu akunyuza yejima. (Mat. 16:18, 19) Iyi nsapi yatachi yakwashili aYudeya niantu abalumukili nakwikala aYudeya kwiteja nsañu yayiwahi nikuyiwayisha naspiritu yaNzambi yajila.d Akwikala hakachi kawaIsarela akuspiritu, dikwila nawu, akwikala nakuchiñeja kwakuyuula neyi anyanta nawa atupristu muWanta wawuMesiya. (Chim. 5:9, 10) Mukuhita kwampinji, iku kukooleka akayinkawu cheñi aSamariya nkumininaku niantu akunyuza. Yumanyi yadizilañaku akaKristu makonu kuyuma yamwekeni haPentekosta 33 C.E.?

“Ejima Adiña Heluña Dimu” (Yilwilu 2:1-4)

4. Chipompelu chawakaKristu makonu chinatwalekihu ñahi kufuma tuhu mu 33 C.E.?

4 Chipompelu chawakaKristu chatachikili hohu nawatumbanji 120 “ejima adiña heluña dimu,” mukapeka kahewulu, nawa ayiwayishili naspiritu yajila. (Yilw. 2:1) Hakukuma kwanidi ifuku, antu apapatisheweli ashikili mumakombakaji. Dichatachikili kutoha kuloñesha kunatwalekihu ndo-o nimakonu! Eña, izanvu dawamayala niambanda amwakama Nzambi, dikwila nawu chipompelu chawakaKristu makonu, chinakushimwina “nsañu yayiwahi yaWanta . . . mwahita iseki dejima mwashakamawu antu kulonda yakekali wunsahu kunyuza yejima” henohu kukuma kwanshakaminu yamakonu kanda.—Mat. 24:14.

5. Yumanyi yayiwahi yafumaña mukudikunda nachipompelu chawakaKristu chamumafuku akusambila nimakonu?

5 Chipompelu chawakaKristu cheñi chakakoleshaña antu adimu, awayishewa ‘nianyikoku amakwawu.’ (Yow. 10:16) Pawulu wamwekesheli kusakilila hawukwashu wamukwashiliwu kudi antu amuchipompelu hasonekeleliyi akaKristu amuRoma nindi: “Inakufwila chikupu kuyimona, nakayinki yawaana yakuspiritu kulonda mwakakoli mbe-e; hela nami twakadikoleshi, muntu-himuntu nachikuhwelelu chamukwawu, chenwenu nichamami.”—Rom. 1:11, 12.

ROMA—MUSUMBA WENENI WAWANTA

Mpinji yashimunawu mwamwekeneni yuma yekala mumukanda waYilwilu, Roma wadiña musumba weneni chikupu nawa mwalemesheliwu jipolitiki hayina mpinji mukaayi kejima. Diwadiña musumba weneni chikupu mwakumina wanta chakwila wayuulileña kufuma kuBritain kushika kuNorth Africa nawa kufuma kuAtlantic Ocean ndo-o nikuPersian Gulf (Nfuuña yawaPeresi).

Roma mwadiña antu akweti yisemwa, makowa, madimi nikupanda kwashiyashana. Chineli nyikwakwa yadiña yakuwahisha chiwahi yakojejeleña akakwenda niakakulanda nakulandulula kwinza kufuma kumaluña ashiyashana amuwanta. Kuchikumu kwemenaña matu kwatenañawu nawu Ostiya, mbopolu jasendeleña yuma jaloñolweleña yakuda niyuma yikwawu yayiwahi yamuniwu musumba hohu.

Kumatachikilu ayaaka nkulakaji yakusambila C.E., antu akubadika ha 1 miliyoni adiña nakushakama muRoma. Hadaha, chikunku chawantu chadiña chawanduñu, atupondu, anyana alandishiliwu hela ashiyiliwu kudi anvwali jawu, niatuyili akwatileñawu mpinji yatumpeni kudi amashidika awaRoma. Hakachi kawantu aleteliwu muRoma neyi anduñu hadiña aYudeya afumini muYerusalema, hampinji yawushindiliwu musumba kudi Pompey wawaRoma mu 63 B.C.E.

Antu amavulu adiña ahutwa, ashakamineña amavulu mumatala akulunjika nawa ashindameneni hawukwashu wanfulumendi. Hela chochu, antu aweni amuwanta, mumusumba wawu mwadiña matala amawahi chikupu akwila antu kanda ayimoneñahu dehi. Hakachi kawu hadiña nimatala mwakutalila yisela nimabulu amaneni mwenjileñawu antu nakutala yisela, kudibecha nituwalu tunakutemuka, nawa atalishileña yuma yejimiyi chakadi kufwetesha kulonda atiyisheña antu amavulu kuwaha.

6, 7. Chipompelu chawakaKristu makonu chinakuzata ñahi mudimu wahaniniyi Yesu wakushimwina antu akunyuza yejima?

6 Chipompelu chawakaKristu makonu chelaña chuma chimu chelileña akaKristu amuyaaka nkulakaji yakusambila. Yesu wayinkeli atumbanji twindi mudimu wakala ilaña wawuwahi kuwuzata. Wayilejeli nindi: “Mwakelishi antu akunyuza yejima ekali atumbanji, muyipapatisheña mwijina daTata nidaMwana nidaspiritu yajila, muyidizisheña ahembeña yuma yejima yinnayileji enu.”—Mat. 28:19, 20.

7 Chipompelu chawaYinsahu jaYehova dichinakuzatishayi Yehova makonu kuzata iwu mudimu. Hela chochu, chakala kushimwina antu ejima ahoshaña madimi ashiyashana. AYinsahu jaYehova anedishi nyikanda yashindamena haBayibolu mumadimi akubadika ha 1,000. Neyi munakupompaña mpinji yejima nachipompelu chawakaKristu nikuzata mudimu waWanta niwakwilisha atumbanji, chakadi nikujina mudi namuzañalu. Mudi hakachi kawantu antesha makonu hamaseki akweti mudimu wakushimwina wunsahu hejina daYehova!

8. Wukwashwinyi wutwatambwilaña muchipompelu chawakaKristu?

8 Hakwila nawu ayikwashi kuumika muniyi mpinji yakala, Yehova Nzambi wayinka amanakwenu amukaayi kejima. Pawulu wayisonekeleli akaKristu aHeberu nindi: “Tudakameneña wumu namukwawu kulonda tudisañumuni kumwekesha kukeña nikukoña nyidimu yayiwahi, bayi tujiñaña kukupompa kwetu neyi chelañawu antu amakwawuku, ilaña tudikolesheña nankashi wumu namukwawu, nawa chineli ifuku daNzambi dinakuswina kwakwihi twileña nankashi yumiyi.” (Heb. 10:24, 25) Chipompelu chawakaKristu hichawana chatwinkayi Yehova kulonda mukolesheña akwenu nawa ninenu ayikolesheña. Dikundenuña nawamanakwenu niahela akuspiritu. Bayi mujiñaña kukupompa kwawakaKristuku!

“Muntu-hiMuntu Watiyileña . . . Iwu Mwidimi Dindi, Iwu Mwidimi Dindi.” (Yilwilu 2:5-13)

Atumbanji twaYesu anakuyishimwina aYudeya niantu abalumukili nakwikala aYudeya mumukwakwa mudi antu amavulu.

“Tunakuyitiya anakuhosha hanyidimu yaNzambi yañovu mumadimi etu.”—Yilw. 2:11

9, 10. Antu amakwawu anadihani ñahi kushimwina antu ahoshaña madimi acheñi?

9 Fwikijenu muzañalu wadiña nawaYudeya niantu abalumukili nakwikala aYudeya haPentekosta 33 C.E. amavulu adiña hakachi kawu atela ahosheleña idimi dahosheleña antu ejima, hadaha chiGiriki hela chiHeberu. Ilaña ichi “muntu-himuntu [nakutiya] atumbanji anakuhosha iwu mwidimi dindi, iwu mwidimi dindi.” (Yilw. 2:6) Chakadi nikujina, awa antu anakutiyilila atiyili kuwaha nsañu yayiwahi anakuyishimwina mwidimi dawu dachisemwa. Hela chochu, akaKristu makonu hiyakweti wuswa wakuhosha madimi acheñi muchihayamishaku. Ilaña amavulu anadihani kutandisha nsañu yaWanta kudi antu ahoshaña madimi ashiyashana. Elaña ñahi mwenimu? Amakwawu adizaña idimi dadiha kulonda ayi nakukalakela muchipompelu chahoshaña idimi dacheñi damukamwihi hela kubuukila kwituña dacheñi. Kakavulu awa antu ashimwinañawu atiyaña kuwaha hakutiya anakuhosha mwidimi dawu.

10 Talenu chuma chamumwekeneni Christine wadizili muchidi Gujarati hamu nawakwawu aYinsahu 7. Chadiwaniniwu namukwawu mwazatilañawu wahoshaña idimi daGujarati, wamwimushili mwidimi dindi dachisemwa. Watiyili kuwaha nawa wakeñeleña kwiluka chinaleteshi Christine adizi idimi dakola daGujarati. Christine wamushimwinini. Wamulejeli Christine nindi: “Kwatela kudi yuma yalema yiwunakukeña kuhosha.”

11. Tunateli kudiloñesha ñahi kushimwina nsañu yayiwahi yawanta kudi antu ahoshaña madimi acheñi?

11 Bayi neyi wejima wetu tunateli kudiza madimi acheñiku. Tunateli kudiloñesha kushimwina nsañu yaWanta kudi antu ahoshaña idimi dacheñi. Munjilanyi? Njila yimu hikuzatisha JW Language® kulonda mwiluki chakwimusha mwidimi dahoshañawu mwiluña denu. Munateli cheñi kudiza nyikuku yantesha munodu idimi yinateli kusañumuna antu imunakukeña kuhosha nawu. Yitwalenu ha jw.org, nawa hadaha munateli kuyitalisha mavidiyo ashiyashana ninyikanda mwidimi dawu. Neyi muzatishaña yitwa yamuchidiwu mumudimu wetu wakushimwina, kunateli kuyiletela muzañalu neyi chatiyiliwu amanakwetu amuyaaka nkulakaji yakusambila chelili antu akumatuña acheñi ahayami hakutiya nsañu yayiwahi “muntu-himuntu . . . iwu mwidimi dindi, iwu mwidimi dindi.”

AYUDEYA MUMESOPOTAMIYA NIMUEJIPITU

Mukanda waThe History of the Jewish People in the Age of Jesus Christ (175 B.C.–A.D. 135) wahosha nawu: “MuMesopotamiya, muMediya nimuBabiloniya mwashakamineña anyana afumini kuwanta wanyichidi 10 [wawaIsarela], niamuwanta wawaYuda, hanyima yakuyifuntisha kuna kudi Asiriya niaBabiloni.” Kwesekeja naEzera 2:64, aIsarela 42,360 hohu diwu afuntili kuYerusalema kufuma muwunkoli waweni Babiloni. Chumichi chamwekeni mu 537 B.C.E. Flavius Josephus wahosheli nindi muyaaka nkulakaji yakusambila C.E., aYudeya “ashakamineña muBabiloniya” adiña makombakaji awantu. Muyaaka nkulakaji yamuchisatu nakushika kuyamu chitanu C.E., awa antu asemunwini nawa atachikili kuyitena nawu aBabiloni Talimudi.

Kudi wunsahu wekalaku wamwekeshaña nawu aYudeya adiña muEjipitu sweje-e kumatachikilu ayaaka nkulakaji yamu 6 B.C.E. Hayina mpinji, Yeremiya watemesheli mazu kudi aYudeya adiña mumaluña ashiyashana amuEjipitu, kushilahu niMemfisi. (Yere. 44:1, tth.)

“Petulu Wemeni” (Yilwilu 2:14-37)

12. (a) Yumanyi yahosheliyi kaprofwetu Yoweli kutalisha kuchihayamisha chamwekeni haPentekosta 33 C.E.? (b) Muloñadi atumbanji twaYesu chakuhweleleñawu kushikijewa kwawuprofwetu waYoweli?

12 “Petulu wemeni” nakuhosha nawantu akunyuza yashiyashana. (Yilw. 2:14) Wayilumbulwilili antu ejima adiña nakutiyilila nindi chawana chakuhosha mumadimi ashiyashana achihanini kudi Nzambi kulonda ashikiji wuprofwetu wahosheli Yoweli nindi: “Nakahuñunwina spiritu yami hadi antu ejima.” (Yoweli 2:28) Henohu Yesu kanda ayi mwiwulu wayilejeli atumbanji twindi nindi: “Nukumulomba Tata, yena wukuyinka nkwashi” wateneniyi Yesu nindi “spiritu.”—Yow. 14:16, 17.

13, 14. Petulu wazatili ñahi nañovu kulonda yashiki hanyichima yawantu adiña nakumutiyilila, nawa tunateli kumwimbujola ñahi?

13 Mazu akukunkulula nachu ahosheliyi Petulu adiña nañovu, wahosheli nindi: “Ejima amwitala daIsarela eluki chikupu nawu iwu Yesu imwajahilili hamutondu, Nzambi wamwilishili kwikala Mwanta niKristu.” (Yilw. 2:36) Hela chochu, awa antu adiña nakumutiyilila Petulu hiyadiñahu hamujahileñawu Yesu hamutondu wakuyandishilaku. Chineli adiña muniwu muza niwena amujahili. Hela chochu, Petulu wayilejeli akwawu aYudeya nakalemesha nawa wayishikili hamuchima. Chuma chakeñeleñayi Petulu hikuyikwasha antiyilili jindi kulonda abalumuki, bayi kuyinka muloñaku. Komana idi izaza dadiña nakumutiyilila Petulu daneñeli namazu indi? Inehi mwani. Ilaña antu “atiyili kutama munyichima yawu.” Ehwili nawu: “Twili ñahi?” Njila yahoshelelimu Petulu hadaha yayikwashili kuyishika hamuchima, chakwila abalumukili mumuchima.—Yilw. 2:37.

14 Twatela kwimbujola njila yazatishili Petulu yakushika antu hanyichima. Neyi tunakuyishimwina antu hitwatela kwolola nsañu yejima yaluwa yinahoshi eni matalaku, ilaña twatela kukonkomwena hayuma yinetejiwu. Neyi tuwana njila yakuhanjekelamu tunateli kuyishimwina nsañu Yezu daNzambi chachiwahi. Kakavulu, neyi chalala chamuBayibolu muchihosha munjila yayiwahi, antu akweti nyichima yashinshika ashikenaña kwiteja.

AKAKRISTU MUPONTU

Hakachi kawantu atiyili chahosheleñayi Petulu haPentekosta 33 C.E. hadiña niaYudeya afumi kuPontu, nkambi yekala kuchimunswa muAsia Minor. (Yilw. 2:9) Chakadi nikujina, amakwawu atwalili nsañu yayiwahi kumukala wawu, antu ateneneñayi mumukanda windi watachi mwabombeleli antu ‘apalañeneni’ mumaluña adi neyi Pontu.g (1 Pet. 1:1) Mukanda windi wamwekeshaña nawu awa akaKristu aneñeli “nakweseka kwashiyashana,” muloña wachikuhwelelu chawu. (1 Pet. 1:6) Chakadi nikujina, mwabombeleli makañesha nimakabisha.

Kubombelahu kweseka kukwawu kwamweniwu akaKristu kwamwekena munyikanda yadisonekeleleñawu aPliny Wakansi, nguvulu wankambi yaBitiniya naPontu, naNyuuli Trajan. Hasonekeleñayi muPontu kwakwihi nachaaka cha 112 C.E., Pliny wasonekeli nindi akaKristu “anakusambwisha akwawu” nakuchinisha antu ejima, chili amayala, ambanda, akulumpi hela atwansi, akweti yifulu hela nehi. Pliny wayinkeleña mpinji yakukaana kwikala akaKristu nawa ana abulileña kukaana wayijahileña. Antu ejima amuhosheleña Kristu chatama hela kulomba anzambi hela kudi mukishi waTrajan ayumbileñaku. Pliny welukili nindi iyi diyuma “yikubula kwilawu akaKristu alala.”

g Izu dakwila nawu “apalañenenimu” dafuma kwizu dachiGiriki dakwila nawu “antu ashakamaña kumatuña acheñi.” Idi izu adizatishileña nankashi kudi aYudeya nakumwekesha nawu antu amavulu asambilili kwikala akaKristu adiña aYudeya.

“Muntu-hiMuntu Amupapatishi” (Yilwilu 2:38-47)

15. (a) Mazwinyi ahosheli Petulu, nawa antu elili ñahi? (b) Makombakaji awantu atiyili nsañu yayiwahi haPentekosta ashikilihu ñahi nakupapatishewa hefuku dodimu?

15 Hefuku daPentekosta 33 C.E., Petulu wahosheli kudi aYudeya niantu abalumukili nakwikala aYudeya nindi: “Balumukenu munyichima nawa muntu-himuntu amupapatishi.” (Yilw. 2:38) Chafuminimu, antu 3,000 apapatisheweli, hadaha mumajiya adiña kwakwihi hela muYerusalema.e Komana apapatisheweli amesu? Komana chinatalishi mukwila nawu atudizi aBayibolu nianyana akaKristu atela kupapatishewa henohu kanda ashikihu? Inehi. Mwatela kwanuka nenu aYudeya niantu abalumukili nakwikala aYudeya apapatisheweli haPentekosta 33 C.E. adiña atudizi ezu daNzambi, nawa adiña hakachi kamuza wadihana kudi Yehova. Kubombelahu, munjila yikwawu adiña dehi nakumwekesha iyena, chakutalilahu endeleña maluña amalehi kulonda enzi kunichi chawija chahachaaka. Hanyima yakwiteja chalala chalema kutalisha hamudimu wukwetiyi Yesu Kristu hakushikija nkeñelu yaNzambi, adiña adiloñesha kutwalekahu kumukalakela Nzambi, haniyi mpinji neyi akakumulondela Kristu apapatishewa.

ANTU ABALUMUKILI NAKWIKALA AYUDEYA ADIÑA ANYI?

“AYudeya niantu abalumukili kwikala aYudeya” atiyili chashimwinineñayi Petulu haPentekosta 33 C.E.—Yilw. 2:10.

Hakachi kawamayala ashikahu atondeliwu kulonda “akameneña iwu mudimu” wakuhana yakuda hefuku-hefuku hadiña Nikola “wakuAntiyoki, wabalumukili nakwikala kaYudeya.” (Yilw. 6:3-5) Antu abalumukili nakwikala aYudeya adiña antu akunyuza, dikwila nawu adiña aYudeya wanyi, ilaña abalumukileña nakwiteja kwitiya kwawaYudeya. Ayiteneneña nawu aYudeya muyuma yejima, chineli amwitejeli Nzambi niNshimbi jawaIsarela, nakukaana anzambi ejima, etejeli kuyalamisha nawa adibombeli namuza waIsarela.

Hanyima yakwila aYudeya anayumbi muwunkoli mu 537 B.C.E., amavulu ayili nakushakama kwakulehi netuña dawaIsarela, ilaña atwalekelihu nakwitiya kwawaYudeya. Muloña wachumichi antu amavulu adiñaku kushankulu kukamwihi naKumusela nikubadikahu, elukili kwitiya kwawaYudeya. Akakusoneka akushankulu adi neyi Horace niSeneca, ahosheli nawu antu amavulu ashakamineña mumaluña ashiyashana elukili nikwiteja kwitiya kwawaYudeya adibombeli nawu, nawa abalumukili nakwikala aYudeya.

16. AkaKristu amuyaaka nkulakaji yakusambila amwekesheli ñahi spiritu yakudihana?

16 Yehova wakiswilili adina izanvu. Mukanda waYilwilu wahosha nawu: “Antu ejima etiyili adiña hamu nawa adanzañeneneña yuma yejima nawa alandishili maheta niyuma yawu nakwinka antu ejima mali kwesekeja nakukankila kwamuntu nimuntu.”f (Yilw. 2:44, 45) Chakadi nikujina, akaKristu ejima alala afwilaña kwimbujola ichi chilwilu chakukeña nikudihana.

17. Yumanyi yatela kwilayi muntu kulonda ashikihu kupapatishewa?

17 Kudihana kwamukaKristu nikupapatishewa mwabombela yuma yayivulu yalema yashindamena haNsona. Muntu watela kwiluka Izu daNzambi. (Yow. 17:3) Watela kwikala nachikuhwelelu nikuleka nshidi jindi jakoñeleñayi kunyima, nakumwekesha nindi natiyi kutama nanshidi yakoñeleñayi. (Yilw. 3:19) Kuhiñahu watela kubalumuka, hela kuhimpa, nakutachika kuzata nyidimu yesekana nankeñelu yaNzambi. (Rom. 12:2; Efwe. 4:23, 24) Hanyima yakwila yuma yejimiyi, watela kudihana kudi Nzambi mukulomba kuhiñahu nikupapatishewa.—Mat. 16:24; 1 Pet. 3:21.

18. Kukoolekanyi kukweti atumbanji twaKristu apapatishewa?

18 Komana mudi kambanji kaKristu Yesu wadihana? Neyi dimu, sakililenuña hakukooleka kumukweti. Kufwana atumbanji amuyaaka nkulakaji yakusambila enzeli naspiritu yajila, ninenu anateli kuyizatisha munjila yayiwahi kushimuna chikupu wunsahu nikwila nkeñelu yaYehova!

a Talenu chikasha chinakwila nawu, “Yerusalema mwadifukwileñawu aYudeya,” hefu 23.

b Talenu yikasha yinakwila nawu, “Roma musumba weneni waWanta,” hefu 24; “AYudeya muMesopotamiya niEjipitu,” hefu 25, “niAkaKristu muPontu,” hefu 26.

c “Madimi” hiyadiña kesi kakeniku, Ilaña “neyi nyizuzu yakesi,” chuma chinakumwekesha nawu spiritu yajila chayichililiwu hadi muntu wejima yamwekeneña neyi kesi.

d Talenu chikasha chinakwila nawu “Anyi Ekalili aYudeya”? hefu 27.

e Kwesekejaku nsañu, haAugust 7, 1993, hakupompa kwamatuña kwawaYinsahu jaYehova muKiev, Ukraine, antu 7,402, apapatisheweli mumajiya 6. Hakwila amanishi kuyipapatisha ejima mwahitili maora ayedi nimaminiti 15.

f Ashiliku iyi ntanjikilu hakapinji kantesha hamuloña wawantu ashalili muYerusalema nakutiyilila yuma yakuspiritu. Ahanini chakudikeñela bayi chakuyikanjikijaku.—Yilw. 5:1-4.

Chinakumwekana neyi ana antu amavulu ayili muEjipitu hampinji yadiña nakuyuulawu aGiriki. Josephus wahosheli nindi aYudeya adiña hakachi kawantu atachi kushakama muAlesanderiya. Chimwahitili mpinji, ayinkeli chibalu chimu chaniwu musumba. Muyaaka nkulakaji yakusambila C.E., nsoneki kaYudeya Philo wahosheli nindi akwawu akushika ku 1 miliyoni ashakamineña mwahita Ejipitu mwejima kufuma “kukabadi kaLibiya nakushika kujiñinza jaEtiyopiya.”

    Lunda Publications (2006-2025)
    Fumenumu
    Iñulenu
    • Lunda
    • Inkenuhu akwenu
    • Hakusetiñila
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Nshimbi Jakulondela
    • Nshimbi Jakujinda
    • Privacy Settings
    • JW.ORG
    • Iñulenu
    Inkenuhu akwenu