Mukanda wamuBayibolu Naambala 59—Yakoba
Nsoneki: Yakoba
Awisonekeleli: muYerusalema
Awimanishili Kuwisoneka: Henohu 62 C.E. kanda
“NAANDALI.” Ichi dichamumweneñawu Yesu kudi antaña jindi. Hampinji yadiñayi hanu hamaseki, “ana kwindi niwena hiyamwitiyiluku,” niYakoba, kushilahu niYosefu, Shimona, niYudasi, hiyayichindilileña hamukanka wawatumbanji twaYesu akusambilaku. (Maku 3:21; Yow. 7:5; Mat. 13:55) Hanu dinu, muloñadi wutukuhoshela netu Yakoba mana kwa Yesu wakuwanamu diyi wasonekeli mukanda wamuBayibolu wudi nejina daYakoba?
2 Wunsahu wamwekeshaña nawu Yesu wasañwiliwu wamwekeni kudi Yakoba, nawa chumichi chamuletesheli Yakoba kwiteja chikupu nindi Yesu diwadiña Mesiya. (1 Kor. 15:7) Mukanda waYililu 1:12-14 wahoshaña nawu henohu ifuku daPentekosta kanda, Maliya niana kwa Yesu apompeleña nakulomba hamu nawapostolu mwitala dahewulu muYerusalema. Tahindi hakachi kawapostolu hadiña wadiña nejina daYakoba wasonekeli iwu mukanda? Inehi, muloña kumatachikilu nsoneki nadishimuni yomweni nindi ‘ami nduñu yaMwanta Yesu Kristu,’ bayi neyi kapostoluku. Cheñi nawa, mazu aYuda akutachikilahu, adifwana namazu ahosheliyi Yakoba, akutena Yuda (hela Yudasi) nawu “nduñu yaYesu Kristu, mana kwaYakoba.” (Yak. 1:1; Yuda 1) Iwu wunsahu wunatukwashuku kwiluka chikupu netu Yakoba niYuda, amana kwa Yesu akuwanamu, diwu asonekeli nyikanda yamuBayibolu yikweti majinawu.
3 Yakoba washikiluhu chikupu kusoneka mukanda wakufumba chipompelu chawiniKristu. Amulemesheli chikupu neyi nkoñi muchipompelu chamuYerusalema. Pawulu wahosheli hadi ‘Yakoba mana kwaMwanta’ nindi wudi hakachi ‘kayishimi’ muchipompelu hamu naKefwasi [Petulu] niYowanu. (Ŋal. 1:19; 2:9) Kutiyakana kwaYakoba anakwimwekeshi mumazu anyakeliyi kutemesha Petulu kudi “Yakoba niana kwetu” chelili nafumi dehi mukaleya. Komana Yakoba hidiyi wayimenenenuku “apostolu nawakulumpi” hampinji yayiluwu aPawulu niBaranaba kuYerusalema nakwihula nsañu jakwalamaku? Dichi, iku kufuukula nimukanda waYakoba jejima jatachikili nakwimusha kwadifwana kwakwila nawu, “Tunayimushi.”—wunsahu wukwawu wunakumwekesha nawu adiña nansoneki wumu.—Yil. 12:17; 15:13, 22, 23; Yak. 1:1.
4 Mukwakushimuna nsañu yanyaka Josephus watulejaña nindi Kapristu Muneni Ananus (Ananiya), kaSadusi, diyi waleñeleli Yakoba yafwi kuhitila mukumwasa malola. Ichi chamwekeni hanyima yakufwa kwañuvulu wawaRoma Fwesetu, kwakwihi na 62 C.E., henohu nswana yindi, Albinus, kanda yenzi hetanda.a Hanu dinu mpinjinyi yasonekeliyi Yakoba mukanda windi? Yakoba wasonekeleli mukanda windi muYerusalema nakuwutemesha kudi ‘akwanyichidi ikumi nayiyedi apalañenenumu.’ (Yak. 1:1) Hateleli kuhita mpinji hakwila nawu wuKristu wutandi kufuma hechililuwu spiritu yajila mu 33 C.E., nihakwila nawu yuma yakusoñamisha yashimunawu mumukanda yimwekani. Cheñi, iwu mukanda washimunaña nawu eniKristu hiyadiñi tumazanvu twanyanya hohuku ilaña ayipompesheli muyipompelu hamu ‘nawakulumpi’ apama adiña nakulombelela nikukwasha azeya. Cheñi nawa, hahitili mpinji yeneni hakwila nawu kadiwu nikudifukula kwakutwamba kutachiki. (2:1-4; 4:1-3; 5:14; 1:26, 27) Neyi wunsahu waJosephus wahoshaña hayuma yamwekeni hakufwa kwaFwesetu nawa neyi nyikanda yashimuna nawu Fwesetu wafwili kwakwihi na 62 C.E. walala, dikwila nawu Yakoba wasonekeli mukanda windi mpinji yacheñi, hadaha kwakwihi na 62 C.E.
5 Manyusikiliputi yaVatican Na. 1209, niyaSinatic, niyaAlexanderia amwekesha nawu mukanda waYakoba walala. Awisha hajindandanda ikumi jakushankulu henohu Council of Carthage [Chota chamuMusumba waCarthage] kanda chikaliku mu 397 C.E. Ansoneki jansakililu akunyaka avulileña kusoneka mazu ekalamu. Kunuñañana kwansañu yidimu naNyikanda yejima yonenawu yamwekenaña chikupu munsañu yasonekayi Yakoba.
6 Muloñadi Yakoba chasonekeliyi iwu mukanda? Neyi tuwusandujola chiwahi iwu mukanda wukumwekesha nawu yuma yamwekeneña muchipompelu yaleteli kukala hadi ana kwetu. Nshimbi yawiniKristu ayidiwili, chakwila amakwawu ekalili ayivumbi lwakuspiritu kuhitila mukukwata wubwambu netuña. Hakufwila kuluwañesha, amakwawu ahosheleña nawu mukanda waYakoba wahoshaña hachikuhwelelu chanyidimu watwambishaña nyikanda yaPawulu yakwila nawu wamwinu washindamena hachikuhwelelu bayi hanyidimuku. Ilaña, nsañu yidimu yinakumwekesha nawu Yakoba wahosheleña hachikuhwelelu chakolaña nanyidimu, bayi namazu hohuku, ilaña Pawulu wahosheli chikupu hanyidimu yashindamena haNshimbi. Yakoba wabombeleluhu hamazu aPawulu kuhitila mukulumbulula jinjila mwakumwekeshela chikuhwelelu. Kufumba kwaYakoba kwakwashaña chikupu eniKristu hakukala kwamonañawu ifuku niifuku.
7 Yakutalilahu yayuma yitwamonaña, yidi neyi atunyama, matu, andimi, ninyitondu, yamwekeshaña chikupu mwatalishiliyi Yakoba hakuhosha hachikuhwelelu, kudiwunjika nikuumika. Hamuloña wakwimbujola ntañishilu yayiwahi yaYesu kwaletesha kufumba kwindi kuwaha chikupu. Iwu mukanda wakwashaña muntu kwiluka Yakoba chadiñayi nakashinshi kakwiluka yitoñojoka yasañumunaña antu.
CHIWAWAHILA
15 Hela chakwila Yakoba watena ijina daYesu kayedi hohu (1:1; 2:1), walumbulula chiwahi ntañishilu yaNkuluñaña, neyi chinamwekeshuwu hakwesekeja chiwahi mukanda waYakoba naMpanji yaHampidi. Cheñi nawa, ijina daYehova damwekanaña mapampa 13 mu (New World Translation), niyikaninu yindi anayimwekeshi nawu diwuloku waweniKristu achikuhwelelu. (4:10; 5:11) Mapampa kakavulu Yakoba wafumisha yakutalilahu nimazu amawahi muNyikanda yachiHeberu kulonda yatiyakeshi kufumba kwindi kwatelela. Washimuna mwafumineña mazwindi nindi: ‘mwaya mukanda,’ “mwalumbulukila mukanda,” cheñi nindi ‘mukanda wahoshaña nawu’; nawa watwalekeluhu nakukunjika nyikanda yeniyi kuchihandilu chawiniKristu. (2:8, 23; 4:5) Hakulumbulula chiwahi nsañu yakufumba nikukonkomwena hakusha chikuhwelelu Mwiizu daNzambi dejima danuñañana, Yakoba wahosha hanyidimu yaAbarahama yachikuhwelelu, niRahaba chamwekesheliyi chikuhwelelu munyidimu, nichomikiliyi Yoba nakashinshi, nichashindameneniyi Elija mukulomba.—Yak. 2:21-25; 5:11, 17, 18; Kutach. 22:9-12; Yosh. 2:1-21; Yoba 1:20-22; 42:10; 1 Anya. 17:1; 18:41-45.
16 Kufumba kwaYakoba kwalema chikupu hakwikala akakwila mwaya mazu bayi akakutiya hohuku, kuwahisha chikuhwelelu kuhitila munyidimu yakuloña, kuzañalala hakuumika kweseka kwashiyashana, kulombaña maana kudi Nzambi, kukundamaña kwakwihi nayena mukulomba, nikuzatisha lushimbi lwawanta lwakwila nawu, “Keñaku mukwenu neyi chiwadikeña eyi aweni.” (Yak. 1:22; 2:24; 1:2, 5; 4:8; 5:13-18; 2:8) Wakonkomwena nankashi hakubula kutañisha yiluwa, kuzatisha idimi chatama, kudambula muchipompelu, kufwila yuma yatiyishaña kuwaha, nikukuhwelela maheta amukunkulwayi. (3:1, 8; 2:4; 4:3; 5:1, 5) Yakoba walumbulula chikupu nindi wubwambu nampata yamunu mwishina waleñelaña muntu kwikala chivumbi lwakuspiritu ninkunyi naNzambi, nawa walumbulula chekala kudifukula kwalala kwakuwahi kumesu aNzambi nindi: “kuhempula anshona abula atata jawu, niambanda anfwila hamonañawu lukadi, nakudihemba abuli kusampukila kuyuma yampata yamunu mwishina.” (4:4; 1:27) Kufumba kwejimiku, kwakuwahi nawa kwaswayi kutiya, kwatela kufuma hohu kudi ‘chishimi’ wamuchipompelu chatachi chawiniKristu. (Ŋal. 2:9) Mazu amawahi ekalamu anatwalekuhu kukwasha eniKristu amuyinu mpinji yakala, muloña ‘himaana afumaña mwiwulu,’ asoñaña ‘nyikabu yakuloña.’—3:17, 18.
17 Yakoba wafwilileña kukwasha nankashi ana kwindi kushikija yikonkwanyi yawu yamuWanta waNzambi. Dichi wayilejeli nindi: “Dichi ninenu diwunjikenu, dikoleshenu munyichima yenu, muloña kwinza kwaMwanta kudi kwakwihi.” Akwikala namuzañalu neyi akutwalekahu nakuumika kweseka muloña wuselewa waNzambi wukaletesha akatambuli ‘chibaaba chawumi, chakaniniyi Yehova kuyinka antu amukeña.’ (5:8; 1:12) Dichi chikaninu chaNzambi chachibaba chawumi—chili chawumi wakafwaña mwiwulu hela wumi wahaya nyaka hamaseki—dichuma chinahoshuwu chikupu chikuletesha kuumika munyidimu yachikuhwelelu. Eñañi iwu mukanda wukukolesha antu ejima kushikija chikonkwanyi chakutambula wumi wahaya nyaka chili mwiwulu hela mwituña dadiha daYehova dikayulewa naMbutu yaWanta, Mwanta wetu Yesu Kristu.—2:5.
[Tumazu twaheshina]
a Jewish Antiquities, XX, 197-200 (ix, 1); Webster’s New Biographical Dictionary, 1983, ifu 350.