Watchtower LAYIBULALI YAHAINTANETI
Watchtower
LAYIBULALI YAHAINTANETI
Lunda
  • BAYIBOLU
  • NYIKANDA
  • KUPOMPA
  • bt kapetulu 27 mafu 211-217
  • “Kushimuna chikupu wunsahu haWanta waNzambi”

Vidiyo yimwatonda hosi.

Atwanakeniku mwani, vidiyo yakañanya kwenzunuka.

  • “Kushimuna chikupu wunsahu haWanta waNzambi”
  • “Kushimuna Chikupu Wunsahu” haWanta waNzambi
  • Tunyitu Twanyanya
  • Nsañu Yinadifwani
  • “Pawulu Wamusakilili Nzambi Nawa Wahamukili” (Yilwilu 28:14, 15)
  • “Anakuyitena Chatama Kwejima” (Yilwilu 28:16-22)
  • “Kushimuna Chikupu Wunsahu”—Chakutalilahu Chitwatela Kwimbujola (Yilwilu 28:23-29)
  • “Kushimwina Wanta waNzambi” (Yilwilu 28:30, 31)
  • Pawulu muRoma
    Mukanda Wami waMpanji Jamu Bayibolu
  • Bayi Mutiya Womaku Yehova Diyi Nkwashi Yenu
    Kaposhi Kakutalila Kanakubidika Wanta WaNzambi (Kakudiza)—2020
  • “Hinikweti Muloña Wamashi Awantu Ejimaku”
    “Kushimuna Chikupu Wunsahu” haWanta waNzambi
  • Kuhakwilaku Nsañu Yayiwahi Kudi aYilolu Alema
    Kaposhi Kakutalila Kanakubidika Wanta wa Yehova (Kakudiza)—2016
Talenu nsañu yikwawu
“Kushimuna Chikupu Wunsahu” haWanta waNzambi
bt kapetulu 27 mafu 211-217

KAPETULU 27

“Kushimuna Chikupu Wunsahu”

Pawulu natwalekihu kushimwina iku anamukasi muRoma

Kushindamena haYilwilu 28:11-31

1. Pawulu niamabwambu jindi anakuhweleli yumanyi, nawa muloñadi?

MBOPOLU yakusoneka nawu “Anyana kaZewusi awaMayala,” hadaha yinasendi tidiku yayivulu kufuma kuchitutu chaMeditereniyani chaMelita nakuya kuItaliya. Himuchaaka cha 59 C.E. Mumbopolu mudi kapostolu Pawulu—kayili anakushinjikijawu—niakwawu akaKristu aLuka naArisitaka. (Yilw. 27:2) Kwambukaku nawakakwendesha mbopolu, awa akakushimwina hiyanakukeña nawu ayikiñi kudi nzambi yawaGiriki Zewusiku—ampamba ayedi aCastor naPollux. (Talenu nsañu yakudiza yidi haYilwilu 28:11, nwtsty.) Ilaña, Pawulu niamabwambu jindi amukalakelaña Yehova, wamulejeli nindi wakashimuna wunsahu nimuRoma nawa wakemana kumesu aKesari.—Yilw. 23 11; 27:24.

2, 3. Kudihi kwahitililiyi Pawulu nambopolu, nawa hinyi wunamukwasheña Pawulu kufuma tuhu kumatachikilu?

2 Hanyima yakushakama mafuku asatu muSirakusa, musumba walubanji wawaSilisili wekala hakachi kaAtenisi niRoma, mbopolu yanyamukili nakuya kuRegumi kwakumina musumba waItaliya. Kuhiñahu, nawukwashu wampepela yafumineña kukabeta kakuchidilu, mbopolu yendeli makilomita 320 nakushika kuchikumu chaItaliya chaPuteyoli (kwakwihi neluña datenañawu makonu nawu Naples) mukapinji kantesha, yashikili hefuku damuchiyedi.—Yilw. 28:12, 13.

3 Pawulu nashiki muRoma, mukudimonayi naNyuuli Nero. Kufuma tuhu kumatachikilu kushika nikumakumishilu, “Nzambi wakukundeja kwejima,” wudi naPawulu. (2 Kor. 1:3) Neyi chitukumona, Nzambi halekeli kumukwashaku; Pawulu niyena walekeli wanyi mudimu windi wakushimwina.

“Pawulu Wamusakilili Nzambi Nawa Wahamukili” (Yilwilu 28:14, 15)

4, 5. (a) Chisambwinyi chamumwekesheleliwu Pawulu niamabwambu jindi muPuteyoli, nawa muloñadi chamusubwililiwu muniyi njila? (b) Hela chakwila adi mukaleya, yumanyi yafumañamu muyilwilu yayiwahi yawakaKristu?

4 Hiyadiñawu muPuteyoli, Pawulu niamabwambu jindi ‘awaniniku anakwetu nawa ayilembeleli nawu ashakami nawu mafuku 7.’ (Yilw. 28:14) Amwekesheli chisambu chikupu chatela kumwekeshawu akaKristu! Chakadi nikujina, awa amanakwetu adiña nachisambu atambwilili wufwetu wawuvulu kuhitila mukuyikolesha kwayikolesheliwu kudi Pawulu niamabwambu jindi. Hanu dinu, muloñadi kayili wunakutalawu chiyanamwitejeliwu kwikala wasubuka? Muloña wakwila iwu kapostolu amukuhwelela chikupu kudi amashidika awaRoma.

5 Nimakonu, ambuña aYehova neyi adi mutuleya nimuyilombu yakuyandishila ayisubulaña nikuyinka kukooleka muloña wayilwilu yawu yayiwahi. Chakutalilahu muRomania, ikombi akasiliwu yaaka 75 watachikili kudiza Izu daNzambi nawa wahimpili chikupu yilwilu yindi. Chafuminimu, anhembi amwitejeli kuya mutown nkawindi—nakulanda yuma! Chasweja kulema, yilwilu yetu yayiwahi yamulemeshaña Yehova.—1 Pet. 2:12.

6, 7. Amanakwetu amuRoma amwekesheli ñahi nawu amukeña Pawulu?

6 Chafuminiwu kuPuteyoli, Pawulu niamabwambu jindi endeli hamaseki makilomita 50 kuya kuCapua njila yaApiyusi, yaya kuRoma. Iwu mukwakwa awutuña nalava, nawa himukwakwa waya mpuhu wakwila neyi antu anakuhita anakumona mwahita ituña daItaly, nawa hamaluña amakwawu anakumona nikaluñalwiji Meditereniyani. Iwu mukwakwa wahitili cheñi mwiluña mwadiña malowa, hadiña makilomita 60 kufuma kuRoma nawa dikwadiña “Chisankanu chaApiyusi.” Luka nasoneki nindi “anakwetu [muRoma] chatiyiliwu nawu tunakwinza,” anakwetu amakwawu enjili nakutukinkilila, afuminini kuChisankanu, iku amakwawu anakuhembelela kuMatala Asatu Awenyi,” heluña hemeneneña enyi nakunooka, hadiña makilomita 50 kufuma kuRoma. Amwekesheli kukeña chikupu!—Yilw. 28:15.

7 HaChisankanu chaApiyusi dihu hanokeleleña antu endeleña anazeyi adiña hawenyi. Mukakusoneka nkumbu wawaRoma Horace walumbulwili nindi haChisankanu “dihu henzeleña akakwendesha mbopolu niakakuzatila mumatala mwashikeneneña enyi.” Wasonekeli nindi “menji aswejeli kutama nankashi.” Nawa akañenyeña nikudilaku yakuda kwenakuna! Hela chakwila dadiña iluña damuchidiwu, idi izanvu dawamanakwetu afumini kuRoma amuchiñilili Pawulu niamabwambu jindi kulonda ayishinjikijiku kumakumishilu halwendu lwawu.

8. Muloñadi Pawulu ‘chamusakililiyi Nzambi hakumona’ amanakwindi?

8 Mukanda waYilwilu wahosha nawu: “Pawulu chayimweniyi, [amanakwindi] wamusakilili Nzambi nawa wahamukili.” (Yilw. 28:15) Eñañi, chamweniyi amanakwindi akeñeliyi, amakwawu elukiliyi kapostolu, wakolesheweli nawa wakundejeweli. Muloñadi Pawulu chamusakililiyi Nzambi? Welukili nindi kukeña kwalala himukaabu wakuspiritu. (Ñal. 5:22) Makonu, spiritu yajila yakwashaña akaKristu kudikwasha wumu namukwawu nikukundeja anakankili.—1 Tes. 5:11, 14.

9. Tunateli kumwekesha ñahi yilwilu yamwekesheliwu amanakwetu amuhembeleleña Pawulu?

9 Chakutalilahu, spiritu yajila yayileteshaña amanakwetu niahela kumwekeshela chisambu ankoñi añinza, amishonali, niantu amakwawu amumudimu wampinji yejima, owu adihana kumukalakela Yehova chikupu. Dihulenu nenu: ‘Nateli kudihana kulonda nikazatiku neyi nkoñi wañinza nenzi, hadaha nikumumwekeshela chisambu yena niñondidi neyi wasumbula? Komana kwila nidiloñesha kulonda nikazatiku nawu mumudimu wakushimwina nehi?’ Mukatambwila nkisu jajivulu. Chakutalilahu, fwikijenu muzañalu watiyiliwu amanakwetu amuRoma hampinji yatiyileñawu Pawulu niamabwambu jindi anakulumbulula yuma yayivulu yakukolesha yiyahitilimu.—Yilw. 15:3, 4.

“Anakuyitena Chatama Kwejima” (Yilwilu 28:16-22)

10. Yuma yamwendeleli ñahi Pawulu hadiñayi muRoma, nawa yumanyi yeliliyi kapostolu chashikiliyi tuhu muRoma?

10 Pawulu niantu adiñayi nawu chiyashikiliwu muRoma, “Pawulu amwitejeli kushakama nkawindi iku anakumuhemba kudi mashidika.” (Yilw. 28:16) Atuyili abulili kwikala mumaluña abula kukiñewa, ayikasileña maleñi hamu namushidika kulonda abuli kutemuka. Hela chochu, Pawulu wadiña Mukakushimwina waWanta, nawa maleñi hiyamumwenesheliku. Dichi, hanyima yakunooka hadi mafuku asatu, watambikili akulumpi awaYudeya adiña muRoma kulonda adilumbululi yomweni nikushimuna wunsahu.

11, 12. Pawulu chahosheleñayi nawakwawu aYudeya wesekeli ñahi kumanisha chaambu chadiña hakachi kawu?

11 Pawulu wahosheli nindi: “Enu amayala, amanakwami, hela chakwila kwosi chuma chinnakoñi chakutamisha antu hela tushidikilu twawankakulula jetuku, muYerusalema anhanini neyi kayili mumakasa awaRoma. Hanyima yakutiyilila kumuloña wami, akeñeleña kuñuumbaku, muloña hiyanwaninihu namuloña wakunjahilahuku. Ilaña aYudeya chakaaniniwu, nalombeli nami muloña wami awutwali kudi Kesari, bayi neyi nakeñeleña nami nifwishi muza wami namuloñaku.”—Yilw. 28:17-19.

12 Pawulu chayiteneniyi aYudeya nindi “amanakwami,” Pawulu wakeñeleña kuwana njila yakutachikilamu kuhanjeka nawu nikumanisha chaambu chadiña hakachi kawu. (1 Kor. 9:20) Cheñi, walumbulwili nindi wenjili kweniku, bayi nakwinka akwawu aYudeya nyiloñaku, ilaña nakwimana kumesu aKesari. Hela chochu, aYudeya muRoma adiña kanda atiyihu Pawulu nakudihakwila kudi Kesari. (Yilw. 28:21) Hanu dinu muloñadi aYudeya amuYudeya chabuliliwu kulejaku akwawu? Mukanda wumu wahosha nawu: “Pawulu watela wadiña hakachi kawantu asambilili kushika muItaly hanyima yachishika, nawa añimenu awayilolu awaYudeya muYerusalema hiyayiliku, hela kutemesha mukanda wakulumbulula haniyi nsañu.”

13, 14. Pawulu watachikili kushimwina ñahi nsañu yaWanta nawa tunateli kumwimbujola ñahi?

13 Haniyi mpinji Pawulu watachikili kuhosha nsañu yaWanta munjila yadi kusañumuna aYudeya enjili. Wahosheli nindi: “Dichaletesheli nilombi nami niyimoni nawa nihanjeki nenu, anankasi awa maleñi muloña wakuchiñeja kwaIsarela.” (Yilw. 28:20) AkaKristu ashimwinineña hakuchiñeja kwaMesiya niWanta windi. Akulumpi awaYudeya wena amwakwili nawu: “Tunatoñojoki netu chikuwaha tutiyi yitoñojoka yeyi, muloña tuneluki chikupu netu iyi ntañishilu anakuyitena chatama kwejima.”—Yilw. 28:22.

14 Neyi tunakushimwina nsañu yayiwahi, twatela kumwimbujola Pawulu kuhitila mukuhosha mazu akuletesha antu atoñojokihu hela kwihula malwihu akuletesha antu ekali nampwila yakutiyilila. Nsañu yinateli kutukwasha tunateli kuyiwana munyikanda yidi neyi Reasoning From the Scriptures, Benefit From Theocratic Ministry School Education, niShenu Muchima Kukutaña nikuKutañisha. Komana munakuzatisha iyi yitwa yinateli kuyikwasha hakudiza Bayibolu?

“Kushimuna Chikupu Wunsahu”—Chakutalilahu Chitwatela Kwimbujola (Yilwilu 28:23-29)

15. Yumanyi yiwana yelili Pawulu hakushimwina yitwatela kwimbujola?

15 Hefuku datondeliwu, aYudeya amunidi iluña “enjili amavulu nankashi” kwiluña kwashikeneniyi. Pawulu wayilumbulwili nsañu “kufuma ntetemena kushika nimelela nakushimuna chikupu wunsahu haWanta waNzambi, nakuyishinjila nsañu yaYesu muNshimbi jaMosi.” (Yilw. 28:23) Tunateli kudizilaku yuma yiwana yazatishiliyi Pawulu hampinji yashimwinineñayi. Chatachi, washindameneni haWanta waNzambi. Chamuchiyedi, wesekeli kushinjila antu amutiyilileña. Chamuchisatu, wahanjekeli nawu kuzatisha Nsona. Chamuchiwana, wamwekesheli chilwilu chakudihana, hakwila ashimwini “kufuma ntetemena kushika nimelela.” Washiya chuma chachiwahi chitwatela kwimbujola! Yumanyi yafuminimu? “Amakwawu atachikili kwiteja,” ilaña amakwawu akaanini. Luka nahoshi nindi ambokelelimu wumu namukwawu nawa antu “atachikili kupalañana.”—Yilw. 28:24, 25a.

16-18. Muloñadi Pawulu chabuliliyi kuhayama helili aYudeya muRoma akaani kutiya nsañu yayishimwinineñayi, nawa tukutiya ñahi neyi ninetu atukaanina?

16 Chumichi hichamuhayamishili Pawuluku, muloña chesekeni nawuprofwetu wamuBayibolu nawa ichi chuma chadiña chamumwekenahu dehi. (Yilw. 13:42-47; 18:5, 6; 19:8, 9) Dichi, Pawulu wayilejeli ana enyi akaanini kwiteja nindi: “Spiritu yajila yahosheli chiwahi kudi ankakulula jenu mumazu akaprofwetu Isaya, nawu, ‘Yaku kudi awa antu wuyileji neyi: “Kutiya mwakatiya, ilaña himwakelukaku, kutala mwakatala, ilaña himwakamonaku. Muloña nyichima yanawa antu yinachinchiki.”’” (Yilw. 28:25b-27) Izu dadeni ‘dakuchinchika’ damwekeshaña muchima “wunatoheshiwu,” hela “wunaditi,”kulonda wukañeshi nsañu yaWanta kwiñilamu. (Yilw. 28:27, tth.) Chawushona, awa antu akaanini chalala!

17 Mukukunkulula Pawulu wahosheli nindi kwambukaku nawaYudeya amutiyilileña “antu anyunza . . . akatiyilila chikupu.” (Yilw. 28:28; Mas. 67:2; Isa. 11:10) Eñañi, kapostolu wahosheleña nawuswa muloña wamweni antu akunyuza aneteji nsañu yaWanta!—Yilw. 13:48; 14:27.

18 Kufwana Pawulu, neyi antu akaana nsañu yayiwahi twatela kuhila wanyi. Tweluka netu antu antesha hohu diwu akawana njila yaya kuwumi. (Mat. 7:13, 14) Kubombelahu, neyi antu akweti nyichima yashinshika atambwila chalala, twatela kuzañalala nakuyitambwila namuchima wumu.—Luka 15:7.

“Kushimwina Wanta waNzambi” (Yilwilu 28:30, 31)

19. Pawulu welileña ñahi hiyamukasiliwu mwitala?

19 Luka nakunkululi nsañu yindi namazu akukolesha nindi: “[Pawulu] washakaminiku yaaka yiyedi mwitala dakusonkela, nawa antu ejima enjileña kudi yena wayitambwilileña chiwahi, nakuyishimwina Wanta waNzambi nikuyitañisha nsañu yaMwanta Yesu Kristu iku wakasunuka chikupu hakuhosha, chakadi chuma chakumukañesha.” (Yilw. 28:30, 31) Welili chuma chitwatela kwimbujola hakumwekesha chisambu, chikuhwelelu, niyena!

20, 21. Antwinyi akwashiliyi Pawulu hadiñayi muRoma?

20 Muntu wumu hakachi kawantu atambwililiyi Pawulu hadiña niOnesimusa, nduñu watemukili kufuma kuKolose. Pawulu wamukwashili Onesimusa kwikala mukaKristu, nawa Onesimusa, wekalili “washinshika nawa akeñeliyi.” Kafwampi, Pawulu wamuteneni nindi “mwanami Onesimusa inekalili tata yindi.” (Kol. 4:9; Fwile. 10-12) Onesimusa watela wamukolesheli Pawulu!a

21 Chuma chachiwahi cheliliyi Pawulu chakwashili amakwawu. Wayisonekeleli aFwilipi nindi: “Yuma yinakummwekena yinaleteshi nsañu yayiwahi kuyilaku hambidi, chakwila kunkasa kunankasiwu mumaleñi kukoola Kristu anakwiluki kudi Akakuhemba Mwanta ejima niantu ejima. Ichi anakwetu amavulu adikunda naMwanta anakoli muloña wakunkasa mumaleñi nawa anakumwekesha kuhamuka chikupu hakuhosha izu daNzambi chakadi woma.”—Fwili. 1:12-14.

22. Yumanyi yikwawu yeliliyi Pawulu hamukasiliwu muRoma?

22 Pawulu wazatishili mpinji yamukasiliwu muRoma kusoneka nyikanda yalema yidi muNsona jawakaKristu jachiGiriki makonu.b Iyi nyikanda yakwashili akaKristu akusambila asonekeleliwu. Ninetu nyikanda yasonekeliyi Pawulu yatukwashaña, muloña nsañu yasonekeliyi yazatikaña makonu neyi chochiyazatikileña hampinji yayisonekeliwu.—2 Tim. 3:16, 17.

NYIKANDA YITANU YATACHI YAPAWULU HAMUKASILIWU MUROMA

Nyikanda yitanu yakapostolu Pawulu wayisonekeli mu 60-61 C.E., hamukasiliwu katachi muRoma. Mukanda kudi Fwilemoni, mukwetu mukakwitiya, Pawulu nalumbululi nindi Onesimusa nduñu yaFwilemoni wekalili mukaKristu. Pawulu wadiña tata yaOnesimusa wakuspiritu nawa watemesheleña nduñu “wadiña wamukunkulwayi” hakusambila kudi nkaaka yindi neyi manakwetu mukaKristu.—Fwile. 10-12, 16.

Mumukanda windi kudi AKolosi, Pawulu nashimuni nindi Onesimusa wadiña “wafuma mukachi,” kawu. (Kol. 4:9) Onesimusa nimukwawu mukaKristu Tikikusa adiña nakukooleka kwakutwala nyikanda yiyedi yitwashimuna dehi kushilahu niwasonekeliyi kudi Aefwesesa.—Efwe. 6:21.

Hayisonekeleleñayi AFwilipi, Pawulu wahosheli hadiñayi “mumaleñi” nichadiña muntu wasendeli mukanda, wejina daEpafwaditu. AFwilipi atemesheli Epafwaditu nawu amukwasheñaku Pawulu. Ilaña Epafwaditu wakatili chakwila wakeñeleña nikufwa. Waneñeli muloña waAfwilipi ‘atiyili nawu wakata.’ Dichi, Pawulu wayilejeli nindi “lemeshenuña chikupu antu adi neyi awa.”—Fwili. 1:7; 2:25-30.

Mukanda kudi AHeberu awusonekeleli akaKristu aHeberu adiña muYudeya. Hela chakwila mukanda yomweni hiwashimuna wawusonekeliku, wamwekeshaña nawu Pawulu diyi. Wakusoneka neyi chasonekañayi. Pawulu natemeshi kwimusha kufuma kuItaliya, nawa namuteni Timotewu, wadiñayi nindi muRoma.—Fwili. 1:1; Kol. 1:1; Fwile. 1; Heb. 13:23, 24.

23, 24. Kufwana Pawulu, akaKristu amavulu makonu anatwalekihu ñahi kwikala namuzañalu hela chakwila ayikasa chakadi muloña?

23 Hampinji yamumbileñawu, yabula kushimunawu mumukanda waYilwilu Pawulu washakamini yaaka yiwana mukaleya—yiyedi muKesareya nawa yiyedi muRoma.c (Yilw. 23:35; 24:27) Watwalekelihu kwikala namuzañalu nawa wazatileña hakumina ñovu yindi yejima mumudimu waNzambi. Nimakonu ambuña aYehova, hela chakwila ayikasa chakadi muloña, muloña wachikuhwelelu chawu, adi namuzañalu nawa anatwalekihu kushimwina. Chakutalilahu talenu chuma chamumwekeneni Adolfo, akasiliwu muSpain muloña wakukaana kwiñila wushidika. Mushidika wumu wahosheli nindi: “Wunatuhayamishi chikupu! Twakukabishaña nankashi nawa chitwasweja kukukabisha wamwemwetaña, nawa wahoshaña nakalemesha.”

24 Chimwahitili mpinji, Adolfo amukuhweleli chikupu chakwila chiisu chamukaleya mwadiñayi achishileña chakwenzununa. Amashidika enjileña nakumwihula nsañu yamuBayibolu. Elileña nhembi wumu wukwiñila mukapeka mwadiñayi Adolfo nakudiza Bayibolu, iku Adolfo nakusumbila kulonda amoni neyi kudi mutu wukwinza. Dichi kayili “wahembeleña” mushidika! Yuma yayiwahi yeliliwu awa aYinsahu ashinshika yatela kutusañumuna kulonda tumwekesheña “kuhamuka chikupu hakuhosha izu daNzambi chakadi woma,” hela chakwila tudi mukukala.

25, 26. Kwakwihi nayaaka 30, Pawulu namoni wuprofwetwinyi wunashikijewi, nawa yumiyi yinesekani ñahi nayuma yinakumwekana makonu?

25 Kapostolu kaKristu anakasiwu mukaleya kamwitala “nakushimwina nsañu yaWanta waNzambi” kudi antu ejima anenzi nakumutala—iyi hinsañu yakukolesha yakunkululawu nachu mukanda waYilwilu! Mukapetulu katachi, twatañaña hamudimu wayinkeliyi Yesu akakumulondela indi ahosheliyi nindi: “Mwakatambula ñovu neyi spiritu yajila yinenzi hadi enu, nawa mwakekala ayinsahu jami muYerusalema, muYudeya nimuSamariya mwejima nikwakumina iseki dejima.” (Yilw. 1:8) Kwakwihi nayaaka 30 yahitilihu, nsañu “ayishimwinini kuyuma yejima yekala mwishina dewulu.”d (Kol. 1:23) Iwu hiwunsahu wunakumwekesha nawu spiritu yaNzambi yikweti ñovu!—Zek. 4:6.

26 Makonu, spiritu yoyimu yinakwashi anakwaKristu ashalahu, kushilahu niakwawu “anyikoku amakwawu,” kutwalekahu “kushimuna chikupu wunsahu haWanta waNzambi” mumatuña 240. (Yow. 10:16; Yilw. 28:23) Komana munakudikita chikupu muniwu mudimu?

CHIHANDILU CHAPAWULU HANYIMA YA 61 C.E.

Mwatela mwadiña mu 61 C.E., Pawulu wadimweni naNyuuli Nero, watela wamuyiñishili namuloña. Tweluka jajivulu wanyi hadi iwu kapostolu kufuma haniyi mpinji. Neyi wafuukwilihu kuya kuSipeni, watela wayili hayoyeniyi mpinji. (Rom. 15:28) Kelementa mukaRoma wasonekeli mu 95 C.E nindi, Pawulu wayili “kwiluña dakwakulehi chikupu kuMujika.”

Nyikanda yisatu yaPawulu yasonekeliyi hanyima yakumumbaku—1 ni 2 Timotewu niTitusa—yamwekeshaña nawu Pawulu wayili kuKereta, Masidoniya, Nikopoli, nikuTirowasi. (1 Tim. 1:3; 2 Tim. 4:13; Tit. 1:5; 3:12) Atela amukwatilili cheñi muNikopoli, Girisi. Tuneluki wanyi, ilaña mwatela mwadiña mu 65 C.E., wafuntili cheñi mukaleya muRoma. Hela chochu, haniyi mpinji, Nero wamutiyilili luwi wanyi. Kesi chikakisañeni yuma mumusumba mu 64 C.E., kwesekeja namukaRoma mukakusoneka nsañu yakunyaaka Tacitus, Nero watwambilili akaKristu nindi diwu akojejeli nawa watachikili kuyikabisha chikupu.

Mumukanda wamuchiyedi kudi Timotewu, Pawulu, wakuhweleli nindi akumujaha, wamulejeli yena niMaku nindi enzi swayi-swayi. Luka naOnesifwolu amwekesheli kuhamuka chikupu, ashili wumi wawu hakatoña kulonda ayi nakumukundeja Pawulu. (2 Tim. 1:16, 17; 4:6-9, 11) Neyi wuhosha hohu neyi wudi mukaKristu, akukukwata nakujaha. Pawulu atela amujahili hanyima yakusoneka mukanda wakukumishaku kudi Timotewu mu 65 C.E. Nero niyena amushimuna nawu wafwili chatama chimwahitili yaaka yisatu hanyima yakumujaha Pawulu.

NSAÑU YAYIWAHI “ANAYISHIMWINI KUYUMA YEJIMA”

Mu 61 C.E., hadiñayi kapostolu Pawulu kayili muRoma, wasonekeli nindi “nsañu yayiwahi” anakuyishimwina “kuyuma yejima yekala mwishina dewulu.” (Kol. 1:23) Awa mazu tukuyitiya netudi?

Chinamwekani neyi Pawulu wahosheleña ‘hansañu yayiwahi’ chiyataandili. Chakutalilahu, Alesanderi Muneni washindili Asiya ndo-o nimuñiinza naIndiya mu 400 B.C.E. Yuliyusi Kesari walukukili Britain mu 55 B.C.E., nawa Kaludusa washindili kabeta kachidiilu kanichi chituutu, nawa dekalili iluña daWanta waRoma mu 43 C.E. Maluña akumusela nankashi niwena ayilukili, muloña dikwafumineña siluku yayiwahi.

Komana nsañu yayiwahi ayishimwinini muBritain, China, nimaluña akumusela waAsia? Chinamwekani neyi chikutwesheka wanyi. Eña, chelili Pawulu asoneki mukanda kudi AKolosi, watela wadiña kanda ashikiji mwahosheliyi mu 56 C.E., mwahosheliyi nindi “iluña dinnabuli kushimwina” muSipeni. (Rom. 15:20, 23, 24) Hela chochu, mu 61 C.E., nsañu yaWanta ayilukili kwejima. Hela neyi yabulili kushika kwejima, ilaña yashikili kunyikala yawaYudeya niantu abalumukili apapatisheweli ha Pentekosta 33 C.E. nimaluña amakwawu kwayili apostolu aYesu.—Yilw. 2:1, 8-11, 41, 42.

a Pawulu wakeñeleña kushakama naOnesimusa, ilaña chumichi chadi kufumpa lushimbi lwawaRoma nawa Onesimusa wadiña nduñu, yaFwilemoni wadiña mukaKristu. Dichi, Onesimusa wafuntili kudi Fwilemoni, wasendeli mukanda kufuma kudi Pawulu wakumukolesha Fwilemoni nawu atambwili nduñu yindi neyi manakwetu wakuspiritu.—Fwile. 13 -19.

b Talenu chikasha chinakwila nawu “Nyikanda Yitanu Yatachi yaPawulu Hamukasiliwu muRoma,” hefu 212.

c Talenu chikasha chinakwila nawu “Chihandilu chaPawulu hanyima ya 61 C.E.,” hefu 214.

d Talenu chikasha chinakwila nawu “Nsañu Yayiwahi ‘Anayishimwini kuYuma Yejima.’”

    Lunda Publications (2006-2025)
    Fumenumu
    Iñulenu
    • Lunda
    • Inkenuhu akwenu
    • Hakusetiñila
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Nshimbi Jakulondela
    • Nshimbi Jakujinda
    • Privacy Settings
    • JW.ORG
    • Iñulenu
    Inkenuhu akwenu