Watchtower LAYIBULALI YAHAINTANETI
Watchtower
LAYIBULALI YAHAINTANETI
Lunda
  • BAYIBOLU
  • NYIKANDA
  • KUPOMPA
  • bt kapetulu 16 mafu 124-132
  • “Zambukilaku kuMasidoniya”

Vidiyo yimwatonda hosi.

Atwanakeniku mwani, vidiyo yakañanya kwenzunuka.

  • “Zambukilaku kuMasidoniya”
  • “Kushimuna Chikupu Wunsahu” haWanta waNzambi
  • Tunyitu Twanyanya
  • Nsañu Yinadifwani
  • “Nzambi Diyi Wunatutambiki” (Yilwilu 16:6-15)
  • “Izaza daWantu Dayilundumukilili” (Yilwilu 16:16-24)
  • “Hohenohu Ayipapatishili” (Yilwilu 16:25-34)
  • “Anakukeña Atuumbiku Mukuswamujoka Tahindi?” (Yilwilu 16:35-40)
  • “Kuwunda KwaNzambi Kwabadika Kwiluka Kwejima”
    Kaposhi Kakutalila Kanakubidika Wanta WaNzambi (Kakudiza)—2017
  • Mukakuhemba Kaleya Nadizi Chalala
    Yuma Yimunateli Kudiza muBayibolu
  • “Wahanjekeleña Nawu Kuzatisha Nsona”
    “Kushimuna Chikupu Wunsahu” haWanta waNzambi
“Kushimuna Chikupu Wunsahu” haWanta waNzambi
bt kapetulu 16 mafu 124-132

KAPETULU 16

“Zambukilaku kuMasidoniya”

Nkisu jafumaña mukwiteja mudimu nikuumika ikabisha namuzañalu

Kushindamena haYilwilu 16:6-40

1-3. (a) Spiritu yajila yayilombweli ñahi aPawulu niamabwambu jindi? (b) Yumanyi yitukuhanjekahu?

IZANVU dawambanda dinashiyi musumba waFwilipi muMasidoniya. Hanashimbuli wanyi, anashiki kukaloña kanyanya kaGangitesi. Neyi chelañawu mpinji yejima, anashakami kuchikumu chakaloña nakulomba kudi Nzambi yaIsarela. Yehova nakuyimona.—2 Kushi. 16:9; Mas. 65:2.

2 Hampinji yoyimu, kumusela waFwilipi hadi makilomita kubadika ha 800, izanvu dawamayala dinashiyi musumba waLisitira kukabeta kachidiilu kaÑalija. Chimunahiti mafuku, anashiki mumukwakwa weneni wawaRoma waya kukabeta kakumujika kwekala iluña dekala nawantu amavulu munkambi yaAsiya. APawulu, Silasi, niTimotewu anakufwila chikupu kwenda muniyi njila kulonda ayi nakuhempula Efwesesa ninyisumba yikwawu mudi antu amavulu anakukeña kutiya nsañu yaKristu. Hela chochu, henohu kanda anyamuki spiritu yajila yinayimiki munjila yabula kushimunawu jiika. Anayikaanishi kushimwina muAsiya. Muloñadi? Yesu kuzatisha spiritu yaNzambi nakukeña kulombola Pawulu nialundanindi kuhita muAsia Minor, kuzambuka Kaluñalwiji Aegean, nikuya kumbidi nakushika kuchikumu chakaloña kanyanya katenañawu nawu Gangitesi.

3 Njila mwayilombweleliwu aPawulu niamabwambu jindi kudi Yesu munjila yambukaku chikupu yakuya kuMasidoniya twadizilañaku yuma yayivulu makonu. Dichi, lekenu tuhanjekenu hayuma yamwekeni halwendu lwaPawulu lwawumishonali lwamuchiyedi, lwatachikili mu 49 C.E.

“Nzambi Diyi Wunatutambiki” (Yilwilu 16:6-15)

4, 5. (a) Yumanyi yamumwekeneni Pawulu niamabwambu jindi kwakwihi naBitiniya? (b) Yumanyi yafuukwiliwu awa atumbanji, nawa mwafuminidi?

4 Pawulu niamabwambu jindi chayikaanishiliwu kushimwina muAsiya, ayili kukabeta kakuchimunswa nakushimwina muBitiniya. Hakwila ashiki kuna, atela endeli hadi mafuku amavulu mumukwakwa watama wekala hakachi kaFwirijiya niÑalija, mumaluña mwabula kwikala antu amavulu nankashi. Hela chochu, chashikiliwu kwakwihi naBitiniya, Yesu cheñi wazatishili spiritu yajila kuyikañesha. (Yilw. 16:6, 7) Haniyi mpinji, awa amayala atela aluwankeni. Elukili nsañu yatela kushimwinawu nichatela kuyishimwinawu. Ilaña elukili wanyi kwatela kushimwinawu, chidi tuhu neyi adondomweneni hachiisu chakwiñila muAsiya ilaña ayakwili wanyi. Kuhiñahu adondomweneni hachiisu chakwiñila muBitiniya cheñi hiyayakwiliku. Hela chochu, Pawulu watwalekelihu kudondomwena sampu ninochu chamwenzunwininiwu. Kuhiñahu awa amayala afuukwili chuma chamwekeni neyi chikutwesha wanyi kuzatika. Abulumukili nakuya kukabeta kakumujika nawa endeli makilomita kubadika ha 550, nakuhita mumusumba nimusumba ninochu chashikiliwu kwashikenaña maatu muTirowasi, chiisu chakwiñililamu muMasidoniya. (Yilw. 16:8) Kweniku hepampa damuchisatu, Pawulu wadondomweneni hachiisu, nawa—eña!—chashikeneni dakwenzunuka chikupu.

5 Mukakusoneka Nsañu Yayiwahi Luka, wadiña naPawulu halwendu lwakuya kuTirowasi, nashimuni yuma yamwekeni nindi: “Nawufuku Pawulu wamweni chimwenu—iyala wakuMasidoniya nemani kwenoku nakumulembelela nindi: ‘Zambukilaku kuMasidoniya wutukwashiku.’ Hohenohu chamweniyi ichi chimwenu, twakeñeleña netu tuyi kuMasidoniya, muloña twatoñojokeli netu Nzambi diyi wunatutambiki kuya nakushimwina nsañu yayiwahi kudi wena.”a (Yilw. 16:9, 10) Nkumininaku, Pawulu welukili kwakuya nakushimwina. Pawulu wakuminini wanyi hakachi kushimwina halwendu lwindi! Hohenohu, awa amayala awana azambukilili kuMasidoniya.

Kapostolu Pawulu naTimotewu anemani mumbopolu. Timotewu nakwinyika chuma chidi hahalehi iku aka mbopolu anakuzata.

“Twafumini kuTirowasi nambopolu.” —Yilwilu 16:11

6, 7. (a) Yumanyi yitunakudizila kuyuma yamumwekeneni Pawulu halwendu lwindi? (b) Yuma yamumwekeneni Pawulu yatukoleshaña ñahi?

6 Yumanyi yitukudizila kuniyi nsañu? Talenu chumichi: Hanyima yakwila Pawulu natachiki lwendu lwakuya kuAsiya, dihu hamulombweliwu kudi spiritu yajila, hanyima yakwila Pawulu nashiki kwakwihi naBitiniya, dihu hamulombweliwu kudi Yesu, nawa hanyima yakwila Pawulu nashiki kuTirowasi Yesu ,dihu hamulombweliyi kuya kuMasidoniya. Yesu, Mutu wachipompelu, nateli kutulombola munjila yoyimu nimakonu. (Kol. 1:18) Chakutalilahu, hadaha mpinji jikwawu twatoñojokaña kuzataku wupayiniya hela kuya nakuzatila kwiluña kudi akakushimwina aWanta antesha. Hela chochu, hanyima yakwilahu chuma hakushikija mutunafuukuli, dihu dinu Yesu hakuzatishayi spiritu yaNzambi kutulombola. Muloñadi? Toñojokenu hanichi chakutalilahu: Ñendeshi nateli kuteñulula motoka yindi kuchimunswa hela kuchidilu chiña hohu neyi motoka yinatachiki kwenda. Munjila yoyimu, Yesu nateli kutulombola mumudimu wakushimwina, chiña hohu neyi tunakuzata nañovu kulonda tushimwinineña.

7 Indi neyi chakwila kwosi jinakufumamu hela chakwila tunakuzata nañovu? Komana twatela kuleka, nakutoñojoka netu spiritu yaNzambi yinakutulombola wanyi? Inehi. Anukenu nenu Pawulu wakañenyi kushimwina maluña akeñeleñayi kushimwina. Ilaña watwalekelihu kudondomwena sampu nichamwezunwininiwu. Munjila yoyimu, twatela kukuhwelela netu neyi tutwalekahu kukeñakeña akutwenzunwina “chenzelu cheneni chakuzata nyidimu yayivulu.”—1 Kor. 16:9.

8. (a) Lumbululenu chadiña musumba waFwilipi. (b) Yumanyi yayiwahi yafuminimu chelili Pawulu ayi nakushimwina “kwiluña dakulombela”?

8 Chashikiliwu munkambi yaMasidoniya, Pawulu niamabwambu jindi ayili muFwilipi, musumba mwekala antu aditiyaña nawu hiyenimbu amuRoma. Yuma yayivulu yadiña muFwilipi yadiña yadifwana nayadiña muRoma. Nawa amashidika awaRoma amavulu aleka dehi kuzata ashakamineña mwenimu. Hanji yachiisu chamusumba, hadiña kaloña kanyanya dichi amishonali atoñojokeli nawu hadiña iluña “kwatela kulombelawu.”b HaSabata ayili kweniku nawa awanini ambanda amavulu anapompi, anakudifukula kudi Nzambi. Atumbanji ashakamini nawa ahanjekeli nawu. Mumbanda wejina daLidiya wadiña nakutiyilila “dichi Yehova wenzunwini muchima windi chikupu.” Lidiya watiyili kuwaha chikupu nansañu yadiziliyi kudi awa amishonali chakwila yena niamwitala dindi apapatisheweli. Kuhiñahu wamutambikili Pawulu niamabwambu jindi endeleñayi nawu kuya nakushakama kwitala dawu.c—Yilw. 16:13-15.

9. Antu amavulu makonu anamwimbujoli ñahi Pawulu, nawa yumanyi yinafumimu?

9 Fwikijenu muzañalu watiyiliwu chelili Lidiya apapatishewi! Pawulu watela watiyili kuwaha chikupu chetejeliyi mutambi “wakuzambukila kuMasidoniya” nawa nihakumona nindi Yehova namoni nindi nashikilimu kumuzatisha yena niamabwambu jindi kwakula kulomba kwanana ambanda amutiyileña Nzambi woma! Makonu, amanakwetu niahela amavulu, atwansi niakulumpi niajiiki ayaña kumaluña kudi akakushimwina antesha aWanta. Hela chochu, amonaña kukala kwakuvulu, ilaña iku kukala kwamanaña neyi awana antu adi neyi Lidiya, anakwiteja chalala chamuBayibolu. Komana kwila muhimpaku yuma kulonda “muzambukili” mwiluña mudi kukankila nehi? Nkisu jajivulu jinakuyitalila. Chakutalilahu, toñojokenu hadi Aaron, manakwetu wudi nayaaka yamuma 20 wabuukilili mwituña damuCentral America. Wahosheli neyi chahoshaña antu amavulu nindi: “Kuzatila kwiluña kwakulehi kunankwashi kupama kuspiritu nikuswina kwakwihi naYehova. Iluña dakushimwina deneni nawa innakulombola atudizi aBayibolu 8!”

Ahela ayedi anakushimwina kansi wamumbanda mumukwakwa. Kansi weyala nakushinshika kulonda yatiyi yuma yinakuhanjekawu.

Tunateli ‘kuzambukila ñahi kuMasidoniya’ makonu?

“Izaza daWantu Dayilundumukilili” (Yilwilu 16:16-24)

10. Andemoni akojejeli ñahi antu kumulundumukila Pawulu niamabwambu jindi?

10 Satana watela wazuwili nankashi hakumona nsañu yayiwahi anayishimwini kwiluña kwakwila yena niandemoni jindi ayikaanineña wanyi. Dihafumini andemoni akojeji antu kuyilundumukila aPawulu niamabwambu jindi! Chatwalekeliwu kushimwina kwiluña dakulombela, ñamba wamumbanda wadiña nandemoni, nawa mwadilileña nkaka yindi mali nanochu chashimwineñayi yakumbidi, watwalekelihu kumulondela Pawulu niamabwambu jindi nakubidika nindi: “Awa amayala hiyanduñu jaNzambi Mukakubadika Chikupu nawa anakuyishimwina enu njila yawamwinu.” Ndemoni wamukojejeli iwu kansi wamumbanda kubidika awa mazu kulonda chimwekani neyi yuma yahosheleñayi niyatañishileñayi Pawulu yafumineña kwokumu. Chuma chelileñayi, chadi kuluwañesha antu anakutiyilila kwiluka akaKristu alala. Ilaña Pawulu wamumwenesheli iwu kansi wamumbanda nawa wamufumishili ndemoni.—Yilw. 16:16-18.

11. Yumanyi yayimwekeneni aPawulu naSilasi chelili afumishi ndemoni mudi kansi wamumbanda?

11 Eni iwu ñamba wamumbanda chelukiliwu nawu kwafumishañawu mali kunakumi dehi, azuwili nankashi. Ayikokañesheli aPawulu naSilasi muyisankanu, mwadiña chota chawa nyuuli amusumba ayilolu emeneneñaku aRoma. Eni ona ñamba ayili kudi anyuuli elukiliwu nawu ahela aYudeya nawa akeña aRoma, munjila yikwawu ahosheleña nawu: ‘Awa aYudeya anakutañisha tushidikilu tutwatela kubula kwila etu aRoma.’ Antu adiña nakutiyilila ashikeneni dakwiteja. “Izaza dawantu [dadiña hachisankanu] dayilundumukilili [aPawulu naSilasi],” nawa anyuuli amusumba ayilejeli antu “ayeti natubama.” Hanyima yachumichi, aPawulu naSilasi ayikokañesheli nakuyumbila mukaleya. Mukakuhemba kaleya wayumbilili awa amayala akatishiliwu mukaleya kamukachi nawa wahatili nyendu yawu mupompa. (Yilw. 16:19-24) Chelili mukakuhemba kaleya ashiinki kuchiisu, mukaleya mweyilili chikupu chakwila aPawulu naSilasi alekeli kudimona wumu namukwawu. Hela chochu, Yehova wadiña nakumona.—Mas. 139:12.

12. (a) Atumbanji twaKristu amweneña ñahi ikabisha, nawa muloñadi? (b) Makabishanyi achidi kuzatishayi Satana niantu jindi makonu?

12 Kunyima, Yesu wayilejeli atumbanji twindi nindi: “Akayikabisha ninenu nawa.” (Yow. 15:20) Dichi, Pawulu niamabwambu jindi chazambukililiwu kuMasidoniya, adiloñesheli kumona makabisha. Chayikabishiliwu hiyamweni nawu Yehova nayitiyi kutamaku, ilaña elukili nawu Satana diyi wunahili. Makonu, antu ayuulañawu kudi Satana azatishaña njila neyi jazatishiliwu muFwilipi. Akakudimbulula ahoshaña nsañu yamakudi hadi etu kumashikola nikutwazatilaña kulonda antu atutiyeña kutama. Mumatuña amakwawu, akamachechi atutwambilaña muyota, chidi tuhu neyi ahoshaña nawu: ‘Awa aYinsahu anakuluwañesha antu nanochu chinakutañishawu tushidikilu twakwila “etu eni tushidikilu” hitwatela kutwitejaku.’ Mumatuña amakwawu, amanakwetu niahela ayetaña nikuyinatila mutuleya. Hela chochu, Yehova nakumona.—1 Pet. 3:12.

“Hohenohu Ayipapatishili” (Yilwilu 16:25-34)

13. Chumanyi chakojejeli mukakuhemba kaleya ehuli nindi: “Yumanyi yinatela kwila kulonda akañamwini?”

13 Pawulu naSilasi ateleli kwikala nampinji yakutoñojoka hayuma yayivulu yamwekeni hanidi ifuku. Hela chochu, chashikiliwu mukachi kawufuku alekeli kutiya kukata yikoti yayeteliwu “alombeleña nikumulemesha Nzambi natumina.” Hohenohu kwenjili mutentanshi weneni, wanyinkesheli kaleya. Mukakuhemba kaleya wahindukili, wamweni yenzelu yakwenzununa, nawa watiyili woma nindi atuyili anatemuki. Chelukiliyi nindi akumuleka wanyi chineli atuyili anatemuki, “waholeli mpoku yindi yakabali nindi adijahi.” Ilaña Pawulu wabidikili nezu datiyakana nindi: “Bayi wudijahaku, muloña wejima wetu tudi mwomu!” Iwu iyala watiyili woma, wehwili nindi: “Enu akulumpi, yumanyi yinatela kwila kulonda akañamwini?” APawulu naSilasi hiyadi kumwamwinaku, chiña Yesu hohu. Dichi wena amwakwili nawu: “Kuhwelelaku mudi Mwanta Yesu nawa akakwamwina.”—Yilw. 16:25-31.

14. (a) APawulu naSilasi amukwashili ñahi mukakuhemba kaleya? (b) Nkiswinyi yatambwililiwu aPawulu naSilasi hakuumika ikabisha namuzañalu?

14 Lwihu lwamukakuhemba kaleya lwadiña lwakufuma hamuchima? Pawulu welukili nindi wehwili chakufuma hamuchima. Wadiña wakunyuza nawa helukili Nsonaku. Henohu kanda ekali mukaKristu, wateleli kudiza nikwiteja chalala chamuNsona. Dichi aPawulu naSilasi ashimbwili kulonda ahoshi nindi “izu daYehova.” Chineli atañishileña kushindamena haNsona, hadaha awa amayala ajimbeliku chayeteliwu natubama. Ilaña mukakuhemba kaleya, wamweni nyikakambu yayeteliwu, dichi wayikoseli hayilonda yawu. “Hohenohu, yena niamwitala dindi ejima ayipapatishili.” Wenowu muzañalu watiyiliwu aPawulu naSilasi hakuumika ikabisha namuzañalu!—Yilw. 16:32-34.

15. (a) AYinsahu jaYehova amavulu makonu elaña ñahi neyi chelili aPawulu naSilasi? (b) Muloñadi chitwatela kufuntila-funtilaña kumatala awantu amwiluña detu dakushimwina?

15 Kufwana Pawulu niSilasi, aYinsahu jaYehova amavulu makonu ashimwinaña nsañu yayiwahi iku ayikasa mukaleya, nawa munafumi yuma yayiwahi. Chakutalilahu, mwituña dimu mwalekesheliwu nyidimu yetu, kwakwihi nachikunku chawaYinsahu jaYehova ashakamineña mwenimu, adizili chalala hadi Yehova iku adi mukaleya! (Isa. 54:17) Anukenu nenu, mukakuhemba kaleya walombeli wukwashu hanyima yakwila kunamwekani mutentashi. Munjila yoyimu, niantu makonu akaanineña kutambwila nsañu yaWanta anateli kutambwila hanyima yakuhita mukukala. Neyi tufuntila-funtilaña kudi antu adi mwiluña detu dakushimwina, tunateli kuyishimwina hampinji yinateli kutambwilawu chalala.

“Anakukeña Atuumbiku Mukuswamujoka Tahindi?” (Yilwilu 16:35-40)

16. Ifuku dayivupoliliwu aPawulu naSilasi, yuma yabalumukilili anyi?

16 Hanyima yakuyivupola nantetemena, anyuuli ahanini lushimbi nawu aPawulu naSilasi ayumbiku. Ilaña Pawulu wahosheli nindi: “Atweteleli hamesu awantu chakadi muloña nakutuumbila mukaleya hela chakwila tudi aRoma. Anakukeña atuumbiku mukuswamujoka tahindi? Inehi, chikutwesheka wanyi! Yilejenu awenawu enzi nakutwidishamu.” Chelukiliwu nawu awa amayala adiña enimbu awaRoma, awa anyuuli amusumba “atiyili woma,” muloña elukili nawu anafumpi nshimbi.d Iyi nsañu yayibalumukilili. Awa atumbanji ayeteleli hamesu awantu; anyuli amusumba niwena atela kudanakena hamesu awantu. Ayilembeleli aPawulu naSilasi nawu afumi muFwilipi. Awa atumbanji ayedi etejeli ilaña ashakaminiku hadi kampinji kakalehi kulonda akoleshi atumbanji amaha. Kufumahu dinu ayeña.

17. Chikumanyi chalema chadiziliwu atumbanji amaha chamweniwu aPawulu naSilasi anoomiki?

17 Neyi alemesheli wuswa wawu wakwikala enimbu awaRoma, Pawulu naSilasi mutenowu kachi ayivupoleli wanyi. (Yilw. 22:25, 26) Hela chochu, chumichi chadi kukojeja atumbanji muFwilipi kutoñojoka nawu awa amayala azatishileña wuswa wawu kulonda abuli kukabakana kukoola Kristu. Chadi kwikala ñahi kudi atumbanji abulili kwikala enimbu amuRoma? Muloña nshimbi yadi kuyikiña wanyi kulonda abuli kuyivupola. Dichi Pawulu nibwambu dindi chomikiliwu, chamwekesheli kudi awa atumbanji amaha nawu akakumulondela Kristu atela kuumika neyi anakuyikabisha. Kubombelahu, aPawulu naSilasi chashimwiniwu nawu hiyenimbu, chakojejeli anyuuli amusumba ayiluki kudi antu amavulu nawu aluwañesheli. Nawa chumichi chadi kuletesha akwawu akakwitiya kubula kuyikabisha nawa chadi kukwasha anyuuli amusumba kukalondela nshimbi kumbidi neyi chuma chamuchidiwu chimwekana cheñi.

18. (a) Akulumpi muchipompelu chawakaKristu makonu amwimbujolaña ñahi Pawulu? (b) Twahakwilañaku ñahi nikutambula wuswa wakushimwina nsañu yayiwahi makonu?

18 Makonu, akulumpi muchipompelu chawakaKristu alombolaña kuhitila muyuma yelañawu. Yuma yalejañawu akwawu akakwitiya nawu eleña, niwena ayilaña. Munjila yoyimu, kufwana Pawulu twatela kutoñojoka hitwatela kuzatishila wuswa wetu kulonda tudikiñi. Neyi chinakukeñeka twaholokelaña kuyota yanyanya niyamaneni, kulonda twikali akiñewa kutwalekahu nakudifukula kwetu. Bayi neyi twafwilaña kuhimpa nshimbiku, ilaña twafwilaña “kutambula wuswa wakushimwina nsañu yayiwahi,” neyi chasonekeleliyi Pawulu chipompelu chaFwilipi chimwahitili yaaka 10 hanyima yakumukasa mukaleya kweniku. (Fwili. 1:7) Hichikweti muloña nayuma yikufuukulawu akachotaku, kufwana Pawulu niamabwambu jindi, twafwilaña kutwalekahu “kushimwina nsañu yayiwahi” kwejima kunatulomboliwu kudi spiritu yaNzambi.—Yilw. 16:10.

LUKA—NSONEKI WAYILWILU

Kushika mukapetulu 16 vasi 9, kamukanda waYilwilu nsoneki wasoneka chakadi kudishamu yomweni. Dikwila nawu nsoneki wahosheli hohu hayuma yahosheliwu amakwawu niyeliliwu. Hela chochu, haYilwilu 16:10, 11, hadi kuhimpika kwansonekelu. Chakutalilahu muvasi 11, iwu nsoneki wahosha nindi: “Dichi twafumini kuTirowasi nambopolu nakuya kuSamotirasi chakadi kwimana hakachi.” Aha dinu dehenjiliyi nakuditenayi yomweni Luka nsoneki, muniyi nsañu. Ilaña chineli ijina daLuka hidamwekanahu hadi hejima muYilwiluku, hanu dinu tuneluki ñahi netu mwalala yena diyi wasonekeli?

Luka nashakami kumesa, nakusoneka muvuñilu.

Ñakwilu yidi kumatachikilu amukanda waYilwilu niNsañu Yayiwahi yasonekeliyi Luka. Watachika namazu akutena “Tiyofwilu.” (Luka 1:1, 3; Yilw. 1:1) Mazu akutachikilahu mumukanda waYilwilu atañewaña nawu: “Eyi Tiyofwilu, mumukanda watachi, nasonekelimu yuma yejima yatachikiliyi Yesu kukoña nikutañisha.” Chineli antu adiza akunyima etejaña nawu “mumukanda watachi” waNsañu Yayiwahi, awusonekeli kudi Luka, watela diyi wasonekeli niMukanda waYilwilu.

Tuneluki wanyi nsañu yayivulu hadi Luka. Ijina dindi damwekana hohu mapampa asatu muBayibolu. Kapostolu Pawulu namuteni Luka nindi “ndotolu itwakeña” nawa wumu hadi ‘akwawu mwakalakelañawu.’ (Kol. 4:14; Fwile. 24) Chikunku chamukanda waYilwilu munaditeniyi Luka yomweni munsañu, chinakumwekesha nawu Luka wendeleli hamu nakapostolu Pawulu katachi kuTirowasi nakuya kuFwilipi mu 50 C.E. ilaña Pawulu chafuminiyi kuFwilipi, Luka wadiña nindi wanyi. Awa amayala adiwanini cheñi muFwilipi mu 56 C.E. nawa ayili nawamanakwetu 7 kufuma kuFwilipi nakuya kuYerusalema, kwamukasililiwu Pawulu. Chimwahitili yaaka yiyedi, Luka wayili naPawulu, wachidiña mumaleñi, kufuma kuKesareya nakuya kuRoma. (Yilw. 16:10-17, 40; 20:5–21:17; 24:27; 27:1–28:16) Chelili Pawulu, akasiliwu kamuchiyedi muRoma, eluki nindi keña amujahi, “washalili hohu naLuka.” (2 Tim. 4:6, 11) Chinamwekani hatooka nawu Luka wendeli maluña amalehi nawa wafwilileña kukabakana kukoola nsañu yayiwahi.

Luka wahosheli wanyi nindi wamweni yuma yasonekeliyi hadi Yesu. Ilaña wahosheli nindi wakeñakeñeli “kusoneka nsañu yayuma yejima yamwekeni,” kushindamena hadi antu “amweniku.” Kubombelahu, wakeñakeñeli “chiwahi yuma yejimiyi kufuma tuhu kukutachika, [niyena wafuukulihu] kukusonekela yumiyi mundonda.” (Luka 1:1-3) Nsañu yasonekeliyi Luka yinakumwekesha nawu washiliku kashinshi hakusandujola. Hadaha wamwihujoleli Elizabeta, mama yaYesu Mariya niantu amakwawu kulonda yololi nsañu yindi. Nsañu yayivulu yasonekeliyi yambukaku nanyikanda yaNsañu Yayiwahi yikwawu.—Luka 1:5-80

Pawulu wahosha nindi Luka wadiña ndotolu, nawa wamwekesha nindi wakeñeli iwu mudimu muloña washili muchima hadi akata nawa twamonaña chumichi munsañu yasonekeliyi. Tuhoshenu hohu hayakutalilahu yantesha: Luka chamweniyi nindi Yesu nooki iyala wadiña nandemoni, ndemoni “wafumini mudi yena chakadi kumukatisha”; nindi muku wakapostolu Petulu wamumbanda “wadiña wakata mashika”; nawa mumbanda akwashiliwu kudi Yesu wakabakeni “naspiritu wawufwayi hadi yaaka 18; iwu mumbanda wendeleña nakubandañila nawa hatwesheleña kwinukaku.”—Luka 4:35, 38; 13:11.

Chakadi nikujina, Luka watwamijiluku “mudimu waMwanta” muchihandilu chindi. (1 Kor. 15:58) Chuma chafwilileñayi bayi neyi hikuya mpuhu kumujimbaku, ilaña hikukwasha antu amwiluki Yehova nikumukalakela.

LIDIYA—MUKAKULANDISHA MAHINA AWUSOMBU

Lidiya washakamineña muFwilipi, musumba weneni muMasedoniya. Wafumini kuTiyatira, musumba wateneneñawu nawu Lidiya kumujika waAsia Minor. Hakwila nawu atandishi mudimu windi wakulandisha mahina awusombu, Lidiya wazambukili Kaluñalwiji Aegean. Hadaha walandishileña mahina ambokamboka awusombu, chidi neyi mahina anyilenji, mahina atooka nimahina akuloomba. Nsona jawaniniwu muFwilipi jamwekeshaña nawu mwamweni munidi iluña mwadiña antu alandishileña mahina awusombu.

Lidiya nakutanjika mahina awusombu.

Lidiya amulumbulula nawu “mukakudifukula kudi Nzambi,” hadaha chinayi mukwila nawu wabalumukili nakwikala kaYudeya. (Yilw. 16:14) Watela watachikili kudifukula kudi Yehova mumusumba wawu. Kwambukaku namuFwilipi, imu mwadiña iluña dakudifukwila. Amakwawu ahoshaña nawu Lidiya hinkumbu, chaya mukwila nawu “Mumbanda kaLidiya,” ijina damutumbiliwu muFwilipi. Hela chochu, kudi nsañu yamwekeshaña nawu Lidiya hiijina dazatishileñawu antu.

Antu akuLidiya niantuñi nawu ayilukili nawu adiña eluka kuloomba mahina awusombu kufuma tuhu mumafuku aHomeri, hakachi ka 700 nakushika mu 900 B.C.E. Kafwampi, menji amuTiyatira ayilukili nawu “adiña atooka nawa adiña awulombu wabulaña kufukuluka.”

Mahina awusombu amawahi chikupu nawa ayilandileña kudi antu aheta. Hela chikwila kudi kukwawu kwafumishileñawu yuma yawusombu yakuloomba nachu, ilaña yayiwahi nawa yawuseya, yazatishileñawu hakuloomba nachu mahina amawahi, yafumineña kuyibwezu yañoñi yakuMeditereniyani. Isotu dimu anateli kudikelula kuñoñi wumu, chikukeñeka añoñi 8,000 hakwila ekali nagiramu yimu yanawa menji; dichi, mahina aniwu wulombu adiña awuseya chikupu.

Chineli Lidiya welileña bizininsi yakeñekeleña mali amavulu nawa wadiña netala deneni dakwila watambwili amayala awana, Pawulu Silasi, Timotewu niLuka, chinamwekani neyi wadiña waheta. Chamutenawu nawu “niamwitala dindi” chinakumwekesha nawu washakamineña nawantaña jindi, chinateli cheñi kutalisha mukwila nawu wadiña nawanduñu niañamba. (Yilw. 16:15) Henohu Pawulu naSilasi kanda afumi muniwu musumba nawa enzi nakudiwana niamanakwetu amakwawu munidi itala damumbanda wachisambu, chinakumwekesha nawu dimwapompeleleña akaKristu akusambila muFwilipi.—Yilw. 16:40.

Pawulu chasonekeleliyi chipompelu chamuFwilipi chimwahitili yaaka 10, wamuteneni wanyi Lidiya. Dichi nsañu yejima yitweluka hadi yena, yoyekala muYilwilu kapetulu 16.

a Talenu chikasha chinakuhosha nawu “Luka—Nsoneki waYilwilu,” hefu 128.

b Hadaha aYudeya ayikaanishili kwikala nasinagogi muniwu musumba muloña muFwilipi mwadiña nakushakama amashidika aleka dehi kuzata. Hela neyi nehi, muniwu musumba mwadiña amayala aYudeya 10 wanyi, naamba yakeñekeleña hakwila ekali nasinagogi.

c Talenu chikasha chinakwila nawu “Lidiya—Mukakulandisha Mahina Awusombu,” hefu 132.

d Nshimbi yawaRoma yahosheli nawu mwenimbu atela kumusompesha nawa hiyatela kumweta hamesu awantu amavulu henohu kanda amuwani namuloñaku.

    Lunda Publications (2006-2025)
    Fumenumu
    Iñulenu
    • Lunda
    • Inkenuhu akwenu
    • Hakusetiñila
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Nshimbi Jakulondela
    • Nshimbi Jakujinda
    • Privacy Settings
    • JW.ORG
    • Iñulenu
    Inkenuhu akwenu