Watchtower LAYIBULALI YAHAINTANETI
Watchtower
LAYIBULALI YAHAINTANETI
Lunda
  • BAYIBOLU
  • NYIKANDA
  • KUPOMPA
  • bsi08-2 kapetulu 58 mafu 13-16
  • Mukanda wamuBayibolu Naambala 58—Aheberu

Vidiyo yimwatonda hosi.

Atwanakeniku mwani, vidiyo yakañanya kwenzunuka.

  • Mukanda wamuBayibolu Naambala 58—Aheberu
  • “Nyikanda Yajila Yejima”—Yalala Nawa Yayiwahi, Volumu 17
  • Tunyitu Twanyanya
  • CHIWAWAHILA
“Nyikanda Yajila Yejima”—Yalala Nawa Yayiwahi, Volumu 17
bsi08-2 kapetulu 58 mafu 13-16

Mukanda wamuBayibolu Naambala 58—Aheberu

Nsoneki: Pawulu

Awisonekeleli: muRoma

Awimanishili Kuwisoneka: Kwakwihi na 61 C.E.

PAWULU amwiluka chikupu nawu diyi kapostolu “kaweni matuña,” NW. Komana Pawulu washimwinineña hohu antu abulili kwikala aYudeya? Inehi! Henohu Pawulu kanda amupapatishi nikumwinka mudimu, Mwanta Yesu wamwilili Ananiya nindi: “Yena [Pawulu] hinsaba yinatondi ami aweni, kulonda atwali ijina dami kudi [akamatuña], nikudi anyanta ankanu, nikudi anyana kaIsarela.” (Yil. 9:15; Ŋal. 2:8, 9) Kusoneka mukanda waAheberu kwendeleli hamu namudimu wamwinkeluwu Pawulu wakushimuna ijina daYesu kudi anyana kaIsarela.

2 Ilaña, akwakusekesha ahoshaña nawu Pawulu hidiyi nsoneki wamukanda waAheberuku. Chaleñelaña kukaana muloña muniwu mukanda ijina daPawulu mwosi. Ilaña aha tukufwilahu wanyi, muloña nyikanda yikwawu yamuBayibolu hiyashimuna ijina dansonekuku, ilaña avula kumwilukila kunsañu yidi mukachi kamukanda. Cheñi nawa, antu amakwawu atoñojokaña nawu hakusonekela eniKristu aHeberu amuYudeya, Pawulu watela walekeli kusoneka ijina dindi mumushikila muloña ijina dindi adiheleli kudi aYudeya. (Yil. 21:28) Hela kuhimpika kwansonekelu nanyikanda yindi yikwawu hikukuletesha kujinoka nawu Pawulu hidiyi nsonekuku. Hela nakuleja asenji, aYudeya, hela eniKristu, Pawulu wamwekesheleña wuswa windi ‘wakwikala wesekana nawantu ejima muyuma yejima.’ Ahanu yitoñojoka yindi nayishimuni kudi aYudeya neyi yinakufuma kudi kaYudeya, nsañu yatela kutiyishishawu nikuyiluka chikupu.—1 Kor. 9:22.

3 Nsañu yidi mukachi kaniwu mukanda yinakumwekesha chikupu nawu Pawulu diyi nsoneki. Nsoneki wadiñi muItaliya nawa wadiña naTimotewu. Iwu wunsahu wunamuteleli Pawulu. (Heb. 13:23, 24) Kubombelahu, ntañishilu yidimu yinamwekeshi nawu yaPawulu, hela chakwila kufumba kunatalishi kudi aYudeya, kwakuleja hohu chipompelu chawaHeberu kwayileña iwu mukanda. Haniyi nsañu mukanda waClarke’s Commentary, Volume 6, ifu 681, wahosha kutalisha hadi Aheberu: “Mukanda wejima wunamwekeshi nawu awisonekeleli aYudeya. Neyi awusonekeleli aJentili, mutenowu hakachi kamakombakaji ikumi kwosi wadi kutiya iyi nsañuku, muloña wakubula kwiluka yililu yawaYudeya; yuma yakeñeleñayi nsoneki yaniwu mukanda nindi antu akumaluña ejima eluki.” Ichi dichaletesha hekali chaambu munsonekelu neyi kuwesekeja nanyikanda yikwawu yasonekeliyi Pawulu.

4 Yuma yawaninuwu kwakwihi na 1930 mumukanda waChester Beatty Papyrus No. 2 (P46) yinamwekeshi chikupu nawu Pawulu diyi nsoneki. Hakuhosha kutalisha haniwu mukanda wapapyrus, wasonekeluwu kwakwihi nankulakaji yimu nachikunku kufuma hafwiliyi Pawulu, Sir Frederic Kenyon mukwakutadikisha mujakusoneka watiyakana wakuBritain wahosheli nindi: “Chinamwekani hatooka nawu mukanda waAheberu awisha hambidi yamukanda waAroma (iluña hiwabula kutelela kwikala), chinakumwekesha nawu hampinji yakusambila hiyasonekeluwu iyi manusikiliputi amweni nawu Pawulu diyi nsoneki.”a Halwihu lwolumu, Cyclopedia yaMcClintock niStrong yalumbulula nawu: “Kwosi wunsahu weneni, wamukachi hela wahanzi, wunakushimuna muntu wasonekeli iwu mukandaku chiña Pawulu hohu.”b

5 Kubombelahu hansañu yakwiteja iwu mukanda kudi eniKristu akusambila, nsañu yidi muAheberu yamwekeshaña nawu ‘awonena kudi Nzambi.’ Watwalekahu nakumuleja ntañi wuprofwetu wamuNyikanda yachiHeberu, nakuhosha kakavulu hanyikanda yakushankulu, nawa washimuna wuprofwetu wejimiwu chiwashikijeweli hadi Kristu Yesu. Mukapetulu katachi hohu, anasonekumu nsañu yamuNyikanda yachiHeberu kubadika hayitanu nayiyedi yinazatishiwu hakumwekesha chikuma chakwila nawu ichi Mwana nabadiki dehi añelu. Watiyakeshaña Izu daYehova niijina dindi, nakutena Yesu nawu diyi Mwiniwumi nawa niWanta waNzambi wudi mumakasa aKristu nawu diwukamanisha kukala kunakumonawu antu.

6 Kutalisha hampinji yawusonekeluwu, anashimuni dehi nawu Pawulu wasonekeli wunu mukanda hampinji yadiñi muItaliya. Hakukumisha mukanda, wasonekeli nindi: “Nayileji nsañu yamana kwetu Timotewu, anamuumbuku dehi; neyi wukwinza swayi nakayimwena hamu nindi.” (13:23) Ichi chinakumwekesha nawu Pawulu wakeñeleña nindi amuumbuku swayi mukaleya nawa wakeñeleña kuzatila hamu naTimotewu wakasiluwu ilaña adiña amumbaku dehi. Dichi, chaaka chakukumishaku chakukasewa kwaPawulu muRoma katachi mu 61 C.E., chinamwekani neyi diyi mpinji yawusonekeluwu.

7 Hampinji yakukuma kwanyaka yawaYudeya, eniKristu aHeberu amuYudeya sweje-e ana adiña muYerusalema ayesekeli chikupu. Hamuloña wakuvula nikutanda kwansañu yayiwahi, aYudeya atachikili kwimakena nikukañesha eniKristu chikupu. Chimwahitili yaaka yantesha kunyima, Pawulu cheliliyi se-e muYerusalema kwadiña ipumba dadeni, aYudeya akwansakililu avwakukili nakubidika nawu: “Muntu wudi ichi hadi kwikala hamasekuku. Hanateli kuhandaku.” A Yudeya akubadika ha 40 hiyakudipompesha nakusanyika nawu etu kudya nakunwa chiña Pawulu nzo-o, nawa amashidika amavulu akeñekeleña hakumutwala kuKesareya nawufuku. (Yil. 22:22; 23:12-15, 23, 24) Haniyi mpinji yakutama kwansakililu niyakuhela eniKristu, chipompelu chateleli kutwalekahu nakushimwina nikwikala akola muchikuhwelelu. Ateleli kwikala namaana chikupu nikwiluka chashikijiliyi Kristu Nshimbi kulonda abuleña kufunta cheñi kunsakililu yawaYudeya nawa nikuhemba Nshimbi yaMosi yakuhana mulambu wawatunyama, yuma yejimiyi yekalili yidika yamukunkulwayi.

8 Kapostolu Pawulu nkawindi hohu diyi welukili kukala nimakabisha amweneñawu eniKristu aYudeya. Kwosi wadiña nawuswa wakutadikisha nikusawula chisemwa chawaYudeyaku chiña Pawulu hohu, wadiña kaFwarisi. Hamuloña wakusweja kwiluka Nshimbi yamwinkeluwu Mosi, yamudizishiluwu kudi Gamaleli, waheni wunsahu walumbuluka chikupu nawu Kristu diyi washikija Nshimbi, yishina, ninyilambu yanshimbi. Walumbulwili nindi kushikijewa kwatiyakana nankashi kwasinsili haniyi nshimbi, nakuleta wuloku wasweja kuwaha muchitiyañenu chachiha nawa chachiwahi. Muloña wakashinshi kindi walumbulwili chikuma hichikuma munjila yayiwahi nawa yakushika hamuchima. Walumbulwili kukuma kwachitiyañenu chaNshimbi nikwinza kwachitiyañenu chachiha, kulema kwawupristu waKristu chikwabadikili wupristu waAroni, kulema kwamulambu waKristu chikwabadikili nyilambu yawañombi niampembi, Kristu cheñililiyi mwamweni mwajila mwaYehova mwiwulu bayi neyi mwitenti dahanu hamasekiku—yuma yejimiyi hintañishilu yayiha yayiwahi, yaheleluwu chikupu kudi aYudeya abula kwitiya, diyahaninuwu kudi eniKristu aHeberu nawunsahu wawuvulu chochichi wamuNyikanda yachiHeberu chakwila kwosi kaYudeya walumbuluka watela kuhamikaku.

9 Hakwikala naniwu mukanda, eniKristu aHeberu adiña nachitwa chachiha nawa chañovu chakukañesha nachu tunwa twawaYudeya akabishileña, cheñi nawa adiña nansañu yakufumba chikupu yakushika nachu hanyichima nikubalumuna aYudeya ashinshika akeñeleña chalala chaNzambi. Iwu mukanda washimunaña Pawulu chayikeñeliyi nankashi eniKristu aHeberu nichafwilileñayi chikupu kuyikwasha munjila yayiwahi hampinji yadiñawu mulukadi lweneni.

CHIWAWAHILA

23 Chineli mudi kufumba kwakuwahi kunakuhakwilaku Kristu, kwosi wukukaana nsañu yayiwahi yidi mumukanda wasonekeleluwu Aheberuku. Awusoneka chiwahi nawa mudi nsañu yayivulu yamuNyikanda yachiHeberu. Wahosha hayuma yashiyashana yaNshimbi yamwinkeluwu Mosi—chitiyañenu, mashi, ihaku, itenti dakudifukwila, wupristu, nyilambu—nawa washimuna nawu yumiyi yadiñi yakutalilahu yakoñeliyi Nzambi hakushimuna yuma yayiwahi nankashi yakenza, yejimiyi yakuminini hadi Kristu Yesu nimulambu windi, mukwakushikija Nshimbi. Pawulu wahosheli nindi Lushimbi ‘lukuya nakunoña, lwela dehi lwanyaka, keña lujimini.’ Ilaña “Yesu Kristu yowumu nihaloshi, nilelu, nihaya nyaka.” (8:13; 13:8; 10:1) Aheberu hakutaña mukanda wayisonekeleluwu atela azañaleli chikupu.

24 Indi iwu mukanda walemenadi kudi etu makonu, anakushakama mumpinji yambukaku? Chineli hitwekala muNshimbuku, komana tunateli kuwanamu nsañu yatela kutukwasha mumazu aPawulu? Eña. Anatulumbulwili ntanjikilu yachitiyañenu chachiha cheneni kushindamena hachuma chamukaninuwu Abarahama nawu kuhitila mudi Mbutu yindi antu ejima hamaseki dimwakayikiswilawu. Iku dikuchiñeja kutukweti hohu, kwakwikala nawumi, kushikijewa kwachikaninu chakaniniyi dehi Yehova kunyaka chakukiswila antu kuhitila muMbutu yaAbarahama, Yesu Kristu. Hela hitwekala muNshimbuku, twavwalikila munshidi muloña tudi anyana kaAdama, nawa tunakukeña kapristu muneni wasweja luwi, wukweti mulambu wakubuta hanshidi, wukutwesha kwiñila mudiyi Yehova mwiwulu nakutulembelelaku. Tunawani, Kapristu Muneni wunateli kututwala kuwumi mwituña dadiha daYehova, watweshaña kutiya wushona chitwazeyazeyañetu, muloña ‘anamweseki muyuma yejima neyi chatwesekañawu etu,’ nawa watutambikaña nindi “tukundamenu kwakwihi netanda daluwi chakadi woma, tutambuli kwanakena, tumoni luwi lwakutukwasha hitukumona kukala.”—4:15, 16.

25 Cheñi nawa, mumukanda wayisonekeleluwu aHeberu kudi Pawulu, twawanañamu wunsahu watuhizumwishaña nawu wuprofwetu wasonekeluwu dehi muNyikanda yachiHeberu washikijewa chiwahi. Yuma yejimiyi yakutuleja nikutukundeja makonu. Chakutalilahu, muAheberu, mapampa katanu Pawulu wazatisha mazu awuprofwetu waWanta ekala haMasamu 110:1 kudi Yesu Kristu neyi diyi Mbutu yaWanta, ‘washakama kuchikasa chaNzambi chetanda,’ nakuhembelela ‘nichamba kayila ayilumbu jindi hiyadi itanda dakunyendu yindi.’ (Heb. 12:2; 10:12, 13; 1:3, 13; 8:1) Cheñi nawa, Pawulu wasonekeli mazu ekala haMasamu 110:4 hakulumbulula chifulu chalema chikwetiyi Mwana kaNzambi neyi “kapristu wahaya nyaka, wafwana neyi Melekizedeki.” Kufwana Melekizedeki, washimunawu muBayibolu nawu diyi “wakadi tata yindi hela mama yindi hela muyachi; wakadi hatachikililiyi mafuku indi, hela hakumishililiyi kuhanda,” Yesu niyena hiMwanta nawa “[hi]kapristu wahaya nyaka” hakuhana iheta dahaya nyaka damulambu wefutu dindi danyiloña kudi antu ejima akwiteja kwikala muchiyulu chindi. (Heb. 5:6, 10; 6:20; 7:1-21) Dihafumini Pawulu kusoneka nsañu yidi haMasamu 45:6, 7 hakutena yowiwu Kapristu Mwanta nindi: “Itanda deyi dawanta, eyi Nzambi, dahaya nyaka nanyaka; lukanu lwakuloña dilu lukanu lwawanta weyi. Wunakeñi kuloña, wunaheli kutama; dichi Nzambi, yowu Nzambi yeyi, nakuwayishi manji akuzañalala chakubadika akwenu.” (Heb. 1:8, 9) Pawulu chasonekeleñayi mazu amuNyikanda yachiHeberu nikushimuna chiyashikijeweleña hadi Kristu Yesu, tunakumona chakutalilahu chaNzambi chichinakutukwasha kutiyishisha.

26 Neyi chinashimuni mukanda wasonekeleluwu aHeberu, Abarahama wadiña nakutalila Wanta, “ñanda yikweti yikuku, yakwila mukwakuyipima nikuyituña yowu Nzambi”—ñanda ‘yamwiwulu.’ “Nakukuhwelela” Abarahama wakeñeli Wanta, nawa wadiheni chikupu nindi yatambwili nkisu yaWanta kuhitila “mukusañuka kwabadika kuwaha.” Chenochu chikuhwelelu kuwaha chadiñi naAbarahama niamayala ejima niambanda—“ivu dawayinsahu dikumaha” dinashimuniyi Pawulu mukapetulu 11 kaAheberu! Chitwatañaña iyi nsañu, nyichima yetu yazañalalaña nikuluña, hakumwekesha kusakilila hakukooleka nikuchiñeja kutukweti hamu nawantu anahembi chikuhwelelu chawu. Dichi anatukonkomweni ‘kuumika nakutemuka njila yinatupiminuwu.’—11:8, 10, 16, 35; 12:1.

27 Hakusoneka mazu awuprofwetu waHagayi, Pawulu hakuhosha hachikaninu chaNzambi nindi: “Kunashali kapampa kakwawu kamu hinakakankisha iseki hohuku, nakakankisha niiwulu.” (Heb. 12:26; Hag. 2:6) Ilaña, Wanta waNzambi wudi mumakasa aKristu Yesu, Mbutu, wukatwalekahu haya nyaka. “Dichi chitukutambula wanta wakakankishewaña, tusakililenu kulonda tukalakeli Nzambi nakumutiyisha kuwaha nawoma wakwakama Nzambi.” Iyi nsañu yakuhizumwisha yinakutuleja nawu Kristu namwekani kamuchiyedi “kulonda akayamwini antu amutalilaña, bayi hansañu yanshiduku.” Kuhitila mudi yena, “tumulambulenu Nzambi mulambu wakumuhameka mafuku ejima mudi Yesu, yowu nyikabu yakunyivumbu yakwiteja ijina dindi.” Komana ijina deneni daYehova Nzambi yetu adilemeshi haya nyaka kuhitila mudi Mwanta Kapristu, Yesu Kristu!—Heb. 12:28; 9:28; 13:15.

[Tumazu twaheshina]

a The Story of the Bible, 1964, ifu 91.

b 1981 reprint, Vol. IV, ifu 147.

    Lunda Publications (2006-2025)
    Fumenumu
    Iñulenu
    • Lunda
    • Inkenuhu akwenu
    • Hakusetiñila
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Nshimbi Jakulondela
    • Nshimbi Jakujinda
    • Privacy Settings
    • JW.ORG
    • Iñulenu
    Inkenuhu akwenu