-
Yehova Diyi ‘Mukwakumwekesha Yuma Yakujinda’Kaposhi Kakutalila—2012 | June 15
-
-
Yehova Diyi ‘Mukwakumwekesha Yuma Yakujinda’
‘Chalala Nzambi yeyi diyi Nzambi yawanzambi, diyi mukulumpi wawanyanta, diyi wamwekeshaña yuma yajindewa.’—DAN. 2:47.
MUKWAKULA NENUDI?
Nsañwinyi yakamwekana kumbidi yinatumwekesheliyi Yehova?
Indi nyitu yitanu nawumu yakanyama yinakwimenaku chumanyi?
Kunuñañananyi kudi hakachi kakanyama namukishi wamweniyi Nebukaneza?
1, 2. Yumanyi yinatumwekesheliyi Yehova nawa muloñadi chakoñelayi mwenimu?
NFULUMENDI jimu jidihi jakatanda hanu hamaseki hampinji yakela Wanta waNzambi wunafumishuhu dehi chiyuulu chawantu? Ñakwilu tunayiluki muloña ‘Mukwakumwekesha yuma yakujinda,’ Yehova Nzambi natuleji. Watukwashaña kwiluka iji nfulumendi kuhitila munyikanda yasonekeli kaprofwetu Danyeli nikapostolu Yowanu.
2 Yehova wayimwekesheleli awa amayala yimwenu yayivulu yawatunyama. Wamulejeli cheñi Danyeli mwatalishili chimwenu chamweniyi muchilota chachifwikija cheneni chachikuñu. Yehova wetejeli nindi iyi nsañu ayisoneki nikuyihembela muBayibolu kulonda tuheteleñamu. (Rom. 15:4) Wakeñeleña nindi tukoleshi kuchiñeja kwetu kwakwila nawu katataka Wanta windi wujilumuni nfulumendi jejima jawantu.—Dan. 2:44.
3. Hakwila nawu tutiyishi wuprofwetu chiwahi, chumanyi chitwatela kusambila kwiluka nawa muloñadi?
3 Nsañu yejima yasonekeliyi Danyeli niYowanu hiyashimuna hohu wunsahu wawanyanta atanu naasatu hela chiyuulu chawantuku, ilaña yashimuna cheñi chakamwekanawu awa anyanta mukulondashana. Hela chochu, tunateli kutiyisha chikupu iwu wuprofwetu neyi tusambila kwiluka mwatalisha wuprofwetu watachi wasonekawu muBayibolu. Muloñadi? Muloña Bayibolu yejima niwuprofwetu wejima wekalamu wendelaña hamu nawuprofwetu. Dihashindamena wuprofwetu wejima.
MBUTU YAKAPELA NIKANYAMA
4. Anyi ekala mulubutu lwamumbanda nawa ilu lubutu lwakakoñadi?
4 Hanyima yakudikaña muEdeni, Yehova wakanini nindi “mumbanda” wakavwala “lubutu.”a (Tañenu Kutachika 3:15.) Nkumininaku, ilu lubutu lwakamuchika kapela, Satana kumutu. Nkumininaku, Yehova wamwekesheli cheñi nindi lubutu lwakenjila mudi Abarahama, lwakakundama kumunza waIsarela, lwakekala kaYudeya nawa lwakafuma muchisaka chaMwanta Davidi. (Kutach. 22:15-18; 49:10; Mas. 89:3, 4; Luka 1:30-33) Yesu Kristu diyi wekalili lubutu lwatachi. (Ŋal. 3:16) Mulubutu lwamuchiyedi mwekala amamembala awayishewa naspiritu amuchipompelu chawakwaKristu. (Ŋal. 3:26-29) Yesu niawayishewa diwu atuña Wanta waNzambi, nawa Nzambi wakazatisha Wanta windi hakumujilumuna Satana.—Luka 12:32; Rom. 16:20.
5, 6. (a) Matuña añahi asweja ñovu ateneniyi Danyeli niYowanu? (b) Indi nyitu yakanyama washimunawu muChimwekeshu yinakwimenaku chumanyi?
5 Wuprofwetu watachi waprofweteluwu muEdeni wahosheli cheñi nawu Satana wakekala ‘nalubutu.’ Lubutu lwindi lwakaleta wulumbu nikuhela lubutu lwamumbanda. Indi lubutu lwakapela lwemenañaku anyi? Lwemenañaku antu ejima amuhela Nzambi neyi chamuhelayi Satana nawa azuñishaña antu jaNzambi. Kufuma tuhu kutachi, Satana nakupompesha mbutu yindi munfulumendi jamapolitiki jajivulu hela netu mawanta. (Luka 4:5, 6) Hela chochu, mawanta awantu antesha hohu anazuñañeshi nankashi antu jaNzambi, hela azuñañesheli muza waIsarela hela chipompelu chawakwaKristu awayishewa. Muloñadi iyi nsañu chiyalemena? Muloña yalumbulula chaleñeleli yimwenu yaDanyeli niYowanu yihoshi hohu hadi anyanta atanu nasatu aswejeli ñovu.
6 Kukumana kwayaaka nkulakaji yatachi C.E., Yesu wasañwiluwu wamumwekesheleli kapostolu Yowanu yimwenu yayivulu yakuhayamisha. (Chim. 1:1) Muchimwenu chimu, Yowanu wamweni Diyabolu, wadiña muchifwikija chachanzañombi, nemani kuchikumu chakaluñalwiji. (Tañenu Chimwekeshu 13:1, 2.) Yowanu wamweni cheñi kanyama hakufwampuka mukaluñalwiji nawa amwinkeli ñovu jabadika kudi Diyabolu. Kuhiñahu, kañelu wamulejeli Yowanu nindi nyitu yitanu nayiyedi yakanyama wuchinana, dikwila nawu chifwikija chakanyama washimunawu haChimwekeshu 13:1, yinakwimenaku ‘anyanta atanu nayedi,’ hela netu nfulumendi. (Chim. 13:14, 15; 17:3, 9, 10) Hampinji yasonekeleñayi Yowanu, anyanta atanu adiña ayishinda dehi, wanta wumu wadiña nakuyuula, wukwawu ‘wadiña kanda wutachiki.’ Indi awa mawanta hela matuña asweja ñovu mukaayi adiña matuñanyi? Tusambilenu kutala haniyi nyitu yakanyama yashimunawu muChimwekeshu. Tukudiza cheñi nsañu yasonekeliyi Danyeli chiyashimwini mazu amakwawu alumbulula yuma yakundama kunawa mawanta amavulu, kumpinji yakunyima henohu kanda atachiki kuyuula.
NYITU YIYEDI YATACHI, EJIPITU NIASHURI
7. Indi mutu watachi wunakwimenaku ituñanyi nawa muloñadi?
7 Mutu watachi wakanyama wunakwimenaku ituña daEjipitu. Muloñadi? Muloña Ejipitu didadiña ituña datachi dasweja ñovu daheleli antu jaNzambi. Anyana kaAbarahama, mwafumini lubutu lwamumbanda lwachikaninu, avulili nankashi muEjipitu. A Ejipitu atachikili kuyandisha aIsarela. Satana wesekeli nindi ajiyishi antu jaNzambi henohu lubutu kanda lwinzi. Munjilanyi? Wamusañumwini Fwaro nakumuleja nindi yajahi nyana yawamayala yejima yavwalikileña muIsarela. Ilaña Yehova hetejeli chumichi kumwekena antu jinduku nawa wayipulwishili muwunduñu wayikwatiluwu muEjipitu. (Kwid. 1:15-20; 14:13) Nkumininaku wayinkeli aIsarela Ituña daChikaninu.
8. Indi mutu wamuchiyedi nakwimenaku ituñanyi nawa wakeñeleña kwila chumanyi?
8 Mutu wamuchiyedi wakanyama wunakwimenaku ituña daAshuri. Iwu wanta wañovu niwena wakeñeleña kujiyisha antu jaNzambi. Hakusambila, Yehova wazatishili Ashuri kubabesha nyichidi ikumi yawaIsarela muloña adifukwileña kudi ankishi nawa adikañili naYehova. Ilaña, Ashuri amulukukili Yerusalema. Hadaha Satana wakeñeleña kujilumuna chisaka chawanyanta mwadi kuvwalikilayi Yesu. Wuna wulumbu hiwendeleleña hamu nankeñelu yaYehovaku nawa wayipulwishili antu jindi ashinshika kuhitila mukujilumuna ayilumbu jawu.—2 Anya. 19:32-35; Isa. 10:5, 6, 12-15.
BABILONI, MUTU WAMUCHISATU
9, 10. (a) Yehova wayitejeli akwaBabiloni kwiladi? (b) Hakwila nawu wuprofwetu wushikijewi, chumanyi chateleleli kumwekana?
9 Mutu wamuchisatu wakanyama kamweniyi Yowanu wemenañaku wanta wadiña namusumba weneni waBabiloni. Yehova wetejeli antu amuBabiloni kujilumuna Yerusalema nikutwala antu jindi muwunkoli. Henohu chumichi kanda chimwekani, Yehova wayisoñamishili aIsarela adikañili nindi wubanji wakayiholokela. (2 Anya. 20:16-18) Washimwini nindi anyanta ashimwinuwu nawu akashakamaña ‘hetanda daYehova’ muYerusalema akayifumishahu. (1 Kushi. 29:23) Hela chochu, Yehova wakanini cheñi nindi mwana kaMwanta Davidi, “mweni chiyulu,” wakenza nakutambula wanta.—Ezek. 21:25-27.
10 Wuprofwetu wukwawu washimwini nawu aYudeya akatwalekahu kudifukula hatembeli muYerusalema sampu nichakenzayi Mesiya akaninuwu hela Wawayishewa. (Dan. 9:24-27) Wuprofwetu wakunyima wasonekeluwu henohu aIsarela kanda ayitwali muwunkoli muBabiloni, wahosheli nawu iwu muntu wakavwalikila muBetelemi. (Mika 5:2) Hakwila nawu iwu wuprofwetu wushikijewi, aYudeya adi kuyifumisha muwunkoli nakufunta kwituña dawu nakutuñulula tembeli. Ilaña muBabiloni himwadiña lushimbi lwakumbaku ankoluku. Indi iku kukala adi kukwimanisha ñahi? Yehova wayilejeli atuprofwetu twindi mwakwilila.—Amosi 3:7.
11. Yumanyi yamboka-mboka yemenañaku Wanta waBabiloni? (Talenu tumazu tudi heshina.)
11 Kaprofwetu Danyeli wadiña hakachi kawantu atwaliluwu muwunkoli muBabiloni. (Dan. 1:1-6) Yehova wamuzatishili kushimuna mawanta amavulu amba kasinsa hadina ituña dasweja ñovu. Yehova wamulejeli itu tujidilu kuhitila mukuzatisha yinjikijilu yamboka-mboka. Chakutalilahu, wamumwekesheleli Mwanta Nebukaneza muchilota chifwikija cheneni nankashi chakutuña nayikuñu yamboka-mboka. (Tañenu Danyeli 2:1, 19, 31-38.) Kuhitila mudi Danyeli, Yehova washimwini nindi mutu wawuru wamukishi wemeneneñaku Wanta waBabiloni.b Ntulu nimakasa asiliva jemeneneñaku wanta wañovu mukaayi wahiñili hadi Babiloni. Hituñanyi denidi nawa dakahemba ñahi antu jaNzambi?
MEDIYA NIPERESI, MUTU WAMUCHIWANA
12, 13. (a) Yumanyi yamwekesheliyi Yehova kutalisha hakushinda Babiloni? (b) Muloñadi chitukuhoshela netu ituña daMediya naPeresi dinakwimenaku mutu wakanyama wamuchiwana?
12 Yaaka nkulakaji henohu mafuku aDanyeli kanda, Yehova washimwini kuhitila mudi kaprofwetu Isaya nsañu yahosheleña hetuña dasweja ñovu dakasinsa hadi Babiloni. Yehova washimwini chakashindawu musumba waBabiloni niijina damuntu wakamushinda. Nlomboli yeniwu wadiña Kirusi, wakuPeresi. (Isa. 44:28–45:2) Danyeli amulejeli cheñi yimwenu yiyedi yahosheleña haMediya niPeresi wanta Wañovu Mukaayi. Muchimwenu chimu, wanta awufwikijili kudi bera wanyamwinuwu kumutamba wumu. Iwu kanyama amulejeli ‘kudya mbiji yayivulu.’ (Dan. 7:5) Muchimwenu chikwawu, Danyeli wamweni awa matuña ayedi asweja ñovu afwikijileñawu kuchizamba chamukoku wukweti nseñu jiyedi.—Dan. 8:3, 20.
13 Yehova wazatishili Wanta waMediya naPeresi kulonda yashikiji wuprofwetu wakujilumuna Babiloni nikufuntisha aIsarela kwituña dawu. (2 Kushi. 36:22, 23) Hela chochu, awa matuña ayedi añovu esekeli kujilumuna antu jaNzambi. Mukanda wamuBayibolu waEsita washimuna nsañu yakafuta katuñiliyi mukulumpi wawaPeresi, wejina daHamani. Hamani walejeli antu amunawa matuña kujilumuna aYudeya ejima ashakamineña muWanta waPeresi nawa washimwini ifuku dakayijilumunawu. Yehova wayikiñili cheñi antu jindi kuwubanji waleteleña mbutu yaSatana. (Esita 1:1-3; 3:8, 9; 8:3, 9-14) Dichi, ituña daMediya naPeresi anakwimenaku mutu wamuchiwana wakanyama kashimunawu muChimwekeshu.
GREECE, MUTU WAMUCHITANU
14, 15. Nsañwinyi yamwekesheliyi Yehova kutalisha haWanta waGreece wakushankulu?
14 Mutu wamuchitanu wakanyama kashimunawu muChimwekeshu nakwimenaku ituña daGreece. Neyi chashimwiniyi Danyeli hakusambila hakulumbulula chilota chaNebukaneza, idi ituña dinakwimenaku ivumu dawuneñi nimakata amukishi. Danyeli amulejeli cheñi yimwenu yiyedi yashimwini nsañu yayivulu kutalisha haniwu wanta nihadi nyuuli wasweja ñovu waniwu wanta.
15 Muchimwenu chimu, Danyeli wamweni ituña daGreece anadifwikiji kudi chisumpa wudi nampuula jiwana, chinjikijilu chinakumwekesha nawu iwu wanta wakashinda mukunyakashana. (Dan. 7:6) Muchimwenu chikwawu, Danyeli walumbulwili chamujahiluwu chizamba wamukoku wanseñu jiyedi, dikwila nawu aMediya naPeresi, kudi mpembi waluseñu lumu lweneni. Yehova wamulejeli Danyeli nindi mpembi wemeneneñaku ituña daGreece nawa luseñu lweneni lwemeneneñaku mwanta wumu hakachi kanawa anyanta. Danyeli washimwini cheñi nindi luseñu lweneni lwakakotoka nawa nseñu janyanya jakamenena mwakakotoka luseñu lweneni. Hela chakwila iwu wuprofwetu awusonekeli dehi yaaka nkulakaji yahitiluhu henohu ituña daGreece kanda ditachiki kuyuula, wunsahu wejima wamwekeni. Alexander Muneni, mwanta waswejeli ñovu mwituña daGreece dakushankulu, wayili nakulukuka ituña daMediya naPeresi. Ilu luseñu lwakotokeli mukapinji kantesha, iwu mwanta wafwili hampinji yaswejeliyi ñovu nawa wadiña hohu nayaaka 32. Nkumininaku, akulumpi jamashidika indi awana adanzañeneni wanta windi.—Tañenu Danyeli 8:20-22.
16. Chumanyi cheliliyi Antiochus IV?
16 Hanyima yakushinda ituña daPeresi, ituña daGreece datachikili kuyuula ituña dawantu jaNzambi. Haniyi mpinji, aYudeya atachikili cheñi kushakama Mwituña daChikaninu nawa atuñulwili tembeli muYerusalema. Achidiña antu jaNzambi nawa tembeli yatuñulwiluwu diyazatishileñawu hakudifukula kwalala. Hela chochu, muyaaka nkulakaji yamuchiyedi B.C.E., Greece, mutu wamuchitanu wakanyama walukukili antu jaNzambi. Antiochus IV waswanini wanta waAlexander wanzañenuwu, watuñili kameña kawanzambi akutwamba mutembeli muYerusalema nawa wahosheli nindi ejima akudifukula munsakililu yawaYudeya atela kuyibabesha kuhitila mukuyijaha. Mwalala, mbutu jaSatana jaheleli chikupu antu jaNzambi. Neyi mukulabula kwadisu, wanta wukwawu wasweja ñovu wasinsili hadi Greece. Wantanyi wekalili mutu wamuchitanu nachimu wakanyama?
ROMA, MUTU WAMUCHITANU NACHIMU, ‘WAKUTIYA NIWOMA, NIKUZAALA’
17. Indi mutu wamuchitanu nawumu wazatili mudimwinyi weneni hakushikija mazu hekala haKutachika 3:15?
17 Roma diwu wanta wadiña nakuyuula hampinji yamumwekesheleluwu Yowanu chimwenu chakanyama. (Chim. 17:10) Iwu mutu wamuchitanu nachimu wakoñeli mudimu weneni nankashi wakushikija wuprofwetu wasonekawu haKutachika 3:15. Satana wazatishili akulumpi amuRoma nakuleta kukala hakapinji kantesha hadi lubutu, nakumuchika ‘kukatutu.’ Munjilanyi? Amutwikili Yesu nyiloña yakutwamba nawa amujahili. (Mat. 27:26) Ilaña chilonda chamuchikiluwu chashimbwili wanyi nakukusuka muloña Yehova wamusañwili Yesu.
18. (a) Muzanyi wawuha watondeliyi Yehova nawa muloñadi? (b) Indi mbutu yakapela yatwalekeluhu ñahi kuhela mbutu yamumbanda?
18 Anlomboli amuIsarela akasili kafuta nawaRoma nakumutwika Yesu nyiloña, nawa nyuza yayivulu yamukaanini. Dihafumini Yehova kukaana aIsarela akumujimba. (Mat. 23:38; Yil. 2:22, 23) Yatonda nimuza wawuha, ‘aIsarela abala aNzambi.’ (Ŋal. 3:26-29; 6:16) Iwu muza diwekalili chipompelu chawakwaKristu awayishewa nawa mwadiña aYudeya niaJentili. (Efwes. 2:11-18) Chafwiliyi Yesu nichamusañwiluwu, mbutu yakapela yatwalekeluhu kuhela mbutu yamumbanda. Kapampa kakavulu, aRoma afwilileña kujiyisha chipompelu chawakwaKristu, chibalu chamuchiyedi chalubutu.c
19. (a) Indi Danyeli walumbulwili ñahi wanta wamuchitanu nachimu? (b) Yumanyi yitukahanjekahu muchibaaba chinalondeluhu?
19 Muchilota chalumbulwiliyi Danyeli kudi Nebukaneza, nyendu yachikuñu yemenañaku ituña Roma. (Dan. 2:33) Danyeli wamweni cheñi chimwenu chalumbulwili chiwahi Wanta waRoma nituña dikwawu dasweja ñovu dakafuma mudi Roma. (Tañenu Danyeli 7:7, 8.) Hadi yaaka yayivulu, Roma wamwekeni kudi ayilumbu jindi neyi hiwanta ‘wakutiya niwoma nikuzaala niñovu.’ Hela chochu, wuprofwetu washimwini nawu ‘nseñu ikumi’ jakafuma muniwu wanta nawa luseñu lumu hohu dilwakasweja ñovu. Indi iji nseñu ikumi jinakwimenaku matuñanyi nawa luseñu lwanyanya lunakwimenaku ituñanyi? Indi luseñu lwanyanya lunesekani ñahi namukishi weneni wamweniyi Nebukaneza? Chibaaba chidi hefu 14 chikwakula awa malwihu.
[Tumazu twaheshina]
a Iwu mumbanda nakwimenaku kuloñesha kwaYehova kudi neyi mumbanda kwatuñewa nayileñaleña yakuspiritu yamwiwulu.—Isa. 54:1; Ŋal. 4:26; Chim. 12:1, 2.
b Mutu wamukishi washimunawu mumukanda waDanyeli nimutu wamuchisatu wakanyama washimunawu muChimwekeshu jemenañaku Babiloni. Talenu chati yidi hamafu 12-13.
c Hela chakwila ituña daRoma dajilumwini Yerusalema mu 70 C.E., iku kujilumuka hikwadiña chibalu chakushikija mazu ekala haKutachika 3:15 wanyi. Hayina mpinji aIsarela akumujimba hiyadiña cheñi muza watondewa naNzambuku.
-
-
Yehova Wamwekeshaña “Yuma Yikukeña Kumwekana”Kaposhi Kakutalila—2012 | June 15
-
-
Yehova Wamwekeshaña “Yuma Yikukeña Kumwekana”
“Chimwekeshu chaYesu Kristu chamumwekesheluwu kudi Nzambi, kulonda aleji ambuñindi yuma yikukeña kumwekana.”—CHIM. 1:1.
MUKWAKULA NENUDI?
Yibalwinyi yamukishi weneni yinakwimenaku Wanta Wañovu Mukaayi waAnglo-America?
Indi Yowanu walumbulula nindidi kutalisha hakunuñañana kudi hakachi kaWanta Wañovu Mukaayi waAnglo-America naUnited Nations?
Indi Danyeli niYowanu analumbululi nawudi kukuma kwachiyuulu chawantu?
1, 2. (a) Wuprofwetu waDanyeli niwaYowanu watukwashaña kwiladi? (b) Indi nyitu yitanu nawumu yatachi yakanyama yinakwimenaku mawantanyi?
WUPROFWETU waDanyeli niwaYowanu wendelaña hamu nawa watukwashaña kwiluka yuma yayivulu yinakumwekana makonu mwituña niyakamwekana kumbidi. Chumanyi chitukudiza neyi twesekeja chimwenu chaYowanu chakanyama ninsañu yaDanyeli yakanyama wakutiyisha woma wadiña nanseñu ikumi ninsañu yalumbulwiliyi Danyeli kutalisha hamukishi weneni? Nawa chumanyi chitwatela kwila neyi twiluka chikupu nsañu yaniwu wuprofwetu?
2 Tusambilenu kushinshika hachimwenu chaYowanu chakanyama. (Chim., kape. 13) Neyi chitwamona muchibaaba chinafumuhu, nyitu yitanu nawumu yakanyama yinakwimenaku, Ejipitu, Ashuri, Babiloni, Mediya naPeresi, Greece niRoma. Awa mawanta ejima aheleli lubutu lwamumbanda. (Kutach. 3:15) Wanta waRoma, mutu wamuchitanu nachimu, watwalekeluhu kwikala wanta wañovu mukaayi hadi yaaka yayivulu nichelili Yowanu namanishi dehi kusoneka chimwenu chindi. Mukuhita kwampinji, mutu wamuchitanu nachiyedi wasinsili hadi Roma. Hinfulumendinyi yamapolitiki yaswejeli ñovu mukaayi nawa yahembeli ñahi mbutu yamumbanda?
BRITAIN NIUNITED STATES HIYAKUSWEJA ÑOVU
3. Indi kanyama wakutiyisha woma wanseñu ikumi nakwimenaku wantanyi nawa nseñu ikumi jinakwimenaku mawantanyi?
3 Tunateli kwiluka mutu wamuchitanu nachiyedi wakanyama kashimunawu haChimwekeshu kapetulu 13 kuhitila mukwesekeja chimwenu chaYowanu nachimwenu chaDanyeli chakanyama wakutiyisha woma wanseñu ikumi.a (Tañenu Danyeli 7:7, 8, 23, 24.) Kanyama kamweniyi Danyeli kemeneneñaku Wanta waRoma Wañovu Mukaayi. (Talenu chati yidi hamafu 12-13.) Muyaaka nkulakaji yamuchitanu C.E., Wanta waRoma watachikili kwambuka. Nseñu ikumi jameneni kumutu wanona kanyama wakutiyisha woma jemenañaku mawanta afumini muwuna wanta.
4, 5. (a) Chumanyi chelili luseñu lwanyanya? (b) Matuñanyi anakwimenaku mutu wamuchitanu nachiyedi wakanyama?
4 Nseñu jiwana hela netu mawanta, afumini kumutu wakanyama wakutiyisha woma ayilemesheli hama. Nseñu jisatu ajibwitili kudi luseñu lukwawu, ‘lwanyanya.’ Iwu wuprofwetu washikijeweli chelili Britain, ituña danyanya dafumini muchiyuulu chaWanta waRoma, disweji kutiyakana. Kushika tuhu nimunkulakaji yayaaka 17, kwadiña matuña amakwawu abadikili ituña daBritain ñovu. Matuña amakwawu asatu adiña muWanta waRoma wakushankulu, Spain, Netherlands niFrance, aswejeli ñovu mukaayi. Britain wayishindili awa matuña nakuyifumisha hayifulu yawu yalema. Hakachi nakachi kayaaka nkulakaji yamu 18, ituña daBritain dashikili kwakwihi nakusweja kwikala nañovu mukaayi. Ilaña dadiña kanda dikali mutu wamuchitanu nachiyedi wakanyama.
5 Hela chakwila ituña daBritain daswejeli ñovu, matuña amuNorth America ayuulileñawu kudi Britain adimeneni. Hela chochu, ituña daUnited States aditejeli kwikala nañovu nawa adikiñileña kudi amashidika awaBritain. Chelili ifuku daMwanta ditachiki mu 1914, ituña daBritain diwanta waswejeli ñovu nankashi nawa ituña daUnited States daswejeli kukuluka yitembi mujakutuña-tuña hamaseki.b Hanjita Yatachi Yamukaayi Kejima, ituña daUnited States dadikasili chikupu naBritain. Mutu wamuchitanu nachiyedi wekalili Wanta Wañovu Mukaayi Kejima waAnglo-America. Indi iwu mutu wayilili ñahi mbutu yamumbanda?
6. Indi mutu wamuchitanu nachiyedi wayilili ñahi antu jaNzambi?
6 Hashimbwili wanyi kufuma hatachikili ifuku daMwanta, mutu wamuchitanu nachiyedi walukukili antu jaNzambi, ashalahu amana kwaKristu adi hamaseki. (Mat. 25:40) Yesu washimwini nindi hampinji yakamwekanayi, ashalahu ambutu yamumbanda akadikitaña nankashi hanu hamaseki. (Mat. 24:45-47; Ŋal. 3:26-29) Wanta Wañovu Mukaayi waAnglo-America watachikili kuzuñisha akwakujila. (Chim. 13:3, 7) Hanjita Yamukaayi Kejima Yatachi, wakabishili antu jaNzambi, wakaanishili nyikanda yawu yikwawu nawa wayishili añimenu amwizanvu danduñu wakashinshi mukaleya. Mutu wamuchitanu nachiyedi wakanyama washikili kwakwihi nakujiyisha mudimu wakushimwina hakapinji kantesha. Yehova wamweneñahu dehi chumichi nawa wachimwekesheli kudi Yowanu. Nzambi wamulejeli cheñi Yowanu nindi mbutu yamuchiyedi yakasañumuka cheñi nakutachika kushimwina nañovu. (Chim. 11:3, 7-11) Nsañu yawambuña aYehova yamakonu yamwekeshaña nawu yumiyi yamwekeni.
WANTA WAÑOVU MUKAAYI WAANGLO-AMERICA, NIMADACHILU ACHIKUÑU NIIWUMBA
7. Kunuñañananyi kudi hakachi kamutu wamuchitanu nachiyedi wakanyama namukishi weneni?
7 Kunuñañananyi kudi hakachi kamutu wamuchitanu nachiyedi wakanyama namukishi weneni? Britain, kushilahu niituña daUnited States afumini muWanta waRoma. Indochu madachilu amukishi? Ayilumbulula nawu akubombashana nachikuñu newumba. (Tañenu Danyeli 2:41-43.) Iyi nsañu yinesekani nampinji yelili mutu wamuchitanu nachiyedi, dikwila nawu Wanta Wañovu Mukaayi waAnglo-America, wutachiki kuyuula. Neyi chochabulaña kukola chikuñu chakubomba newumba kubadika chuma chakutuña nachikuñu, dichazeya niWanta Wañovu Mukaayi waAnglo-America kubadika ñovu yadiña netuña kuwafumini. Wazeya ñahi?
8, 9. (a) Indi wanta wañovu mukaayi wamuchitanu nachiyedi wamwekesheli ñahi ñovu neyi jawanta wachikuñu? (b) Indi iwumba dakumadachilu damukishi demenañaku anyi?
8 Mpinji jikwawu, mutu wamuchitanu nachiyedi wamwekeshaña yililu yadiña nawanta wadiña neyi chikuñu. Chakutalilahu, wamwekesheli ñovu kuhitila mukushinda haNjita Yamukaayi Kejima Yatachi. Hanjita Yamukaayi Kejima Yamuchiyedi, iwu wanta wanyitu yitanu nayiyedi wamwekesheli cheñi ñovu neyi yachikuñu.c Chamanini yina njita, mutu wamuchitanu nachiyedi watwalekeluhu kumwekesha yililu neyi yachikuñu mpinji jikwawu. Hela chochu, kufuma tuhu kutachi, ichi chikuñu achibomba newumba.
9 Ambuña aYehova atachikili dehi kukeñakeña kulonda eluki mwatalisha madachilu achifwikija chaniwu mukishi. Mukanda waDanyeli 2:41 washimuna nawu chikuñu chakubomba newumba ‘hiwanta’ wumu, bayi neyi mawanta amavuluku. Dichi iwumba dinakwimenaku nyitayi yejima yekala muchiyuulu chaniwu Wanta Wañovu Mukaayi waAnglo-America, nyitayi yazeyeshaña iwu wanta kubadika chikuñu chacheni chaWanta waRoma. Iwumba dinakwimenaku “anyana kawantu,” hela netu antu hohu. (Dan. 2:43) Antu anazeyeshi Wanta Wañovu Mukaayi waAnglo-America kuhitila mukutwa kabobobu kakubula kwikala nachaambu, kwikala akasunuka hamudimu nikwikala namatuña anatambuli chiyuulu. Antu anakuzeyesha Wanta Wañovu Mukaayi waAnglo-America kulonda wubuli kwikala nañovu neyi wanta wachikuñu. Cheñi, hamuloña wakubula kudishiya namavoti amavulu hakusakula anlomboli nikushiyashana kwayitoñojoka yawakwakutadikisha kunakuzeyesha nianlomboli aya mpuhu chakwila anakukañanya kwila yuma yakaninuwu antu. Danyeli washimwini nindi: ‘Dichi chiwakela niwantowu, aha wakola, aha wawovu.’—Dan. 2:42; 2 Tim. 3:1-3.
10, 11. (a) Komana ‘madachilu’ amba katwalekahu? (b) Tunateli kuhosha netudi kutalisha hanaambala yanyinu?
10 Kufuma tuhu muyaaka nkulakaji yamu 21, aBritain naUnited States anatwalekuhu kudikasa chikupu nawa avulaña kuzatila hamu munsañu jamatuña. Wuprofwetu wahosha hamukishi weneni nikanyama wamwekeshaña nawu Wanta Wañovu Mukaayi waAnglo-America hiyakawufumishahu kudi mawanta amakwawu añovu amukaayuku. Hela chakwila iwu wanta wañovu mukaayi wakukumishaku wunazeyi kubadika wanta waRoma wemeneneñaku nyendu yachikuñu, ilaña hiwakabuvuka wawenuku.
11 Komana nyinu yamukishi yemenañaku chuma chidi chejima? Toñojokenu: Muyimwenu yikwawu, Danyeli washimwini manaambala ayuma yamweniyi, chakutalilahu, washimwini naambala yanseñu yadiña hanyitu yawatunyama amboka-mboka. Awa manaambala alema nankashi. Hela chochu, hakulumbulula chadiñayi mukishi, Danyeli hashimwini naambala yanyinuku. Dichi chinamwekani neyi iyi naambala yalema wanyi neyi chochabula kulema naambala yamakasa, nyinu, nyendu nimadachilu amukishi. Danyeli washimuna nindi nyinu yachikuñu newumba. Kwesekeja nakulumbulula kwaDanyeli, tunateli kukunkulula netu Wanta Wañovu Mukaayi waAnglo-America diwakayuulaña nichakachikawu madachilu amukishi kudi “ilola” dinakwimenaku Wanta waNzambi.—Dan. 2:45.
ANGLO-AMERICA NIKANYAMA WANSEÑU JIYEDI
12, 13. Indi kanyama wukweti nseñu jiyedi wemenañaku chumanyi nawa wazataña mudimwinyi?
12 Hela chakwila Wanta Wañovu Mukaayi waAnglo America wakubomba nachikuñu newumba, yimwenu yamulejeluwu Yowanu kudi Yesu yamwekeshaña nawu iwu wanta wakatwalekahu kuzata mudimu weneni mumafuku akukuminina. Munjilanyi? Yowanu wamweni kanyama wanseñu jiyedi wahosheleña neyi chanzañombi. Indi iwu kanyama wakadi kwiluka nakwimenaku chumanyi? Wukweti nseñu jiyedi, nawa nakwimenaku nfulumendi jiyedi jinakuzatila hamu. Yowanu wamweni cheñi Wanta Wañovu Mukaayi waAnglo-America wunakukoña mudimu weneni nankashi.—Tañenu Chimwekeshu 13:11-15.
13 Iwu kanyama walejaña antu kutuña mukishi wakanyama. Yowanu wasonekeli nindi iwu mukishi wakanyama wakamwekana, wakajiya nawa wakamwekana cheñi. Ichi dichuma chamwekeneni mutayi watuñili aBritain niUnited States, mutayi wazatishileñawu kulonda wunuñi antu nikwimenaku mawanta amukaayi.d Iwu mutayi wamwekeni hanyima Yanjita Yamukaayi Yatachi nawa awuteneneña nawu League of Nations. Mutayi weniwu wajiyili hakutachika Kwanjita Yamukaayi Yamuchiyedi. Hayina njita, antu jaNzambi ahosheli nawu kwesekeja nawuprofwetu wamuChimwekeshu, mukishi wakanyama wakamwekana cheñi. Nawa wamwekeni cheñi, nakwikala mutayi waUnited Nations.—Chim. 17:8.
14. Munjilanyi mwekalilayi mukishi wakanyama ‘mwanta wamuchitanu nachisatu’?
14 Yowanu walumbulwili mukishi wakanyama nindi ‘himwanta wamuchitanu nachisatu.’ Munjilanyi? Hiyawumwekesha nawu himutu wamuchitanu nachiyedi wanona kanyama watachuku. Ilaña hichifwikija hohu chanona kanyama. Ñovu janiwu mutayi jafumaña kumatuña ekala mamembala amuUnited Nations, sweje-e kudi Wanta Wañovu Mukaayi waAnglo-America wawukiñaña nankashi. (Chim. 17:10, 11) Ilaña watambwilaña ñovu jakuyuula neyi mwanta kulonda wukoñi yuma yinateli kuhimpa kaayi kejima.
MUKISHI WAKANYAMA HAKUMUDYA CHIVUMBI
15, 16. Indi chivumbi wemenañaku chumanyi nawa chumanyi chinakwilawu antu jindi?
15 Yowanu walumbulwili nindi, hewulu dakanyama wuchinana, dikwila nawu mukishi wakanyama, hanakwendela chivumbi wachifwikija. Wudi nejina dakwila nawu “Babiloni Muneni.” (Chim. 17:1-6) Iwu chivumbi wemenañaku nsakililu yejima yakutwamba, sweje-e dinu machechi aKristendomu. Nyitayi yansakililu yakiswilaña mukishi wakanyama nawa yafwilaña kumukwasha.
16 Hela chochu, kufuma hefuku daMwanta, Babiloni Muneni nakumona chinakuma menji hela netu chinakumutemokawu antu. (Chim. 16:12; 17:15) Chakutalilahu, chelili mukishi wakanyama yamwekani katachi, machechi aKristendomu, amukwashaña Babiloni Muneni, aswejeli nankashi kuEurope nikuAmerica. Makonu antu amavulu hiyalemeshaña nikukwasha awa machechi niakulumpi jawuku. Antu amavulu akuhwelela nawu nsakililu diyi yinakuleta yikonkojola. Antu amakwawu nimazanvu awamashidika akwamaana akuEurope niAmerica anakuhosha hatooka nawu kaayi katela kujiyisha nsakililu yejima.
17. Chumanyi chikukeña kumwekena nsakililu yakutwamba nawa muloñadi?
17 Hela chochu, nsakililu yakutwamba hiyakashikena dakujiyaku. Iwu chivumbi wakatwalekahu kwikala nañovu nikuleja anyanta kulonda eleña yuma yakeñayi sampu Nzambi nashi munyichima yawanyuuli kwila mwafuukulayi. (Tañenu Chimwekeshu 17:16, 17.) Katataka Yehova yasañumuni nyitayi yajipolitiki yamwituña daSatana, yinakwimenawu kudi United Nations, kulonda yilukuki nsakililu yakutwamba. Yakakisañana ejima amukwashaña nimaheta indi. Yaaka yinahituhu, antu atoñojokeleña nawu akatwelekahu kulemesha nsakililu nikwikala nañovu. Makonu, chivumbi nakukeña kuholoka hanyima yakanyama wuchinana. Hela chochu, bayi neyi wakaselumukaña chovu-chovu hachifulu chinduku. Ilaña wakashikena dakwalumuka chakukasumwisha.—Chim. 18:7, 8, 15-19.
ATUNYAMA ANAYIJILUMUNI
18. (a) Indi kanyama wakeladi nawa chumanyi chakafumamu? (b) Mukanda waDanyeli 2:44 washimuna nawu Wanta waNzambi wakajilumuna mawantanyi? (Talenu chikasha chidi hefu 17.)
18 Neyi nsakililu yakutwamba anayijilumuni dehi, kanyama, hela netu chiyuulu chaSatana chahamaseki chajipolitiki, chakanyamuka nakulukuka Wanta waNzambi. Chineli hiyakatwesha kushika mwiwuluku, anyanta ahamaseki akatachika kuzuñisha antu ejima adi hamaseki ahamekaña Wanta waNzambi. Chumichi chikaleñela Nzambi yakaleti njita yindi. (Chim. 16:13-16; 17:12-14) Danyeli washimwini chuma chakamwekana haniyi njita yakukumishaku. (Tañenu Danyeli 2:44) Kanyama washimunawu haChimwekeshu 13:1, nimukishi wachu, nikanyama wanseñu jiyedi akayijilumuna.
19. Chumanyi chitwatela kukuhwelela nawa ayinu himpinji yakwila chumanyi?
19 Tunakushakama mumafuku achiyuulu chamutu wakanyama wamuchitanu nachiyedi. Kwosi nyitu yikwawu yakanyama yakamwekana henohu kanda amujilumunuku. Wanta Wañovu Mukaayi waAnglo-America diwu wakayuulaña hampinji yakajilumunawu nsakililu yakutwamba. Wuprofwetu waDanyeli niYowanu wunashikijewi chikupu. Twatela kukuhwelela netu kujilumuka kwansakililu yakutwamba ninjita yaAmagedoni keña yenzi. Nzambi natulejeli chadimu iyi nsañu. Komana tukusha maana kuniwu wuprofwetu wakusoñamisha? (2 Pet. 1:19) Ayinu diyi mpinji yakwikala kukabadi kaYehova nikuhameka Wanta windi.—Chim. 14:6, 7.
[Tumazu twaheshina]
a MuBayibolu, naambala ikumi kakavulu yemenañaku izanvu dejima, dikwila nawu, mawanta ejima afumini muWanta waRoma.
b Hela chakwila yibalu yanawa mawanta ayedi añovu achidi kwoku kufuma tuhu munkulakaji yayaaka 18, Yowanu wawilumbulwili neyi chochiwakamwekana hefuku daMwanta. Nawa yimwenu yasonekawu muChimwekeshu yashikijeweli “hefuku daMwanta.” (Chim. 1:10) Chelili Njita Yamukaayi Kejima Yatachi yivulumuki, ituña daBritain niUnited States atachikili kuzatila hamu neyi wanta wasweja ñovu.
c Danyeli washimwini yinzeñeli yakaletayi iwu mwanta hampinji yanjita, wasonekeli nindi: “Wakakisañanaña [chatama] chakuhayamisha.” (Dan. 8:24) Chakutalilahu, ituña daUnited States dakisañeni nankashi ayilumbu janawa matuña ayedi asweja ñovu mukaayi kuhitila mukuyiholwela nyitenda nzumbu yiyedi.
d Talenu mukanda waChibemba waUkusokolola—Akalume ka Kuko Kakalamba Nakapalama! mafu 240, 241, 253.
[Chikasha chidi hefu 17]
ANYI EKALA ‘MUNAWA MAWANTA EJIMA’?
Wuprofwetu wudi haDanyeli 2:44 wunakuhosha nawu Wanta waNzambi “wakahumonaña mawantawa ejima puchi puchi, nakuyinoñesha.” Iwu wuprofwetu wunatalishi hohu kumawanta anakwimenaku yibalu yamukishi yamboka-mboka.
Indochu jinfulumendi jejima jawantu? Wuprofwetu wudi muChimwekeshu wunatulumbulwili nsañu yayivulu. Wunashimuni nawu “anyanta ankanu ahanu hamaseki” akapompa kudi Yehova ‘hefuku deneni daNzambi Wabadika.’ (Chim. 16:14; 19:19-21) Dichi, haAmagedoni akajilumuna mawanta anakwimenaku mukishi ninfulumendi jawantu jejima.
-
-
Anyanta Atanu Naasatu AnayimwekeshiKaposhi Kakutalila—2012 | June 15
-
-
Anyanta Atanu Naasatu Anayimwekeshi
Mukanda wamuBayibolu waDanyeli niwaChimwekeshu watena majina awanyanta atanu naasatu hela netu yiyuulu yawantu nawa washimuna cheñi chakamwekanawu mukulondashana. Tunateli kwiluka wuprofwetu wejimiwu neyi tusambila kwiluka wuprofwetu watachi kusoneka muBayibolu.
Kufuma tuhu kutachi, Satana nakupompesha mbutu yindi munfulumendi jamapolitiki jajivulu hela netu mawanta. (Luka 4:5, 6) Hela chochu, mawanta awantu antesha hohu anazuñañeshi nankashi antu jaNzambi, hela azuñañesheli muza waIsarela hela chipompelu chawakwaKristu awayishewa. Yimwenu yaDanyeli niyaYowanu yashimuna hohu nfulumendi jañovu jitanu najisatu.
[Chati/Nyevulu yidi hefu 12, 13]
(Neyi munakukeña kumona ntanjikilu yejima talenu mumukanda)
WUPROFWETU WUPROFWETU
WADANYELI WAMUCHIMWEKESHU
1. Ejipitu
2. Ashuri
3. Babiloni
4. Mediya
naPeresi
5. Greece
6. Roma
7. Britain na
U.S.A.a
8. League of Nations
niUnited Nationsb
ANTU JANZAMBI
2000 B.C.E.
Abarahama
1500
Muza waIsarela
1000
Danyeli 500
B.C.E./C.E.
Yowanu
A Isarela ambala aNzambi 500
1000
1500
2000 C.E.
[Tumazu twaheshina]
[Nyevulu]
Mukishi weneni (Dan. 2:31-45)
Atunyama awana anakufuma mukaluñalwiji (Dan. 7:3-8, 17, 25)
Chizamba chamukoku nimpembi (Dan., kape. 8)
Kanyama wanyitu yitanu nayiyedi (Chim. 13:1-10, 16-18)
Kanyama wanseñu jiyedi hakuleja antu nindi atuñi mukishi wakanyama (Chim. 13:11-15)
[Mazu aKusakilila]
Photo credits: Egypt and Rome: Photograph taken by courtesy of the British Museum; Medo-Persia: Musée du Louvre, Paris
-