Watchtower LAYIBULALI YAHAINTANETI
Watchtower
LAYIBULALI YAHAINTANETI
Lunda
  • BAYIBOLU
  • NYIKANDA
  • KUPOMPA
  • bsi08-2 kapetulu 60 mafu 19-20
  • Mukanda wamuBayibolu Naambala 60—1 Petulu

Vidiyo yimwatonda hosi.

Atwanakeniku mwani, vidiyo yakañanya kwenzunuka.

  • Mukanda wamuBayibolu Naambala 60—1 Petulu
  • “Nyikanda Yajila Yejima”—Yalala Nawa Yayiwahi, Volumu 17
  • Tunyitu Twanyanya
  • CHIWAWAHILA
“Nyikanda Yajila Yejima”—Yalala Nawa Yayiwahi, Volumu 17
bsi08-2 kapetulu 60 mafu 19-20

Mukanda wamuBayibolu Naambala 60—1 Petulu

Nsoneki: Petulu

Awisonekeleli: muBabiloni

Awimanishili Kuwisoneka: Kwakwihi na 62–64 C.E.

ENIKRISTU akusambila chatiyakesheleñawu kashinshi kakeni kaNzambi kwejima, mudimu waWanta wendeli chiwahi nawa watandili muWanta waRoma. Hela chochu, kwamwekeni yikonkojola kutalisha hanidi izanvu dawantu adikita. Muloña nsakililu yawu yafumini kuYerusalema nawa mudi aYudeya, dichi antu amakwawu ayimweneña neyi hiyazeloti awaYudeya aswejeli kusha maana munsañu jamatuña nachiyulu abulileña kukeña chiyulu chawaRoma nawa aleteleña yikonkojola kudi ñuvulu wamudina iluña. Ilaña, eniKristu ambukiluku muloña akaanineña kuhana nyilambu kudi mwanta hela kudiñija muyidika yansakililu yawusenji yadiñuku hayina mpinji. Adiña nakuyihoshola nawa ahitili mukweseka kwakuvulu hamuloña wachikuhwelelu chawu. Hampinji yatelela, nihakwikala nakashinshi kanakumwekesha nawu amoneneni kudi Nzambi, Petulu wasonekeli mukanda windi watachi, nakuyikolesha eniKristu kushimata nawa wayifumbili chatela kudihembawu muchiyulu chaNero, Kesari wadiñaku hayina mpinji. Iwu mukanda awusonekeli hampinji yatelela muloña wamakabisha aswejeli avulumukili kufuma hawusonekeluwu.

2 Mazu akutachika nachu anamwekeshi nawu Petulu diyi nsoneki. Cheñi nawa, Irenaeus, Clement wakuAlexandria, Origen, niTertullian wejima wawu asonekeli mazu ekala mumukanda waPetulu, nakuhosha nawu Petulu diyi nsoneki.a Walala waPetulu wamuChimu anawumwekeshi chikupu neyi chochetejawu nyikanda yejima yonenawu. Eusebius watulejaña nindi aeluda amuchipompelu azatishileña iwu mukanda chikupu; kwosi wadiña nakujinooka walala waniwu mukanda mumpinji yinduku (kwakwihi na 260-342 C.E.). Ignatius, Hermas, niBarnabas, adiñaku munkulakaji yamwaka wamuchiyedi, niwena awitena.b Mukanda waPetulu wamuChimu wanuñañana chikupu naNyikanda yejima yonenawu nawa walumbulula nsañu yalema yakuleja eniKristu awaYudeya niabula kwikala aYudeya ashakamineña neyi ‘enyi apalañeneni muPontu, nimuŊalija, nimuKapadosiya, nimuAsiya, nimuBitiniya’—maluña amuAsia Minor.—1 Pet. 1:1.

3 Mpinjinyi yasonekeluwu iwu mukanda? Ntiyakenu yaniwu mukanda yamwekeshaña nawu eniKristu adiña mukweseka, kwafumineña hekwawu kudi asenji hela aYudeya akaanineña kufutumuka, ilaña chendu chaNero chakuyandisha antu, chatachikili mu 64 C.E., chadiña kanda chitachiki. Chinamwekani neyi Petulu wasonekeli mukanda windi henohu yumiyi kanda yimwekani, hadaha hakachi ka 62 ni 64 C.E. Maku henohu wuchidi naPetulu wahosheli haniyi nsañu. Hampinji yamukasiluwu Pawulu katachi muRoma (kwakwihi na 59-61 C.E.), Maku wadiña naPawulu ilaña wakeñeleña kuya kuAsia Minor; nawa hampinji yamukasiluwu Pawulu kamuchiyedi (kwakwihi na 65 C.E.), Maku wakeñeleña kufunta kuRoma kwadiña Pawulu. (1 Pet. 5:13; Kol. 4:10; 2 Tim. 4:11) Haniyi mpinji kachi wadi kwikala nakukooleka kwakwikala hamu naPetulu muBabiloni.

4 Indi mukanda waPetulu wamuChimu awusonekeleli kudihi? Hela chakwila antu ahoshaña haBayibolu eteja walala, nikwikala handandanda yanyikanda yajila, wunsoneki, nikwesekeja mpinji yawusonekeluwu, ilaña hiyaditeja kwiluña kwawusonekeluwuku. Kwesekeja nawunsahu waPetulu, wasonekeli mukanda windi wamuchimu henohu wuchidi muBabiloni. (1 Pet. 5:13) Ilaña antu amakwawu ahoshaña nawu wawusonekeleli muRoma, nawu “Babiloni” dadiña ijina daRoma diyabuliluwu kwiluka. Hela chochu, kwosi wunsahu wamwekeshaña nawu nsañwiyi yalala. Kwosi nihamu hashimunawu chikupu muBayibolu nawu Babiloni diyi Roma. Chineli Petulu wasonekeli mukanda windi kudi antu ashakamineña mwamweni muPontu, nimuŊalija, nimuKapadosiya, nimuAsiya, nimuBitiniya, chinamwekani hatooka nawu hakutena Babiloni wateneneña iluña dadeni dadiña nanidi ijina. (1:1) Kwadiñi chuma chamuletesheli Petulu kwikala muBabiloni. Amukunjikili ‘kushimwina nsañu yayiwahi kudi akwakwalama,’ nawa muBabiloni mwadiña aYudeya amavulu nankashi. (Ŋal. 2:7-9) Hakuhosha hansañu yakusoneka nshimbi jaBabiloni jaTalmud, Encyclopaedia Judaica, yahosha “hamashikola amaneni amuBabiloni” awaYudeya muMpinji Yetu.c

5 Nyikanda yonenewa, kushilahu ninyikanda yiyedi yasonekeluwu kudi Petulu, hiyashimuna nawu Petulu wayili kuRomaku. Pawulu wahosheli nindi wadiña muRoma ilaña hamutenenuhu Petulu nindi niyena wadiña muRomaku. Hela chakwila Pawulu watena majina awantu 35 mumukanda wasonekeleliyi aRoma nawa watemesheli nyitendi kudi antu 26 atenayi hamajina, muloñadi chabuliliyi kumutena Petulu? Muloña Petulu hadiña muRoma hayina mpinjuku! (Rom. 16:3-15) “Babiloni” kwasonekeleliyi Petulu mukanda windi watachi diyadiña Babiloni yayeni yadiña kuchikumu chaKaloña Yufurati muMesopotamiya.

CHIWAWAHILA

11 Mukanda wamuchimu wasonekeliyi Petulu mudi kufumba kwakuwahi kwawankoñi. Hakuwejelahu hakufumba kwaYesu yomweni kudi haYowanu 21:15-17 nikwaPawulu kwekala haYililu 20:25-35, Petulu washimwini cheñi mudimu wawankoñi wakubiña watela kuzatawu chakadi kukanjikija, mukudikeñela, nawa nampwila yayeni. Nkoñi hikabiña wanyanya, wovwahilaña ‘kabiña muneni,’ Yesu Kristu, nawa wakalumbulula kudi yena muloña wanyikoku yaNzambi, yamwinkawu kuhemba nachakutalilahu chachiwahi nikudizoza chikupu.—5:2-4.

12 Mbadi jikwawu jakwovwahila kwawiniKristu anajishimuni mumukanda waPetulu, nawa anahani kufumba kwakuwahi. Ha 1 Petulu 2:13-17, anakonkomweni nawu twovwahileña chikupu anyuli, adi neyi anyanta niañuvulu. Hela chochu, iku kwovwahila kwatela kwikala kwatelela, muloña waMwanta kushilahu ‘nikumutiya Nzambi woma,’ wukweti anduñu jindi eniKristu. Añamba anayikonkomweni kwovwahila ankaka jawu nikuumika neyi anakuyanda ‘nanochu chadiwu kumesu aNzambi.’ Ambanda niwena anayifumbi chikupu nawu atela kwovwahila anfumujawu, ninana akweti amayala abula kwitiya, akumwekesha kwovwahila mukubula kubajama, niyililu yawu yakalemesha dichuma “chalema nankashi kumesu aNzambi” nawa anateli kukokela anfumu jawu kuchalala. Hakulumbulula chikuma Petulu nazatishi chakutalilahu chachiwahi chakwovwahila kwaSara kwamwovwahilileñayi Abarahama. (1 Pet. 2:17-20; 3:1-6; Kutach. 18:12) Amayala niwena atela kuzatisha wumutu wawu munjila yakutoñojokelaku chiwahi “wakuminamu ñovu.” Hansañu yoyimu, Petulu nakonkomweni nindi: “Mwomumu ninenu atwansi, ovwahilenu akulumpi.” Cheñi nawa wakonkomweneni hakudikumbakesha kudizoza, kudikehesha, chililu chawiniKristu chinakonkomweniyi mumukanda windi wejima.—1 Pet. 3:7-9; 5:5-7; 2:21-25.

13 Hampinji yakeñeleña kuvulumuka cheñi kweseka kweneni nimakabisha, Petulu waheni mazu akukolesha chikupu, nawa mukanda windi wunakukwasha chikupu antu anakumona kukala kwamuchidiwu makonu. Talenu chazatishiliyi Nyikanda yachiHeberu hakuhosha mazu aYehova nindi: “Dijilikenu mwikali ajila, muloña ami najila.” (1 Pet. 1:16; Lev. 11:44) Muchibalu chikwawu cheñi chasweja kuhosha hanyikanda yikwawu yonenawu, washimuna chatuñawu chipompelu chawiniKristu neyi itala dakuspiritu damalola amomi datuñililuwu hadi Kristu. Achituñililidi? Petulu hakwakula nindi: “Enu mumuza watondewa, muwupristu wawanta, mumuchidi wajila, mumuza wambala waNzambi; kulonda mutiyakeshaña kashinshi kakeni kayena wayitambikili nindi mufumi mumwidima, mwiñili muchejeji chindi chakuhayama.” (1 Pet. 2:4-10; Isa. 28:16; Mas. 118:22; Isa. 8:14; Kwid. 19:5, 6; Isa. 43:21; Hos. 1:10; 2:23) Iwu ‘wupristu wawanta,’ wupristu wamuza wejima wambala waNzambi, diwunakutiyakeshayi Petulu chikaninu chaWanta ‘chawuswana wakatokaña wakadi kujilola, wabulaña kujimuka,’ “chibaaba chakulema chakalepukaña,” ‘lubanji lwakulema kwahaya nyaka kwekala mudi Kristu.’ Dichi wenawa anayikoleshi chikupu kutwalekahu nakuzañalala kulonda “hakamwekanayi mulubanji lwakulema kwindi, mwakazañalali namuzañalu wasweja nankashi.”—1 Pet. 1:4; 5:4, 10; 4:13.

[Tumazu twaheshina]

a McClintock and Strong’s Cyclopedia, 1981 reprint, Vol. VIII, ifu 15.

b New Bible Dictionary, second edition, 1986, wahitulukiluwu kudi J. D. Douglas, ifu 918.

c Jerusalem, 1971, Vol. 15, col. 755.

    Lunda Publications (2006-2025)
    Fumenumu
    Iñulenu
    • Lunda
    • Inkenuhu akwenu
    • Hakusetiñila
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Nshimbi Jakulondela
    • Nshimbi Jakujinda
    • Privacy Settings
    • JW.ORG
    • Iñulenu
    Inkenuhu akwenu