Kapetulu 13
Neyi Maluwi Anakukeña Kumana
1, 2. Neyi maluwi anakukeña kumana, lwihwinyi lumwatela kudihula?
MU 1988 mumbanda wakuItaly wejina daLucia waneñeli chikupu.a Hanyima yakushakama mumaluwi hadi yaaka ikumi, maluwi akeñeleña kumana. Kakavulu wakeñeleña nindi adifuntishi nanfumwindi, ilaña wakañenyi. Dichi ambukili hamuloña wakubula kutiyashana nawa watachikili kuhemba anyanindi awambanda ayedi. Chanukayi hayuma yamwekeni, Lucia wahoshaña nindi: “Nelukili chikupu nami kwosi chuma chateleleli kukwasha maluwetu hakwila atwalekuhu.”
2 Neyi munakumona kukala mumaluwi, munateli kwiluka chatiyileñayi Lucia. Maluwi enu anateli kwikala mukukala nawa munateli kutoñojokaña nenu hiyatela kutwalekahuku. Neyi munakumona kukala kwamuchidiwu, mwatela kudihula nenu: Komana nalondeli kufumba kwejima kwakuwahi kwahanayi Nzambi muBayibolu kulonda maluwetu atwalekuhu?—Masamu 119:105.
3. Hela chakwila kudiseña kunasweji, yumanyi yinakumwekana kudi antu amavulu adiseña niyisaka yawu?
3 Neyi kukala kusweja hakachi keyala nimumbanda, kudiseña kunateli kumwekana neyi diyi njila yakumanishilamu kukala. Hela chakwila, mumatuña amavulu yisaka yinakudiseña chikupu, kusandujola kwakatataka kunakumwekesha nawu naambala yayivulu yawamayala nawambanda adiseñaña aditoñeshaña. Awa amayala nawambanda adiseñaña akabakanaña chikupu nayikatu, yakumujimba nimuyitoñojoka, kubadika antu atwalekañahu namaluwi awu. Anyana akweti anvwali adiseña aluwankanaña nawa adineñaña hadi yaaka yayivulu. Anvwali niamabwambu akweti yisaka yadiseña niwena akabakanaña. Indi Nzambi, Watachikili maluwi, watiyaña ñahi hakudiseña?
4. Munateli kumanisha ñahi kukala kwamwekanaña mumaluwi?
4 Neyi chalumbululawu mutupetulu tunafumuhu, Nzambi wafuukwili nindi maluwi akashakameña haya nyaka. (Kutachika 2:24) Muloñadi maluwi amavulu chiyanakumaninawu? Maluwi hiyashikenaña dakumanaku. Kakavulu kwekalaña yinjikijilu yamwekanaña. Kukala kwantesha kwekalaña mumaluwi kwatohelañaku, kushika nimpinji yimukukañanya kukwimanisha. Ilaña, neyi anyakalaña kuzatisha Bayibolu hakumanisha iku kukala, antu amavulu hiyakuvulaña kudiseñaku.
KUHWELELENU YUMA YALALA
5. Yumanyi yalala yinateli kumwekana mumaluwi adi ejima?
5 Mpinji yikwawu, chuma chaletaña kukala mumaluwi, hikukuhwelela yuma yakulumbisha yinateli kukuhwelela wumu hela wejima wawu. Nsañu jahoshaña hakukeña, magazini akeña kutañawu antu, maprogiramu ahaTV nijifilimu jinateli kuleñela muntu kukuhwelela yuma yakufwikija yabulaña kumwekana muchihandilu. Neyi iyi yuma yakufwikija kumwekana nehi, muntu nateli kutoñojoka nindi anamudimbi, chikumuneñesha, nikumuhilisha. Indi antu ayedi abula kuwanina, anateli kwikala ñahi amuzañalu mumaluwi? Chakeñekaña kuzata nañovu hakwila ekali nawubwambu wawuwahi mumaluwi.
6. (a) Kufumbanyi kwakuwahi kwashimunaña Bayibolu kutalisha hamaluwi? (b) Yumanyi yaleñelaña antu kuditadikisha mumaluwi?
6 Bayibolu yahoshaña mwalala. Yashimunaña hamuzañalu wekala mumaluwi, ilaña yasoñamishaña cheñi nawu antu eñilaña mumaluwi “akamona yihuñu mumujimba.” (1 Akorinda 7:28) Neyi chashimunawu dehi, eyala namumbanda hiyawaninaku nawa avulumunaña. Ambuka chiyayileñawu muyitoñojoka nichayikulishawu. Adisumbula mpinji yikwawu aditadikishaña hansañu yamali, anyana, nihadi atuwuku twawu. Kubula kwikala nampinji yeneni yakuzatila hamu nikukala kwakubulakana kweyala namumbanda nikwena kwaletaña wufwinda.b Hahitaña mpinji hakwila mumanishi kukala kwamuchidiwu, ilaña wundishenu muchima! Adisumbula amavulu atweshaña kumanisha kukala kwamuchidiwu nawa azatilaña hamu hakukwimanisha.
HANJEKENU HAKUKALA KUMUKWETI
7, 8. Neyi kudi yuma yinaneñeshi eyala namumbanda hela kubula kutiyañana, njilanyi yamuNsona yatela kumanishilamu kukala?
7 Antu amavulu chayikalilaña kuhosha mumesu awunda neyi kudi nsañu yinayineñeshi, kubula kutiyashana, hela hayiluwa yinakoñi muntu. Chatela yahoshi nindi: “Hiwatiyisha munahoshaku,” mwini kwenu nateli kuhilashana nikulebumuna nsañu. Amavulu ahoshaña nawu: “Wadikeña eyi aweni,” hela nawu “Wankeña wanyi.” Hamuloña wakubula kukeña kubobola, mwini kwenu nateli kudimwenenahu.
8 Njila yayiwahi yakulondela yidi yakuzatisha kufumba kwamuBayibolu: “Zuwenu kuzuwa kwakadi kuvulumuna, bayi muhumisha itañwa iku saña mwahililaku.” (Aefwesesa 4:26) Eyala namumbanda ashakamaña chachiwahi, hefuku dashikijiluwu yaaka 60 mumaluwi, ayihwili kajindilu kayileñelaña kushakama chiwahi mumaluwi. Iyala wahosheli nindi: “Twasambilileña kumanisha kukala henohu kanda tuyi nakukama, hela chakwila kakukala kantesha.”
9. (a) Njilanyi yinalumbululuwu muNsona yalema chikupu yakuhanjekelamu? (b) Chumanyi chatela kwilawu adisumbula, hela chakwila chakeñekaña kudikehesha nikubula woma?
9 Neyi adisumbula aditadikisha, wejima wawu atela ‘kunyakala kutiya, alaba kuhosha, alaba kuzuwa.’ (Yakoba 1:19) Hanyima yakutiyilila nakanañachima, wejima wawu akwiluka nawu atela kudanakena. (Yakoba 5:16) Hakwila nawu wuhoshi chakufuma kumuchima neyi, “Ñanakenenuku hakuyihilisha,” chakeñekaña kudikehesha nikubula woma. Kumanisha kukala muniyi njila hikwakwashaña hohu adisumbula kumanisha kukala kukwetuwuku, ilaña kwayileñelaña kwikala nawubwambu wawuwahi wukuyileñela kudikeña chikupu.
KUDINKA YUMA YATELA KUDINKA MUMALUWI
10. Kufumbanyi kwalejeliyi Pawulu akwaKristu amuKorinda kwatela kuzatishawu niakwaKristu makonu?
10 Hampinji kapostolu Pawulu yayisonekeleliyi Akorinda, wayikolesheli kusumbula hela kusumbuka ‘muloña wakuchina kwila wuvumbi.’ (1 Akorinda 7:2) Kaayi makonu kanasweji kutama kubadika musumba waKorinda wakushankulu. Nsañu jatama jahanjekañawu antu amukaayi hatooka, nvwalilu yatama, ninsañu yawuvumbi yasonekañawu mumagazini nimunyikanda, yamwekeshañawu haTV, nimafilimu, yuma yejimiyi yaleñelaña kutiyisha wuvumbi. Pawulu walejeli Akorinda amweneña kukala kwokumu nindi: “Chinawahi kusumbuka, hichinawahi kuha nakesuku.”—1 Akorinda 7:9.
11, 12. (a) Yumanyi yatela kudinkawu eyala namumbanda, nawa yililwinyi yatela kumwekeshawu hakudinka yuma yakeñekaña mumaluwi? (b) Chumanyi chatela kwilawu neyi aleka kudinka yuma yakeñekaña mumaluwi hakampinji kanti?
11 Dichi, Bayibolu yakonkomwena akwaKristu adisumbula nawu: “Iyala amwili iñodindi mwatela, nimumbanda nawa mwomumu.” (1 AKorinda 7:3) Ilukenu nenu Bayibolu yinakukonkomwena hakudinka bayi hakudikanjikijaku. Wubwambu mumaluwi wekalaña wawuwahi chikupu neyi adisumbula adakamenaña wumu namukwawu. Chakutalilahu, Bayibolu yaleja amayala kushakama nawañodi jawu “mwaya maana.” (1 Petulu 3:7) Ichi chinateli kuzatika sweje-e hakudinka nikwiteja yuma yakeñekaña kudinka mumaluwi. Neyi mumbanda hiyanakumwakamena chachiwahiku, chinateli kumukalila kudiluñisha iku kudinka kwamumaluwi.
12 Kwekala mpinji yatela kudibondawu adisumbula yuma yatela kudinkawu mumaluwi. Ichi chinateli kuzatika kudi mumbanda chashikayi hamafuku amakwawu mukakweji, hela neyi nazeyi chikupu. (Esekejenu Alevi 18:19.) Chochimu nikudi iyala neyi wudi nakukala kweneni kunyidimu nawa nazeyi muyitoñojoka. Kukala kwamuchidiwu kwakudibonda hampinji yantesha yuma yatela kudinka mumaluwi, akumanishaña chachiwahi neyi adisumbula ahanjeka hakukala kweniku mukukasunuka nikuditeja “mafuku akutoñola.” (1 Akorinda 7:5) Ichi chikuleñela adisumbula kubula kutoñojoka mwaluwa. Neyi, mumbanda yabondaña nfumwindi mumushikila hela iyala yakañanyaña kuhana chuma chakeñekaña mumaluwi munjila yayiwahi, mwini kwindi nateli kwikala mukweseka. Kwila mwenimu, kunateli kuleta kukala mumaluwi.
13. Chumanyi chatela kwilawu akwaKristu hakwila nawu ekali nayitoñojoka yayiwahi?
13 AkwaKristu ejima, niambuña aNzambi adisumbula atela kutondolwela nyivwimbimbi yanzekesi, muloña yaleñelaña kwila yuma yawuzondu nikufwila kwatama. (Akolose 3:5) Atela cheñi kutondolwela yitoñojoka niyililu yatama hampinji yaduwu namuntu wabula kwikala mwini kwawu. Yesu wasoñamishili nindi: “Muntu wukutala mumbanda namesu akumufwila, neli dehi nindi wuvumbi mumuchima windi.” (Matewu 5:28) Kuhitila mukuzatisha kufumba kwamuBayibolu hansañu jawuvumbi, adisumbula anateli kutondolwela kweseka nikwila wuvumbi. Anateli kutwalekahu kudiluñisha wubwambu wawuwahi mumaluwi mwalemeshawu kubulakana kweyala namumbanda hamu neyi chawana chakufuma kudi Yehova, Watachikili maluwi.—Yishimu 5:15-19.
MULOÑA WETEJAWU MUBAYIBOLU WAKUDISEÑELAHU
14. Kukalanyi kwamwekanaña mpinji jikwawu? Nawa muloñadi?
14 Chamuzañalu, mumaluwi amavulu awakwaKristu, kukala kwejima kwamwekanaña akwimanishaña. Mpinji yikwawu, hichazatikañaku. Hamuloña wakwila antu hiyawaninaku nawa ashakama mukaayi katama kanakuyulewa naSatana, maluwi amakwawu amanaña. (1 Yowanu 5:19) Chumanyi chatela kwilawu akwaKristu nakukala kwamuchidiwu?
15. (a) Lushimbinyi lwamuNsona lwetejawu hohu antu kudiseña nikwiñila cheñi mumaluwi? (b) Muloñadi amakwawu chiyafuukwilañahu kubula kudiseña namwini kwawu wabula kushinshika?
15 Neyi chinalumbululuwu muKapetulu 2 kawunu mukanda, Nsona yashimuna nawu wuvumbi dichuma chinateli hohu kudiseñelahu antu nikwiñila cheñi mumaluwi.c (Matewu 19:9) Neyi mudi nawunsahu wunakumwekesha nawu mwini kwenu hashinshikaku, chikuyikalila kufuukulahu. Komana mukutwalekahu namaluwi enu tahindi mukudiseña? Kwosi nshimbi jimwatela kulondelaku. AkwaKristu amakwawu anakenaña mwini kwawu wunabalumuki mumuchima chikupu, nawa maluwi awu atwalekañahu. Amakwawu akaanaña kudiseña hamuloña wanyana.
16. (a) Yumanyi yaleñelaña antu amakwawu kuseña mwini kwawu wunaluwi? (b) Neyi muntu wakadi muloña yafuukulahu kumuseña hela kubula kudiseña namwini kwindi, muloñadi chakubulilawu kumwinkamu muloña?
16 Cheñi nawa, hadaha muntu nemiti hamuloña wakwila wuvumbi hela nasambuli musoñu. Indi kwiji munakukeña kukiña anyana kudi nvwali washimbaña anyana. Mwalala, kudi yuma yayivulu yimwatela kutoñojokahu henohu kanda mufuukuluhu. Hela chochu, neyi mwiluka nenu mwini kwenu neli wuvumbi nawa mwiteja kubulakana nindi, mukumwekesha nenu munamwanakeni nawa munakeñi kutwalekahu namaluwi enu. Dichi lushimbi lwamuNsona lweteja kudiseña nikwiñila cheñi mumaluwi hilukuzatikaku. Kwosi watela kwikala kavuba nsañu nakuluwañesha kufuukula kwenu, hela kuyinkamu muloñaku. Yuma yikufuma mukufuukula kwenu yikushikena hamutu wenu. “Antu ejima akadisendela yiteli yawu, iwu nachindi, iwu nachindi.”—Aŋalija 6:5.
NYILOÑA YATELA KULEÑELA KWAMBUKA
17. Neyi chakwila kwosi wuneli wuvumbi, indi Nsona jahosha nawudi kutalisha hakwambuka hela kudiseña?
17 Komana kudi yuma yinateli kuyileñela kwambuka hela kudiseña hela chakwila wumu haneli wuvumbuku? Eña, ilaña hamuloña wamuchidiwu, mukwaKristu hatela cheñi kukeña muntu wabula kwikala mwini kwindi kulonda kudisumbulaku. (Matewu 5:32) Hela chakwila Bayibolu yeteja kwambuka, yahosha cheñi nawu muntu wunakukeña kwambuka “ashakami kwindi wujiki; mukunkulwayi akundami cheñi kudi nfumwindi.” (1 Akorinda 7:11) Kukalanyi kunateli kuleñela kwambuka?
18, 19. Kukalanyi kunashimunuwu kwatela kuleñela muntu kukeña kwambuka munshimbi hela kudiseña hela chakwila kwosi kwiñila cheñi mumaluwi?
18 Eñañi, chisaka chinateli kwiñila muwuzweñi hamuloña wakusweja wukata hela neyi iyala wudi nayililu yatama.d Nateli kuzatisha mali amuchisaka nakuhema nachu yisela yalwisu hela kukisila kuyitumbu yashetana hela kuwalwa. Bayibolu yahosha nawu: “Muntu wukubula kukwasha . . . akwetala dindi, naleki mwaya kwitiya kwakukuhwelela, nabadiki wabula kwitiya kutama.” (1 Timotewu 5:8) Neyi iyala wamuchidiwu yakaana kuhimpa yililu yindi, hadaha nikuzatisha mali añodindi kuyuma yelañayi, mumbanda nateli kufuukulahu kukiña chihandilu chindi nichawanyanindi kuhitila mukukeña kwambuka munshimbi.
19 Kwambuka kwamunshimbi kunateli kuzatika neyi chakwila wumu wukweti chaaku chakuhumpulaña mwini kwindi, hadaha wamwetaña mpinji yejima chakwila wumi windi wudi muwubanji. Kubombelahu, neyi muntu wamumaluwi yakanjikijaña mwini kwindi kufumpa nshimbi jaNzambi, wunakuyandishawu watela kufuukulahu kwambuka, sweje-e neyi kukala kunakuleñela wuspiritu windi kwikala muwubanji. Muntu wunakumona iku kukala watela kutoñojoka nindi njila ‘yakwovwahilamu Nzambi, bayi antuku’ yindi yakwambuka munshimbi.—Yililu 5:29.
20. (a) Hansañu yakwambuka muchisaka, indi amabwambu apama niaeluda anateli kwila ñahi nawa chumanyi chiyatela kubula kwilawu? (b) Komana adisumbula atela kuzatisha nsañu yamuBayibolu yahosha hakwambuka nihakudiseña neyi diyi njila yakwililamu chumanyi?
20 Mukudiyandisha kwejima kwamumaluwi, kwosi muntu watela kukanjikija muntu wamumaluwi wunabuli muloña kwambuka hela kushakama namwini kwinduku. Hela chakwila amabwambu jawu apama niaeluda anateli kuyikwasha nikuyifumba kushindamena haBayibolu, hiyanateli kwiluka yuma yejima yayimwekenaña eyala namumbandaku. Yehova hohu diyi wunateli kwiluka yuma yejima. Hela chochu, neyi mumbanda yazatisha wunsahu wakutwamba kulonda kwambuka nanfumwindi, dikwila nawu hanakulemesha ntajikilu yaNzambi kutalisha hamaluwuku. Ilaña neyi kukala kwasweja kutama kutwalekahu, kwosi watela kumufwisha namuloña neyi yasakulahu kwambuka. Chuma chochimu chinateli kuzatika nikudi iyala mukwaKristu wunakeñi nindi ambuki. “Wonsu wetu twamba kemana kwitanda daNzambi dakusompela.”—Aroma 14:10.
CHAKOLESHELUWU MALUWI AKEÑELEÑA KUMANA
21. Chakutalilahwinyi chinakumwekesha nawu nshimbi jamuBayibolu jakwashaña chikupu mumaluwi?
21 Chimwahitili tukweji tusatu, chelili Lucia ashimunawu hakutachika nambuki dehi nanfumwindi, wadibulakeni nawaYinsahu jaYehova nawa watachikili kudiza nawu Bayibolu. Wahosheli nindi “Chuma chahayamishili chikupu, Bayibolu yankwashili kumanisha kukala kunadiña naku. Chinadizili hadi mulungu wumu, nafuukwiluhu kudifuñisha nanfumwami. Chayinu mpinji nateli kuhosha nami Yehova weluka chakukwasha maluwi adi mukukala muloña ntañishilu yindi yakwashaña adisumbula kwiluka chakudilemesha wumu namukwawu. Mwahoshañawu antu amakwawu nawu, aYinsahu jaYehova ambulaña yisaka, mwakutwamba. Ami maluwi ami atwalekeluhu hamuloña wakudiza nawaYinsahu jaYehova.” Lucia wadizili chakuzatisha nshimbi jamuBayibolu muchihandilu chindi.
22. Chumanyi chatela kukuhwelelawu antu ejima adisumbula?
22 Bayi neyi Lucia nkawindi hohuku. Maluwi hichawaana, bayi neyi ekali neyi hichiteluku. Dichi, Yehova wahana kufumba kwakuwahi nankashi kwamumaluwi nawa kufumba kweniku, kwekala Mwizu dindi dalema dasonekewa. Bayibolu yinateli ‘kuleja wakadi maana.’ (Masamu 19:7-11) Yinakwashi maluwi amavulu akeñeleña kumana nawa yinakwashi amavulu adiña nakukala kweneni chikupu. Antu ejima adisumbula atela kukuhwelela chikupu kufumba kwahanayi Yehova Nzambi hamaluwi. Muloña iku kufumba kwakwashaña chikupu.
[Tumazu twaheshina]
a Ijina anadihimpi
b Iji njila jikwawu ajishimuna mutupetulu tunafumuhu.
c Izu damuBayibolu dabalumunawu nawu “wuvumbi” dabombelamu wusenji, wutumwa, kukama nakanyama, niyuma yikwawu yawuzondu yidi neyi kuhemesha yidi yamujimba mumushikila.
d Ichi hichinatalishi kudi iyala, wafwilaña kuhemba chisaka chindi chachiwahi, hela hanakutwesha kwakamena chisaka chindi hamuloña wayikatu hela wakubula kuwana mudimuku.
INDI IJI NSHIMBI JAMUBAYIBOLU JINATELI KUKWASHA . . . ÑAHI MALUWI ANAKUKEÑA KUMANA?
Mumaluwi mwekalaña muzañalu niyihuñu.—Yishimu 5:18, 19; 1 Akorinda 7:28.
Mwatela kunyakala kumanisha kuditadikisha.—Aefwesesa 4:26.
Neyi munakuhanjeka, kuditiyilila nikuhosha kwalema.—Yakoba 1:19.
Mwatela kudinkaña yuma yatela kudinka mumaluwi munjila yakukeña nawa munjila yayiwahi.—1 Akorinda 7:3-5.
[Mwevulu wudi hefu 154]
Nyakalenu kumanisha kukala kumukweti. Bayi muhumisha itañwa iku saña mwahililaku